– кесте Мектепке дейінгі ұйымдардағы білім мазмұнын жаңартуда

 
199 
өзгерістер  жасалуда,  атап  айтқанда:  оқу  пәндерінің  мазмұнында,  педагог 
мамандар  дайындау  және  басқару  жүйесінде,  ұйымдастыру  формасында 
(біртұтас  педагогикалық  үдеріске  ата-аналардың  белсенді  қатысуы).  Ең 
маңыздысы  балабақшаның  жеткен  жетістігі,  кез-келген  нәтижеге  жетуде 
қойылатын  талапқа  сай,  тек  балалар  мен  тәрбиешілердің  іс-әрекетіне  талдау 
жасау ғана емес, мектепке дейінгі ұйымдардың барлық қызметінің құрылымына 
талдау  жасау  негізінде  обьективті  нәтижелер  мен  қорытындыларға  қол 
жеткіздік.  Мектепке  дейінгі  ұйымдардың  оқу-тәрбие  үдерісінің  сапасын 
анықтаудың  мониторинг  жүйесін  жобалауда  жаңа  басқару  құрылымын 
қалыптастыру  моделін  құру  тиімді  педагогикалық  шешімдер  қабылдауға  негіз 
болды.  Біздің  зерттеуімізге  мониторинг  жасау  мен  оны  басқару  жүйесін 
мемлекеттік білім беру жүйесінің талаптарына сәйкес және қоғамдық бақылау 
болуы қадағаланып оның барлық оқу-тәрбие үдерісіне қатысушыларға көрнекі, 
түсінікті  және  тиімді  болуына  баса  назар  аударылды.  Жалпы  білім  беру 
ұйымдарында мониторинг жүйесін жасау төмендегідей теорияларға негізделді: 

 
Білім  беруді  басқару  мәселесін  зерттеуде  (П.С.Гершунский,  В.И.Зверева, 
Ю.А.Конаржевский,  М.И.Кондаков,  В.С.Лазарев,  С.Г.Молчанов,  А.Я.Наин, 
М.Н.Поташник, Г.Н.Сериков, В.П.Симонов, В.С.Татьянченко, П.И.Третьяков, 
П.В.Худоминский т.б.); 

 
Құрылымдық-жүйелілік 
тұрғысында 
(Ю.К.Бабанский, 
Р.А.Инне, 
Ю.А.Конаржевский, С.А.Репин, Г.Н.Сериков т.б.); 

 
Ғылыми моделдеу (В.Г.Афанасьев, А.Ф.Зотов, В.А.Штофф т.б.); 

 
Мектепішілік  басқару  (Ю.А.Конаржевский,  В.С.Лазарев,  М.М.Поташник, 
П.И.Третьяков, В.А.Черкасов, Т.И.Шамова т.б.); 

 
Педагогикалық 
шығармашылық 
теориясы 
негіздеріне 
байланысты 
(В.И.Загвязинский, Н.П.Раченко, В.А.Сластенин т.б.); 

 
Мектепке дейінгі ұйымдарды басұару және бақылау мен басшылық жасауда 
(Белая  К.Ю,  Бондаренко  А.К.Васильева  А.К,  Стеркина  Р.Б,  Колодяжная  Т.П, 
Поздняк Л.В, Фалюшина Л.И Фролова А т.б) 
    Педагогикалық  мониторингтің  анықтамасы  ақпараттарды  талдау  және 
педагогикалық  жүйенің  сақталуы  туралы  мәліметтерді  жинақтап,  оның  қазіргі 
жай  күйіне  үзіліссіз  бақылау  жасау,  дер  кезінде  түзету  жүргізіп,  даму 
болашағына  болжау  жасау.  Сондай-ақ,  педагогикалық  мониторинг  арқылы 
әртүрлі  дерек  көздерінен  түскен  мектепке  дейінгі  ұйымдар  қызметі  туралы 
ақпараттарды жүйелеуге қол жеткізуге болады. 
Педагогикалық мониторингтің міндеттерін төмендегідей анықтадық: 
- мектепке дейінгі ұйымдарда білім беру мазмұнын жаңарту қызметіне сараптау 
жүргізу:  ұйымды  басқару,  ұйымдастыру,  тәрбиелеу  мен  білім  беру, 
психологиялық әлеуметтік, тәжірибелік т.б  
-  балабақшадағы  білім  беру  сапасын  бағалау,  оның  мемлекеттік  стандартқа 
сәйкестігін анықтау; 
-  тәрбиеші  педагогтардың  кәсіби  шеберлігі  мен  педагогикалық  деңгейіне 
бақылау жасау; 

 
200 
- балаларға дәрігерлік, психологиялық әлеуметтік диагностика жүргізу; 
- балабақшаның инновациялық қызметі және оның тиімділігін бағалау; 
    Мектепке  дейінгі  ұйымдардағы  мониторинг  нәтижелерінің  ақпараттар  көзі 
педагогикалық  ұжымның  балалармен  жүргізетін  жұмыстарына,  жеке 
тәрбиешілермен ата-аналардың қарым-қатынасына байланысты болады да, оны 
педагогикалық  үдеріс  барасында  пайдаланады.  Педагогикалық  мониторинг 
балабақшаның  тәрбиелеу  мен  білім  беру  мазмұнына  диагностика  жасау  мен 
қалыптасуының  бағыт-бағдарын  айқындау  ретінде  жүргізілсе,  ол  біріншіден, 
зерттеу жүргізу апектісінің бағыттарын нақтылау және оны талдау;  екіншіден, 
әрбір  аспектінің  бағалау  өлшемдері  мен  оны  тексерудің  әдіс  -  тәсілдерін 
анықтау;  үшіншіден,  білім  беру  мазмұнын  жаңарту  сапасына  бақылау  мен 
басшылық жасау және алынған деректерді талдап, қорытынды шешім қабылдау 
болып  табылады.  Осы  орайда,  мониторингке  берілген  ғалымдардың 
анықтамалары  мен  оның  мақсаты  және  педагогикалық  мониторингтің 
айырмашылығын 
айқындап 
алдық. 
Мектепке 
дейінгі 
ұйымдардың 
тәжірибесінеде  педагогикалық  мониторинг  жүйесін  енгізу  ол  балабақшаның 
педагогикалық  үдерісіне  толық  бақылау  мен  басшылық  жасауға,  талдау 
жүргізуге,  алға  қойған  міндеттерді  жүзеге  асыруда  нәтижелерді  салыстыруға, 
басқару  қызметіне  түзетулер  жасауға,  ең  бастысы  тұтас  педагогикалық 
үдерістің тиімділігі мен сапасына қол жеткізуге болады.  
Мониторинг  –  белгілі  бір  маңызды  аспектілер  бойынша  жүйелі  және  тұрақты 
түрде  мәліметтер  жинақтау  болып  табылады.  Мониторинг  –  мәліметтерді 
жинақтау, талдау, ақпараттарды тарату, сақтау және қандайда бір жүйе немесе 
аталған  жүйені  басқаруға  байланысты  ақпараттармен  қамтамасыз  етудің  жеке 
элементтері жайында, олардың маңызы, қазіргі жағдайы және оның дамуы мен 
болашағы жайындағы болжамдар жасауға арналады. 
Мониторингтің  негізгі  мақсаты  –  басқаруда  дер  кезінде  және  толық 
ақпараттармен қамтамасыз етіп, шешім қабылдау. 
Ал педагогикалық мониторинг – педагогикалық үдерістің мақсаты, міндеттерін 
және құралдарын анықтаудың тиімді жолдарын қарастырудың үзіліссіз ғылыми 
диагностикалық, прогностикалық көрсеткіштері. 
Педагогикалық  мониторинг  –  педагогикалық  процесстің  мақсаты,  мазмұны, 
формасы,  әдістері,  дидактикалық  және  техникалық  құралдары,  жағдайы  мен 
оқытуда нәтижеге жету, жеке тұлғаны дамыту. 
Педагогикалық  мониторинг  –  оқушы  мен  мұғалім  іс  –әрекетінің  сапалық 
нәтижесін талдау мен оның даму болашағын болжаудың динамикалық жүйесі. 
(Таңатарова П) 
Осылайша,  мониторинг  білім  беру  ұйымдарының  дамуын  басқарудың  құралы 
болып табылады. 
 
 

 
201 
Сурет 7 - Балабақшада білім мазмұнын анықтауда мониторинг жүргізу 
қызметінің құрылымы 
 
 
 
•
 
Мониторингтің  маңызы  –  бақылауға  алынған  жүйеге    үнемі,  тұрақты 
түрде  оның дамуы жайында ақпарат беріп тұру үшін әртүрлі өлшемдермен 
диагностика жасап тұру. 
•
 
Мониторинг  жасауда  басшылыққа  алатын  негізгі  тірек  ұғымдары  мен 
қаралатын мәселелер: 
•
 
кімге арналған; 
•
 
қандай обьектіде жүргізіледі (қандай жүйе бойынша); 
•
 
не үшін өткізіледі (қандай мақсатта, қандай шешім қабылдау үшін); 
•
 
қандай қажетті ақпараттар керек (мониторинг не үшін және кімге керек); 
•
 
Келесі  кезеңде,  зерттейтін  оьектінің  жүйесі  мен  тексеру  құрылымының 
сәйкестігі анықталады: 
•
 
мониторинг  жүйесінінің  элементтері  анықталады;  (деңгейі,  жүйенің 
бөліктері); 
•
 
бақылау обьектісі (ақпараттар ағымы қарастырылады); 
•
 
бақылау  субьектісі  (ақпарат  көздері,  обьект  мен  субьект  арасындағы 
сәйкестік, оған өзіндік бақылау жасау); 
•
 
бақылау жасалатын ақпараттардың құрылымы: 
•
 
ақпараттарды айқындау құралдары (диагностика, өлшемдер т.б); 
•
 
ақпараттарды беру каналдары, механизмі, талдау жасау; 
 
Қоғамдық 
пікір 
 
 
Балабақша 
әдіскері 
 
 
Ата аналар 
комитеті 
 
 
Дәрігер, 
мейірбике 
 
 
Әдістемелік  
бірлестік 
 
 
Педагогикалық 
кеңес 
 
 
Тәрбиешілердің 
шығармашы-
лық  тобы 
 
 
Балабақша 
әкімшілігі 
 
 
Мониторинг 
қызметі 
 

 
202 
 
Мектепке  дейінгі  ұйымдардағы  педагогикалық  мониторинг  бұл  тұтас 
педагогикалық жүйе, біз оны төмендегідей бірнеше блоктарға бөлеміз: 
 
Бірінші блок тікелей балаларға қатысты: 
 
- даму деңгейі; 
 
- оқу тәрбие барысындағы жетістіктері: 
 
- тәрбиелілік деңгейі; 
 
- денсаулық деңгейі; 
 
Екінші блок, қарапайым білім мазмұнын меңгеруі: 
 
- оқу жоспарлары; 
 
- білім беру бағдарламалары; 
 
- педагогикалық технологияларды пайдалана білуі; 
 
- білім беру үдерісінің психологиялық негіздері; 
 
Үшінші блок, педагогикалық ұжым туралы ақпараттар: 
 
- педагогикалық ұжымның сапалық сипаттамасы; 
 
- педагог мамандардың кәсіби құзіреттілігінің деңгейі; 
 
- мектепке дейінгі ұйымдардағы мамандардың кәсіби біліктілігін арттыру 
жүйесінің тиімділігі; 
    Мектепке 
дейінгі  ұйымдардың  педагогикалық  мониторинг  жүйесін 
қалыптастыру  үшін,  біз  балабақшадағы  білім  беру  мазмұны  жайында 
мәліметтер  жинақтап  оған  талдау  жасадық.  Жұмыс  мазмұны  мониторинг 
жүргізудің  бағыттарын  кеңейту  қажеттілігін  көрсетті.  Мектепке  дейінгі 
ұйымдардың негізгі міндеттерінің бірі «барлық білім беру үдерісіне қатысатын 
балалардың  қабілеттерін  дамытуға  жағымды  жағдай  жасау»,  бұл  міндетті 
шешуде  педагогикалық  мониторинг  маңызды  рөл  атқарады.  Педагогикалық 
мониторинг  білім  беру  нәтижелерін  жүйелі  тексеруде  және  болжам  жасауда 
біздің зерттеуімізде төмендегідей бағыттарда қолданылды:  
-  білім  беру  үдерісінде  әрбір  қатысушыларға  өзінің  іс-әрекеті  барысында 
ойлануға көмектеседі;  
 -  педагогтарға  педагогикалық  қызметтің  тиімділігін  анықтауға,  дидактикалық 
құралдарды,  әдіс-тәсілдерді  тиімді  пайдалануға  мүмкіндік  береді  және  оған 
талдау жасайды, ата-аналардың талап тілектері мен балалардың жас ерекшелігі 
ескеріледі; 
Мониторинг жүйесін жобалаудың мақсаты: 
- тәрбиелеу мен білім беру мазмұнын жаңартуға бақылау мен басшылық жасау;  
-  мектепке  дейінгі  ұйымдардағы  білім  беруді  басқару  сапасының  тиімділігін 
анықтау. 
Мониторинг жүйесін жобалаудың міндеттері: 
- педагогикалық үдеріске үнемі бақылау жасап оның барысын талдау;  
- педагогикалық үдеріс барысындағы өзгерістер мен факторларды анықтау; 
-  теріс  тенденцияларды  болдырмау  және  оның  алдын  алу;  -  оқу  әдістемелік 
жұмыстардың тиімділігі мен оқу үдерісінің арнаулы мамандармен және қажетті 
ресурстармен қамтамасыз етілуі;  
Балабақшаларда мониторинг жүргізуде әдістемелік ұйымдастыруға қойылатын 
талаптар: 

 
203 
- балабақшаның үнемі талдау жасаған уақыттарына сәйкес тәрбиелеу мен білім 
беру көрсеткіштерін тексеруден өткізіп отыру;  
 -  белгіленген  кезеңдерде  жинақталған  көрсеткіштер  үйлестіріліп,  өңделіп, 
түзетіліп, толықтырылып отырады;    
Балабақшадағы  эсперимент  жұмысында  педагогкалық  мониторинг  үш 
кезеңде жүргізілді: 
1.
 
Алдын-ала бақылау жүргізу (ориентировочный), 
2.
 
Тәжірибелік (диагностический), 
3.
 
Аналитикалық талдау жасау (постановочный). 
Алдын-ала бақылау жүргізуде төмендегідей жұмыстар атқарылды: 
-  оқу  үдерісінің  сапасына  педагогикалық  мониторинг  жүргізу  туралы 
Ереже дайындалды; 
-  тәрбиешілердің  кәсіби  және  әдістемелік  құзіреттілігін  анықтаудың 
өлшемдері анықталды; 
- мониторинг жүргізу обьектісі анықталды; 
-  тәрбиелеу  мен  білім  беру  мазмұнын  жаңартудың  технологияларын 
таңдау; 
- зерттеу нәтижелерін рәсімдеудің формалары анықталды; 
-  жүргізілген  экспериментке  байланысты  балабақшадағы  тәрбиелеу  мен 
білім  беру  үдерісіне  мониторинг  жасау  жүйесіне  талдау  жасай  келе 
зерттеудің  болжамы  ұсынылып  ол  бірізділікпен  тәжірибеге  енгізілуде 
және тәрибиешілердің өз білімін дамыту деңгейін жетілдіруге баса назар 
аудару; 
- ақпараттарды жинақтау және талдаудың әдіс-тәсілдерін анықтау;  
     Тәжірибелік  екінші  кезеңде:  тікелей  тәрбиелеу  мен  білім  беру  мазмұнын 
жаңартуға  ерекше  мән  берілгені  туралы  мәліметтерге  талдау  жасалды.  Ең 
бастысы  –  біз  тәрбиелеу  мен  білім  беру  мазмұнын  жаңартудың  тиімді 
жолдарын  анықтаудың  слыстырмалы  көрсеткіштері  мен  нәтижелерін  және 
балалар  мен  тәрбиешілер  іс–әрекетінің  нәтижесін  обьективті  бағалау 
формаларының анықталуы. 
    Үшінші  кезеңде,  біз  балабақшалардың  негізгі  міндеттерін  жүзеге  асыру  мен 
оның  бағыттарын  жетілдіруге  арналған  ақпараттарды  жүйелеп,  басқару 
шешімдерін  шығарып  және  талдау  жасадық.  Бұдан  кейін  талдау  мен 
тәжірибелік  жұмыстарды  үш  негізгі  мониторинг  блоктарына  бөліп 
қарастырдық 
Мониторингтің  бірінші  блогы  –  білім  мазмұнының  баланың  жеке  басын 
дамытууға  әсері  яғни,  тәрбиелеу  мен  білім  беру  негізінде  баланың  дамуына, 
тәрбиесіне,  денсаулығын  нығайтуға  бағытталды.  Бұл  мәселелерді  шешу 
барысында  балабақшаның  психологиялық  қызметі  үлкен  рөл  атқаратындығы 
байқалды.  Оның  негізгі  мақсаты  тәрбиелеу  мен  білім  беру  үдерісін 
психологиялық,  валеологиялық  тұрғыдан  қамтамасыз  ету  және  баланың  жеке 
дамуына толыққанды психологиялық ықпал ету болып табылады. 
Алға қойған негізгі міндеттер: 
1. Білім мазмұнының баланың жас ерекшелігіне сәйкестігін анықтау, табиғи    
    дамуы мен әлеуметтік ортаға бейімделуіне бақылау жасау.  

 
204 
2.  Балалардың  өздігінен  шығармашылықпен    дербес  әрекет  етуіне,  олардың 
қоршаған  ортамен  қарым-қатынасын  және  әр  баланың  жеке  тұлға  ретінде 
қалыптасуына жағдай жасау. 
3.  Баланың  дамуы  мен  оқу-тәрбие  жұмыстарын  ұйымдастыруға  арналған 
әлеуметтік педагогикалық дамытушы орта жабдықтау. 
Осы орайда жүргізілген жұмыстардың бағыттары:  
I.
 
Психопрофилактикалық жұмыс. 
II. Психодиагностикалық жұмыс. 
III. Дамыту және түзету жұмыстары.  
IV. Педагогтар мен ата - аналарға арналған кеңестер өткізу. 
    Мектепке  дейінгі  ұйымдардағы  тәрбиелеу  мен  білім  беру  үдерісін 
психологиялық,  валеологиялық  тұрғыдан  қамтамасыз  ету  бұл  балабақшаның 
талап  тілектерінен  туындап  отыр.  Соңғы  жылдарды  балалардың  алуан  түрлі 
психологиялық  проблемалары  көбейе  түскендігі  байқалады.  Ол  білім  беру 
үдерісін  тиімді  ұйымдастыруға  кері  ықпалын  тигізері  сөзсіз.  Олар  атап 
айтқанда:  ашушаңдық,  ызақорлық,  тұйықтық,  салғыттық,  оқу  іс–әрекетіне 
баяулық т.б (СДВГ, ЗПР) сияқты жағымсыз тенденциялардың етек алуы  және 
балалардың  топта  шектен  тыс  көп  болуы  білім  мазмұнын  меңгеруге,  оны 
педагогикалық, 
әдістемелік 
талаптарға 
сай 
ұйымдастыруға 
кедергі 
келтіретіндігі  анықталды.  Ата–аналардың  құзіреттлігі  мен  педагогикалық 
сауаттылығының жеткіліксіздігі баланың жеке басының дамуында, тәрбиесінде 
кері 
әсер 
қалдыратындығы 
ол 
балабақшадағы 
құрбыластарымен, 
тәрбиешілермен  қарым–қатынаста  да  өзінің  теріс  көрністерін  беріп  қалады. 
Балабақшаның  жылдық  жоспарларына  сәйкес  психологтің  қызметіне 
байланысты жүйелі түрде психикалық дамуы мен саулығын қалпына келтіруге, 
зейіні мен қабілеттерін дамытуға тұрақты жұмыстар жүргізіледі. Осыған орай, 
түзету–дамыту  жұмыстары  бірнеше  бағытта  жүргізілді:  таным  процестерін 
дамыту,  эмоционалдық  ерік  –  жігерін,  интеллектуалдық  қабілеттері  мен  оқу 
дағдыларын  қалыптастыру,  өзара  қарым–қатынасын  дамыту,  сана,сезімі  мен 
қоршаған ортадағы жақсы іс–әрекеттерді жағымды қабылдауын дамыту. 
    Зерттеу  барысында  ата–аналармен  де,  тәрбиешілермен  де  оқу–ағарту 
жұмыстары  жүргізілді.  Ата–аналармен,  жас  тәрбиешілермен  моральдық–
психологиялық  ахуалды  жақсарту  бағытында  әңгімелер,  жеке  кеңестер 
жүргізілді.  Мысалы:  «Ызақорлықтың  басты  себептері»,  «Сіздің  балаңыз 
қандай?»,  «Педагогикалық  гигиена  Ережелері»,  «Педагогтар  үшін  –
конфликтология»,  «Баланы  мектепке  дайындаудың  өзекті  мәселелері»т.б. 
Балабақша психологтары үнемі балаларға жеке психологиялық көмек көрсетіп, 
әртүрлі  кездескен  жағдаяттардан  шығудың  жолдарына  ұсыныстар  жасап 
отырды.  Баланың  жеке  дамуындағы  психологиялық  міселелерге  байланысты 
ата–аналарға  әдістемелік  нұсқаулар,  тесттік  тапсырмалар  дайындалды. 
Психолог  мамандардың  жылдық,  күнтізбелік  жоспарлары  жасалып,  түзету–
дамыту  сабақтарының  қорытындысы  бойынша  жеке  кеңес  журналдары  және 
ата–аналар  мен  педагогтарға  арналған  ақпараттық  материалдар  эксперимент 
барысында  жүйелі  түрде  ұсынылды.  Мектепке  дейінгі  ұйымдардағы  негізгі 
бағыттардың бірі психолог мамандардың қызметі: 

 
205 

 
психологиялық диагностика; 

 
түзету және дамыту жұмыстары; 

 
психологиялық кеңес беру; 

 
псхологиялық сауаттылық; 

 
психопрофилактикалық; 
Психологиялық қызмет төмендегідей міндеттерді шешеді: 
1.
 
Баланың мектепке психологиялық дайындығын анықтайды. 
2.
 
Балабақшаға  және  мектепке  барғандағы  баланың  бейімделу  деңгейіне 
диагностика жасайды және оларға психологиялық кеңес, көмек көрсетеді. 
3.
 
Балалардың  ашушаң,  ызақор,  тұйық  т.б  ауытқушылықтарын  анықтап,  оған 
психологиялық педагогикалықтүзету жұмыстарын жүргізеді. 
4.
 
Ата-аналармен  және  тәрбиешілерге  арналған  баяндамалар  дайындап, 
педагогикалық кеңес немесе ата аналар жиналыстарына қатысады. 
5.
 
Ата-аналармен және балаларға жеке психологиялық кеңестер өткізеді. 
    Қазіргі кезеңде балалардың интеллектуалдық даму аясын зерделеу көкейкесті 
әрі  тәрбиелеу  мен  білім беру  үдерісін  тиімділігін  анықтауда  маңызды  болмақ. 
Ол  бiлiм  бағдарламалары  мазмұнын  меңгеру  процесiнде  қалыптасқан  белгiлi 
әрекет  түрлерi  бойынша  дайындығы  бағаланатын  мемлекеттiк  бiлiм 
стандартары талаптарына сәйкес болуы керек. Мониторинг-күнделiктi бақылау, 
бағалау  және  болжау,  бiлiм  беру  үрдiсiнiң  барысын,  нәтижелерiн  және 
тиiмдiлiгiн iзбе-iз үздiксiз зерделеу. 
    Ал  педагогикадағы  бағалау  оқу-әдiстемелiк  кешеннiң  мәнiнiң  белгiлi  бiр 
қалыптарға сәйкестiгiн белгiлеу болып табылады. Өлшем-бiр нәрсенi бағалауда, 
анықтауда немесе жiктеуде негiзге алынатын белгiлер, бағалау өлшеуiштерi.  
    Педагогикалық  өлшем–педагогика,  психология,  өлшеудiң  жалпы  теориясы, 
статистика, математика, логика және философияның тоғысуында, соңғы ғасыр 
iшiнде жасалған ғылыми теория. 
    Мониторингтiң  мектепке  дейiнгi  бiлiм  беру  жүйесiне  үйлесетiн  келесi 
қырларын көрсетуге болады: 
-  мектепке  дейiнгi  бiлiм  беру  жүйесiн  дамыту  мақсатында,  сондай-ақ  бұл 
салаға  жат  немесе  сын  көтермейтiн  жағдайларды  болдырмау  үшiн  ұлттық, 
аймақтық,  жергiлiктi  деңгейдегi  мектепке  дейiнгi  ұйымдардың  бiлiм  беру 
қызметiнiң  сапалық  көрсеткiштерiн  жүйелi  әрi  үнемi  жинау,  сараптау  және 
бағалап отыру; 
-  педагогикалық  жүйе  қызметiнiң  нақты  нәтижелерiнiң  түпкi  мақсатқа 
сәйкестiгiн айқындау үшiн өткiзiлген iс-шараларды бағалау; 
 -  түрлi  ауытқушылықтар  дәрежесi,  оның  бағыттары  мен  себептерiн  дұрыс 
бағалау мүмкiндiгi. 
    Монторинг  стандартқа,  эталонға,  нормаға  негiзделедi.  Көзделген  эталонмен 
нақты  нәтиже  салыстырмалы  қарастырылатындықтан,  монитроингтiң  басты 
негiзi  мен  шарттарының  бiрi–нормалау  болып  табылады.  Мониторингтiң 
нәтижелi болуы нормалар мен стандарттардың дұрыс та дәл берiлуiнде.  
    Көптеген  ғалымдар  осы  уақытқа  дейiн  педагогикада  нәтиженi  өлшеуде, 
бағалауда  ең  қиын,  шешiмiн  таппаған  мәселе,  бiр  нормаға  салынған  –  бiлiм 

 
206 
беру  нәтижесiн  анықтауға  болатын    параметр,  критерии,  көрсеткiштердi  дәл 
айтып  бере  алмауында  деп  пайымдайды.  Бұл  мониторинг  бойынша 
көрсеткiштердi өлшеу мәселесiнiң күрделiлiгiн байқатады. 
    Бiлiм  беру  нәтижесiн  бақылау  ғылыми-педагогикалық  сараптау,  бағалау 
әдiстерi  арқылы  жүзеге  асады.  Олардың  жиынтығы  (педагогикалық  процестi 
бақылау, күн режимiне хронометраж жасау, құжаттарға талдау жасау, балалар 
жұмыстарын  сараптау,  тәрбиешiлер  және  балалалармен  әңгiмелесу,  бала 
дамуының  деңгейiн  анықтайтын  педагогикалық  диагностика  әдiстерi,  ата-
аналарға  сауалнамалар  т.б.)  бiлiм  беру  үдерісiнiң  шынайы  жағдайы  байқауға 
мүмкiндiк  бередi.  Мектепке  дейiнгi  ұйымның  педагогы  сарапшы  ретiнде 
әртүрлi сандық және сапалық әдiстердi қолдана отырып, бiлiм беру процесiнiң 
түпкi  мақсатқа  (бiлiм  беру  бағдарламаларының  мақсаты  мен  мiндетi,  жылдық 
жоспар,  мектепке  дейiнгi  ұйымды  дамыту  бағдарламасы  т.б.)  немесе 
нормалаушы  құжаттарға  (мектепке  дейiнгi  тәрбиелеу  мен  оқытудың 
мемлекеттiк стандарты) сәйкестiгiн анықтайды. 
    Барлық  алынған  ақпараттар  мұқият  сараланып,  негiзгi,  қосалқы  және 
кездейсоқ  мәселелер  бөлiнiп  шығарылып,  өзара  байланысы  және  тәуелдiлiгi, 
сәтсiздiктiң себебi ашылады. Тексеру функциясы талдау функциясына ауысады. 
Практикада  тексеру  мен  талдау  шаралары  бөлек  болғанымен,  бiрiн-бiрi 
толықтырып  отырады.  Тексеру  фактының  нормадан,  стандарттан,  эталоннан 
ауытқуын  белгiлесе,  ал  талдау  осы  ауытқушылықтардың  себебiн  түсiндiредi. 
Талдау  бақылауға  қарағанда  субъективтiк  сипатқа  ие,  яғни,  талдайтын, 
сараптама жасайтын адамның жалпы бiлiктiлiк деңгейiне тәуелдi. 
    Ақпартты жинау процесiнде келесi тексеру түрлерiн көрсетуге болады: 
Тақырыптық  тексеру,  мектепке  дейiнгi  ұйымдарда  білім  мазмұнын  жаңарту 
бағыттары  бойынша  оқыту  мен  тәрбиелеу  үдерісіне  бақылау  жасауға,  бiлiм 
беру  бағдарламаларының  пайдаланудың  тиiмдiлiгiн,  жаңа  инновация  мен 
педагогикалық  технологияларды  енгiзудi  қадағалап  отыруға  мүмкiндiк 
туғызады. 
Қорытынды тексеру, оқу жылын аяқталуына, жаздық сауықтыру шараларына, 
балабақшаны  дамыту  бағдарламасының  iске  асыру  мерзiмiнiң  аяқталуына 
байланысты  педагогикалық  ұжымның  жұмысына  қорытынды  жасауға 
бағытталған.  Тексерудi  iске  асыру,  оның  технологиясын  жасауда  мектепке 
дейiнгi ұйымда басқару процесiндегi тексеру объектiсiн дәл анықтау керек. Бұл 
бағыттағы  ең  маңызды  мақсат  тексерудiң  тәрбиешінің  жеке  басына  емес,  iс-
әрекетi мен оның нәтижесiне жасалатындығында.  
Сол  себептi  тексеру  объектiсi  балабақшаның  жұмыс  барысы  (санитарлық-
гигиеналық,  материалдық  және  мамандармен  қамтылуы  т.б.),  сондай-ақ  бiлiм 
беру қызметiнiң нәтижесi, белгiленген бiлiмнiң сапасы болмақ. 
    Тексерудi  iске  асырудың  басты  шарты  -  тексеруге  арналған  объктiсiнiң 
эталоны,  стандарт,  модель  туралы  нақты  түсiнiгiнiң  болуы.  Нақты  түсiнiксiз 
тексеру,  нормамен,  мақсатпен  салыстырғанда  екiұшты,  нәтижесiз  болады. 
Тексерудiң  нәтижелi  болуының  маңызды  шарты  оның  жоспарлылығы, 
жүйелiлiгi,  икемдiлiгi,  тиiмдiлiгi,  нәтижеге  бағытталғандығында.  Тексерудiң 

 
207 
объектiсi  мен  шарттарын  анықтағаннан  соң,  жетекшi  тексерудiң  iс  жүргiзу 
қырын ұйымдастыру көзделді, бұл оның технологиялық ұйымдастырылуы. 
 Алынған  мәлiметтердi  математикалық  өңдеп,  бағалаудың  балдық 
жүйесiмен эксперт қорытындысы бойынша диагностикалық карта толтырылды.  
    Балабақшадағы  тәрбиелеу  мен  оқыту  мазмұны  мен  әдiстерiн  тексеруге 
арналған  диагностикалық  картадағы  бiлiм  беру  процесiнде  балалармен 
жұмыстың  негiзгi  бағыттарының  көрсеткiштерi  мыналар:  ойын  әрекетiнiң 
дамуы,  тiлiнiң  дамуы,  қарапайым  математикалық  түсiнiктерiнiң  дамуы, 
қоршаған ортамен және балалар көркем әдебиетiмен таныстыру, қол еңбегi мен 
құрастыру  дағдылары,  бейнелеу  және  музыка  өнерiне  тарту.  Сараптау  бағасы 
балалардың  iс-әрекетiн  бақылау  негiзiнде  алынған  әртүрлi  көрсеткiштердiң 
бала  бойындағы  көрiнiсiн  тiркеу  немесе  баллдық  шкала  бойынша  белгiлеу 
арқылы  iске  асырылады.  Алынған  мәлiметтердi  математикалық  өңдеу 
процесiнде алдымен барлық өлшемдер бойынша баллдар есептелiп, содан кейiн 
ортақ арифметикасын табу жолымен әрбiр  ортақ балл анықталады.  
Мектеп  жасына  дейiнгi  балалардың  бойында  қалыптасып  дамуға  тиiс 
көрсеткiштердi  өлшеуде  балалардың  әр  түрлi  iс-әрекеттерi  (ойын,  үлкендер 
және құрбыларымен қарым-қатынас, еңбек және өзiне-өзi қызмет ету, бейнелеу 
және  құрастыру  әрекеттерi)  барысындағы  байқататын  мiнез-құлықтарына 
бақылау  жасау  да  өте  маңызды.  Бұл  топтағы  жалпы  эмоционалдық-
психологиялық  жағдайды  байқауға,  балалардың  жалпы  даму  деңгейi  мен 
жекелеген  әрекет  түрлерлерiн  игеруiн  анықтауға  мүмкiндiк  бередi. 
Мониторингтің  нәтижелi  болуы  тапсырманың  бала  түсiнiгiне  лайықтылығы, 
нұсқаудың  анық  та  дәл  берiлуi,  сондай-ақ  баланың  көңiл-күйi  мен  мiнез-
құлқының 
тұрақтылығы 
сияқты 
бiрқатар 
талаптарға 
байланысты. 
Мониторингте  тапсырмаларды  iрiктеуде  мектеп  жасына  дейiнгi  балаларға 
зерттеу жүргiзудiң ерекшелiктерi ескерiлдi.  
    Мектеп  жасына  дейiнгi  балаларға  педагогикалық  мониторинг  жүргізуде 
дұрыс нәтиже алу үшiн олардың осы жас кезеңiне тән бiрқатар психологиялық 
және  мiнез-құлықтық  ерекшелiктерiн  бiлу  өте  маңызды.  Атап  айтқанда, 
баланың  когнитивтiк  дамуының  әлi  аяқталмауы  себептi  үлкендермен  
салыстырғанда  санасының,  өзiндiк  санасының  (ырықтылығы,  iшкi  ерiк 
байланысы  мен  негiзгi  таным  процестерiнiң  тiлмен жанама  байланысы)  төмен 
деңгейде  болуы.  Сондықтан,  мектеп  жасына  дейiнгi  балалардың,  әсiресе  ерте 
жастағы  сәбиледiң  өмiрлiк  дағдыларынының  қалыптасу  деңгейiн  өлшеу  үшiн 
тапсырмаларды ұсынуда балаға берiлетiн тапсырма олардан өз бетiнше жоғары 
дамыған танымдық процестерiн басқара алуына берiлмеуi тиiс. Егер бұл шарт 
ескерiлмеген  жағдайда,  зерттеу  нәтижесiнде  алынған  мәлiметтер  баланың 
шынайы танымдық даму деңгейiмен сәйкес келмеу қаупi туады. 
    Дүниетанымдық  дағдыларын  тексеруге  арналған  тапсырмалар  жүйесi  
салыстыра алу, анализ жасай алу, қарапайым себеп-салдарлы байланыс орната 
алу,  жалпылай,  қорытындылай  алу  сияқты  ақыл-ой  әрекетi  тәсiлдерi  негiзiмен 
байланысты  iскерлiктер  дәрежесiн  бағалауға  мүмкiндiк  бередi.  Жалпы 
балалардың  әр  жас  кезеңдегi  дене  және  психикалық  дамуындағы 
ерекшелiктерге  орай  әрбiр  жаста  дамытуға  қолайлы  дене  дамуы  сапалары 

 
208 
болатынын ескерiп, оларды жiктеп көрсететiн болсақ, мектепке дейiнгi 3-4 жас 
үшiн-жылдамдық,  шыдамдылық,  бұлшық  ет  күшi  болса,  4-5  жас  үшiн 
жылдамдық,  төзiмдiлiк,  икемдiлiк  алға  шығады.  Ал  5-6  жаста  жылдамдық, 
күштiлiк  сапасы  мен  төзiмдiлiк,  7  жастағылар  үшiн  ептiлiк  пен  төзiмдiлiк 
сапаларын  дамытуға  қолайлы.  Сол  себептi  балалардың  қимыл-қозғалыс 
дағдыларын дамытуда әрбiр жас кезеңiне сәйкес дене дамуындағы сензитивтiк 
кезең ескерiлуi тиiс. 
    Сонымен қатар 3-6 жастағы балаларға жүргiзiлетiн мониторингті iрiктеп алу, 
көп  қырлы  қарастырылады  (балалардың  табиғи  қалпын  тануға,  өз  бетiмен 
iстейтiн  ақыл  ой  әрекетiн  дәл  жазып  отыру,  бағдарлама  мазмұнын  меңгеру 
деңгейi).  Мектеп  жасына  дейiнгi  балаларға  мониторинг  жүргізу  барысында 
берiлген  тапсырмалар  балалардың  қызығушылықтарын  туғызып,  оны  бүкiл 
тексеру  барысында  қолдап  отырса  онда  балалар  өз  даму  деңгейлерiне  сәйкес 
нәтижелер  мен    iскерлiктерiн  көрсетедi.  Осы  тапсырмаға  деген  тiкелей 
қызығушылықтары  жойылса  онда  бала  өздерi  игерген  iскерлiктер  мен 
дағдыларын  толығымен  көрсетпейдi.  Және  осы  жастағы  балалардың  таным 
процестерiнiң,  зейiнiнiң  ырықсыз  екендiгi,  балалардың  iс-әрекеттен  тез 
шаршайтындығы ескерiлуi тиiс.  
    Ерекше  маңыз  мектепке  дейiнгi  жас  ерекшелiктерiн  ескеруге  берiледi.  Ерте 
жастағы  балаларға  мониторинг  жүргiзу  баланың  өзiн-өзi  байқауы  мен  өзiн-өзi 
бағалауына сүйенiп жүргiзген жағдайда шынайы болады. Эксперттiк бағалауда 
ең маңызды ақпарат iшкi бақылау әрекетi мен баланың реакциясы болады. 
    Қорыта  айтқанда  мектепке  дейiн  бiлiм  беру  мазмұны  бойынша  күтiлетiн 
нәтижелердi  анықтауда  мектепке  дейiнгi  балалардың  жалпы  мектепке 
дайындығын қамтамасыз ететiн бiлуге құмарлық, ақыл-ой, бейнелу қабiлеттерi, 
шығармашылық  қиялы  мен  коммуникативтiк  дағдылары  сияқты  өзiндiк  iс-
әрекеттерiнiң  түрлерiн  дамытуды  қамтитын  өмiрлiк  дағдылар  тiзбесiн 
анықтаудан  бастадық.  Өмiрлiк  дағдыларды  тексеру  жүйесiн  құрастырудың 
ғылыми  тәсiлдерiнiң  сипаттамасын  жасауда  мектепке  дейiнгi  бiлiм  берудегi 
баланың  дамуы  мен  оның  сапасын  айқындайтын  (бағалау)  негiзгi  бағыттар 
анықталды: 
- баланың қалыпты дамуына мүмкiндiк беретiн педагогикалық жағдай; 
- өлшеу процедурасын құруда баланың психикалық, физиологиялық және жеке-
дара даму ерекшелiктерiн ескеру; 
- оқу-тәрбие процесiнде жеткен күтiлетiн нәтижелердi операционалды бағалау. 
     Зерттеу  барысында  білім  беру  мазмұнын  анықтау,  өмiрлiк  дағдыларды 
қалыптастыру  мен  дамыту  және  тексеруге  арналған  тапсырмалар  төмендi 
талаптарға жауап беруi тиiс екендiгi анықталды. 
- ұсынылатын тапсырма балалардың әртүрлi iс - әрекет түрлерiн қамтуы; 
-  тапсырмалар  балалар  дамуындағы  ауытқулар  және  оған  себепшi  болатын 
әртүрлi кедергiлердi ертерек анықтауға бағытталуы; 
-  ақыл-ой  және  әлеуметтiк  дамыту  сипатындағы  тапсырмаларды  беруде  өзара 
ара-қатынастың болуы; 

 
209 
- iс-әрекеттiң қарапайымнан сатылай күрделенiп тапсырманың деңгейлi болуы; 
-  қойылған  мақсат  пен  нәтиженiң  сәйкестiгiн  тексеру  үшiн  тапсырманың 
операционалды болуы. 
Баланы мектепке дайындау әртарапты және бала мектепке барған күнге дейін 
үздіксіз  жүргізіліп  отыруы  керек.  Бұл  істі  жүзеге  асыруда  отбасымен 
балабақшаның  бірлескен  еңбегінің  нәтижесінде  қол  жеткізуге  болады.  Біздің 
зерттеуімізде мектепке дейінгі ұйымдарда білім мазмұнын жаңартуда ОӘК  – ді 
тиімді  пайдалану  технологясын  қарастырдық  және  оны  жүргізуге  қойылатын 
талаптарға  тоқталып,  олардың  атқаратын  қызметін  ашып  көрсетіп,  білім 
мазмұнан  анықтауда  педагогикалық  мониторинг  жүргізудің  жолдарын, 
құрылымдық  ерекшеліктері  мен  жүйесін  құра  отырып  баланы  мектепке 
дайындаудың маңызды мәселелерін қарастырдық. 

жүктеу/скачать 2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: