Түпнұсқада келесі атауда жарияланған Reviews of National Policies for Education

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 75
ТАРАУ 2: МЕКТЕПТЕ БІЛІМ АЛУДЫң ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІГІ
сонымен  қатар,  Шанхай  (ҚХР),  Жапония,  Финляндия,  Норвегия,  Чили,  Бразилия  және 
Португалия сияқты басқа да бірқатар кеңестік емес мемлекеттерге тән.
Сурет 2.3 Жекелеген мемлекеттер шегінде, үздіксіз мәтін мен мәтіндік үзінділерді оқылым 
бойынша жалпы баллмен салыстырылған оқылымның нәтижелері, 
PISA 2009 ж.
Дереккөз: PISA ЭЫДҰ деректер базасы, 2009
2.7  Кесте  2011  ж.  TIMSS  зерттеуі  аясында  қатысқан  қазақстандық  оқушылардың
теориялық  тапсырмалар  бойынша  әлдеқайда  жақсы  нәтиже  алғандығын  көрсетеді,
дегенмен,  білімді  тәжірибелік  қолдану  мен  логикалық  ойлау  бойынша  нәтиже  олардың 
орташа  баллынан  әлдеқайда  төмен  болды.  2011  ж.  TIMSS  зерттеуі  аясында  16 

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
76 - 
МАЗМҰНЫ
ТАРАУ 2: МЕКТЕПТЕ БІЛІМ АЛУДЫң ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІГІ
мемлекеттің  арасында  бағалары  Қазақстаннан  жоғары  екі  мемлекет  (АҚШ  және
Словения)  қана  ұқсас  сипаттамаға  ие  болды,  дегенмен,  бұл  аспект  төмен  көрсеткішті
бірқатар  мемлекеттерде,  негізінен  посткоммунистік  блок    мемлекеттерінде  (Армения,
Румыния,  Грузия,  бұрынғы  югославиялық  республика  Македония)  немесе  Таяу  Шығыс 
және  Солтүстік  Африка  мемлекеттерінде  (БАӘ,  Ливан,  Катар,  Тунис,  Сауд  Арабиясы) 
байқалады.  Жалпы,  посткоммунистік  блок  пен  Таяу  Шығыс  мемлекеттерінің  оқыту
дәстүрлері  мен  әдістерінде  біршама  ұқсастықтар  бар:  кіші  топтармен  төмен
интербелсендікке  және  жеткіліксіз  жұмыс  істеуге  қатысты  жаппай  оқыту,  сонымен  қатар, 
тәжірибеге қарағанда теорияға, негізгі мәтін мен фактілерді есте сақтауға акцент жасау.
Кесте 2.7 Математиканың танымдық саласындағы нәтижелері, 8-ші сынып, 
2011 жылға TIMSS
Мемлекет
Математика 
бойынша 
жалпы балл
«Білім» бойынша 
орташа балл 
(жалпы баллдан 
айырмашылығы)
«Қолдану» 
бойынша 
орташа балл 
(жалпы баллдан 
айырмашылығы)
«Логикалық ойлау» 
бойынша орташа 
(жалпы баллдан 
айырмашылығы)
Корея
613
616(+3)
617(+4)
612(-1)
Сингапур
611
617(+6)
613(+2)
604(-7)
Қытайлық Тайбэй
609
611(+2)
614(+5)
609
Гонконг
586
591(+5)
587(+1)
580(-6)
Жапония
570
558(-12)
574(+4)
579(+9)
РФ
539
548(+9)
538(-1)
531(-8)
Израиль
516
516
513(-3)
520(+4)
Финляндия
514
508(-6)
520(+6)
512(-2)
АҚШ
509
519(+10)
503(-6)
503(-6)
Англия
507
501(-6)
508(+1)
510(+3)
Венгрия
505
507(+2)
505
502(-3)
Австралия
505
504(-1)
506(+1)
506(+1)
Словения
505
508(+3)
502(-3)
500(-5)
Литва
502
502
508(+6)
493(-9)
Италия
498
494(-4)
503(+5)
496(-2)
Жаңа Зеландия
488
481(-7)
491(+3)
494(+6)
Қазақстан
487
489(+2)
484(-3)
482(-5)
Швеция
484
478(-6)
489(+5)
478(-6)
Украина
479
481(+2)
480(+1)
467(-12)
Норвегия
475
465(-10)
480(+5)
478(+3)
Армения
467
476(+9)
458(-9)
451(-16)
Румыния
458
460(+2)
454(-4)
455(-3)
БАӘ
456
467(+11)
442(-14)
449(-7)

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 77
ТАРАУ 2: МЕКТЕПТЕ БІЛІМ АЛУДЫң ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІГІ
Түркия
452
441(-11)
459(+7)
465(+13)
Ливан
449
464(+15)
436(-13)
426(-23)
Малайзия
440
444(+4)
439(-1)
426(-14)
Грузия
431
438(+7)
425(-6)
414(-17)
Таиланд
427
423(-4)
428(+1)
429(+2)
Македония
426
430(+4)
417(-9)
424(-2)
Тунис
425
425
421(-4)
423(-2)
Чили
416
405(-11)
425(+9)
422(+6)
Иран
415
410(-5)
411(-4)
428(+13)
Катар
410
418(+8)
396(-14)
406(-4)
Бахрейн
409
411(+2)
400(-9)
415(+6)
Иордания
406
405(-1)
397(-9)
416(+10)
Палестина
404
406(+2)
397(-7)
404
Сауд Арабиясы
394
402(+8)
375(-19)
388(-6)
Индонезия
386
378(-8)
384(-2)
388(+2)
Сирия
380
374(-6)
379(-1)
371(-9)
Марокко
371
363(-8)
378(+7)
357(-14)
Оман
366
365(-1)
360(-6)
369(+3)
Гана
331
331
316(-15)
324(-7)
Ескерту: Қалың шрифтпен ерекшеленген сандар статистикалық маңызды айырмашылықтарды көрсетеді. 
Курсивпен берілген мемлекеттердің атаулары бұл мемлекеттер нәтижелерінің орташа деңгейін бағалау үшін өте 
төмен нәтижелі оқушылар санының көп болуына байланысты нақты бағаланбағанын көрсетеді. 
Дереккөз: Муллис және т.б., 2012 
2009  ж.  PISA  және  2011  ж.  TIMSS  нәтижелері  бірдей  қорытындыны  көрсетеді.
Қазақстандық  орта  білім  беру  жүйесі  теориялық  білім  беру  мен  есте  сақтауды  қамтамасыз
етуде,  оқушыларға  тану  және  ақпаратты  жинауды  ұсынуда  жеткілікті  тиімді.  Дегенмен,
математикадағы  қолдану  мен  логикалық  ойлау,  сонымен  қатар,  оқылым  процесінде  мәтінді 
талдау  және  бағалау  (әсіресе,  таныс  емес  тұрпаттағы  мәтін)  сияқты  оқушылардың  жоғары 
деңгейде  ойлау  дағдыларын  тәжірибеде  қолдануын  және  алуын  қамтамасыз  етуде  жүйе
біршама тиімсіз.
Зерттеу  жүргізу  мерзімінде,  сарапшылар  тобында,  Қазақстанда  қызығушы  тараптар 
кемшіліктердің  бар  екендігін  білетіні,  бірақ  оларды  қалай  жою  керектігін  білмейтіні,  жиі
айтылатын  жоғары  деңгейлі  ойлау  дағдысы  нені  қамтитыны,  «білімді  қолдану»  ұғымы 
нені құрайтыны анықталмағаны туралы ой қалыптасты.
2.8  Кестеде  ойлау  дағдысының  сатыластығы  мен  әр  дағды  деңгейін  тексеру  үшін
оқушыларға  қойылатын  сұрақ  түрлері  берілген  (2.A1  Ендірмені  қараңыз,  онда  кесте
толық  түрде  ұсынылған).  Дағдылар  төмен  және  қарапайым  деңгейден  (білім)  жоғары
және  қиынға  (бағалау)  дейінгі  ретімен  берілген.  Халықаралық  салыстырулардың
мәліметтері  Қазақстандағы  оқыту  мен  білім  беру  жүйесінің  төменгі  деңгейлі  екі  дағдысы 
(білім  және  түсіну)  бойынша  жақсы  дамығанын,  ал,  «қолданудан»  бастап  және  одан

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
10 - 
МАЗМҰНЫ
Кесте 5.13 Білім беру жүйесіндегі нормативті жалақының мемлекеттегі орташа кіріс 
деңгейіне қатынасы, 2011 ж. ..............................................................................................222
Кесте 5.14 Қазақстандағы біліктілік санаттарына қосымша төлемдер ...............................223
Кесте 5.15 Мемлекеттік мекемелердегі ең төменгі дайындықпен бастауыш 
деңгейдегі және жоғары бөліктегі шкаламен ең жоғары санаттағы мұғалімдердің 
жылдық нормативті жалақысы, білім беру деңгейлері бойынша, Қазақстан, ЭЫДҰ 
және ЕО (2010 ж.) ...............................................................................................................224
Кесте 5.16 Білім беруге және басқа да секторларға жұмсалатын орташа шығындар, 
жергілікті бюджеттер, 2011 ж. ...........................................................................................231
Кесте 5.A1.1. Білім беру деңгейлері бойынша білім беруге жұмсалатын мемлекеттік 
шығындар және ЖІӨ үлесі, кірістері орташадан жоғары деңгейлі деректері бар 
мемлекеттер  (2009 немесе деректері бар соңғы жыл) ....................................................239
Кесте 5.A1.2. Қазақстандағы білім беруге жұмсалатын шығындар, ЖІӨ үлесі,  
2010-2012 жж. (ұлттық деректер) ......................................................................................240
Кесте 5.A1.3. Білім беру деңгейлері бойынша ағымдағы және тұрақты жергілікті 
валютамен және САМП АҚШ долларымен, Қазақстан (2011) ......................................240
Кесте 5.A1.4. Жан басына шаққандағы ЖІӨ-ге бастауыш және орта білім берудің 
теориялық ұзақтығы мерзіміне бір оқушыға жиынтық шығыстың қатынасы (2009) ..241
Кесте 5.A1.6. Мектепке дейінгі білім берудегі педагогикалық қызметкерлердің 
қосымша төлемдеріне шолу, Қазақстан ............................................................................251
Кесте 5.A1.7. Педагогикалық қызметкерлердің жалақысы: валютаны қайта есептеу 
және инфляция деңгейлері бойынша түзетулер ...............................................................254
Кесте 5.A1.8. Бастауыш және орта білім беретін мұғалімдердің максималды айлық 
жалақысы, теңге ..................................................................................................................262
Кесте 5.A1.9. Толық күн және толық жыл жұмыс істейтін жоғары білімді 
қызметкерлердің жалақысы мен орта тәжірибелі мұғалімдердің (15 жыл өтілі бар) 
нормативті және максималды жалақысының қатынасы, Қазақстан (2010, 2011жж.) ..263
Кесте 5.A1.10. Мемлекеттік ұйымдардағы мұғалімдердің білім беру деңгейлері 
бойынша ең жоғары жалақы мен мансап басындағы, 10 жылдан аса және 15 жылдық 
жұмыс өтілімен жылдық нормативті жалақысы, жеке тұтыну бойынша САМП 
қосып есептелген АҚШ долларының эквивалентімен, Қазақстан, ЭЫДҰ мен ЕО 
(2010 ж.) ...............................................................................................................................265
Кесте 5.A1.11. Қазақстандағы инфляция деңгейі бойынша мұғалімдердің 
нормативті жалақыларын түзету, 15 жылдан аса жұмыс өтілімен, минималды санат 266
Кесте 5.A1.12. Реформалардың ұзақмерзімді және қысқамерзімді мақсаттары ................266
(2009-2014 жж.) - шығындар мен басымдықтардың жіктелуі ........................................266
Кесте 5.A1.13. Реформалардың ұзақ және қысқамерзімді мақсаттары үшін шығын 
түрлері бойынша қорларды бөлу (2009-2014 жж.) - санаттар бойынша бөлінген 
қаражатты есептеу ..............................................................................................................269
Кесте 5.A1.14. Кесте 5.9 үшін сызықтық регрессияда пайдаланылған көрсеткіштер: 
бір оқушыға жұмсалған қаражат пен шығындардың факторлары (2010/2011) ............272
Кесте 6.1 Қазақстандағы компаниялардың көлемі бойынша білім беру мен кадрларды 
оқыту көрсеткіштері, 2009 ж (орташа мәндері) ..................................................................282
Кесте 6.3 КББО ұйымдарын бітірушілердің саны, 2010 ж. ......................................................288
Кесте 6.4 Қызмет салалары бойынша КББО ұйымдарының бітірушілерін бөлу, 2011ж. .......289
Кесте 6.5 Білім беру деңгейлері бойынша жұмыспен қамтылу коэффициенті (15+) .........292
Кесте 7.1 Ұсынымдар мен қабылданған шаралар саласына шолу .......................................316

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 79
ілгерілетуге,  сонымен  қатар,  тұлғаның  қалыптасуына  әсер  етуге  және  болашақ 
мамандығын  таңдауға  арналған.  Оқу  жоспары  жеті  саланың  пәндерінен  тұрады:  тіл  мен 
әдебиет,  математика,  жаратылыстану  ғылымдары,  гуманитарлық  және  әлеуметтік 
ғылымдар, өнер, технологиялар және дене шынықтыру.
Орта  мектептің  жоғары  сыныптарын  10  және  11  сыныптар  қамтиды.  Орта  мектептің 
жоғары  сыныптарындағы  оқу  бағдарламасының  бейімділігі  әлдеқайда  тәжірибеге 
бағытталған  және  жеті  саланың  пәндерінен  тұрады:  тіл  мен  әдебиет,  математика  және 
информатика,  жаратылыстану  ғылымдары,  гуманитарлық  және  әлеуметтік  ғылымдар, 
өнер,  технология,  дене  шынықтыру  және  бастапқы  әскери  дайындық.  Орта  мектептің
жоғары  сыныптарында  «бейіні»  деп  аталатын  2  мамандану  бар:  жаратылыстану-
математикалық  және  қоғамдық-гуманитарлық  бейіндер.  Қазіргі  таңда,  толық  орта  білім 
беретін  мектептердің  барлығында  бейіндік  оқыту  бар  емес,  дегенмен,  толық  бейінді  білім
беру  12  жылдық  мектептік  білім  беруге  көшуді  аяқтағанда,  барлық  мектепте  қолжетімді
болады.  Бейіндік  оқытудың  бар  болуы  білім  алушыларға  өз  пәнінің  мамандануын 
мектепті ауыстырмай-ақ таңдауға мүмкіндік береді.
Жақын  арада,  Қазақстан  көптен  бері  жоспарланған  12  жылдық  мектептік  білім
беруге  көшуді  жүзеге  асырады.  Қазіргі  таңда  жұмыс  тобы  12  жылдық  оқыту  моделін 
әзірлеуде. Сол модельге сәйкес 5-ден  10  сыныпқа  дейін  қамтитын  негізгі  орта  білім  алты 
жылға созылады, 11 және 12 сыныптарды қамтитын екі жыл - негізгі орта білім болады.
12  сыныпта  оқушылар,  жалпы  алғанда,  қазіргі  кезде  университеттің  бірінші  курсында
оқытылатын  пәндерді  оқитын  болады.  Осының  нәтижесінде,  үштік  білім  беру
деңгейінде  оқуын  жалғастырмайтын  оқушылар  қосымша  бір  оқу  жылынан  пайда
табады,  олардың  жұмысқа  орналасу  мүмкіндіктерін  және  қазақстан  экономикасы  үшін 
әлеуетін  арттырады.  Үштік  білім  беру  деңгейінде  оқуын  жалғастыратын  оқушылар 
қосымша  курстарға  бару  қажеттілігінсіз  таңдалған  пәнін  оқуға  бірден  кірісе  алады 
(қазіргі  таңда  орын  алып  отырған).  Университеттер  студенттерді  әлдеқайда  жалпы  білім
берудің  жоғары  деңгейімен  қабылдайтын  болады,  бұрынғыдай  оқуды  аяқтау  мерзіміне
сол  стандарттарға,  бірақ  қысқа  оқу  бағдарламаларының  көмегімен  қол  жеткізе  алады
немесе  оқудың  ұзақтығын  өзгеріссіз  қалдырып,  осылайша  кәсіптік  оқытудың  жоғары
деңгейін қамтамасыз етеді.
12  жылдық  оқыту  моделіне  көшіруді  жүзеге  асыруды  2015  ж.  бастау,  бұл  процессті
2020  ж.  қарай  аяқтау  жоспарлануда.  Жаңа  оқыту  моделі  қазіргі  таңда  пилоттық  жоба
аясында  45  ауылдық  және  55  қалалық  мектептерде  жүзеге  асырылуда.  Сарапшылар  тобы
бұл  өзгерістердің  көптеген  «бейіндік»  мектептердің  базасында  жүзеге  асырылатын  толық
орта  мектептік  білім  берудің  жоғары  құзіреттілік  деңгейін  қамтамасыз  етуге  үнделгенін
түсінеді,  бірақ,  сарапшылар  тобы  қазіргі  таңда  жүзеге  асырылып  отырған  7-11
сыныптардың  оқу  бағдарламасы  аясында  оқытылатын  құрылым  мен  пәндерге  күрделі
өзгерістер  енгізу  бойынша  жоспарлар  туралы  хабардар  емес.  Осылайша,  сарапшылар 
тобының  талдауы  мен  зерттеуі  негізінде  алынған  төмендегі  байқау  нәтижелері,  сонымен
қатар,  мектептердің  оқушыларымен,  мұғалімдерімен  және  директорлармен  талқылаулар
бұрынғыдай өзекті.
Біріншіден,  қазақстандық  орта  мектептің  стандарты  оқу  бағдарламасы  толығымен
академиялық  пәндерден  тұрады.  Өзін-өзі  дамыту  бойынша  сыныптары  бар  дарынды
балаларға  арналған  мектептерді  қоспағанда,  музыкаға,  биге  және  өнерге  қабілетті
оқушыларға  арналған  мамандандырылған  мектептерде  әрбір  академиялық  емес  пәндер, 
дене  шынықтырудан  басқасы,  7-ші  сыныптан  кейін  мектептік  бағдарламадан
шығарылған.  Сарапшылар  тобы  әңгіме  жүргізген  оқушылардың  кейбіреулері  оларғ
а қатты ұнайтын музыка және өнер сияқты пәндер бойынша, мектептен тыс клубтар мен
орталықтарды  қоспағанда,  оқуды  жалғастырудың  мүмкін  еместігі  туралы  өкініштерін
білдірді.  Сарапшылар  тобы  осы  оқушыларға  қатысты,  келу  аясында  тиісті  салалардағы
жас  таланттардың  бірқатар  тамаша  жұмыстарының  куәсі  болып,  ұнағандығын  білдірді. 
ТАРАУ 2: МЕКТЕПТЕ БІЛІМ АЛУДЫң ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІГІ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
80 - 
МАЗМҰНЫ
Сонымен  қатар,  академиялық  пәндер  теорияға  басымдық  беріп  оқытылады  және
олардың  мүмкін  тәжірибелік  қосымшаларына  көп  көңіл  бөлмейді,  осының  нәтижесінде
оқушылар  жаңа  жағдайлар  мәнмәтінінде  алынған  білімді  тиімді  қолдану  мен
пайдалануға  тиісті  деңгейде  қабілетті  емес.  Бұл  тар  академиялық  және  теориялық
басымды  оқу  бағдарламасы,  елестетіп  көргендей,  әсіресе,  төмен  үлгерімді  оқушыларға
қатысты  табысты  емес  деңгейде,  олар  өздері  мықты  емес  сабақтарға  барлық  мектептегі
уақытын  жұмсауға  мәжбүрлі  және  олар  одан  шектелген  тәжірибелік  пайда  алады.
Сарапшылар  тобы  Қазақстан  қазіргі  таңда  қолданылатын  оқу  бағдарламасының
қайта  қаралғанын  қалап  отыр.  Осы  жұмыстың  мақсаттарының  бірі  оқушылардың  ой
әрекетінің  елестетуі  мен  шығармашылық  дағдыларының  дамуына  әсер  ететін,  жоғары 
деңгейлі  ойлау  дағдысын  дамыту  үшін  белсендіруді  қажет  ететін  академиялық  пәндерге 
қосымша  басқа  пәндер  (мысалы,  музыка,  би,  театр  өнері  және  сурет  өнері)
қорытындылануы  қажет,  сонымен  қатар,  (мысалы,  ән  айту  немесе  қойылымға
дайындалу  және  өнер  туындысы  болған  жағдайда)  жұмыс  берушілермен  жоғары
бағаланатын,  ұжымда  жұмыс  істей  білуді  дамытуға  мүмкіндік  береді.  Музыканы
математикамен  байланыстыруда  аса  құнды  қосымша  болуы  мүмкін.  Сан-Франциско
университетінің  жақында  жүргізген  зерттеу  нәтижелеріне  сәйкес  «математика
сабағында  музыка  тыңдау  осы  пәнді  оқуда  оқушылардың  қабілетін  айтарлықтай
деңгейде  жақсартуы  және  әдеттегіден  40%-ға  дейін  нәтижені  жақсартып  емтихан
тапсыруға  әсер  етуі,  сонымен  қатар,    артта  қалушы  оқушыларға
6
  үлкен  пайда  алып
келуі  мүмкін.  Оқу  бағдарламасын  қайта  реформалаудың  басқа  маңызды  мақсаты
оқушыларды  ынталандыру  мен  олардың  білім  алуға  қызығушылығын  қолдауға
қорытындылануы  тиіс.  Жекелей  алғанда,  егер  оқу  бағдарламасы  оқу  процесіне
оқушыларды  тартуды  қамтамасыз  етуге  бағытталса  және  артта  қалушы  мен  оқуда
қиындықты  сезінетін  оқушыларға  қолжетімділік,  оқушылардың  болашақтағы
мансаптық  дамуының  мүмкіндігін  ескере  отырып,  оқу  бағдарламасының  мазмұнына 
жоғары  деңгейлі  тәжірибелілік  пен  өзектілікті  енгізу  қажет,  сонымен  қатар,  осылайша,
олардың  қызығушылығын  жұмылдыру  және  ұстап  қалу,  оқушылардың  білім  алуына
мүмкіндік  беру.  Қазіргі  таңда,  мемлекеттік  стандарттар  аясында  мектептер  мен
колледждерде  оқытылуы  мүмкін  тәжірибелік  сабақтар  көлемінің  қатынасы  анықталады. 
Болашақта  мектептерге  барлық  және  кейбір  оқушылардың  тәжірибелік  оқыту
компонентін  арттыру  үшін  үлкен  іс-әрекет  еркіндігін  беру    пайдалы  болар  еді. 
Қазақстанның  оқу  бағдарламасы  бойынша  құжаттарындағы  ескерту,  жекелей  алғанда,
басқа  пайдалы  өзгеріс  болар  еді,  тиісті  жоғары  деңгейлі  ойлау  дағдысы  оқу  процесінде 
оқушылардың бойында қалыптасқан болар еді. 
Ендірме 2.5 Креативтілік пен сын тұрғысынан ойлаудың дамуға көмектесуі: ЭЫДҰ-
CCE-Сингапур жұмыс семинарының қорытындылары
ЭЫДҰ-ның Ұлыбританияның «Creativity, Culture and Education» («Креативтілік, мәдениет және білім») 
қайырымдылық  ұйымы  және  Сингапур  үкіметімен  бірлесіп  ұйымдастырған  жақындағы  халықаралық 
семинары аясында оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен сыни ойлау дағдыларын дамытуға әсер етуге 
бағытталған, білім беру саласының инициативаларын азиялық тәжірибелердің талдау мәніндегі 12 мемлекеттің 
білім беру саласындағы басшыларының тәжірибе алмасуы жүргізілді. Сингапурда да, Оңтүстік Кореяда да 
жаңа бағдарламаларды әзірлеуде негізгі тірек креативтілікке, сыни ойлау дағдылары мен мінезді тәрбиелеуге 
қойылады.  2009  ж.  бастап,  Оңтүстік  Кореяның  мектептері,  күтіліп  отырғандай,  сапалы  пәндік-бағытталған 
оқытудың ажыратылмас бөлігі ретінде креативтілікті дамытуға көмектесуге, сонымен қатар, жалпы мектептік 
уақыттың 10%-ға жуығын креативтілікті дамытуға көмектесетін жобалар мен басқа шектес қызметке бөлуге 
міндетті. Сингапурлық «Білім беру саласындағы қалаулы нәтижелер» бағдарламасы сыни және өнертапқыштық 
ойлау  дағдыларын,  сонымен  қатар,  әлеуметтік  және  эмоциялық  құзіреттілікті  қамтиды.  Орта  мектептің 
соңында, басқасын алмағанда, оқушылар «қауіптілік бетінің алдындағы тұрақтылық», «инновациялық және 
іскерлік» және «сыни ойлау қабілеттілігі мен сендіре тілдесу» сияқты қасиеттерді меңгеруі тиіс.
Дереккөз: oecdeducationtoday.blogspot.fr
16
ТАРАУ 2: МЕКТЕПТЕ БІЛІМ АЛУДЫң ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІГІ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 81
Екіншіден,  орта  мектептегі  жоғары  сыныптардың  оқу  бағдарламалары  аса  көлемді
және  жеткіліксіз  терең  сипатта  болып  отыр.  Осы  баяндаманы  дайындау  үшін  сарапшылар
тобының  келуі  мерзіміндегі  сұхбаттасу  аясында  қамтылған  барлық  оқушылар  өздерін  өте
көп  көлемдегі  пәндерді  оқудан,  әсіресе,  10  және  11сыныптарда  артық  жүктемелі 
қажеттілікті  сезінетінін,  осының  орнына,  ЖОО-на  түсу  үшін  бітіру  емтихандары  мен 
тестілеуге  (ҰБТ)  дайындалу  қажеттігін  атап  өтті.  Көптеген  оқушылардың  болашағы  үшін
аса  маңызды  фактор  ретінде  қабылданатын  Ұлттық  бірыңғай  тестілеу  (ҰБТ)  жүйесі 
мектептік  пәндердің  тар  аясы  бойынша  бірнеше  жауап  нұсқасы  негізінде  білімін 
тестілейтін  оқушылардың  да,  оқу  процесінің  де  басымдықтарын  ысырады  (біз  бұл 
тақырыпқа  келесі  тарауда  ораламыз).  Тест  аясында  қамтылмайтын  пәндер,  бұрынғыдай 
қажеттілікке  байланысты  оқытылады,  бірақ  олар  маңызды  пәндер  ретінде
қарастырылмайды, оларды оқыту тиімділігі төмендеуде.
Жекеменшік  және  «пилоттық»  мектептерді  қоспағанда,  жоғары  сыныптың
оқушылары  осылайша,  олардың  болашақтағы  оқуына  және  мансабына  қатысы  бар,
оларға  анағұрлым  қызықты  пәндерді  тереңдетіп  оқуға  көп  уақыттарын  арнау  үшін
өздігінен  пәндердің  балансын  өзгерте  алмайды.  Шетелде  білім  алған  және  басқа
мемлекеттерде  таңдаудың  көбірек  екендігін  көрген  оқушылар,  әсіресе,  өздеріне
ұнамайтын  «бейінді»  мектептерге  түскен,  бірақ  одан  ауысқысы  келмейтін  оқушылар
сияқты  өз  пәндерінің  балансын  өзгерту  мүмкіндігі  бар  болуына  қызығады.  Одан  басқа,
оқу  бағдарламасының  әр  пәні  колледжге  немесе  университетке  түскеннен  кейін  білім 
алушыларға  пайдалы  болатындай  жеткілікті  терең  оқытылмайды,  олар  өте  әр  түрлі 
аспектілерді  қозғайды.  Оқушылар  алатын  білімнің  көп  бөлігі  кең  тәжірибелік  қолданыс
таппайды.  Мектептердің  көпшілігі  өте  аз  уақытты  жаратылыстану  ғылымдары  пәндерін
оқытуға  жұмсайды  және  ғылыми  зертханалар  саны  жеткіліксіз.  Зертханалар  болған
жағдайда,  олар,  қағида  бойынша,  оқу  бағдарламалары  тереңдігінің  жеткіліксіздігінен  кең
қолданылмайды.
Пәндердің  тар  аясын  тереңдетіп  оқытуды  қамтамасыз  ету  үшін  оқу  бағдарламасын
қайта  қарап,  оқушыларға  пәндердің  үлкен  таңдауын  беру  қажет.  Осы  жағдайда,  жоғары
деңгейлі ойлау дағдыларын дамыту перспективалары едәуір жоғары болады. 
Үшіншіден,  оқулықтар  мен  оқу  құралдары  бұрынғыдай  жақсартуды  қажет  етеді. 
Сарапшылар тобы оқу әдебиетіне қатысты көптеген кестелерді, суреттерді, диаграммалар 
мен  суреттемелерді  қамтымайтын,  өте  ескі  және  аса  «бірсарынды»  болуына  оқушылар 
тарапынан  шағымдарды  атап  өтті.  Мысалы,  оқушылардың  біреуі  өз  оқулығында 
көрсетілген  ұрыс  даласындағы  шайқастың  барысын  картасыз  қалай  түсінуге  болатынын
сұрады,  сонымен  қатар,  әсіресе,  мектепке  Интернеттің  жай  қосылуы  ақпараттар  іздеуді 
мүмкін  емес  етеді?  Кестелердің,  диаграммалардың  және  т.б.  болмауы  PISA  бағалауын 
жүргізуде үзік мәтінді оқушылардың ішінара ұғыну қиындығын түсіндіруі мүмкін.
2011  ж.  TIMSS  баяндамасының  деректері  бойынша  Қазақстанның  орта  мектеп
оқушылары,  көптеген  мемлекеттермен  салыстырғанда,  оқушылар  мен  компьютерлер
қатынасының  жақсы  болып  отыр,  оның  үстіне,  сарапшылар  тобы  барған  ол  мектептер, 
компьютерлік  техника  мен  интерактивті  тақтаның  көп  санын  айтпағанда,  жеткілікті 
жабдықталған  болатын.  Дегенмен,  оқытудың  инновациялық  әдістерін  қолдау  мақсатында 
компьютерлердің  әлеуеті  әзірге  толық  көлемде  қолданылмайды.Топқа  олардың
информатикадан  басқа  пәндерде  тұрақты  пайдалануы,  әлде  зерттеу  жұмысын  жүзеге 
асыру  дағдыларын  дамыту  мақсатында  оларды  қолдану  бойынша  оқушыларды 
марапаттау  жағдайлары,  әлде  оқуда  қиындықты  сезінетін  балаларға  көмек  көрсету  үшін 
компьютерлерді  қолдану  жағдайлары  (батыс  мемлекеттерінде  кең  таралған  тәжірибе 
болып  табылады)  расталып  көрсетілмеді.  Жаңғырту  бойынша  шаралар  аясында  үкімет
«электронды  оқыту»  саласында  мұғалімдерді  дайындауды  жүзеге  асыруда.  Дегенмен,
ТАРАУ 2: МЕКТЕПТЕ БІЛІМ АЛУДЫң ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІГІ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ

жүктеу/скачать 4,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: