Түпнұсқада келесі атауда жарияланған Reviews of National Policies for Education
IV. ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ, БАҒАЛАУ және ЖҮЙЕНІ БАҒАЛАУ
жүктеу/скачать 4,17 Mb. Pdf көрінісі
|
IV. ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ, БАҒАЛАУ және ЖҮЙЕНІ БАҒАЛАУ A. Орта мектептің оқу бағдарламасы 1. Орта мектептегі әр оқу жылы бойынша бөлінісінде міндетті және элективті пәндер (оның ішінде, 12-ші жылға, егер анықталған болса). 2. Жекелеген оқушылар өту үшін пәндерге қатысты шешімді кім қабылдайды (мектептер, оқушылар, отбасы немесе олардың бірлестігі)? 3. Мектептік пәндерді таңдау толық орта және үштік білім беру жүйелеріндегі оқушылардың дамуын, сонымен қатар, олардың мансаптық мүмкіндіктерін қандай деңгейде анықтайды немесе тоқтатады? Өздерінің таңдау аясында оқушылар қандай қолдау, ұсынымдар және ақпараттар алады? 4. Әр пән бойынша оқу жоспарына қатысты шешім қабылдауға мектептің/мұғалімдердің мүмкіндік аумағы қандай? 5. Жеке оқушының немесе топтың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында оқу бағдарламасына/жоспарына бейімделу мәнмәтініндегі мүмкіндік аумағы қандай? 6. Қандай оқулықтарды, оқу материалдары мен оқыту жабдықтарын қолдану қажетті екендігіне қатысты шешімді кім қабылдайды (орталық деңгейдегі мемлекеттік басқару органдары, облыстық/қалалық әкімшіліктер, мектеп басшылығы, мұғалім)? B. Талдаудың және бағалаудың құрылымы - шолу 1. Басқару жүйесі және негізгі компонеттері, оның ішінде a. Мемлекеттік және тағы да басқа тесттерді қалыптастыруға және талдауға, бағалауы тәуелсіз сарапшылармен ұсынылатын жауапты органдар; b. Мемлекеттік/тәуелсіз тесттерді басқаруға жауапты тұлғалар; c. Мемлекеттік/тәуелсіз тестер бойынша бағалар қоюға жауапты тұлғалар; d. Мектептік кеңестер, ата-аналар топтары, оқытушылар тобы, сыртқы емтихан комиссиялары, білім беру органдары тарапынан бағалау тәжірибесіне ықпал ету; C. Оқушылардың үлгерімін бағалау 1. Оқушылардың үлгерімін бағалау және ілгерілету мектептер/мұғалімдер тарапынан қалай жүзеге асырылады? 2. Оқушылардың үлгерімін бағалауды жүргізу жиілігі: a. Стандарттық тесттер; b. Мұғалімдер дайындаған тесттер; c. Мұғалімдер жүзеге асыратын субъективті рейтингтер; d. Оқушылардың тапсырмалары / үй жұмысы. 3. Оқушылардың үлгерімін бағалау нәтижелерін қолдану: a. Ата-аналарды ақпараттандыру мақсатында? Егер олай болса, қалай жүзеге асырылады? b. Оқушының үлгеріміне қатысты шешім қабылдау мақсатында. Мектепте оқу жылын, жылына өткізу жиілігін көрсету. Табысты аяқтау/қайта өту пайызы. Оқушының орта ТАРАУ 1: ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 304 - МАЗМҰНЫ ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ АТО (Ақпараттық-талдау орталығы) (2012), [Қазақстан Республикасындағы орта білім беру жүйесі: Бүгіні және перспективасы], background report prepared for the 2013 OECD Review of Policies for Secondary Education in Kazakhstan, Information-Analytic Centre, Astana (ағылшын тілінде) ҚР БҒМ (2011a), Қазақстан Республикасындағы білім берудің жағдайы мен дамуы туралы Ұлттық баяндама (қысқаша нұсқа) және Статистикалық қосымша, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі, Астана ҚР БҒМ (2011b), 2011 жылға техникалық және кәсіптік білім берудің негізгі көрсеткіштері, Техникалық және кәсіптік білім беру Департаменті, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі, Астана ҚР БҒМ (2010a), Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығы, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі, Астана ҚР БҒМ (2010b), 2010 жылға техникалық және кәсіптік білім берудің негізгі көрсеткіштері, Техникалық және кәсіптік білім беру Департаменті, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі, Астана ҚРСА (Қазақстан Республикасының статистика Агенттігі) (2010), Қазақстан тұрғындарының экономикалық белсенділігі 2005-2009, ҚРСА, Астана ЭЫДҰ (2010), [Ксәпітік білім беру, Техникалық және кәсіптік білім беру бойынша ЭЫДҰ шолуы], OECD Publishing, Paris (ағылшын тілінде) Узун, Д. (2010), [Туриндік процесс: Қазақстан], European Training Foundation,Turin (ағылшын тілінде) Қазақстан Республикасы (2012), Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III «Білім туралы» Заңы (10.06.2012 ж. жағдай бойынша өзгерістерімен және толықтыруларымен) Самсаев, И. (2009) [Қазақстандағы КББО құқықтық шолу және институционалды құрылымы], European Training Foundation, Turin. (ағылшын тілінде) ДСЭВ (БҰҰ экономикалық және әлеуметтік істері бойынша Департаменті) (2011), [Әлемдік демографиялық перспективалар: 2010 Шолу (CD-ROM)], (ағылшын тілінде) ЮНЕСКО (2011), [Білім беру бойынша бүкіләлемдік деректер, Қазақстан], UNESCO, Paris. (ағылшын тілінде) 6 ТАРАУ. КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ МЕН ОҚЫТУ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 305 1 2011 ж. 7 шілдедегі № 778 Үкімет Қаулысы. 2 2007 ж. 24 желтоқсандағы № 1270 Үкімет Қаулысы. 3 «Кәсіпқор» холдингімен ЭЫДҰ сарапшыларына ұсынылған ресми ақпарат. 4 2011 жылы жатақханадағы орындар саны 340-қа көбейген болатын. 6 ТАРАУ. КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ МЕН ОҚЫТУ ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 306 - МАЗМҰНЫ 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР Осы шолудың соңғы тарауында қысқаша ұсынымдар мен ЭЫДҰ шолуы аясында келесі іс-әрекеттер үшін ұсыныстар қамтылады: білім беру саласындағы сапа мен тең мүмкіндіктер, бағалау және аттестаттау тәжірибесі, мұғалімдер мен мектеп директорларына қатысты саясат, қыржыландыру шығындары мен тетіктері. ҚР- да кәсіптік білім беру мен оқыту (КББО) саласындағы ЭЫДҰ алдағы уақытта шолу жүргізуіне байланысты бұл тарауда КББО қатысты ұсынымдар қамтылмайды. 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 307 Келесі бөлімдерде осы баяндамада қамтылатын ұсынымдар түйістірілген. ЭЫДҰ сарапшылар тобы осы баяндаманың қорытынды жобасын ұсыну мен оның жариялануы аралығында бірқатар ұсынымдардың ресми стратегиялық жоспарлау құжаттарына енгізіліп қоюы мүмкін екендігін, оның үстіне, олардың жүзеге асырыла бастауы да мүмкін екенін түсінеді. Сарапшылар тобының пайымдауынша, мемлекеттік басқару органдарына, дегенмен, алдағы әрекеттерді әзірлегенге және жүзеге асырғанға дейін қызығушы тараптармен, ведомствалармен және мекемелермен келісім бойынша өзектілігін тексеру керек. Алдағы әрекеттер үшін ұсынымдар Мектепте білім алудың қолжетімділігі мен тиімділігі (2 Тарау) Білім беру мүмкіндіктерінің теңдігі Қазақстан үкіметіне барлық оқушылар, олардың шығу тегіне қарамастан, қабілетті және үлгерімнің жоғары стандарттарын қанағаттандыруы керек деген өзінің айнымастық принципін мәлімдеу қажет. PISA баяндамасының нәтижелері көрсеткендей, үлгерімге байланысты көптеген «ұзын құйрық» проблемаларды шешуде мұны басты басымдық ету қажет. Бұл оқуда артта қалу қаупі бар оқушыларды ерте анықтау бойынша жоспарлар мен бағдарламаларды әзірлеуді, сонымен қатар, мектептер мен мұғалімдер тарапынан олардың үлгерімін қалпына келтіру бойынша тиімді шараларды қабылдауды қамтиды. Табысты емес мектептердің төмен үлгерімді оқушылары білікті мұғалімдер мен сапалы қорларға лайықты (және мұқтаж), сондықтан мемлекеттік органдар оларды қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдауы керек. Орта мектептің келесі топ оқушыларының үлгерімін жоғарылатуға және нәтижелерін теңестіруге бағытталған төмен үлгерімді оқушыларды анықтау мен көмек көрсету бойынша және оқу материалын баяу қабылдайтын оқушыларға нақты жоспарлар мен бағдарламалар болуы керек: шағын мектептердің және ауылдық жерлердің оқушылары; анағұрлым төмен бағалы ұлдар; қазақ мектептерінің оқушылары; сонымен қатар, әлеуметтік және табысты емес отбасынан шыққан оқушылар. Шағын жинақталған мектептердегі және ауылдық жерлердегі оқушылардың мүддесі үшін мектептердің минималды көлемі мен мұғалімдердің біліктілік деңгейі бойынша, кем дегенде, орта мектептер үшін талаптарды орнату сұрағын үкіметтің қарастыруы ұсынылады. Бұл шағын елді мекендерде осы стандарттарға сәйкес болған жағдайда ғана мектептің бар болуына мүмкіндік береді, олай болмаған жағдайда, оқушыларға басқа жерде орналасқан мектептерге дейін тегін және ыңғайлы көлік беру керек. Өйткені арнайы қажеттілікті және мүмкіндігі шектеулі балалар бұрынғыдай теңсіз мүмкіндіктерден жапа шегуде, Үкіметке инклюзивті білім беруді ендіру бойынша жоспарларды анағұрлым тиімді етіп, оларды қайта қарау қажет. Білім беру мен оқытудың тиімділігі Қазақстан Үкіметіне өзінің тиімсіздігін дәлелдеген, орта білім берудің ағымдағы оқу бағдарламасына толық талдау және қайта қарау жүргізу керек. Ол жоғары оқу көрсеткіштерін қамтамасыз етпеді, барлық оқушыларға функционалдық және математикалық сауаттылықтың минималды деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік бермеді, жоғары деңгейлі ойлау дағдыларын дамытуға мүмкіндік туғызбайды. 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 45 мектепті аяқтау немесе академиялық (кәсіптік-техникалық емес) білім беру жүйесінде қалу ықтималдығына бағалау нәтижелерінің ықпалы? c. Қабілеттері бойынша топтастыру мақсатында. d. Яғни, оқытудағы қиындық диагностикасы және оқушылардың үлгерімін жақсарту мақсатындағы қалыптастыру көзқарастары? 4. Орта деңгейден төмен үлгерімді оқушыларға қатысты кейінгі кезектегі қандай шаралар бар? Оқытуда қосымша сабақтар немесе қосымша қолдау қамтамасыз етіледі ме? D. Мұғалімдердің аттестаттау және бағалау құзіреттілігі («МҰҒАЛІМДЕР» БӨЛІМІНДЕ ІШІНАРА СИПАТТАЛҒАН») 1. Өткізу жиілігі және мұғалімдердің аттестаттауын кім өткізеді. 2. Өткізу критерийлері және мұғалімдер аттестаттауының мақсаттылығы: a. Оқушылардың үлгерімі және тесттердің нәтижелері; b. Мұғалімнің педагогикалық және контенттік білімі; c. Сыныпта мұғалімнің сабақ жүргізу тәжірибесі; d. Мұғалімдердің бірлескен жұмысының тәжірибесі; e. Оқушылардың тәртібін басқару және сынып жетекшілігі; f. Ата-аналармен кері байланыс; g. Оқушылармен кері байланыс; h. Инспекторлармен кері байланыс. 3. Мұғалімдерді аттестаттау нәтижелерінің әсері: a. Аттестаттау жалақы деңгейіне және басқа төлем түрлеріне ықпал етеді ме? b. Аттестаттау мансаптық дамуға ықпал етеді ме? c. Аттестаттау болғандықтан тиімді емес немесе мұғалімнің қанағаттанарлықсыз жұмысы анықталған жағдайда атқарылатын іс-әрекеттер? d. Мұғалімді мойындауға әсері? e. Мұғалімнің біліктілігін арттыруына әсері? f. Мұғалімнің қызметтік міндеттеріне әсері? g. Мұғалімнің сенімділікке, уәжділікке, өзін-өзі тиімділікке, жұмысына қанағаттануға және т.б. әсері? h. Сыныптағы сабақтарды өткізу тәжірибесіне әсері? i. Мұғалімдердің бірлескен жұмысына (әрекеттесуі) әсері? E. Мектеп қызметін бағалау 1. Бірқатар мектептер қызметінің талдауы және бағалауы қалай жүргізіледі? 2. Бағалау және талдау процесіне мектептің өзінен басқа қандай ұйымдар тартылған? 3. Мектептер қызметіне бағалау жүргізу жиілігі мен түрлері. 4. Мектептер қызметіне бағалау жүргізу үшін критерийлердің сипаттамасы. 5. Орта мектептердің қызметіне өзін-өзі бағалау жүргізіледі ме (мектептердің барлығында немесе кейбір бөлігінде)? Солай болған жағдайда қолданылатын критерийлер? 6. Мектептік инспекцияның ролі мен қызметі. 7. Мектептер қызметінің бағалау нәтижелерін қолдану: a. Қаржылық емес өлшемдермен берілген бюджеттік ассигнациялауға және/немесе қолдауға нәтижелер әсер етеді ме? b. Ата-аналардың алдында есеп беру, оның ішінде нәтижелерді жариялау? ТАРАУ 1: ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 309 үкіметке оқушылар үшін математика, жаратылыстану және әлеуметтік/гуманитарлық ғылымдар бойынша Бейіндік мектептен бөлек технологиялық мектептерді құру туралы сұрақты және/немесе барлық бағыттардың бір мекемеде қолжетімді болуы үшін орта мектептердің жоғары сыныптары мен колледждердің қосылуы сұрағын қарастыру ұсынылады. Бейіндік мектептің әр үш бағдарламасы үшін жекелеген оқу бағдарламаларын әзірлеу ұсынылады. Технология саласындағы мамандану үшін ҚР Білім және ғылым министрлігі, «Кәсіпқор» және жұмыс берушілер арасында жоғары сапалы, заманауи және бизнестің қызығушылығына сәйкес оқу жоспарын және тиімді оқыту үшін мұғалімдерді даярлау бойынша жаңа бағдарламаны әзірлеу мақсатында бірлескен жұмысты жүргізу ұсынылады. Орта мектептің жоғары сыныптарында оқыту жүйесінің қорытынды нысанына тәуелді емес, жекелеген оқушылардың 10-шы сыныпты бітіргеннен кейін қандай оқу орнына түсетіндігі туралы шешімі, ең алдымен, оқушының өзінің шешіміне, келесі тарауда берілген, 10-шы сыныпта ұлттық бағалауды өткізу нәтижелері бойынша таңдалған маманданудың минималды шекті талаптарына сәйкес болған жағдайда байланысты болуы ұсынылады. Білім беру нәтижелерін және оқыту сапасын бағалау (3 Тарау) Критерийлерге негізделген бағалау жүйесін Қазақстандағы барлық бастауыш және орта (оның ішінде жоғары сыныптарда) мектептерде енгізу қажет. Бұл жекелеген оқушылар үшін оқыту сапасын жақсартуға және оқытуды өзектендіруге; мектептер мен сыныптардағы білім беру стандарттарын көтеруге көмек етеді; оқытудың нәтижелерін аймақтық және ұлттық критерийлер бойынша салыстыру жүргізуге мүмкіндік береді; артта қалушы оқушыларды анықтауға, мұғалімдердің жоғарылатқан баға қоюына кедергі келтіруге және ата-аналар үшін маңызды оқушылардың үлгерімі туралы есеп жасауға көмектеседі. Бағалау критерийі қайта қаралған, 12 жылдық мектептік білім беру аясында әр сынып үшін әзірленген және барлық оқытылатын пәндердің оқу бағдарламасының ажырамас бөлігі болу керек. Жаңа оқу бағдарламасын сипаттайтын құжаттар әр кезеңде қолданатын бағалау критерийлерін қамтуы тиіс. Қазақстанның барлық оқытушылары оны тиімді пайдалануды 12 жылдық оқыту моделін ендіру мерзіміне дейін барлық орта мектептерде оқыту үшін критерийлерге негізделген бағалау жүйесімен таныс емес мұғалімдерді дайындау мүмкіндігін жуық арада бастау керек. НЗМ критерийлерге негізделген бағалау жүйесі ұсынымдарға сәйкес оқу жоспарлары мен бағдарламаларды әлі қайта қарау жүргізіліп отырғанға дейін қолдануы мүмкін. Білім берудің әр кезеңінің соңында ұлттық стандартталған тестілеу, яғни, бастауыш мектепті аяқтағанда (қазіргі кезде 4-ші сыныптан кейін) және негізгі орта мектепті аяқтағанда (қазіргі таңда 9-шы сыныптан кейін, алдағы уақытта 10- шы сыныптан кейін) өткізу ұсынылады. Стандартталған тесттер осы кезеңдерде оқытудың аймақтық және ұлттық критерийлері негізінде нәтижелерді салыстыруға мүмкіндік береді. Егер тесттік сұрақтар оқушыларға алдын-ала таныс болмаса және олардың жай мұғалімдерімен емес, басқа мұғалімдермен бағаланатын болса, тестілеудің нәтижесіне үлкен қоғамдық сенім білдірілетін болады. 12 жылдық оқыту моделі енгізілген және Бейiндік мектептер ашылған кезде білім алу үшін ЖОО-на түсуді жоспарлаған 10-шы сынып оқушыларының күтілген 60%-ы тіл, математика және жаратылыстану ғылымдары сияқты негізгі пәндер бойынша бекітілген минималды талаптарға Бейіндік мектептерге түсуші оқушылар сай келетіндігін анықтау үшін 10-шы сыныпты аяқтаған соң 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 310 - МАЗМҰНЫ стандартталған бағалаудың сол жүйесін қолдануы қажет болады. Сарапшылар тобы Бейiндік мектепте білім алу үшін орындарды бөлу мақсатында жекелеген оқушылардың мақсаптық ұмтылысына қарамастан, ҰБТ-ға ұқсас басқа емтиханды енгізу идеясына үзілді-кесілді қарсы. ҚР Білім және ғылым министрлігіне ұлттық стандартталған тестілеуді өткізу нәтижелері бойынша барлық оқушылардың білім деңгейі туралы тиімді және сенімді деректерді жинақтау жүйесін құру керек. Бұл түрлі мектептерде оқушылардың біліміне объективті салыстыру жүргізуге мүмкіндік береді. Үкіметке, сондай-ақ, мектептердің тиісті сипаттамалары туралы үлкен көлемді және анағұрлым анық ақпараттарды жинақтау бойынша және салыстыру мақсатында ұқсас мектептерден тұратын, мектептер «отбасына» біріктірілуі үшін олардың оқушылары жоспарлауды жүзеге асыру қажет. Одан кейін қосымша басымдықты индикаторларды және осыған қажетті мәліметтерді жинақтау және өңдеу жүйесін, мектептер мен олардың оқушылары арасындағы 1 барлық сәйкес айырмашылықтарды есепке ала отырып, барлық мектептерді жалпылама негізде салыстыру мүмкіндігін әзірлеу керек. Оның үстіне, егер Қазақстан Үкіметі белгіленген уақыт мерзімі бойында ұлттық білім беру стандарттарына мониторинг жүргізуге ниет білдірсе, әлде мектептер белгіленген уақыттан кейін өздерінің стандарттарына мониторингті жүзеге асыру жағдайында болып, ниет білдірсе, әр жылдардағы жағдай бойынша түрлі сұрақтармен күрделілік деңгейі мен тестілеу нәтижелерін салыстыру туралы халықаралық сарапшылардың кеңестерін пайдалану ұсынылады. Қазіргі таңда 9-шы сыныптың (алдағы уақытта 10-шы сыныпта) соңында жүргізілетін білімді тәуелсіз бағалау PISA сияқты бұл жүйе де білім деңгейін тек тестілеп қана қоймай, жоғары деңгейлі білім мен ойлау дағдыларын қолдануға мүмкіндік беру үшін қайта қарастырылуы керек. 2007 ж. жоғары білім бойынша ЭЫДҰ баяндамасында ұсынылғандай, ҰБТ-ны тәуелсіз бағалаудың екі жекелеген жүйелерімен алмастыру қажет. Бағалау жүйесінің біріншісі оқушылар мектеп бітіргенде тапсыратын, ЖОО-на түсуде минималды стандарты бекітетін ұлттық емтихан болуы керек. Бұл емтиханды мектепті аяқтаушы барлық 12-шы сынып оқушыларға (жұмысқа тұратындарға, колледжге немесе ЖОО-на түсушілерге) мүмкіндік беру үшін, өздерінің барлық мектептік пәндері бойынша меңгерген білімі мен дағдыларын, оның ішінде, анағұрлым жоғары деңгейлі ойлау дағдыларын толық көлемде көрсетуге әзірлеу қажет. Бұл мақсаттар үшін ағымдағы ҰБТ бірнеше нұсқалы жауабы бар сұрақтардың форматы жарамсыз болып табылады және одан бас тарту керек. Екінші емтихан ЖОО-на түсу үшін мектепті бітіруде емтиханды табысты тапсырғандар қатарынан ЖОО-ғы оқу орнының шектелген санына анағұрлым білікті талапкерлерді іріктеу үшін арнайы әзірленген тест болу керек. 2007 ж. ЭЫДҰ баяндамасында түрлі деңгейдегі дайындығы бар 2 түрлі әлеуметтік топтардан шыққан оқушылар үшін тең әділеттілікті қамтамасыз ету мақсатында АҚШ-та қолданылатын, «SAT» тестіне ұқсас, білімді емес, академиялық қабілетті тексеруді қамтамасыз етуі тиіс тестілеудің осы жүйесі туралы айтылады. Бұл екі жаңа емтихан 12 жылдық оқыту ендірілген мерзімде енгізілуі қажет. Колледж бітірушілері тапсыратын КТ өзгертілуі керек. Колледжді аяқтағаннан кейін түсуші талапкерлер тек екі міндетті пәнді ғана: математиканы және қазақ/орыс тілін, сонымен қатар, пәндердің кең аумағынан таңдап бір пәнді тапсыруы керек. Бұл тізім кәсіби қызмет саласымен байланысты (мысалы, денсаулық сақтау, инженерлік іс, ауыл шаруашылығы ғылымдары және білім 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 311 беру) пәнге емес, мамандыққа қатысы бар, мектептік пәндерді ғана қамтымауы керек. ҰБТ бойынша басқа ұсынымдар тең дәрежеде КТ де қатысты. ҚР Білім және ғылым министрлігінің жеке талдау баяндамалары оқушыларға мектептік білім беру сапасын жақсартуды және оның өзектілігін арттыруды қамтамасыз ету үшін қажетті 2012 ж. ұлттық бағалауды жүргізу қорытындылары бойынша басқа бірқатар ұсынымдарды қамтиды. Бұл ұсынымдар келесілерді қамтиды: - Шын өмірдегі жағдайларда білімді қолдану мақсатында мектептік білім беру акцентін дағдыларды дамыту және мектепте «жаттандылықты» жою жағына жылжыту; - Дәстүрлі оқу мақсаттарының тізімін оқушылар қалайтын құзіреттілік тізіміне айналдыру; - Оқушыларға білім мәдениетін, сыни ойлау мен жеке құзіреттілікті дағдыландыру бойынша жалпы жүйелі шараларды әзірлеу; - Мектептік оқыту мен басқару саласындағы жаңа кәсіптік жүйені әзірлеу; - Инновациялық дайындау әдістерін қолданып, мұғалімдердің кәсіби дағдыларының деңгейін көтеру; - Ауылдық мектептердегі оқыту сапасын және басқа да қорларды жақсарту; - Өздерінің оқушыларының арасында зерттеушілік және шығармашылық дағдыларды дамытуға мұғалімдерді ынталандыру; - Әр оқушының үлгерімі үшін мұғалімнің жауапкершілігін арттыру; - Оқушының жеке қабілеттеріне сәйкес сараланған білім беруді қамтамасыз ету, оқушыларға жеке қолдау көрсету, сонымен қатар, оқудың ерте кезеңімен байланысты проблемаларды анықтау және жою; - Оқушылардың оқудағы ынтасын арттыру; - Жақсы нәтижелі жетекші мектептердің озық тәжірибелерін зерттеу және қабылдау; - Оқытудың жаңа технологияларын кеңінен қолдану, ұлттық және халықаралық үздік тәжірибені қабылдау; - Білім беру процесіне ата-аналарды тарту үшін анағұрлым белсенді шараларды қабылдау. Мектептерді білікті мұғалімдермен және тиімді басқарумен қамтамасыз етуге бағытталған тиімді саясат (4 Тарау) Қазақстан мәнмәтінінде анағұрлым білікті мұғалімдерге қатысты саясатқа жанама ұсынымдар Жалпы орта білім беру жүйесінің барлық сыныптарда жоғары білімі жоқ мұғалімдердің үлесін төмендету бойынша айқын мақсаттарды белгілеу және қадамдар қабылдау ұсынылады. Білікті мұғалімдерді олардың қажеттілік деңгейі басым жақтарға тарту мақсатында мектептердің әр түрлері * үшін бағдарланған саясатты әзірлеу ұсынылады. Оның ішінде, педагогикалық білім беру бағдарламаларын проблемалы, әлде табысты емес мектептердің қажеттілігіне сәйкес келтіру, проблемалы, әлде табысты емес мектептерде жұмыс жағдайларын жақсарту, сонымен қатар, осындай мектеп санаттарында мұғалімдерді тарту мен ұстап қалу бойынша қаржылық ынталандырудың сәйкес жүйесін қамтамасыз ету. 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 312 - МАЗМҰНЫ Педагог мамандығының мәртебесіне ықпал ететін факторларға жалпы шолу жүргізілуі, сонымен қатар,маңызды индикаторларды анықтау мен мониторингтау мақсатында стратегия әзірлеуі тиіс. Педагогикалық білім беру бағдарламалары бойынша оқыту үшін үміткерлерді таңдау мен оларды қабылдауға ағымдағы негізді өзгерту бойынша жоспарларды әзірлеуде Қазақстанға Финляндияның жетекші тәжірибесін, мүмкін болған деңгейге дейін пайдалану мүмкіндігін қарастыру ұсынылады. Түрлі пәндер мен түрлі деңгейлер бойынша толыққанды оқыту деп санауға тиіс жалпы түсінікті сипаттайтын, мұғалімдер үшін кәсіби стандарттарды байланыстыратын біріктіретін жүйені мұғалімдермен тығыз ынтымақтастықта әзірлеу керек. Бұл кәсіби стандарттар педагогикалық білім беру бағдарламаларын аттестаттау, мұғалімдерді тұрақты бағалау, аттестаттау рәсімі мен кәсіптік дамудың ресми жоспарларын әзірлеу стандарттарын әзірлеудің негізі болу керек. Осыған ұқсас, тәлімгерлік бағдарламасын табысты аяқтау кәсіптік стандарттарға сәйкестікке нақты түрде келтіріліп және аттестаттау жүйесіне бекітілу керек. Кембридж университеті мен «Назарбаев зияткерлік мектептері» (НЗМ) Педагогикалық шеберлік орталығы бірлесіп әзірлеген, негізгі қызметтен қол үзбей мұғалімдерді оқытудың жаңа бағдарламасы кең көлемде қолжетімді болу керек. Барлық жүйе көлемінде осы оқыту бағдарламасы ұмтылған педагогикалық тәжірибе мен оқытудағы көзқарастар өзгерістері көрінгенше, жүйенің барлық деңгейлері мен барлық мектептерде, оның ішінде, шағын жинақталған мектептерде осы өзгерістерді насихаттайтын мұғалімдердің сындарлы салмағы қалыптасуы керек. Мұғалімдердің оқытудан өтуі үшін орындарды әділетті бөлуді, сонымен қатар, бағдарламаның жұмыста жоғары өнімділікке қол жеткізген оқытушыларға ғана пайда әкелмеуін қамтамасыз ету маңызды болып саналады. Бұдан басқа, бағдарламаның қызмет саласын олардың оқытудағы жаңа көзқарастарды білуге және өзгерістерді жүзеге асыру үшін мектептерде қолайлы жағдай жасау мүмкіндігін беру үшін мектеп әкімшілігіне де таралуы керек. Сарапшылар тобының ұсынымдарына сәйкес мұғалімдер білім беру саласындағы саясатты қалыптастыруда маңызды роль ойнай алатын тиімді платформамен жабдықталуы керек, өйткені, қазіргі таңда қызмет ететін білім беру саласындағы қызметкерлердің кәсіподағы білім беру саясатын әзірлеу мен жүзеге асыруда мұғалімнің орталықтандырылған фактор ретінде қалыптасуын қамтамасыз етуге бағытталған мақсатына қол жеткізуге тиімді ықпал етпейді. Мұғалім мамандығының мәртебесін көтеру мен жұмыс орындарына орналасуға біліктілігі жоғары үміткерлерді тартуға көмектесу мақсатында білім беру деңгейіне қатысты талаптары ұқсас басқа мамандықтардың жалақы деңгейімен салыстырғанда, мұғалімнің жалақы деңгейінің тартымдылығын қамтамасыз ету маңызды болып саналады. Ұсынымдарға сәйкес үздік жұмысы үшін қаржылық бонустар жүйесін кәсіби стандарттармен байланыстырылған, мұғалім жұмысының нәтижелілігін бағалау үшін толыққанды критерийлер жиынтығымен ұштастыру керек. Оның үстіне, сарапшылар тобының ұсынымдарына сәйкес барлық мұғалімдердің біліктілікті арттыру бағдарламаларына олардың қатысуына байланысты қаржылық пайда түсірудің тең мүмкіндіктері болуы керек. Халықаралық мәнмәтінде салыстырмалы талдауды қамтамасыз ету мақсатында халықаралық индикаторларға сәйкес білім беру саласының саясаты аясында, жекелей алғанда, ұлттық деңгейде жүргізілетін, деректерді жинақтау бойынша шараларды жүргізу мүмкіндігін қарастыру қажет. 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 46 - МАЗМҰНЫ c. Ұлттық немесе аймақтық жүйелерде мектептер қызметін бағалау нәтижелерін қолдану? d. Мұғалімдерді аттестаттау процесінде нәтижелерді қолдану? F. Жүйені бағалау 1. Сипаттамалық ерекшеліктер: a. Мемлекеттік емтиханнан және/немесе бағалаудан өту міндетті ме? b. Жиілік; c. Пәндер; d. Тесттегі сұрақтардың стандартталуы. 2. Халықаралық бағалау жүйелерімен байланыс. 3. Жүйені бағалау нәтижелерін қолдану: a. Тиімділікке қатысты мектептермен кері байланыс тетігі? b. Тиімділікке қатысты ата-аналармен кері байланыс? c. Бюджеттік ассигнациялауға тиімділік әсері? d. Мемлекеттік стандартталған тесттердің негізгі мақсаты? e. Жауапкершілік. V. МҰҒАЛІМДЕРГЕ ҚАТЫСТЫ САЯСАТ A. Педагогикалық жұмыс күшінің сипаттамасы 1. Мұғалімдердің жас ерекшелігіне бөлінуі: a. <25 жас; b. 25-29 жас; c. 30-39 жас; d. 40-49 жас ; e. 50-59 жас; f. >60 жас және жоғары; g. Зейнеткерлік жастағы жұмыс істейтін мұғалімдер. 2. Жұмысты бастаған және зейнеткерлікке шыққан мерзімге мұғалімдердің орта жасы. 3. Жұмыс істейтін мұғалімдерді өтілінің жыл саны бойынша бөлу. 4. Мұғалімдердің арасындағы гендерлік бөлінуі (жалпы санынан әйелдер %-бен). 5. Мұғалімдердің білім деңгейі: a. Бастауыш және орта білім беру мұғалімдері үшін білімнің ең төменгі талаптары; b. Білім берудің аяқталған деңгейімен мұғалімдер %; c. Сабақ беретін пәні саласындағы білім берудің аяқталған деңгейімен мұғалімдер %. 6. Жұмыс мәртебесі: Тұрақты жұмыспен қамтылу жағдайында жұмыс істейтін мұғалімдер, мұғалімдердің жалпы санынан %-бен. 7. Жалақы және мансаптық өсу («ЖҮЙЕНІҢ ШЫҒЫНДАРЫ» БӨЛІМІНДЕ ІШІНАРА СИПАТТАЛҒАН»). ТАРАУ 1: ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 314 - МАЗМҰНЫ Білім берудегі ұзақмерзімді инвестицияға бағдарлану Қазақстан Үкіметі ұзақмерзімдік инвестицияларды, инфрақұрылымдық жобалардан инновациялық жүйені жүзеге асырудың әлеуетін өсіру жағына қарай кезең-кезеңімен жылжытуды қарастырады. Мектептердің басым бөлігі бұрынғыдай, күрделі қаржы салуды талап етіп отырғанын ескере отырып, қандай да бір жеке алған аймақта күрделі немесе жалпы жөндеуге мұқтаж мектептерде қажеттілік неғұрлым жарамды деңгейге, айталық 5%-ға дейін төмендегенше, инфрақұрылымның жағдайын жақсартуды негізгі басымдық ретінде қарастыру ұсынылады. Сондай-ақ, аз жабдықталған және ауыл мектептері қашықтықтан оқыту жүйесіне қосылуы толық қамтамасыз етілмейді. Мектептерге жұмсалатын шығындар Барлық мектептерді олардың қажеттіліктерін қарай, теңгерілген, біркелкі ресурстармен қамтамасыз етудің мүмкін болмауы, жағымсыз салдары барлық мектептердің тарихи және географиялық болжамды тиімсіздікпен және демографиялық өсіммен тереңдейтін, ресурстарды бөлудің жұмыс істемейтін тетіктеріне байланысты. ЭЫДҰ сарапшылар тобы, білім беру органдары бұл проблеманы тез арада шешу үшін жасаған, жан басына қаржыландыру жүйесіне көшу жоспарын толығымен қуаттайды. Мұғалімдерге жұмсалатын шығындар Барлық мұғалімдерді, мықты әрі тиімді ұжымның мүшесі ретінде, өнімділік пен шығармашылықты дамыту үшін, ынталандырулармен қамтамасыз ету қажет. Ірі міндеттің маңызды бөлігі болып табылатын мамандықтың мәртебесін көтеру, оқытуға білікті үміткерлерді тартуға ықпал ету, сондай-ақ сыныптық сабақтарға дайындалуға жеткілікті уақыты бар, білікті және ынталандырылған мұғалімдердің болуы нәтижесінде, аз санды оқушылармен қамтылған және ауыл мектептері үшін артықшылықтарды қамтамасыз ету болып табылады. Сарапшылар мемлекеттік органдарға келесілерді ұсынады: Нормативті жалақы, жекелей алғанда, бастапқы айлық жалақы білім берудің ұқсас деңгейін талап ететін мамандықтардағы жалақыны салыстыру бойынша тартымды болуы керек. Бұл мұғалім мамандығының мәртебесін көтеруге көмектеседі және үздік үміткерлерді тартуға ықпал етеді. Сапалы оқыту үшін қаржылық ынталандыру кәсіби стандарттарға негізделген, мұғалімдердің тиімділігін бағалау критерийлерінің толық жиынтығына байланыстырылуы керек. Барлық мұғалімдерде кәсіби дамуға қатысумен байланысты қаржылай ынталандыру алудың тең мүмкіндіктері болуы керек. Соңғы кезең деңгейінде инфляция тұрақтамағанға дейін, инфляция әсерінің орнын толтыру үшін жалақы индексациясын тұрақты жүргізу ұсынылады. Барлық осы шаралар, қазіргі уақытта Қазақстанда кез-келген халықаралық үлгілерден айтарлықтай төмен болып табылатын мұғалімнің жалақысын көтеру мақсатында, сапаға бағытталған, маңызды тетіктерді енгізу қажеттігіне итермелейді. Жалақыны бұлайша көтеру, бәрінен бұрын, лауазымдық жалақы шкаласының ағымдағы жүйесін мына ұсынымдарға сәйкес түбегейлі қайта қарауды талап етеді: - Заңнамамен реттелетін және дәлме-дәл және әділ сипаттағы жалақы деңгейінің аясына негізгі міндеттердің жиынтығын біріктіру. - Қосымша жұмыстар үшін жас мұғалімдерге болсын, сонымен қатар, белгіленген педагогикадық жұмыс өтілі бар мұғалімдерге болсын берілетін 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 315 үстемақылардың санын, сапаға бағытталған ынталандыру (марапаттаулар) жүйесінің пайдасына қарай азайту. - Аудиториялық сағаттардың (Ш.М.) анағұрлым әділ және анағұрлым шынайы санын орнату және сынып аясынан тыс оқытылатын қосымша сағаттардың стандартты бөлінуін анықтау. Бұл шаралар, мұғалімнің көп уақытын сыныптағы жұмыс сапасын арттыруға жұмсауына (соның ішінде, сыныптағы сабақтарға дайындалу, әріптестермен тәжірибе алмасу, кәсіби біліктілігін көтеру, мектепті басқаруға қатысу т.б.) және олардың еңбек ақысын төлеу заңнамамен реттелетін жалақы пакетінің аясында жүзеге асырылуына алып келуі керек. Қорларды бөлудің тиімді тетіктері (жан басына қаржыландыру жүйесі) Мемлекет көлемінде жан басына қаржыландыру тетіктерін қолданудың қаржылай салдарына кешенді бағалау жүргізу өте маңызды. Мұндай тәсілмен жиналған растаушы база, қаржыландырудың анағұрлым ұзақ мерзімін қамтамасыз ету және басқарудың әр түрлі деңгейлерінде қаржылай жүктемені бөлу жөніндегі консенсусты жасап шығаруда ресурстарды ұлғайту, мемлекеттік шығындар саясаты мәнмәтінінің аясында жүзеге асуы үшін, қосымша ресурстар көлемін және олардың дереккөздерін анықтау жолында пайдаланылуы тиіс. ЭЫДҰ сарапшылары Қазақстандағы білім беруді жан басына қаржыландыру бойынша ЮНИСЕФ есебінде берілген (ЮНИСЕФ, 2012), жан басына қаржыландыруды мониторингтау мен жүзеге асыруға жауап беретін арнайы орган құру туралы айтылған ұсынымдарын қуаттайды. Бұдан басқа, жан басына қаржыландыру бойынша тартылған немесе реформалармен қатысты болған барлық тараптардың атынан комитет құру ұсынылады. Бұл комитет ұлттық деңгейде пилоттық жобаны өрістетуге жетекшілік етеді, сонымен қатар, аймақтармен, мектептермен және жергілікті билікпен кері байланыс арнасы ретінде қызмет ететін болады. Мұндай түрдегі шаралар реформаларға қатыстылығын күшейтуге және проблемаларды дер кезінде анықтау кепілдігіне ықпал ететін болады. Алдағы қаржы тетіктерін жан басына қаржыландыру негізінде реформалау арқылы түбегейлі қайта қарау, мұғалімдердің жалақы жүйесіне бұрын пісіп- жетілген жақсартуларды ендіру үшін қаржыландыру тетіктерін алдағы түбегейлі қайта қарауда қолдану қажет. Жан басына қаржыландыру моделі мектеп басшыларына бұрын-соңды болмаған көп жауапкершілікті жүктейді, бірақ тиісті қолдаусыз директорлар жан басына қаржыландыру бойынша реформаны жүзеге асыруда ең әлсіз буынға айналуы мүмкін, өйткені, олар ойнауы тиіс маңызды роліне дайын емес болып қалуда. ЭЫДҰ сарапшылары жалпыұлттық деңгейде жан басына қаржыландыру бойынша реформа іске қосылғанға дейін мектеп басшылығын мамандандырудың жалпы жоспары аясында болсын немесе өз бетінше жоба түрінде болсын, директорларды жан-жақты кәсіби дайындаудың шұғыл қажеттілігі бар деп санайды. Сондай-ақ, кәсіби оқытуды мектептердің, жергілікті атқарушы органдардың әкімшілігі және бухгалтерлер үшін өткізу қажет. Сарапшылар тобының ұсынымдарына сәйкес 2015 жылға дейін жан басына қаржыландыру бойынша реформаны жүргізу жоспары өте оптимистік болып табылады. Үкіметке жан басына қаржыландыруды жүзеге асыру жоспарын қайта қарауды және оған көбірек уақыт беруді алдағы білім беруді қаржыландыру реформасының тиімді жетілдірілуін ұсынады. 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 316 - МАЗМҰНЫ Сондай-ақ, егер мемлекеттік органдар ЭЫДҰ сарапшыларының ұсынымдарына еруді шешетін болса және реформадан шағын жинақталған мектептерді алып тастамайтын болса көп уақыт қажет болады. Осы мектептер реформадан ұтылыста қалмау үшін шағын жинақталған мектептер бойынша онда коэффициент қосу жолымен жан басына қаржыландыру формуласына түзетулер енгізу керек. 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 317 Кесте 7.1 Ұсынымдар мен қабылданған шаралар саласына шолу Тараулар мен ұсынымдар Шараларды қолдану саоасы 2 Тарау: Мектепте білім алудың қолжетімділігі мен тиімділігі 2.1 Оқуда артта қалу қаупі бар оқушыларды анықтау және қолдау көрсету, жекелей алғанда, шағын мектептердің және ауылдық жерлердің оқушылары; анағұрлым төмен бағалы ұлдар; қазақ мектептерінің оқушылары; сонымен қатар, әлеуметтік және табысты емес отбасынан шыққан оқушылар. Түрлі білім беру мүмкіндіктері 2.2 Шағын мектептер мен ауылдық жерлердің мектептері үшін мектептің минималды көлемі (оның ішінде шағын жинақталған мектеп) мен мұғалімдер сапасының стандартын орнату және бұл стандарттар қанағаттандырылмайтын жерлерде оқушыларға басқа жерде оқуы үшін тегін көлікпен қамтамасыз ету немесе қашықтықтан оқыту мүмкіндігін беру 2.3 Қайта талдау жүргізіп, мүмкін, инклюзивті білім беруді енгізу жөніндегі жоспарды анағұрлым тиімді және амбициозды ете отырып, қайта қарау 2.4 Орта мектептерге арналған ағымдағы оқу бағдарламасын онда артық жүктемені азайту, ойлау мен бірлесіп жұмыс істеу дағдыларын дамытатын академиялық емес пәндерді енгізу мақсатында толығымен қайта қарап шығу, сондай-ақ жаратылыстану ғылымдары мен математиканың уақытша жүктемелерін қайта қарау Оқыту мен сабақ берудің тиімділігі 2.5 Анағұрлым тиімді оқу құралдары мен ресурстарын әзірлеу, анағұрлым биік дәрежедегі ойлау дағдысын дамыту мақсатында, мұғалімдерді оларды шығармашылықты қолдана білуге үйрету 2.6 12-ші сыныпқа арналған жеке ұлттық оқу бағдарламасын әзірлеу 2.7 5 күндік оқу аптасына көшу мүмкіндігін қарастыру және мектеп кестесіне оқыту мен демалыстар кезеңін анағұрлым теңестіріп енгізуді қарастыру 2.8 Орта мектептерде кәсіптік бағдарды жақсарту және кәсіби бағдар жүйесі неден тұратынын көрсететін ұлттық минималды стандартты тарату 2.9 Жаңа немесе жаңадан бөлінген толық орта білім мектептерін (Бейіндік мектеп) немесе 11-ші және 12-ші сыныптарға дейінгі сыныптық кабинеттерді құру туралы жоспарды қолдап, жүзеге асыру Мектептік оқытуды ұйымдастырудағы өзгерістер 2.10 Технологиялық бағыттағы мектептерді Бейіндік мектептерден бөлек құру; оларды жоғары сапалы оқу қажеттілігіндегі жеке бағдарламалармен қамтамасыз ету, сондай-ақ мұғалімдерді тиімді сабақ беруге оқыту 2.11 Оқушылардың 10-сыныпты аяқтағаннан кейінгі қандай оқу орнына түсуді таңдау туралы шешімі, бәсекелестік негізінде емес, өзі таңдаған бағыттың минималды өткізу шектік сәйкестігіне қарай жүзеге асырылуы тиіс 3.1 Критерийлер негізінде бағалау жүйесі Қазақстанның барлық бастауыш және орта мектептерінде әзірленуі тиіс Критерийлер негізінде нәтижелілікті бағалау 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 47 B. Кадрларды іріктеу және ұстап қалу 1. Мұғалім мамандығына кадрлар іріктеу: a. Мұғалім мамандығына бастапқыда кадр жинақтау қалай және қандай ұйымдар арқылы жүзеге асырылады? b. Мұғалім мәртебесін алу мақсатында мұғалім болуға тілек білдірген тұлғаларға қосымша талаптарға (білімінің ең төменгі талаптарын есептемегенде) жауап беру қажетті ме? Егер олай болса қандай? 2. Мұғалімдерді оқыту бағдарламаларына жинақтау: a. Мұғалім мамандығының тартымдылығы және жұмыс жағдайы? b. Мұғалімдердің жұмыс жағдайына қатысты шешімді қалай және кім қабылдайды? 3. Мұғалімдерді жұмысқа қабылдау және тағайындау: a. Мұғалімдерді жұмысқа орналастыру қандай деңгейде жүзеге асырылады: мемлекеттік, облыстық/қалалық немесе жұмысқа қабылдаушы мектеп деңгейінде? b. Тәжірибе жүзінде, нақты мектеп үшін мұғалімді жұмысқа қабылдау туралы шешім осы деңгейлердің қайсысында қабылданады? Егер мектеп деңгейінде болмаса, мектеп директоры шешім қабылдау процесіне қалай ықпал етеді? c. Жұмысқа қабылдау туралы шешім шығару процесінде қолданылатын критерийлер d. Мұғалімдердің ұтқырлығы (әр түрлі мектептер арасындағы ауысу деңгейі). Жұмыс беруші мұғалімдердің басқа мектепке ауысуын, тіпті, олардың еркіне қарсы міндеттей алады ма? e. Мұғалімдер үшін зейнеткерлікке шығуға міндеттелген жас ерекшелігі бар ма? Зейнетақы бар ма? Мұғалімдер зейнеткерлікке ерте шыға алады ма? Жұмыс беруші мұғалімдерді зейнеткерлікке шығуға олардың ынтасына қарсы мәжбүр ете алады ма? 4. Зейнеткерлік жасқа дейін мамандығы бойынша жұмыс істеуді жалғастыратын мұғалімдердің пайызы қандай? Білікті мұғалімдерді ұстап қалу қиындықтар туғызады ма? C. Мұғалімдерді бастапқы дайындау жүйесі 1. Тиісті ұйымдар (ЖОО); 2. Қабылданған студенттердің сапасы және қолжетімділік критерийлері; 3. Курстың құрылымы және педагогикалық тәжірибеден өту мүмкіндігі. D. Нұсқама және тәлімгерлік 1. Жаңа мұғалімдерге арналған нұсқама және педагогикалық мансаптың басындағы нәтижелілікті мониторингтау: a. Нұсқаманың мазмұны мен құрылымы қандай? b. Нұсқаманың мақсатты аудиториясы қандай? 2. Жаңа және басқа мұғалімдерге қатысты тәлімгерлік: a. Тәлімгерлерді іріктеу критерийлері қандай? b. Тәлімгерлік бағдарламасы аясындағы мақсатты аудитория қандай? E. Біліктілікті арттыру жүйесі (БА) ТАРАУ 1: ЖАЛПЫ СИПАТТАМА ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 319 4.4 Түрлі пәндер мен түрлі деңгейлер бойынша толыққанды оқу ретінде санауға болатын тұтас кәсіби стандарттар жүйесін жасап шығару және стандарт мәліметтерін педагогикалық білім беру бағдарламасын аттестаттау, мұғалімдерді тұрақты бағалау және аттестаттау және кәсіптік біліктілігін көтеру жөніндегі жоспарларды әзірлеу үшін қолдану 4.5 Бағдарламаның мұғалімдердің анағұрлым көп санына тезірек қолжетімді болуын қамтамасыз ету үшін Кембридж университеті мен НЗМ педагогикалық шеберлік орталығы бірлесіп әзірлеген біліктілікті аттыру бағдарламасын кеңейтуді тездету 4.6 Соның көмегімен білім беру саласындағы саясатты әзірлеуде орталық роль ойнай алуы үшін, мұғалімдерді тиімді платформамен қамтамасыз ету 4.7 Білім беру деңгейіне қатысты ұқсас талаптары бар мамандықтар аясында орнатылған жалақы деңгейімен салыстырғанда мұғалімнің жалақысының қызығушылық туғызуын қамтамасыз ету 4.8 Мұғалімдердің үздік орындалған жұмыстары үшін берілетін қаржылай бонустар жүйесі, өз кезегінде, кәсіби стандарттармен байланысты критерийлердің толық кешенімен ұштастырылуы керек. 4.9 Мәліметтердің халықаралық көрсеткіштермен сәйкестенуін жалпыұлттық аясында жинау шараларын келтіру мүмкіндігін қарастыру керек 4.10 Әлемнің озық тәжірибелеріне сүйене отырып, мектеп директорларын жұмысқа қабылдауға арналған критерийлердің кешенді және сәйкес жиынтығын жасау Мектепті басқаруды жақсарту жөніндегі саясат 4.11 Мектеп директорлары үшін жетілдіруді қамтамасыз ету мақсатында міндетті түрде біліктілікті көтерудің жаңа жүйесін сәйкес материалдық және материалдық емес ынталандырулар жүйесімен бірге жасап шығару. Бұл үшін НЗМ үлгілі мектептерінің әлеуетін іске кірістіру мүмкіндігін қарастыру. 4.12 Жаңа буында оқыту бағдарламасының алғашқы зейінін жан басына қаржыландыру формуласын қолданатын жүйе аясындағы білім беру мекемелерін дербес басқаруға бағыттау 4.13 Міндетті біліктілікті көтерудің жаңа жүйесінің кезеңдері мен элементтеріне сай, мектеп директорларына арналған ынталандырулар мен марапаттаулар жүйесін әзірлеу және енгізу. 5 Тарау : Білім беруге жұмсалатын шығындар және қаржыландыру тетіктері 5.1 Білімге арналған шығындардың тұрақты өсімін қамтамасыз ету үшін жалпы мемлекеттік шығындардың деңгейін арттыру Қаржылық және макроэкономикалық мәнмәтін 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 320 - МАЗМҰНЫ 5.2 Білім беру деңгейі көлемінде қаржыландыруды бөлу осы деңгейлерге қатысты күтілетін нәтижелерге, ең алдымен мұғалімдердің біліктілігін көтеруге және білім беру саласындағы инновацияларға жауапты ЖОО на сәйкес келуі қажет Білімге жұмсалатын біріккен шығындар 5.3 Инфрақұрылымды негізгі басымдық ретінде оның жағдайын жекелеп алған облыста күрделі немесе ағамдағы жөндеуге мұқтаж мектептердің қажеттілігі лайықты деңгейге төмендегенге дейін және аз жабдықталған және ауыл мектептерінің қашықтықтан оқыту жүесіне толығымен қосылуын қамтамасыз еткенге дейін инфрақұрылымды жақсартуға бар ынтаны салу Білім берудегі ұзақ мерзімдікинвестицияларға екпін 5.4 5.13-5.16 Ұсынымдарын есепке ала отырып, жан басын қаржыландыру жүйесіне көшуді жалғастыру Мектептер мен оқушыларға кететін шығындар 5.5 Заңнама аясында бекітілген мұғалімнің жалақы деңгейі, соның ішінде бастапқы деңгейі, білім беру деңгейіне қатысты ұқсас тапаптары бар басқа мамандықтардың жалақсымен салыстырғанда қызығушылық туғызатындай көлемге дейін арттырылуы керек 5.6 Сапалы сабақ бергені үшін төленетін қаржылай бонустар кәсіби стандарттармен байланысты, мұғалім жұмысының нәтижелілігін бағалау үшін қойылатын критерийлердің толық жиынтығымен байланысты болуы керек 5.7 Барлық мұғалімдерге біліктілігін көтеру жүйесіне қатысуымен байланысты қаржылай басымдықтарға қол жеткізуде теңдей мүмкіндіктер қамтамасыз тілуі тиіс 5.8 Инфляция жуық арадағы деңгейін төмендегенге дейін, инфляцияның салдарын жою мақсатында мұғалімдердің лауазымдық жалақысын төлеуді тұрақты негізде жүзеге асырып отыру қажет 5.9 Жалақы шкаласының қазіргі жүйесін қайта қарауды мынадай жолдармен өзгерту: Негізгі тапсырмалар кешенін анағұрлым дәлме-дәл және әділ жалақы аясында біріктіру; Жас және орта жастағы мұғалімдерді анағұрлым жоғары сападағы ынталандырулармен қамтамасыз ету мақсатында, қосымша еңбектерге төленетін үстемақылардың санын азайту 5.10 Аудиториялық сағаттардың анағұрлым әділ және неғұрлым шынайы санын орнату, сондай-ақ қосымша сағаттардың сыныпта сабақ беруден бөлек, стандартты бөлінуін анықтау 5.11 Жан басына қаржыландыру жүйесі енгізілгеннен кейін қажет болатын, қосымша ресурстардың және олардың дереккөзінің көлемін анықтау мақсатында, мемлекет көлемінде жан басына қаржыландыру реформасын қолданудың қаржылай салдарына кешенді бағалау жүргізу Жан басын қаржыландыру реформасы 5.12 Жан басына қаржыландыру реформасын мониторингілеу және жүзеге асыруға жауап беретін арнайы мамандандырылған мекеме құру, сондай-ақ жан басына қаржыландыру реформасы процесіне қатысты барлық тараптардың өкілдері қатысатын комитет құру 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - 321 5.13 Жан басына қаржыландыру реформасын мұғалімнің еңбек ақысын төлеу жүйесін жетілдірудің көптен бері пісіп жетілген қажеттілігін ынтамен өзгерту мүмкіндігі ретінде пайдалану 5.14 Көбірек уақыт мөлшерімен қамтамасыз ету және аз жабдықталған мектептерді қамту үшін білім беру саласын қаржыландырудың тиімді реформасын онан әрі жетілдіруді қамтамасыз ету мақсатында, жан басына қаржыландыруды жүзеге асыру жоспарын қайта қарау 5.15 Білімге арналған шығындардың тұрақты өсімін қамтамасыз ету үшін, жалпы мемлекеттік шығындардың деңгейін арттыру Қаржылық және макроэкономикалық мәнмәтін 5.16 Білім беру деңгейі көлемінде қаржыландыруды бөлу осы деңгейлерге қатысты күтілетін нәтижелерге, ең алдымен мұғалімдердің біліктілігін көтеруге және білім беру саласындағы инновацияларға жауапты ЖОО-на сәйкес келуі қажет Білімге жұмсалатын біріккен шығындар 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 322 - МАЗМҰНЫ Қосымша 7.A1. Реформалау үрдісіне араласу және қатысу 2008 ж. қыркүйекте ЭЫДҰ мемлекеттерінің білім беру министрліктерінің жетекшілері білім беру саласындағы кейбір реформалардың табыстылығы себептерін және бірқатар басқаларын жүзеге асырудағы табыссыздығын талқылау мақсатында кездесу өткізді. Кездесу аясында реформаларды қолдау үшін ата-аналарды, мұғалімдерді және саясаткерлерді тарту тәсілдері, сонымен қатар, реформаларға және оларды жүзеге асыруға бұрыннан қарсылық көрсеткен қызығушы тараптардың санасын өзгертуді қамтамасыз ететін факторлар талқыланды. Пікірлер алмасу нәтижесінде келесі бірқатар маңызды тезистер анықталған болатын: Саясаткерлер білім беру саласындағы реформаларды және қызығушы тараптарды белсенді тарту мақсаттарына, саяси шараларды қалыптастыру мен жүзеге асыру процесінде, әсіресе, мұғалімдерге қатысты консенсус қалыптастыруы қажет. Бірқатар реформаларды жүзеге асыру мәнмәтінінде өзгерістер пайдасына сенімді дәлелді құруға арналған шаралар аясында сыртқы қысымның, әлде дағдарыстың болуы қажет. Барлық саяси процесске қатысушылар мен қызығушы тараптарға нәтижелерді жақсарту мақсатында реформалардың қарқыны мен сипатына қатысты әлдеқайда шынайы болжамдар әзірлеуі қажет. Реформаларды жүзеге асыру процесі тұрақты қаржыландырумен сүйемелденуі қажет. Реформалар аясындағы бастамалардан тиімді нәтижелерді қамтамасыз ету мақсатында әсер ету ынтасын және әлеуетті нығайту бойынша құралдарын, барлық деңгейлерде кері байланыстың белсенді желісін қамтитын, өзін-өзі түзетететін жүйенің құрылу жағына белгіленген шеттеу байқалады. Білім беру жүйесіндегі өзгерістердің басқару дағдыларына оқытуды инвестициялау қажет. Мұғалімдерге оқушылардың нәтижелелігін арттыру мақсатында оларға өзгерістерді жүзеге асыру құралдарымен қамтамасыз етілетіні және олардың кәсіби ынтасын мойындау туралы сенімділік қажет. Растаушы базаны тиімді диагнозға қолжеткізу үшін жалпыұлттық сауалнамалардың және тексерулердің нәтижелерімен халықаралық стандарттарды байланыстырып, саясатты қалыптастыру процесін бақылау мақсатында тиімді түрде қолдану керек. Растушы база нәтижелерді жақсарту мақсатында ақпаратты қандай түрде қолдануға болатынына, ақпараттармен және құралдармен қатар оны мекемелерге бергенде анағұрлым тиімді. Жалпымемлекеттік көзқарастар анағұрлым кешенді реформалардың аясына білім беруді қамти алады. Бұл барлық тиісті министрліктерде тиімді үйлестіру мен жалпы басшылықты талап етеді. Мемлекеттік саясатты реформалау бойынша ЭЫДҰ жаңа шолуы аясындағы ұсынымдарына сәйкес көптеген жағдайларда реформаларды тікелей қозғайтын тараптарды белсенді тарту керек. Инклюзивті-кеңестік саяси процесстердің бар болуы сезімтал реформаларды қарастыруда шиеленіске жол бермеуге кепілдікті қамтамасыз етпейді. Жекелей алғанда, бұл көзқарас қатысушы тараптардың арасындағы сенімді нығайтуы мүмкін. Бұл реформаларды жүзеге асыру бойынша олардың шығындарын төмендетуге ықпал ететін, қабылданған қадамдардың міндеттемелеріне сүйенген үлкен дайындық барлық қызығушы тараптарға аздап қозғау салады. 7 ТАРАУ: ҚЫСҚАША ҰСЫНЫМДАР ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ 48 - МАЗМҰНЫ 1. Мұғалімдердің БА жүйесін реттейтін заңнамалық актілер мен қағидалар. 2. Қазақстанда БА кім жүзеге асырады? 3. БА бағдарламаларының құны қандай? Төлемақыға кім жауапты болады? 4. Мұғалімдер үшін БА аясында қандай қолдау (қаржылық емес көрінісі) түрлері бар? 5. БА жүйесіне қатысу: a. БА бағдарламаларынан соңғы 12 айда өткен барлық мұғалімдердің үлесі (%-бен); b. БА бағдарламаларының орташа ұзақтығы (күнмен); c. БА міндетті және факультативті бағдарламаларының күн саны; d. БА бағдарламаларының (мұғалімдерге) қажеттілігін сезіну және БА бағдарламаларының көп бөлігінен өту үшін сезілетін кедергілер. 6. Мұғалімдерге арналған БА бағдарламаларының түрлері мен мазмұны. 7. БА бағдарламаларының әсері: a. Мұғалімдердің педагогикалық және контенттік білімі; b. Сыныптағы сабақ жүргізу тәжірибесі; c. Мұғалімдердің әрекеттесуіне ықпалы; d. Сынып жетекшілік; e. Мұғалімнің сенімділікке, уәжділікке, өзін-өзі тиімділікке, жұмысына қанағаттануға және т.б. әсері 8. БА бағдарламаларының сапасы: a. Инструкторларды кім оқытады? VI. КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ МЕН ОҚЫТУ A. Таралу саласы 1. Бағдарламалар; 2. КББО жүйесін қамтамасыз етуге тартылған мекемелер. B. Статистикалық шолу (мәліметтері бар соңғы жыл бойынша және өткен 10 жылға мәліметтер) 1. Жоғары сынып деңгейінде әр түрлі КББО бағдарламалары бойынша оқушылар саны. 2. Жоғары сынып деңгейінде әр түрлі КББО бағдарламалары бойынша білім алушылар үлесі. 3. Жасы/жынысы, білім деңгейі мен оқыту аумағы, сонымен қатар әлеуметтік шығу тегі бойынша оқушылардың құрамы. 4. КББО оқушыларының оқу нәтижелелігі (PISA зерттеулері негізінде). 5. Іріктеу немесе оқуды аяқтау пайызы (және қалай анықталады). 6. Жоғары сынып деңгейінде әр түрлі КББО бағдарламалары бітірушілерінің жұмысқа орналастыру нәтижелілігі. 7. Сұраныс трендтері және түрлі дағдылар бөлінісінде оқу деңгейі (мысалы, толық орта білім беру, ортадан кейінгі және үштік), түрі (мысалы, КББО немесе жалпы білім беру) және оқыту саласы бойынша ұсыныстар. 8. Басқа білім беру бағдарламаларына өту, үштік білім беру академиялық бағдарламаларын қоса алғанда. C. Ұсынылатын бағдарламалар құрылымы D. Жұмыс орнында оқыту ТАРАУ 1: ЖАЛПЫ СИПАТТАМА Түпнұсқада келесі атауда жарияланған Reviews of National Policies for Education: Secondary Education in Kazakhstan ISBN 9789264205215, © 2014, Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), Paris. Осы аударма ЭЫДҰ келісімі бойынша жарияланған. Бұл аударма ЭЫДҰ ресми аудармасы болып табылмайды. www.oecdbookshop.org - OECD онлайн кітап дүкені www.oecd-ilibrary.org - OECD e-library (ЭЫДҰ электрондық кітапханасы) www.oecd.org/oecddirect - OECD titel alerting service/ атауы бойынша хабарландыру сервисі Ұлттық білім беру саясатына шолу Қазақстандағы орта білім беру Бұл Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) Қазақстандағы орта білім беру жүйесі саясатының алғашқы шолуы болып табылады. Ұсынылған есепте қазіргі кезеңдегі орта білім берудің мықты және әлсіз жақтарын талдау арқылы Қазақстандағы білім беру жүйесін реформалау процесін бағалау, оның жүзеге асырылуы мен мақсатты бағдарлану дәрежесі қамтылған. Шолуда халықаралық тәжірибе мен үздік практикаға сәйкес реформалау процесін жүзеге асыруды жақсарту бойынша басшылық ұсынылады. Зерттеу Қазақстандағы орта білім берудің барлық деңгейлері бойынша бұрын бытыраңқы болған ұлттық деректерді жалпы талдау деректер базасына біріктіреді. Мазмұны Түйіндеме Тарау 1. Жалпы сипаттама Тарау 2. Мектепте білім алудың қолжетімділігі мен тиімділігі Тарау 3. Білім беру нәтижелерін және оқыту сапасын бағалау Тарау 4. Мектептерді білікті мұғалімдермен және тиімді басқарумен қамтамасыз етуге бағытталған тиімді саясат Тарау 5. Қазақстандағы білім беруге жұмсалатын шығындар және қаржыландыру тетіктері Тарау 6. Кәсіптік білім беру мен оқыту Тарау 7. Қысқаша ұсынымдар Қа за қстанда ғы орта білім беру Ұлттық білім беру саясатына шолу Ұлттық білім беру саясатына шолу Қазақстандағы орта білім беру Document Outline
жүктеу/скачать 4,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|