Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал

64 
 
 
Бүгінгі  таңда  қазақстандық  білім  беру  жүйесінің  алдында  білім  сапасының  бәсекелестігін 
арттыру,  шынайы  ӛмірлік  кезеңдерге  бейімделендіру  мәселелері  тұр,  ӛйткені  адам  қоғамда түрлі 
ӛмірлік  мәселелерге  байланысты  дұрыс  шешімдер  қабылдау  үшін  жоғары  кәсіптілік  пен 
интеллектуалдық  әрекеттерді  қажет  ететін  жағдайларда  заман  талабына  сай  ӛмір  сүріп,  қызмет 
етуде. Осыған байланысты еліміздің он бес жастағы оқушыларының білім жетістіктерінің деңгейін 
анықтауға  Қазақстан  PISA  –  2009  халықаралық  зерттеуіне  қатысты.  PISA (Programme  for 
International Student Assessment) зерттеуінің әрбір кезеңіне халықаралық контексте саралау жұмысы 
жүргізіледі.  Бұл  әрбір  қатысушы  елге  білім  беру  жүйесінің  стратегиялық  мақсатын  анықтауға 
мүмкіндік береді [1]. 
Қазақстан PISA – 2009 халықаралық зерттеуіне тұңғыш рет 15 жастағы оқушылардың білім сапасын 
анықтау  үшін  дәйекті  ақпарат  алу  мақсатында  атсалысты.  Біздің  еліміз  үшін  бұл  бағдарламаға 
қатысуға  білім  берудің  бақылау-бағалау  жүйесін  реформаландырудың  қажеттігін  ескертетін 
бірқатар  факторлар,  атап  айтар  болсақ  қазақстандық  білім  беру  жүйесінің  әлемдік  білім  беру 
кеңістігіне  кірігуі  негізгі  себеп  болды.  Еліміздің  2011  жылы  ӛткен  халықаралық  PISA-  2012 
апробациялық 
зерттеуіне, 2012 
жылы  сәуір 
айында 
болатын 
PISA- 
2012 негізгі 
зерттеуіне қатысуы,  ӛзін-ӛзі  дамытуды максималды түрде  іске  асыру  мен  қоғам  ӛмірінде  орынды 
қатысу  үшін  ӛздігінен  іздену,  талдау  жасау,  құрылымдау,  ақпараттарды  дұрыс  пайдалануға 
мүмкіндік береді. 
 PISAХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУІ 
 Оқушылардың  білім  жетістіктерін  бағалау  бойынша  PISA  Халықаралық  бағдарламасы 
оқушылардың  оқу  барысында  алған  білімдері  мен  дағдыларын  ӛмірлік  жағдайларда  қолдана  білу 
машықтарын,  нақты  бір  оқу  пәндерімен  тікелей  байланысты  емес  мәселелерді  шеше  білу 
құзіреттіліктерін  бағалауға  бағытталған.Бұл  зерттеу  Экономикалық  ынтымақтастық  және  даму 
ұйымымен (ЭЫДҰ) жүзеге асырылады. PISA зерттеуі 2000 жылы басталып, үш жылдық кезеңмен 
ӛткізіледі. Бұл қатысушы-елдерге оқушылардың білім жетістіктерінің  нәтижелеріндегі қозғалысты, 
білім беру жүйесіндегі болып жатқан ӛзгерістерді бақылауға, жүргізілген реформалардың салдарын 
анықтауға мүмкіндік береді. 2009 жылы бағдарламаның тӛртінші кезеңі аяқталды. 
PISA-2009  зерттеуін  ұлттық  орталықтар  мен  ЭЫДҰ  қатысуымен  жетекші  халықаралық 
ғылыми  ұйымдардан  тұратын  Консорциуммен  жүзеге  асырылады.  Оның  құрамына  білім  беру 
сапасын бағалау аймағындағы тӛмендегідей  жетекші ұйымдар кірді: 
-  БілімберуаймағындағыНидерландҰлттықӛлшеуинституты  (Netherlands  National  Institute  for 
Educational Measurement, CITO); 
 - АҚШпедагогикалықтестілеуқызметі (Educational Testing Service, ETS); 
 -  БілімберуаймағындағыЖапонияҰлттықзерттеуинституты (National  Institute  for  Educational 
Research, NIER); 
 - 
Статистикалықақпараттаржинаубойыншатүрлізерттеулердіорындайтын  
Америкалықұйымы (WESTAT). 
КонсорциумныңжұмысынпедагогикалықзерттеулердіңАвстралиялықКеңесіүйлестіреді (The 
Australian Council for Educational Research, ACER). 
Халықаралықүйлестірушіорталықдайындағанбірыңғайережелергесәйкесзерттеубарлыққатысушыел
дердебірдейболуүшінжүргізіледі. 
ҚазақстандазерттеужұмысынҚазақстанРеспубликасыБілімжәнеғылымминистрлігінің, 
білімберуоргандарыменаймақтықбілімберуұйымдарыныңкӛмегімен 
«Ұлттықбілімберусапасынбағалау» 
орталығыжүргізеді. 
Зерттеудіұйымдастыружәнеӛткізугекӛмеккӛрсетуүшінаймақтардаоблыстықүйлестірушілер, 
соныменқатарзерттеуӛткізетінбілімберуұйымыныңүйлестірушілеріанықталып, тағайындалады[2]. 
 ПpeзидeнтімізН.Нaзapбaeв 
, 
 ―...АдaмзaтүшінХХІғaсыp 
жaңa 
тeхнологиялapдыңғaсыpыболмaқ, 
aлосыжaңa 
тeхнологиялapдыжүзeгe 
aсыpып, 
ӛміpгe 
eнгізуигepужәнe  жeтілдіpу  –  бүгінгімeктeпмұғaлімдepінің,  сіздepдің  eншілepіңіз‖,  –  дeп 
 aтaпкӛpсeткенболатын. 
Бүгінгітаңдақазақстандықбілімберужүйесініңалдындабілімсапасыныңбәсекелестігінарттыру, 
шынайыӛмірліккезеңдергебейімделендірумәселелерітұр, 
ӛйткеніадамқоғамдатүрліӛмірлікмәселелергебайланыстыдұрысшешімдерқабылдауүшінжоғарыкәсіп
тілікпенинтеллектуалдықәрекеттердіқажетететінжағдайлардазаманталабынасайӛмірсүріп, 
қызмететуде.ЕлбасыН.Назарбаев  2012  жылғы27қаңтардағы  «Әлеуметтік-экономикалықжаңғырту  – 
Қазақстандамуыныңбастыбағыты» 
аттыҚазақстанхалқына  
жолдауындамектепоқушыларыныңфункционалдықсауаттылығындамытубойыншабесжылдықұлтты

65 
 
қжоспардықабылдаужӛнінденақтыміндетқойды. 
АталғанміндетҚазақстанныңәлемдегібәсекегеқабілетті 
50 
елдіңқатарынакіруіпроцесіндедемаңыздыболыптабылады.Елімізүшінмаңыздыболыптабылатынатал
ғанстратегиялықміндеттішешужағдайындатұлғаныңеңбастыфункциялықсапаларыбелсенділік , 
шығармашылтұрғыдаойлауғажәнешешімқабылдайалуға, 
кәсібижолынтаңдайалуғақабілеттілік, 
ӛмірбойыбілімалуғадайынтұруыболыптабылады. 
Бұлфункционалдықдағдылармектепқабырғасындақалыптасады. 
Алдымен  
PISA 
халықаралықсалыстырмалызерттеулерідегенімізнежәнеоныңмаңыздылығынатоқталакетсек. 
РІSАзерттеулеріқазіргіуақыттаәлемдемектептікбілімберудіңтиімділігінсалыстырмалыбағалаудыңәм
бебапқұралыретіндеқарастырылады. 
Зерттеубарысындаалынғандеректертұтастайоқытудыңмазмұныменәдістеріретінде, 
сондай-
ақконтекстіфакторлардың  (басқарумоделі,  оқытутілі,  отбасыныңжәнет.бәлеуметтікмәртебесі) 
мектепоқушыларыныңфункционалдықсауаттылығындамытудеңгейінеәсеріретіндебілімберужүйесін
дамытустратегиясынанықтауғанегізболады.PISA (Programme 
for 
International 
Student 
Assessment) зерттеуініңәрбіркезеңінехалықаралықконтекстесаралаужұмысыжүргізіледі. 
Бұләрбірқатысушыелгебілімберужүйесініңстратегиялықмақсатынанықтауғамүмкіндікбереді. 
PISA 
- 
(Programme 
for 
International 
Student 
Assessment) 
оқушылардыңбіліміменбіліктілігінбағалаудыңхалықаралықбағдарламасы. 
PISA 
негізінде 
- 
бұлӛмірдекездесетінситуациялардышешугеқатыстыпәндікбілімін,біліктілігін, 
дағдысынжинақтапкӛрсетугебейімділігі [3].  
Жаратылыстанубағытындағы   ғылымисауаттылықтыңерекшеліктері: 
- 
жаратылыстанудыңнегізгіерекшеліктерінадамитаныммензерттеуформасыретіндетүсінуқабілеттілігі; 
- жаратылыстануғылымдарыментехнологияныңматериалдық, 
интеллектуалдықжәнемәденисалағаәсерететіндігітуралыбілімдікӛрсету; 
- мектептеалғанбілімдітүрліӛмірлікжағдайлардақолданаалуқабілеттігі, 
қойылғанмәселелердіғылымиәдістерменшешу, 
ақпараттыңтүрлікӛздеріменжұмысжасайжәнеонысынитұрғыданбағалайалу; 
- эксперименттәжірибелержасау, 
болжамдаркелтіружәнеқолдайтыннемесежоққашығаратынзерттеулерӛткізу,  
айтылғанкӛзқарасқақарсышығунемесеонынегіздеу. 
Математикалықсауаттылықдегенҧғымғаоқушылардың  
келесіқабiлеттiлiктеріжатады: 
 
қоршағанақиқатортадапайдаболатынжәнематематикаарқылышешiлеалатынмәселелердітанибілу; 
 
бұлмәселелердіматематикатiлiндеқұрастыру; 
 
бұлмәселелердi математикалықайғақтарменәдiстердіқолданаотырыпшешу; 
 
шешiмдерде қолданылған әдiстерді талдау; 
 
қойылған мәселелерді есепке ала отырып нәтижелерді түсiндiру; 
 
шешiмдердің нәтижелерiн құрастырып жазу. 
PISA 
зерттеулерiндеоқушыларғақазақстандықмониторингзерттеулерiнетәнтиптікматематикалықесептерұ
сынылмайды.Бұл  зерттеудегі  математикалық  тапсырмалар  нақты  ӛмірлік  мәселелерге  жақын, 
қоршаған  ӛмірдің  түрлі  аспектілерімен  байланысты  және  ӛз  шешiмдерi  үшiн  математикалық 
талдауды талап ететiн, мектептiң  ӛмiрi, қоғам, оқушының  жеке ӛмірі, кәсiби қызметi, спорт   және 
т.б. туралы мәлiметтер ұсынылады. 
Зерттеу  тұжырымдамасына  сәйкес,  әрбір  тапсырма  математиканың  мазмұнды  бӛліктерінің  біріне 
сәйкес келеді: 
- сандар; 
- кеңiстiк және форма; 
- ӛзгерiстер мен қатынастар; 
- белгісіздік. 
Оқушылардыңматематикалықсауаттылығыныңдеңгейі, 
осыаталғанмазмұндыбӛліктеріменқатар 
«математикалыққұзыреттiлiктiң» 
дамудеңгейіменсипатталады.  Оқушылардың  математикалық  құзыреттiлiгi  зерттеуде  «тұлғаның 
математикалық  бiлiмдерінің,  біліктілігінің,  тәжірибесінің  және  қабілеттерінің  үндесуімен» 
анықталады.  Зерттеуде  үш  математикалық  құзыреттiлiктiң  деңгейлерi  қарастырылады:  елестету 
деңгейi, байланыс орнату деңгейі, ойлау деңгейi[4]. 

66 
 
Ғылыми жаратылыстану сауаттылығын тӛрт аймаққа бӛлуге болады: 
 
ғылым мен технологияға сүйенетін ӛмірлік жағдайларды танып білуі (контекст); 
 
қоршаған  орта  мен  ғылым туралы  білімдерден  тұратын  ғылыми  білімдердің   негізінде  техниканы 
қоса қоршаған әлемді түсінуі (білім); 
 
ғылыми  сұрақтарды  ажырата  білуі,  ғылыми  жаратылыстану  құбылыстарын  түсіндіруі,  айқын 
нақтылықтар  мен  дәлелдемелердің  негізінде  қорытындылар  жасауы  үшін  ғылыми  білімдерді 
қолданудан тұратын құзыреттіліктерді кӛрсетуі (құзіреттіліктер); 
 
ғылыми жаратылыстану біліміне деген қызығушылығы. 
PISA  зерттеуінде  бағаланатын  ғылым  жаратылыстану  білімдері,  машықтары  мен  дағдылары 
ғылыми  жаратылыстану  циклі  пәндері  –  физиканы  (астрономия  элементтерімен),  биологияны, 
химияны, географияны оқуда қалыптасады.  
РISA 
есептерінің  
шарты: ӛмірденалынғанқандайдабірситуацияныңжазбасы;неесептіңшарты, 
несұрақтың  
мазмұнынақтыбірпәндікбілімгесүйенбейді;есептіңшарты  
тұлғалықтәжірибеменсәйкестендірілген 
– 
ашық; 
әрбіресепнемесетапсырмаӛзіндікшешімдіталапететін  
қандайдабірситуацияболыптабылады.Мемлекетімізді  дамыған  ӛркениетті  елдер  деңгейіне  кӛтеру 
үшін болашақ ұрпақты мектеп қабырғасынан бастап жан-жақты білімді, кәсіпкерлік ортаға бейімді 
етіп тәрбиелеу басты бағытымыз.Біздің міндетіміз дүниежүзіндегі жаңалықтармен, жауапкершілік, 
ерік  күш  сезімдерін  сіңіру,   яғни  олардың  дамуына  үлкен  мән  беру.  Ал  дамудың  негізі  - 
білімде.Білім беру саласындағы әлемдік білім кеңістігіне ұмтылуға байланысты жасалынып жатқан 
талпыныстар мектеп оқушыларының дербестігін, іздемпаздығын, белсенділігін мен шығармашылық 
мүмкіндіктерін    дамытуды  талап  етеді.  Сондықтан  оқушылардың  мектепте  оқып  жүрген  кезінде 
олардың  ойлау  белсенділігін  дамытып,  білімі  мен  біліктіліктерін  ӛмірдің  жаңа  жағдайында 
пайдалана  білуге  қажеттілігі  туындайды.  Бұл  міндеттердің  жүзеге  асуы  оқушылардың 
шығармашылық  іс-әрекеттерін  оңтайлы  ұйымдастыруға  тікелей  байланысты.   Мектеп  оқушысы 
жаңаша  ӛмір  сүріп  қоймай,  қоғамның  әлеуметтік,  құқықтық,  экономикалық  нормаларын  меңгере 
отырып, қоғам мен тығыз байланыста болуын  дамыту.Оқушының түсіну деңгейін анықтап, оның 
түсінігін толықтыруға немесе қайта құруға кӛмектесу мұғалімнің міндеті [5]. 
 Жаратылыстанубағытындаберілетінмәнмәтіндіктапсырмалар  12  балдықжүйебойыншабағаланып, 
үшблоктантұруынұсынуғаболады:  
Базалық деңгей – олбір ғана жауапты кӛрсететін нұсқаудан тұрады.  
Бағалауы 7-8 балл, «3» деген бағаға сәйкес келеді.  
7-8 балл қойылады: 
- толық жауап берілсе де мағыналы қателіктерінің 
болуы;  
- жауап толық емес, бір-бірімен байланыссыз болған 
жағдайда;  
- тапсырма жартылай орындалса да, логикалық 
түсінігінде қателердің болмай, тек есептеуде ғана мағыналы қателіктердің болуы.  
Дамытушылық деңгей -  химиялықтеңдеулер  мен есептерді шығарудан тұрады.  
Бағалауы 9-10 балл, «4» деген бағаға сәйкес келеді.  
9-10 балл қойылады: 
- жауаптың толық болуы және оқытылған теориялық 
мәліметтерге сәйкес дұрыс тұжырымдалуы;  
- материал логикалық тұрғыда кӛзқарасы берілсе де, 
аз-кем қателіктер болған жағдайда;  
Шығармашылық  деңгей  -  ашықжауап  талап  етіледі,  логикалық  ойлауға,  ӛзінің  жауабын 
дәлелдеуден тұрады.  
Бағалауы 11-12 балл, «5» деген бағаға сәйкес келеді.  
11-12 балл қойылады: 
- ӛтілген тақырыптарға сәйкес жауаптың толық және 
дұрыс болуы;  
- материал арнайы бір жүйелілікпен логикалық тұрғыда 
қарастырылған жағдайда;  
- жауап әдеби тілде ӛзіндік ойлауы арқылы берілуі, 

67 
 
қарапайым қателіктер болған жағдайда.  
Оқушы неғұрлым кӛбірек тапсырма орындауға тырысса және 
максималды  балл  жинаса,  онда  PISA  бойынша  берілген  тапсырманы  толық  орындайалғандығы 
анықталады.  
 
Қорыта 
айтқанда 
PISA 
зерттеулерініңәдісіментесттапсырмаларынқұрастырудамұғалімненкӛпеңбек,  тереңбілімділік,  күш-
жігер,жан-жақтылық,  ізденімпаздық,  жаңаақпараткӛздерінмейліншетиімдіқолданаалатынқажыр-
қайратталапетіледі.  Осы  аталған  маңызды  сипаттар  мұғалімніңжан-жақты  ізденістегі 
шығармашылық  тұлғасында  тоғысып  және  де  оқу  үрдісіндеұтымды  қолданылған  жағдайда 
құзыреттілік  қалыптастырудың  сапалы  да  ӛрелімақсатына  жетуге  ӛрісті  ықпал  етпек.  Сонда  ғана 
ӛскелең ұрпаққа сапалы білімалуына дұрыс бағыт-бағдар беріліп,  оқушылардың ӛмірде таңдайтын 
кәсіби  бағытынажетуде  адастырмайтын  жол  ашылады  әрі  елшілдік  ұстанымдағы  зияткерлік 
тұлғасынқалыптастыруға айқындауға жол ашылады деп білеміз.  
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік 
бағдарламасы, 07.12.2010ж 
2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы,2007ж. (ӛзгертулер мен толықтырулар, 2013ж)  
3.  Международные  исследования  PISA:  Национальный  отчет  по  итогам  международного 
исследования PISA-2009 в Казахстане 
http://goo.kz/content/view/44/4416?lang=kz
 
4.ҚазақстанРеспубликасының2030 жылға дейінгідаму стратегиясы. 
5. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020  жылдарға арналған мемлекеттік 
бағдарламасы. – Астана, 2010. 
 
Аннотация. В настоящий время в образовании Казахстана чтобы повысить 
конкурентноспособность, тонуса в разных ситуациях проводяться международное исследоание 
PISA (Programme for International Student Assessment), которое исследуют все категории успехов 
детей по математике. В данной статье описваются все статистические данные по математике с 2009 
года по 2012 года. Описываются все условия решения задачь и оценивание по 12 бальной системе. 
Аnnotation. At this time in the formation of Kazakhstan to improve competitiveness, the tone in the 
different situations of holding an international issledoanie PISA (Programme for International Student 
Assessment), which examined all categories of children's progress in math. This article opisvayutsya all 
statistics in mathematics from 2009 to 2012. It describes all the conditions for solving the problem and 
evaluating 12-point system. 
 
ӘОЖ 378+658.386.3 
                 Н 89 
 
БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҦҒАЛІМДЕРІНІҢ КӘСІБИ ҚҦЗЫРЕТТІЛІГІН 
ЖЕТІЛДІРУ 
 
Оспанова М.М. Нҥсіпжанова Т.М. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.  
 
Елдің  экономикалық  қуаттылығын  дамытуда  бәсекеге  қабілетті  кәсіби  мамандар  даярлау 
міндеттерін  жүзеге  асыратын  бірден-бір  күш  жоғары  оқу  орындары  болып  саналады.  Елбасы 
Н.Ә.Назарбаев  мемлекетіміздің  болашақ  дамуына  арнаған  «Қазақстан  –  2030»  бағдарламасында 
жоғары  білімнің  сапалылығы,  адамсүйгіштігі  және  ғаламдануы  арқылы  мәдениет  жасауға,  кәсіби 

68 
 
құзыреттілікке  ерекше мән бергені  белгілі  [1].Жоғары  оқу  орындарының  басты  мақсаты  -  әлемдік 
стандарт деңгейінде білім беру, дүниежүзілік деңгейге кӛтерілетіндей баспалдақтардан ӛтуге бағыт 
берумен  қатар,  болашақ  бастауыш  сынып  мұғалімдеріне  қоғам  талабына  сай  жоғары  кәсіби 
біліктілік  пен  құзыреттілігін  қалыптастыруды  ұсынған.  Кәсіби  құзыреттілік  білім  беруді  жүзеге 
асыру,  оның  ғылыми  деңгейін  арттыру,  тұтастай  алғанда  болашақ  педагогтардың  танымдық 
әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылған ӛзекті мәселелердің бірі.  
         Сонымен  қатар,  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға 
арналған мемлекеттік бағдарламасында білім алушылар үшін: «Баршаға бірдей сапалы білімге қол 
жеткізу;  коммуникативтік  және  кәсіптік  құзыреттілікті  дамыту»,  деп  кӛрсетілген  .Бұл  бүгінгі 
жоғары оқу орындарының алдында болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби құзыреттілігін 
жетілдіруді талап етеді. 
Қазақстандық  білім  беру  жүйесін  дамытудың  басты  міндеттерінің  бірі  білім  мазмұнын 
жаңарту  болып  табылады.  Білім  мазмұны  оқушыларға  тек  белгілі  бір  білім,  іскерлік,  дағдылар 
жиынтығын  меңгертіп  қана  қоймай,  болашақ  мұғалімдердің  тұлғасын  дамытуға,  ӛмірлік 
проблемаларды  ӛз  бетімен  және  тиімді    шешуге,  тұлғаның  ӛзін-ӛзі  анықтауына,  әлеуметтенуіне 
және  ӛзін-ӛзі  жүзеге  асыруына  мүмкіндік  беретін  әмбебап  білім,  тәжірибе  және  қабілеттердің 
жиынтығын  меңгертуге  бағытталған.  Білімге  бағытталған  оқытудан  құзыретті  тұлғаға  бағдарлы 
білім  беруге  кӛшу  білім  мазмұнында  экономикалық,  саяси,  құқықтық,  дене,  коммуникативтік 
мәдениет  компоненттерінің,  сонымен  бірге,  еңбек,  жанұялық  қарым-қатынастар,  салауатты  ӛмір 
салтын ұстану, ӛмір қауіпсіздігін сақтау мәдениетінің кӛрініс табуын кӛздейді [2]. 
Бүгін  әлемдегі  ғаламдану  үдерісі  мен  ақпараттық,  коммуникативтік  технологиялар  дамуына, 
білім алу қажеттігіне сәйкес ерекше білімдік ортаның болуын талап етіліп отыр, осыдан келіп, білім 
беруді  қамтамасыз  ететін  білім  беру  үдерісінің  осы  контекст  негізінде  құрылуына  қажет  екені 
түсінікті болып отыр. 
Бүгінгі  күні  еліміздің  жоғары  білім  беру  жүйесі  алдына  білім  беру  сапасын  арттыру,  оның 
жоғары  деңгейін  қамтамасыз  ету  міндеті  қойылып  отыр.  Бұл  міндет  еліміздің  әлеуметтік, 
экономикалық  саласынада  болып  жатқан  ӛзгерістерден  туындайды.  Республиканың  алдыңғы 
қатарлы дамыған елдер қатарына қосылуы оның азаматтарының тұлғалық-кәсіби әлеуетінен тәуелді 
екенін естен шығармаған дұрыс. Осы тұрғыдан алғанда педагог мамандардың тұлғасына қойылатын 
талаптардың  күшейетіні  сӛзсіз.  Сондықтан  болашақ  бастауыш  сынып  мұғалімдерінің  кәсіби 
құзыреттіліктерін жетілдіру үдерісіне  жаңа талаптар қойылып, ӛзгерістер енгізілу керектігі  күмән 
тудырмайды.  Біздің  ойымызша,  бұл  ӛзгерістердің  негізгілерінің  бірі  –  болашақ  бастауыш  сынып 
мұғалімдерінің кәсіби құзыреттіліктерін жетілдіруді қалыптастыру болып табылады. Осы себептен 
біз аталған проблеманы ӛзіміздің зерттеу жұмысымыздың ӛзегі деп алдық. Білім беруді 2015 жылға 
дейін дамытудың тұжырымдамасын дайындау барысында туындаған құзыреттілік тәсіл тақырыбы 
бүгінде барлық ғылыми педагогикалық ортада талқылануда[3].  
Проблемалардың  шешімін  табу  (ӛзіндік  менеджмент),  ақпараттық,  коммуникативтік 
құзыреттіліктердің қалыптасу жолдарын іздестірді. 
Тұжырымдар жасауға мүмкіндік берді: 
Қазіргі қоғам сұранысының талаптарына сай мұғалімінің кәсіби- құзыреттілігін қалыптастыру 
қажеттілігі  еліміздің  әлемдік  білім  беру  кеңістігіне  енуге  бет  бұрып,  соған  сәйкес  білім  берудің 
парадигмасының  ӛзгеруі  және  бүгінгі  күнгі  әлеуметтік-экономикалық  жағдайы  мен  болашаққа 
қарай  ұстанған  бағыты  білім  беру  мекемелерінің  жаңа  бағдарын  анықтап,  мамандардың 
құзыреттілігін кӛтеруді талап етіп отырғандығына байланысты болып отыр. 
1.  Мұғалімінің  кәсіби  құзыреттілігі  -  әлеуметтік  сұранысқа  сай  заңды  құбылыс,  ӛйткені 
тұтынушылар  жоғары  деңгейде  сапалы  білім  беру  мектептерін  таңдауға  мүмкіндік  алады, 
мұғалімдердің  кәсіби  біліктілігі  –  сол  мектептің  бәсекеге  қабілеттілігінің  кӛрсеткіші,  түлектердің 
білім  сапасында,  тәрбиесінде,  жаңа  ақпараттық  технологияны  меңгеруінде,  олардың  бойынан 
пәндік  және  түйінді  құзыреттіліктердің  кӛрініс  табуында бір  мектеп  пен  екінші  мектеп  арасында 
бәсекелестік болады. 

69 
 
2.  Болашақ  мұғалімдерінің  кәсіби  құзыреттілігін  қалыптастырудың  әдіснамалық  негіздерін 
анықтауда тұлғаға бағдарлы, әрекеттік, жүйелілік, ақпараттық, мәдениетнамалық және құзыреттілік 
тұғырлар  басшылыққа  алынды.  Тұлғаға  бағдарлы  тұғыр  студенттің  кәсіби  құзыреттілігі 
қалыптасуында оларды ӛз ісінің субъектісі ретінде сезінуіне, ӛзіндік әлеуетін, сапаларын аша білуге 
және дамытуға ықпал етеді. Іс-әрекеттік тұғыр болашақ мұғалімнің іскерлігінің, жасампаздығының, 
қайраткерлігінің  қалыптасуына  түрткі  болады.  Жүйелілік  тұғыр  болашақ  мұғалімнің  білім 
мазмұнын  сапалы  меңгеруін,  білім,  білік,  дағды  және  тәжірибесін,  тұлғалық  даму  деңгейін 
сипаттайды  және  ӛз  ісін  жүйелі  де  сапалы  ұйымдастыра  білуіне  үйретеді.  Болашақ  мұғалімінің 
кәсіби  құзыреттілігін  қалыптастыруда  құзыреттілік  тұрғыдан  келу  дайындықтың  мазмұнын 
таңдауға  және  мақсатын  белгілеуге,  нәтижелі  білім  беруде  пәндік  және  түйінді  құзыреттіліктерді 
айқындауға  себеп  болды.  Мәдениетнамалық  тұғыр  болашақ  мұғалімнің  қоғаммен,  адамдармен 
қарым-қатынастағы  мәдени  қатынастардың  негізі  ретінде  олардың  адамилық,  ӛркениеттік 
сапаларын  дамытуға  ықпал  етеді.  Ақпараттық  тұғыр  қазіргі  заман  талабына  орай  болашақ 
мұғалімнің  кәсіби  құзыреттілігін  қалыптастыруда  ақпараттық  сауаттылығын,  ақпараттық 
телекоммуникативтік технологияларды қолдана білу қабілетін дамытуға себепші болады [4]. 
3.  Болашақ  мұғалімнің  кәсіби  құзыреттілігін  қалыптастырудың  теориялық  негізі  біртұтас 
педагогикалық  үдеріс,  оқыту  үдерісіндегі  пәнаралық  интеграция,  құзыреттілікті  қалыптастыру, 
инновациялық теорияларына сүйенеді. 
4.  Мұғалімдерінің  кәсіби  құзыреттілігінің  қалыптасуы  әдіснамалық,  теориялық,  әдістемелік 
және  технологиялық  компоненттердің  бірлігінде  және  ӛлшемдер  мен  кӛрсеткіштердің  негізінде 
жасалған құрылымдық – мазмұндық – үдерістік модельге байланысты. 
Заман  талабына  сай  Қазақстандық  білім  беру  жүйесінің  ескі  моделіне  үлкен  ӛзгерістер 
енгізіледі  деп  күтілуде.  Соның  бірі  ғылыми  жұмысқа  жаңадан  кіріскен  жас  зерттеушілердің 
бойында проблеманың шешімін таба білу құзыреттілігін қалыптастыру. Жас зерттеушілер алдынада 
ізденудің  әдіснамалық  құрылысын  құру,  тәжірибелік  деректерді  таңдау сияқты  ғылыми  жұмысты 
зерттеу  барысында,  т.б.  сұрақтар  туындайды.  Мұның  бәрі  зерттеу  жұмысының  сапасын 
тӛмендететін түрлі қателіктерге ұрынбау үшін қажет.  
Құзыреттілік ұғымы «білім»,  «білік» және «дағды» (ББД) сияқты ұғымдарды қамтиды. Бірақ 
бұл ББД-ның жаңаша  жай ғана жиынтығы емес. Құзыреттілік оқыту нәтижесін (білім және білік) 
ғана  емес,  сонымен  бірге  ол  оқушылырдың  шығармашылық  іс-әрекет  тәжірибесі  мен  құндылық 
бағдарларының  жүйесін  де  кӛрсетеді.  Құзыреттілік  –  бұл  алынған  білімдер  мен  біліктерді  іс-
жүзінде, күнделікті ӛмірде қандай да бір практикалық және теориялық мәселелерді шешуге  қолдана 
алу  қабілеттілігі.  Ол,  ең  әуелі  мектептегі  оқыту  үрдісінде  қалыптасады.  Сонымен,  оқытудағы 
құзіреттілік тәсіл білім беру нәтижесі ретіндегі оқыту сапасын қамтамасыз етеді, ал ол ӛз кезегінде 
кешенді  әдіс-тәсілдерді  жүзеге  асыруды,  мектептегі  оқыту  сапасын  бағалаудың  біртұтас  жүйесін 
құруды  талап  етеді.  Демек  «құзырет»  және  «құзыреттілік»  ұғымдарын  мектептегі  педагогикалық 
тәрибеге енгізу білім берудің мазмұны мен әдістерін ӛзгертуді, іс-әрекет түрлерін нақтылауды талап 
етеді[5]. 
Құзыреттілік  тәсіл  бірінші  орынға  оқушының  хабардарлығын  емес,  нақты  құбылыстарды 
танып  білу  мен  түсіндіруде;  қазіргі  заманғы  техника  мен  технологияны  игеруде;  практикалық 
ӛмірде; мамандық таңдау кезінде ӛзінің кәсіби білім алуға дайындығын бағалауда; еңбек нарығын 
бағдарлау  қажет  болғанда;  ӛмірден  ӛз  орнын  анықтауға;  ӛмір  салтын,  кикілжіңдерді  шешу 
тәсілдерін  таңдауға  байланысты мәселелерді  шешу  қажет  болғанда  туындайтын  ӛмірлік  мәні  бар 
мәселелерді шешу біліктілігін шығарады. 
Білім  беру  саласындағы  жетістіктер  адамтану  аймағындағы  ғылыми  білімдердің  синтезі 
арқылы қамтамасыз етіліп, педагогикада – білім философиясы арқылы жүзеге асады. 
 Негізгі  мағынасы  –  «ұйымдастыру,  керек  нәрсеге  үйрету,  қажет  білімдерді  беру»  дегенге 
саяды.  
Кәсіби  іс-әрекетке  дайындық  мәселесін  психологиялық  тұрғыдан  Л.С.  Выгодский,  Д.Н. 
Узнадзелер жан-жақты қарастырды. 

70 
 
Болашақ мұғалімдерді кәсіби іс-әрекетке даярлау мәселесі туралы алғашқылардың бірі болып 
К.Д. Ушинский ӛзіндік ойларын айтты. 
Бұдан  бӛлек,  кәсіби  іс-әрекетке  дайындық,  оның  құрылымы  туралы  Б.Г.  Ананьева,  Л.И. 
Божович,  Н.В.  Кузьмина,  т.б.  зерттеулер  жүргізді.  Н.В.  Кузьмина  «кәсіби  даярлық»  терминін  іс -
әрекет құрылымы тұрғысынан қарастырады. 
Бұл  жерде  «кәсіп»,  «іс-әрекет»  терминдеріне  тоқталмай  кетуге  болмайды.  Зерттеушілер 
«кәсіп»(мамандық) ұғымына мынадай анықтамалар береді: 
-
 
ӛндіріс  саласындағы  еңбек  іс-әрекетінің  барлық  түрлерінің  жиынтығы.  Бұл  ӛндірістер 
детальды және технологиялық тұрғыда бӛлінген, сондықтан кәсіп – тиісті мамандықтардың кешені. 
-
 
қоғамдық    және  техникалық  еңбек  бӛлінісі  шеңберінде  біртекті  тұтастыққа  жіктелген, 
индивидтер  ұзақ  уақыт  бойы  арнайы  қабілеттер  (білімдер  мен  іскерліктер)  негізінде  орындайтын, 
оларға ӛмір сүру үшін қажетті кіріс кӛзін қамтамасыз ететін жұмыстар жүйесі немесе жиынтығынан 
тұратын арнайыландырған және институцияланған іс-әрекет. 
-
 
әлеуметтану ғылымы тұрғысынан алғанда сипаты жағынан ерекшеленетін нақты еңбек түрі. 
Бұл  жерде  кӛрсеткіштер  ретінде  орындаушылық  және  ұйымдастырушылық  функциялардың 
қатынасы,  ӛзіндік  ұйымдастырылу  деңгейі,  күрделілігі,  әлеуметтік-экономикалық  бағалануы 
алынады [6]. 
Б.С.Гершунский  пайымдауынша, «кәсіби педагогиканың бұл ерекшелігінде әрбір адам бірте-
бірте  баспалдақпен  кӛтеріліп,  тұлға  ретінде  қалыптасады.  Бұл  баспалдақтың  мынадай 
табалдырықтары бар: жалпы және функционалдық сауаттылық  – кәсіби құзырлылық – мәдениет – 
менталитет». 
В.В.Краевский бойынша,  «құзыреттілік» және «құзыр» ұғымдары абстрактілік  пен  нақтылық 
диаклектикалық категорияларының арақатынасы, яғни құзыр – бұл жүзеге асырылған құзыреттілік, 
іс-әрекеттегі құзырлығы. Бұл құзыреттіліктер: негізгі немесе тұғырлық және кәсіби болып бӛлінеді. 
Білім  беруде  тұлғаның  негізгі  құзыреттіліктерін  қалыптастыруға  және  дамытуға  бағытталуы  оны 
ұйымдастырудағы  құзыреттілік  бағытын  анықтады  және  ол  қазіргі  білім  беру  жүйесінің 
әдіснамасында  нақты  білімділік  процессуал  негізі  ретінде  танылып  отыр.  Жоғарыдағы 
концепциялардың  негізгі тұжырымы осы «тұжырымдаға» негіз болды деген қорытындыға келеміз.
 
Сонымен  зерттеу  барысында  қол  жеткен  нәтижелер  мынадай  тұжырымдар  жасауға 
мүмкіндік береді: 
1.  Қазіргі  қоғам  сұранысының  талаптарына  сай  болашақ  педагогтың  кәсіби  құзыреттілігін 
жетілдірудің  қажеттілігі  еліміздің  әлемдік  білім  беру  кеңістігіне  енуге,  соған  сәйкес  білім  беру 
парадигмасының  ӛзгеруі,  білім  беру  мекемелерінің  жаңа  бағдарын  анықтап,  мамандардың 
құзыреттілігін кӛтеруді талап етіп отыр.  
2. Болашақ педагогтардың кәсіби құзыреттілігі  – әлеуметтік сұранысқа сай заңды құбылыс, 
ӛйткені тұтынушылар жоғары деңгейде сапалы білім беру мектептерін таңдауға мүмкіндік алады, 
педагогтың кәсіби біліктілігі – сол мектептің бәсекеге қабілеттілігінің кӛрсеткіші, түлектердің білім 
сапасында, тәрбиесінде, жаңа ақпараттық технологияны меңгеруінде, олардың бойынан пәндік және 
түйінді  құзыреттіліктердің  кӛрініс  табуында  бір  мектеп  пен  екінші  мектеп  арасында бәсекелестік 
болады. 
3.  Студенттердің  кәсіби  құзыреттілігін  қалыптастыруда болашақ  маман  дайындайтын  оқу 
орны профессор-оқытушыларының осы бағыттағы және білім, ғылым саласындағы  жаңалықтардан 
хабардар болып, ӛз білімдерін үздіксіз кӛтеріп отыруларының маңызы зор[7]. 
 

жүктеу/скачать 3,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: