Торғай облысы
Ырғыз
,
Елек
уезі осылайша көтерілістің бір ошағына айналса, екінші ошағы
Орал облысының
Орал,
Калмыков
уезінде қалыптасты. Калмыков уезінде Тайпақ деген
жердегі Азнабай елді мекенінде алаша,
байбақты
рулары көп топтасты.
1869
жылғы
наурыздан бастап стихиялы түрде шыққан наразылықтар белгілі
формаға
ие болып,
ұйымдасқан сипат алды. Тіпті комиссия
мүшелерімен
келіссөз жүргізілді. Олар тұрақты
жасақ құрып, алдыңғы шепке күзет қойды, ұсақ топқа бөлініп, үздіксіз шабуыл жасады. Өз
іштерінен
хан
, әмір сайлап, дербес билік
жүйесін
құрды.
Халық
арасында беделді азаматтар мен ақсақалдар бас қосып, «Уақытша Ережеге»
байланысты кеңес өткізді.
Торғай облысы
Елек
уезіндегі Қобда бойында Белқопа деген
жерде
Мұңайтпас Бөтенбеков
деген бидің ауылына 500-дей ру ақсақалдары жиналады.
Наурыздың
соңы мен
сәуірдің
басында белгілі ақын Шәңгерей Бөкеев Орал облысына
келіп, «Уақытша Ереженің» күмәнді тұстарына тоқталып, жер сатуға рұқсат берудің
зиянды
жақтарын түсіндіреді.
Елек, Қобда бойындағы
көтеріліс
ошағында 6 мың отбасы қарсылық көрсетті.
Көтерілісшілерге бұрын сұлтан-басқарушының көмекшісі болған
Ханғали Арыстанұлы
басшылық етті. Олар Ырғыз уезінде Орал-Ор пошта бекеттерін тонады.
Шекті руы қазақтары «комиссияны қабылдамаймыз, одан
Хиуаға
кеткеніміз артық» деп
мәлімдейді. Бір бөлігі
Сырдария
облысына қарай
қоныс
аударуға бел буады. Патша
үкіметі
дистанциядағыларды жазалауға әскери жасақ шығаруға шешім қабылдайды.
Ембі
постына
шыққан
Новокрещенов жасағына 18 наурызда
Бестамақ деген жерде 700 адам
шабуыл
жасайды. Жеңілген қазақтар жаппай
Жем
бағытына
қоныс
аударды.
Орал
мен
Торғай облысында
комиссиялар өз міндеттерін орындай алмады. «Уақытша
Ереже», негізінен, қыстаулары мен жайлаулары шеп аудандарының ішінде қалған, казак
әскерлерінің іргесіне орналасқан, көші-қон жөнінен оларға түгелдей тәуелді қазақтарға
ғана енгізілді. Бірақ бұл
Кіші жүздегі
үй санының ⅓ бөлігінен де аз еді.
1869
жылғы наурызда толқу бүкіл
Орал облысын
, Торғай облысының батысы мен оңтүстігін
түгел қамтыды. Шалқар көлінің маңайына
Ханкөл
,
Азнабай
, Тайпақ,
Өлеңті
,
Құрайлы
,
Шідерті, т.б. өңірлерін мекендеген рулардың
көтерілісін
Сейіл Түркебаев пен
Беркін
Оспанов басқарды. Көтерілісшілер
найза
,
қылыш
соғып, қару-жарақ, оқ-дәрілер іздестірді.
Ең маңызды жерлерге
салт
атты шолғыншылар қойылды.
Қазақ арасындағы
күрестің
қайсысын болсын, әдетте, барымтаға әкеліп
саятын
патша
әкімшілігінің
өзі де бұл жолғы күрестің саяси мәні бар екенін мойындауға мәжбүр болды.
Орынбор
генерал-губернаторы Н. Крыжановский үкіметке ресми түрде хабар берді. 27
наурызда
соғыс
министрі Милютин оған патшаның көтерілісшілерге қарсы шараларды
құптағанын, Бас штаб тарапынан барлық шаралар қолданылатындығын жазады.
Көтерілісті
қарулы
күшпен
басып-жаншу үшін
өкімет
орындары үш айдай дайындалды.
Достарыңызбен бөлісу: