Педагогикалық жоғары оқу орны мен білім беру ұйымдары
жүктеу/скачать 10,03 Mb. Pdf көрінісі
|
Список литературы: 1. Цукерман Г.А. Взаимодействие ребенка и взрослого, творящее зону ближайшего развития // Культурно-историческая психология. 2006. № 4. P. 61 – 73. 2. Выготский Л.С. Динамика умственного развития ребенка в связи с обучением // Выготский Л.С. Педагогическая психология. М., 1991. 3. Программа повышения квалификации учителей начальных классов школ с русским языком обучения в рамках обновления содержания среднего образования Республики Казахстан. РУКОВОДСТВО ДЛЯ УЧИТЕЛЯ. Центр педагогического мастерства АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2015 4. Руководство для учителя по программе повышения квалификации учителей начальных классов школ с русским языком обучения в рамках обновления содержания среднего образования Республики Казахстан. РУКОВОДСТВО ДЛЯ УЧИТЕЛЯ. Центр педагогического мастерства АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2015
Жаныбекова Жибек Казиевна, № 2 Ұзынкөл орта мектебінің сертификатталған екінші деңгейлі жоғары санатты бастауыш сынып мұғалімі
Бастауыш сынып оқушылары өз түсініктерін жазбаша түрде баяндай алмауы мүмкін, бірақ мұғаліммен немесе бір-бірімен пікірталас барысында үдерісті түсінуге құлшыныс танытуы ықтимал. Түйінді сөздер: пікірталас, түсінушілік, дайындығы, бірсарындылық, құлшыныс АННОТАЦИЯ Младшие школьники могут оказаться неспособными к письменному фиксированию своего понимания, но проявят готовность к пониманию в процессе дискуссии с учителем или друг с другом. Ключевые слова: дискуссия, понимание, готовность, неспособность, фиксирование ABSTRACT Young children may not be able to record their understanding in writing but may do so in discussion with the teacher or with each other. Keywords: discussion, understanding, readiness, incapable, fixation
іс – жүзінде қолдану арқылы үйреткен абзал Ян Амос Каменский
Мектептегі білім мен тəрбие беру жүйесінің міндеті оқушылардың жан – жақты танымдық белсенділігін көтеруге мүмкіндік жасай алатындай əр оқушыны жеке тұлға ретінде дамытатын дəрежеде құзырлы білім беретін мұғалімнің кəсіптік деңгейін көтеру 248
қажет. Өйткені баланың бойында қалыптастырылуы тиіс қасиеттер алдымен мұғалімнің өз бойынан табылуы қажет. Осы мақсатқа сай Кембридж бағдарламасының мəні зор. Əлем бойынша жоғары деңгейге қол жеткізген сан алуан оқыту əдістемелерінің ішінде сындарлы оқыту негізгі орын алып, біздің еліміздің де іргесіне келіп жетті. Сындарлы оқытуға негізделген тəсіл арқылы біліктілік курстарынан өткен алғаш қарлығаштарымыз да еліміздің түкпір – түкпіріне осы теорияның негізгі идеялары мен мақсаттарын жүзеге асыруда. Мен осы бағдарлама аясында білім алғанымды өзім жəне мектебім үшін зор мəртебе санаймын. Өйткені алматы қаласындағы «Өрлеу» БАҰО филиалы ҚР ББЖ ҚВАРИ Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілікті артырудың үш айлық курсының Екінші деңгейінен бұл теорияның алғы – шарттарымен танысып, өзімнің педагогикалық іс – əрекетіме жаңаша қарап, ұстанымды өзгертіп, соған қарай көзқарасымды да қалыптасты деп айта аламын. Өзімнің дəстүрлі іс – тəжірибемді əлемнің жеті кереметіне теңеген, озық педагогтар мойындаған, сындарлы оқыту тəсіліне ауыстыра отырып, өзгертуге тиіспіз деп шештім. Сындарлы оқыту теориясының негізгі мақсаты Қазақстандық мұғалімдердің педагогикалық тəжірибелерін жетілдіріп, оқыту мен оқудың қазіргі заманғы əдістері мен жаңалықтарын ескере отырып, əлеуметтік сындарлы тұрғыдан оқытуды түсіндіру. Оның маңызы мен мақсатын жай ғана түсініп қоймай, осы бағыттағы жүргізіліп отырған жұмыстардың негізгі мазмұны жеті модульдің мұғалім үшін де жəне оның оқытып отырған оқушысы үшін де оқыту мен оқудағы жетістікке жетудің тиімді стратегиясы болып табылатындығы. Осыған байланысты еліміздің болашағы зор көркеюі үшін мұғалім сыни тұрғыдан ойлайтын, өзінің жұмыс тəжірибесінде жаңа тəсілдерді қолдана отырып жəне бағалау əрекеттеріне сыни көзқараста болғаны абзал. Сондықтан дəстүрлі жүйедегі бірсарындылықтан арылып, жаңаға, жаңалыққа қарай өзгеру дұрыс болар. Сындарлы оқыту технологиясында оқыту мен оқудың негізгі аспектісі, мұғалім өзінің қамқорлығындағы оқушыларды қанағаттандырып, жаңалықтар ашуға жетелеп, белгілі нəтижелерге қол жеткізетіндеріне, өз білімдерін қадағалауға ыңғайлы стратегияларды ұйымдастыра жəне тиімді пайдалана білетін шебер мұғалім болуы керек. Оқытушы мен оқушы арасында сындарлы оқудың жаңа тəсілдерінің бірі – сыныптағы диалогтың орын алуы маңызды. Сындарлы оқыту теориясында оқушының бұл əрекеті «метатану» термині арқылы сипатталады. Сындарлы оқыту теориясының өзіндік ықпалы зор екені қай қырынан қараса да түсінікті. Оқушыларға өз бетімен жұмыс жасауға, өздерін бағалауға, диагностикалауға, шығармашылық табыстарға жетуге мүмкіндік береді. Мұғалім мен оқушы арасындағы қарым – қатынас өзара ұйлесімділік табуы маңызды. Жеті модульді ықпалдастыра жүргізуде мұғалім төмендегідей қағидаларды есінде ұстауы қажет: − Баланың бойындағы құмарлығын, қызығушылығын жойып алмай, оны үнемі алға жылжуға деген табиғи талап – тілектерін, сұраныс пен мұқтаждарын ескеру, шығармашылығын жетілдіру; − Білімді өз бетінше іздену арқылы алуға қолайлы жағдай жасау; − Өзі – өзі дамытатын тұлға қалыптастыру; − Мұғалім баланың бойындағы шығармашылық сапалардың болатындығын мойындап, əрі қарай дамытуы керек; Ол үшін өзі де өзгеруі, əсіресе дəстүрлі оқытудыңстериотиптерінен арылуы қажет. Міне, осындай күрделі де қызықты бағдарламаны жүзеге асыру біздің басты міндетіміз. К.Д. Ушинский: «Мұғалім өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім. Оқуды, ізденуді тоқтасымен оның мұғалімдігі жойылады» деп бекер айтпаған. Əр оқушының жеке қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке өзінің дарындылығын, талантын, қабілетін ашуға мұғалімге деген сенімі, ертеңгі күнге деген көзқарасын қалыптастыратын білім саласындағы жаңа серпіліс деуге болады. Бұл теорияда
249
мінсіз оқушы, құзырлы мұғалім, мəдениет, құндылықтар көзқарас деген ұғымдар бір – бірімен ұштасып жатады. Оқушы мінсіз болу үшін, оның мұғалімі құзырлы болуы керек, мұғалім құзырлы болу үшін оның ең алдымен ұстанымы, көзқарасы болған жағдайда ғана ол бір шешімге келіп, іс – əрекетке көше алады. «Үйрену мен үйрету тек өзара белсенді əрекеттерге негізделген қарым – қатынас арқылы жүзеге асырылады» дегендей əрбір мұғалім іс – тəжірибесін интербелсенді əдістемелерді, интербелсенді оқу мен оқытудың көптеген жұмыс түрі əрекеттері арқылы жүзеге асырылады. Осы оқудың бағыттарын негізге ала отырып, қазіргі таңда сабақтарымды осы жеті модуль шеңберінде құрастырып, əрбір сабағымда осы модульдердің элементтерін қолдана отырып жүргізудемін.
1. Мұғалімге арналған нұсқаулық. 2. А.Əлімов «Интербелсенді əдістемені ЖОО-да қолдану мəселелері»
ҚМПИ, Музыкалық бөлім-2 курс студенті Хамзина Кулшат Бакытжановна ҚМПИ п.ғ.м., аға оқытушы, Қостанай қ-сы
Ойын-балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бала ойын ойнағанда өмірде көрген-білгенін өзіне ұнаған адамның іс-əрекетіне еліктеп отырып бейнелейді. Ойын барысында балалардың айналадығы дүние жайында мағлұматтары кеңейіп, таным белсенділігі арта түседі. Мұғалім ойын ойнауға жағдай туғызумен қатар, баланың ойынға қызығушылығын, белсенділігін үнемі арттырып отыру тиіс. Бала өзара ынтымақтастық жағдайында ойынды өз қалауымен бастауы, не болмаса еркімен қатысуы аса маңызды. Ойын өмірде өте ерте жаста басталып, адамның кəсіпті толық меңгергенінше 250
жалғасады. Ал оқыту процесінде жаңа технологияның маңызды бөлігі болып табылады. Адамның ойын əрекеттерінің формалары мен əдістері жəне мазмұны қарапайым сылдырмақтар мен қозғалыстар жасаудан бірте-бірте фантастикалық шыңдық деңгедегі видеокомпьютерлік ойынға дейін ауысады. Іс-əрекеттің айрықша түрлерінің бірі ойын болып табылады. Ойын оқу əрекетіне тəн бірқатар қасиеттерге ие екендігі белгілі. Мұны мектеп оқушыларының білімі мен дағдыларын қалыптастыруға бағытталуына мақсатталуы айқын көрінеді. Сонымен қатар ойын оқушыларға қозғау салуға, оларға түрткі болуға да бағытталған. Ол қайталанбас төменгідей бірқатар қайталанбас қасиеттерге ие: - балалар мен жас өспірім жеткіншектер үшін оның оңайлығы мен игерімділігі; - демократиялылығы ("ойын барлығын да қабылдайды"); - игерілуі тиіс шынайы ақиқаттың барынша əралуан қырларын модельдеуге мүмкіндік беретін ойындық құралдардың бейімділігі, ең бастысы- балалар үшін ойынның тартымды- лығы[1]. Қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаев: "Ойын ойнап əн салмай, өсер бала бола ма?" - деп айтқандай, бала өмірінде ойын ерекше орын алады. Баланың өмірі, қоршағған ортаны танып, еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері ойын үстінде қалыптасады. Ойын арқылы бала білімді-қоғамдық тəжірибені меңгереді, өзінің психикасын жетілдіріп, мінез-құлқын, ерік-жігерін дамытады, дүниетанымы кеңейіп, мектептегі оқу процесіне қызы- ғушылықпен қарай бастайды. Ойындар рөлдік-мазмұндық, шығармашылық, дидактикалық қимыл-қозғалыстық болып бөлінеді. Əрине, мұндай ойындарды дұрыс таңдай білу ұстаздық біліктілік пен шеберлікті қажет етеді. Бастауыш сыныптарда ойындарды мазмұнына қарай əр пəнде тиімді қолдануға болады. Мысалы, қазақ тілі сабағында "Сөз ойла,тез ойла", "Бос орынды толтыр", "Ізде, тап!" т.б ойындарды жүргізе отыра, оқушыларың шығармашылығы мен грамматикалық сауатын дамытуға болады. Математика сабағында "Математикалық до- мино", "Басқыш", дене шынықтыру пəнінде "Қақпан", "Ақсерек, көксерек" т.б ойындар арқы- лы оқушылардың мұғалімнің өзіне тəн психологиясына сай бейімделіп, құрбыларын тану, олармен жағымды қарым-қатынаста бола отырып, кез-келген іс-əрекетті біріктіріп орындай алу қабілетін дамытады, белгілі бір тəртіпке бағыну, бірін-бірі құрметтеу, ұжымдық ортақ іске талпыну жəне жеңіске жету сапаларын дамытады. Сондай-ақ, бала өзінің бойындағы ұялу сезімдерін жойып, сыныптағы ортақ іс-əрекетке ден қойып, оқу процесін өз құрбыла- рымен жарыса талдап, меңгереді. Олар ойын ойнау барысында өздерін еркін сезінеді. Ізде- німпаздық, тапқырлық əрекеті (сезіну, қабылдау, ойлау, зейін қою, ерік арқылы) байқалады. Ойын сабағының қабылдануы тез жəне есте сақтауы ұзақ. Сабақ аралық үзілістерде де бала- ның дұрыс тынығуын қамтамасыз ету мақсатында қысқа, əрі мазмұнды қызықты ойындар таңдалуы керек[2]. Ойын оқу үрдісінде оқытудың əрі формасы, əрі əдісі ретінде дербес дидактикалық ка- тегория бола алады. Сол сияқты ойынды студенттер мен оқушылардың, мектеп жасына дейінгі бала тəрбиешілерің бірлескен оқу əрекетінің өзара байланыста болатын техноло- гиясы ретінде қарастыруға болады. Əр ойын өзіне тиісті үш мақсатта, яғни білімділік, тəр- биелік, дамытушылық бағытында болады. Мұғалім жаңа білім мазмұнын жүзеге асыру үшін оқытудың жаңа технологиясын пайдаланады. Сабақ үстінде баланың көңіл-күйін, зейінін, əрекеттерін бақылау, қызығушылығын ояту, белсенділігін арттыру, тапқырлыққа баулу, танымдылығын дамыту үшін пікір алысу, шығармашылық қабілеттерін шыңдау тəрбиешіге байланысты. Баланың танымын алғашқы күннен бастап дамыту құралы да, баланың бойында оқу мен білімнің, тəрбиенің незігін қалыптастыратын да ойын əрекеті болып саналады. Ойында ең алғаш баланың дүниеге əсер етуді қажетсінуі қалыптасады жəне көрінеді, ойын- ның негізі, жалпы мəні де осында. Ойынның мəнін анықтайтын бірінші ереже, ойын мотив- терінің əр түрлі бала үшін мəні зор күйініштерге негізделетіндігі болса, екінші ереже, ойын əрекеті адам іс-əрекетіне тəн көптеген мотивтерді жүзеге асыруы болады[3]. Ойынның бала өмірінде үлкен орын алатыны ертеден дəлелденген. Тіпті XVIII ғ. Руссо былай деп жазған: «Баланы жақсы тану жəне түсіну үшін оны ойын кезінде бақылау керек».
251
Балалармен жұмыс істеу ойынында ойынмен əсер ету арқылы баланы басқаруға немесе оны өзгертуге көп күш кетпейді. Ойынмен əсер етудің мақсаты - баланың өзін-өзі тануы мен өзін- өзі басқарудан тұрады. Ойын үдерісі баланың қоршаған ортаға бақылау жасауы ретінде қа- растырылады. Ойын əсерлері баланың қажеттіліктерін физиологиялық белсенділікке қана- ғаттандырылады, ойын үстінде бала энергия жұмсайды, үлкендер өміріндегі міндеттемелерге дайындалады, қиыншылықтарды жеңеді[4]. Ойын-бала əрекетінің бір түрі. Ойын арқылы адам баласының белгілі бір буыны қоғамдық тəжірибені меңгереді, өзінің психикалық ерекшеліктерін қалыптастырады. Бала ойын үстінде өз мүмкіншілігін сезінуімен қатар айналасындағы адамдар мен олардың əрекетіне көңіл аударады, заттың ішкі мазмұнын білгісі келеді. Балалардың ойлауын, қиялын, сөйлеуін дамыту үшін түрлі ережелер мен ойнайтын ойындардың да үлкен дидактикалық мəні бар. Бір ойын түрі ойнауы мен қабылдауын жетілдірсе, ал екіншісі ойлау қабілетін, үшіншісі есте сақтау қабілетін жетілдіреді. А.С.Макаренконың айтуынша, ойында баланың физикалық, психологиялық қасиеттерінің сапалары да өзгеріп отырады. Ойын баланың сабаққа ынтасын аудартуға, көңіл қойғызуға, сондай-ақ қабылдауын жеңілдетуге, білімді толық игеруге көмектеседі.[2] Балалардың ой-өрісін дамытатын «Санамақ» ойынын алар болсақ, оның басты ерекшелігі баланың ойлау қабілетін жетілдіру. Атау ұйқастарын санау арқылы бала сан үйренеді, санға аты ұйқас заттарды танып біледі. Ребустар шешудің ой ұшқырлығын дамытуға əсері мол. Баланы ұшқыр ойға, тапқырлыққа жетелейтін жұмбақтарды əр сабақ сайын жүйелі пайдалану керек. Жұмбақ ойыны балалардың өздігінен ойлауына мүмкіндік жасайды, оларды дерексіз ойлаудан нақтылы ойлауға жетелей түседі.Ұлттық ойындарды қолдану сабақ мазмұнын байыта түседі жəне баланың қиялдарын қозғап, зейіндерін кеңейте түседі. Математика сабақтарында дидактикалық ойын элементтерін қолданып сабақ өткізу өте пайдалы. Ойынсыз ақыл ойдың қалыпты дамуы да жоқ жəне болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспеттес. Ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірімен ұштасып, өзін қоршаған дүние туралы түсінік алады. Математикалық ойын дегеніміз тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан ойға жетелейтін, адамға қиял қанат бітіретін ғажайып нəрсе, ақыл-ой жетекшісі. Сабақта ойын элементерін пайдалану оқушылардың ой-өрісін, танымдық белсенділігін арттырады. Теорияны практикамен ұштастыруға жол ашады. Алайда ойынды үнемі оқу процесінде пайдалануға, ұзақ уақыт созуға болмайды. Ойын белгелі бір уақыт аралығында жүзеге асырылып, сабақ кезеңдеріне де нұсқан келтірмейтіндей жымдасып жатуы тиіс. Қазіргі оқу ісін күшейту мен оқушылардың белсенділігін арттыру жұмысын алға қоятын мектептерде ойын мынандай жағдайларға қолданылады: - тақырыптарды, тіпті оқу пəнінің бөлімдерін, мағлұматтарды меңгеру үшін өзіндік технология ретінде; - жалпы технологияның элементі ретінде; - сабақ немесе оның бөлігі ретінде (кіріспе, бақылау); - сыныптан тыс жұмыс технологиясы ретінде. "Ойындық педагогикалық технологиялар" ұғымына кең көлемді əдістер мен əртүрлі педагогикалық ойындар формасындағы педагогикалық процестерді ұйымдастыру тəсілі енеді. Жалпы ойыннан педагогикалық ойынның айырмашылығы, ол оқу-танымдық бағыттылықпен сипатталады жəне нақты қойылған оқыту мақсаты мен оған дəлелденген педагогикалық нəтижелерге сəйкес келетін маңызды белгілер тəн болады. Оқудың ойындық формасы сабақтарда оқу ісіне талаптандыру, ынталандыру құралы ретінде ойын түрлерінің, əртүрлі ситуациялардың көмегімен іске асады[5] Оқудың сабақтық үлгісінде ойын түрлері мен жағдайларын іске асыру мынадай негізгі бағыттарда жүзеге асырылады: - оқушылар алдына ойын тапсырмасы формасындағы дидактикалық мақсат қойылады; - оқу ісі ойын ережелеріне бағынады; - оқу материалдары оның құралдары ретінде қолданылады;
252
- -оқу ісіне дидактикалық тапсырмаларды ойын тапсырмаларына ауыстыратын жұмыс элементі енгізіледі; - дидактикалық тапсырмалардың жетістікте орындалуы ойын нəтижесімен байланыс- тырылады. Ойынға педагогикалық басшылық жасау дегеніміз оқушыларды ұйымшылдыққа, шығармашылық дербес қызметтерін алмастыратын, балалардың ұжыммен қарым-қатынасын жетілдіре түсуі болып табылады. Ойын барысындағы қарым-қатынаста педагог басты назарды достыққа, жолдастық қарым-қатынас, өзара түсіністікке көңіл аударады. Ұжымдық ойындағы оқушының алар орны күнделікті өмірден айтарлықтай өзгеше. Ол ойындағы атқаратын рөлінен туындайтын мазмұнмен сипатталады.
1. Жұмбаев М."Ойын технологиясының ерекшеліктері" Алматы 2000 ж. 2. ҚаженбаеваА.Е. Бала танымын ойынмен дамыту//Отбасы жəне балабақша, 2002 ж. 3. Богуславская З.М., Смирнова Е.О. Мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған дамыту ойындары. – М., 1991. 4. Қоянбаева.С «Ойын мақсатын талдау жəне оның мəні», «Қазақстан мектебі» №11,2003 ж. 5. «Бала мен балабақша» №2, //2008 жыл Республикалық педагогикалық журнал
Семей қаласының Шəкəрім атындағы мемлекеттік университеті Аға оқытушы, Семей қ-сы
ОҚУШЫ ТҰЛҒАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Мақалада сыни тұрғыдан ойлау арқылы өз алдына сұрақтар қойып жəне үнемі оларға жауап іздеу, шешімін табуды қажет ететін мəселені анықтау, əр мəселеге байланысты өз пікірін айту, оны дəлелдей алу, сонымен қатар басқалардың пікірлерін дəлірек қарастыруды жəне сол дəлелдемелердің қисынын зерттеу туралы айтылған. Түйінді сөздер: Сыни ойлау, қызығушылықты ояту, мағынаны ашу, ой толғаныс. АННОТАЦИЯ В статье раскрывается критического мышления через вопросы и поиск ответов на них постоянно, выявление проблем, которые необходимо решать, в зависимости от вопроса, на каждый высказать свое мнение, доказать его получения, а также рассмотреть мнения и исследования других доказательств, в частности, говорится о том же логики. Ключевые слова: Критическое мышление, пробудить интерес, смысл открытия, мысли, размышления. АBSTRACT In the article opens up critical thinking through questions and search of answers for them constantly, exposure of problems that must be decided, depending on a question, on each to say of the opinion, prove his receipts, and also to consider opinions and researches of other proofs, in particular, talked about the same the logicians. Keywords: Critical thinking, to wake up interest, sense of opening, idea, reflection. Ахмет Байтұрсынұлы: «Тілдің міндеті – ақылдың аңдауын аңдағанша, қиялдың меңзеуін меңзегенше, көңілдің түйуін түйгенінше айтуға жарау. Айта білетін адам табылса, тіл пайдалануға əрқашан жарайды. Тек айта білетін адам табылуы қиын», – деген. Қазақстан əлемдік білім беру кеңістігіне енуі отандық білім дамуының стратегиялық жоспарын əзірлеуді жəне соған орай ұлттық білім жүйесінің жетістіктері мен білім 253
дамуындағы жалпы əлемдік үрдестерді ескеретін жаңа үлгісіне көшуді талап етуде.[2] Білім бере отырып, тиімді жолмен жаңа заман тұлғасын қалыптастыру əр ұстаздың мақсаты екені анық. Білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне оқушы белгілі бір қажетті біліктер мен дағдылардың иесі, оқу əрекетінің субъектісі,əр түрлі мəдениеттер мен өз көзқарасы тұрғысынан білімді, сауатты, өз ойын дұрыс əрі шебер жеткізе білетін, мəдениетті тұлға.[4] Сыни ойлау – ашық қоғам негізі. Сыни ойлау деген –əр жеке тұлғаның кез –келген жағдайдағы мəселені ойлап, зерттеп қорытып, өз ойын еркін ортаға жеткізе алуы.Сыни тұрғыдан ойлау, өзіндік, жеке ойлау болып табылады.[5]Ол – өз алдына сұрақтар қойып жəне үнемі оларға жауап іздеу, шешімін табуды қажет ететін мəселені анықтау, əр мəселеге байланысты өз пікірін айту, оны дəлелдей алу, сонымен қатар басқалардың пікірлерін дəлірек қарастыруды жəне сол дəлелдемелердің қисынын зерттеу дегенді білдіреді.Нағыз сабақ – ол əрқашан диалог, іздене, дайындала, үйрене, шəкірттер болашағын ойлай жасалған еңбек пен тəжербиенің бірлігі. Сын тұрғысынан ойлау үш бөліктен тұрады: Біріншіден, сын тұрғысынан ойлау өзіндік жəне жеке ойлау болып табылады. Екіншіден, сын тұрғысынан оқыту жаттанды қағидаларды дəлелдеп айта беру емес, оқушы оқып, оны еске сақтап айту қаблеті жоқ, керсінше терең ойлау арқылы ескіге жаңаша көзқарас қалыптастыру мүмкін, тың идеялар ойлап табуы мүмкін. Үшіншіден, сын тұрғысынан ойлау сұрақтар қойып, шешімін табуды қажет ететін мəселені анықтаудан басталады.Жалпы адамзат баласы тумысынан білуге құмар болып келеді.Өзінің жеке қызығушылықтарымен қажеттіліктеріне жауап беруге талпынады. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны ашу, ой толғаныс кезеңдерінен түзіледі. Қызығушылықты ояту Үйрену процесі – бұрынғы білетін жəне жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді, өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да, сабақ қарастырылғалы тұрған мəселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғату, ояту, ми қыртысына тітіркенгіш арқылы əсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге қызмет ететін “Топтау”, “Түртіп алу”, “Ойлану”, “Жұпта талқылау”, “Болжау”, “Əлемді шарлау” т.б. деген аттары бар əдістер (стратегиялар) жинақталған. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты – үйренушінің белсенділігін арттыру. Өйткені, үйрену – енжарлықтан гөрі белсенділікті талап ететін іс-əрекет екені даусыз. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы біліммен ұштастырады. Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі мағынаны ашу (түсіне білу). Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауына көмектесетін оқыту стратегиялары бар. Соның бірі INSERT. Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында V – “білемін”, ― - “мен үшін түсініксіз”, + - “мен үшін жаңа ақпарат”, ? –
түсінуге, өз ойына басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететін ұтымды құрал. Бір əңгіменің соңына тез жету, оқығанды есте сақтау, мəнін жете түсіну – күрделі жұмыс. Сондықтан да, оқушылар арасында оқуға жеңіл-желпі қарау салдарынан түсіне алмау, өмірмен ұштастыра алмау жиі кездеседі. Мағынаны түсінуді жоғарыдағыдай ұйымдастыру – аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі. Үйретушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға əзірленеді. Бұл əрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы білім арасында көпірлер құрастыруға, яғни байланыстар құруға дағдыландырады Тақырып туралы ой-толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын көзбен қарап, баға беруге үйретеді. Оқушылар өз ойларын, өздері байқаған
254
ақпараттарды өз сөздерімен айта алады. Бұл сатыда оқушылар бір-бірімен əсерлі түрде ой алмастыру, ой түйістіру, өз үйрену жолын, кестесін жасау мақсатында басқалардың əр түрлі кестесін біліп үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта түйіп, жаңа өзгерістер жасайтын кезең болып табылады. Əр түрлі шығармашылықпен ой түйістіру болашақта қолданылатын мақсатты құрылымға жетелейді. Осы кезеңді тиімді етуге лайықталған “Бес жолды өлең”, “Венн диаграммасы”, “Еркін жазу”, “Семантикалық карта”, “Т кестесі” сияқты стратегиялар əр сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады. Сабақта оқушыға білім дайын күйінде беріле салмау керек. Мұғалім шеберлігі арқылы баланың білімді игеруге қызығушылығын ояту қажет. Ал ол сұрақ əр түрлі əдіс-тəсілдер арқылы баланың алдына жан-жақты мақсат қойып, іске асыруына жол көрсетеді. Технологияның басты мақсаты – дамыта оқыту негізінде “Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту” бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру. Бұл бағдарлама Қазақстан қоры жанынан 1998 ж. қазан айынан бастап жүргізіліп келеді. Жаңа технология ретінде ең озық əдістерді дер кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нəтиже шығара білу – əрбір ұстаздың басты міндеті. RWCT бағдарламасы – ағылшын тілінен аударғанда “Сын тұрғысынан ойлау үшін оқу мен жазу” дегенді білдіреді. Бұл бағдарлама оқытудың 60 түрлі стратегияларынан: əдістерінен тұрады. Мақсаты – шығармашылық ойлауды, сын тұрғысынан ойлауды дамыту.
а) қызығушылықты ояту – сұрақ қою; ə) мағынаны ажырату – жауаптар іздеу, мəселені зерттеу; б) ой толғаныс – ойлау процесінің ең жоғарғы сатысында мəселені талқылау, яғни үш фазада сабақты бөліп өту, оқыту мен оқу процесін осындай үш сатыда ұйымдастыру. Қазақ тілі сабақтарында оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдана отырып тұлға қалыптастыру тəжербиесін сабақтарда қолданудамын.Сын тұрғысынан ойлауда оқушы болжайды, зерттеп, қорытып, өз ойын жеткізеді, негізін ашады, сұрыптайды, талқылайды,, сын көзбен қарайды,пікірін дəлелдейді, пікір алмасады, ортақ пікірге келеді, мақсатқа жетеді, өзін – өзі басқарады, топпен жұмыс істеуге үйренеді, жан дүниесін өзгертеді, ойлауды дамытады, қызығушылықты дамытады, қызығушылықты артырады, кез – келген сабақты меңгертеді, оқушы өзін – өзі тəрбиелейді.[6] Мен өз сабақтарымда стратегияларды оқу бағдарламасына сəйкес бірізді жүйелі түрде қолданып келдім. Сабақта қолданып жүрген əдістерім мынадай: І – қызығушылықты ояту фазасында ой қозғау (шақыру). ІІ – мағынаны ажыратуда түртіп алу жүйесі, 5 жолды өлең. ІІІ-ой толғаныс фазасында Венн диаграммасы, еркін жазу т.б. стратегиялар арқылы баланың дамуына, оның бойындағы жеке қабілеттердің ашылуына, шығармашылықпен ізденуіне жол саламыз.
1. Аханова Б. Шығармашылық тұлға қалыптастыру // Сыныптағы тəрбие. – №1. – 19- 22б.
2. Жеке тұлғаға бағытталған сабаққа қойылатын талаптар //Қазақстан тарихы əдістемелік журнал. – 2008.18-24 б 3. Қабдешова Ə. Сын тұрғысынан ойлау // Қазақ тілі мен əдебиеті. – №10. 35-45б 4. Ешанова Г.Сұлтанбек Қожахметовтің жеке тұлғаның дамуына бағытталған ой- пікірлер// Қазақстан жоғары мектебі. – 2006.-№1.96-99 б. 5. ТашеноваА. Сын тұрғысынан ойлауды оқу мен жазу арқылы дамыту //Білім- Образование. – 2006. – №2.15-18 б. 6. Тілдік тұлға қалыптастыруда сын тұрғысынан ойлаудың маңызы //Білім- Образование. – 2007. – №5.12-23 б.
255
ҚМПИ педагогика ғылымдарының магистрі Қостанай қаласы
Бастауыш білім беру саласында білім берудің сапасын арттыруда сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы оқытудың ерекшеліктерін қарастыру тақырыптың өзектілігін арттырады. Бұрын оқу үрдісінде мұғалім басты роль атқарған болса, қазір оқушының белсенділік көрсететін кезі туды. Сабақ мұғалімнің емес, оқушының іс-əрекетімен бағаланады. Мақаланың мақсаты сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыра отырып, пəнге деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында қолданылатын технология екендігін айқындау. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы оқытуда белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарауға үйрету. Тақырыпты қорытындылауда мұғалім бұл жағдайда білімді түсіндіріп қоюшы, бақылаушы емес, бағалаушы емес, танымдық іс-əрекетін ұйымдастыратын ұжымдық шығармашылық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана оқушы интеллектісінің көзін ашып, шығармашылығын дамытатындығы қарастырылған. Түйінді сөздер: Оқушы, мұғалім, сыни ойлау, іс-əрекет, шығармашыл тұлға, интеллект АННОТАЦИЯ Рассмотреть особенности образования в сфере обучения в повышении качества начального образования через технологии критического мышления и повышает актуальность темы. Ранее главная роль учителя в учебном процессе, то сейчас настала пора, оказывающих активности учащегося. Урок учителя, а не ученика действиями, оценивается. Цель статьи-исследовательских навыков учащихся в ходе урока и формируя то, что технологии определения, применяемые в целях повышения интереса к изучаемому предмету. Технология критического мышления в обучении посредством определенных идей, принимая, что почему его исследования, умение применять их против легкой септических мысли, в сравнении, против тех идей, взглядами пропорциях исследования держать, учить и уверенно смотреть в них. Ключевые слова: Ученик, учитель, критического мышления, действий, творческая личность, интеллект ABSTRACT Examine the features of education in the field of training in improving the quality of primary education through critical thinking and enhances the relevance of the topic. Previously, the main role of the teacher in the learning process, now is the time, providing the student's activity. Lesson the teacher, not the student action is evaluated. The purpose of the article the research skills of students in the lesson and zdeno, forming what technology definitions for the purpose of enhancing the interest to the subject. Technology of critical thinking in education through certain ideas, assuming that's why his research, the ability to put them against light septic thoughts, in comparison, against those ideas, perspectives, proportions of study to be taught and be confident in them. The Director explained that in the case of themes, the teacher sums up the knowledge, not the controller, evaluator, cognitive activities, collective creative Affairs, organized by the kernel. Keywords: Student, teacher, critical thinking, action, creative personality, intelligence. Білім беру сапасы – қоғамдағы білім беру үрдісінің жағдайын, нəтижесін, сондай-ақ жеке тұлғаның кəсіптілігінің қалыптасуы жəне даму болашағының қажеттілігін анықтайтын əлеуметтік категория. Білім беру сапасы білім беру мекемелеріндегі жастарды оқыту мен тəрбиелеу қызметтерінің əртүрлі көрсеткіштерінің жиынтығы, яғни білім беру мазмұны, оқыту формасы мен əдістері бойынша анықталады. Сондықтан педагогика ғылымының ерекшелігі де – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруы болып отыр. 256
Білім сапасын жəне пəрменділігін арттыру мəселесі оқу үрдісіне оқытудың жаңа технологияларын тереңдете ендіру жолымен шешіле алатындығы сөзсіз жəне бұл ретте тұтас алғанда білім берудің сапасы мүлде көтеріліп, шығармашылықты жеке тұлғаны дамытудың жоғары деңгейіне қол жеткізу қамтамасыз етіледі. Педагогикалық теориямен жеткілікті түрде қаруланған мұғалімнің іс-əрекеті тиімді болатыны əркезден-ақ мəлім. Ендеше оқыту технологиясын оқу үрдісіне енгізу білім сапасын қажетті деңгейде жəне оны басқаруды қамтамасыз етеді. Мектептердің оқу үрдісіне жаңа ақпараттық технологияны енгізу арқылы оқу сапасы жақсарып, дамыта оқыту жүзеге асырылып, сабақ қарқыны жеделдетіліп, жеке тұлғамен жұмыс істей отырып, саралап, даралап оқытуға мүмкіндік туады. Жаңа ақпараттық технологияны шағын жинақталған мектептерде де пайдалануға болады. Онда сабақты тиімді өткізуге, оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, əрбір оқушының өз беттерінше ізденіп білім алуларына көмектесуге болады. Жаңа технология оқушының өзіндік жұмыс атқаруына жəне ең бастысы – оқушының білім жетістіктерін жақсартуға ықпал етеді. Мектептің сатысында кеңінен қолданылып жүрген оқытудың қазіргі технологиялары: дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы (П.М.Эрдниев) бір мезгілде тура жəне кері амалдар мен операцияларды меңгеруге көмектеседі жəне ірілендіру қағидасына сүйеніп құрастырылған жаттығулар жиынтығы білімді саналы да берік меңгеруге көмектеседі, математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген технологиясы (Р.Г.Хазанкин) есептерді шығаруда əртүрлі əдістерді қолдану жəне оқушылар бірін-бірі тексеру арқылы есептің дұрыстығына көз жеткізулеріне болады, дамыта оқыту технологиясы (Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов) дамыта оқыту жүйесі жеке тұлғаны жеделдете қарқынды, барлық сапалармен сəйкестікте жан-жақты дамытуға бағытталған, оқытудың модульдік технологиясы (В.М.Монахов) оқу үрдісін мақсатты жобалап, құруға болады. Оқытудың компьютерлік технологиясы компьютермен жұмыс істеу техникасын меңгеру, сыныпта белсенділік көрсету, жеке жұмыс істеу, жекелеп көмек көрсету, проблемалық оқыту технологиясы, тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы (В.Ф.Шаталов) теория жəне практиканы блок түрінде топтау, тірек-схема, тірек-конспект түрінде берілген теориялық материалдарды сыныпта меңгеру, үйде өз бетімен іздену, жұмыс істеу, түсіндіре басқарып – оза оқыту (С.Н.Лысенкова) алынатын білімнің алғашқы бөлігін алдын ала оқыту, деңгейлік саралап оқыту технологиясы бірнеше деңгейде тапсырма беру жəне жүйелік негізде оқыту технологиясы (Ғалиев Г.Г.), шоғырландырып – қарқынды оқыту технологиясы (Əбдіғалиев Қ.А., Нұрахметов Н.Н.), блоктық-модульдық технологиясы (Жанпейісова М.) қазіргі таңда қолдау табуда [2,5 бет]. Қазіргі кезеңде білім берудің сапасын жақсарту, əдістемелік негізін өзгерту заман талабына сəйкес туындап отырған қажеттілік. Өйткені, мектептің əр күні көптеген ғылыми жаңалықтарға, терең əлеуметтік өзгерістерге толы. Бұрын оқу үрдісінде мұғалім басты роль атқарған болса, қазір оқушының белсенділік көрсететін кезі туды. Сабақ мұғалімнің емес, оқушының іс-əрекетімен бағаланады. Қазіргі заманда нені оқыту емес, қалай оқыту маңыздырақ болып отыр. Сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыра отырып, пəнге деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында қолданылатын технологиялар баршылық. Солардың бірі - сын тұрғысынан ойлау технологиясы. Бұл технология Совет өкіметі кезінде 1973 жылдан, Қазақстанда 1997 жылдан бері таныла бастады. Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау, яғни, RWCT жобасы 29 мемлекетте қолданылады.Технологияның негізін қалаушылар американдық ғалымдар Чарльз Темпл, Джон Дьюи, Мередит. Кезінде жоба ретінде ұсынылып, көпшіліктің қолдауын тапқан бұл технологияда Выготский, Пиаже, Эльконин-Давыдовтардың, басқа да ғалымдардың еңбектерінің ең құнды жерлері көрініс тауып, идеялар тоғысып, біріктірілген іспетті. Біздің зерттеуіміз бойынша сыни ойлау технологиясы қазіргі заман талабы деп тұжырым жасауға сəйкес келеді [3,4 бет].
257
Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы –əлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Жобаның негізгі теорияларын Ж.Пиаже, Л.С.Выготский т басшылыққа алады. [2,8 бет] Мақсаты барлық жастағы оқушыларға сабақ барысындағы кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға үйрету.Біздің елімізде «Сорос-Қазақстан» қоры арқылы келген бұл жоба қазақ тілінде мектеп тəжірибелеріне ене бастады. «Сын тұрғысынан ойлау жобасының»ұғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп санаймыз. Сын тұрғысынан ойлау – шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау сынып оқушыларына ғана тəн емес. Жас балалардың бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сəйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Оқушының бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сəйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Осы жобамен жұмыс жасау барысында мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлауға үйретеді. Педагогикалық технология оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметінің, іс - əрекетінің жүйелі дамып, отыратын жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды көздейді. Ал, оқушы белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді. Шығармашылық қабілет əр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз – оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Қазіргі таңда мұғалімнің алдыңда тұрған басты мақсат оқушыға тек сапалы білім берумен ғана шектелмей, оны келшек өміріге дайын азамат ретінде қалыптастыру болу керек. Білім берудің маңызды шарты оқу үрдісінде оқушылардың қызығушылығын арттырып, өздігінен білім алуға құштарлықтарын дамыту болып табылады. Ендеше, дəстүрлі сабақта оқушы мұғалімнің көмегімен білім алса; оқушы мұғалім білім сыни тұрғыдан ойлау сабағында оқушы білімге өзі жетеді, мұғалім тек бағыт беруші. СТО мен дəстүрлі сабақтарды қысқаша салыстырсақ: СТО сабақтарда Дəстүрлі сабақтарда Оқушылар жекелей, жұппен, топпен
жұмысты жақсы ұйымдастырады. Оқушы бірден жұмысқа кірісіп кетпейді. Өз беттерімен жұмыс істеу қабілеттері, белсенділіктері басым. Белсенділік орташа, мұғалімнің көмегін керек етеді. Шығармашылық қабілеттері артады, топтағы əр оқушының жауапкершілігі басым. Шығармашылығы бірқалыпты, ынта-
ықыластарын білдіре қоймайды. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясын қолдануымен жүргізілген сабақтың жоғары деңгейде өтуінің алғы шарты оның қағидаларында, яғни, стратегияларында. Стратегия дегеніміз – философия, əдістемелік ұстаным. Мұғалім мен оқушы кез келген стратегияның əдіс-тəсілін, қыр-сырын жетік түсіне білуі қажет. Сонда ғана жұмыс нəтижелі болмақ. Стратегиялар оқушыларды шығармашылықпен əрекет етуге, ізденімпаздыққа баулиды, еркін, терең, жан-жақты ойлауына, үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады, стратегияның 80- нен аса түрі бар. Жұмыстың ыңғайына қарай стратегияларды өзгертіп те жіберуге болады. СТО технологиясын пайдалана отырып, сабақ құрылымын жоспарлауға шығармашылықпен қарау, əдістемелік лабораторияны жинақтау секілді мүмкіндіктерге қол жеткізуге болады. Педагогикалық ғылым мен озық тəжірибенің бүгінгі даму деңгейінде болған оқыту əдіс-
258
тəсілдерінің бəрін де еркін игеріп, əрбір нақтылы жағдайларға орай солардың бірнешеуінің жиынтығын түрлендіре үйлесімді, əрі шығармашылықпен қолдану ұстаз шеберлігінің басты белгісі болмақ. Негізгі тұжырымдары мен қағидалары: • Мəселені əр қырынан қарау; • Пікірін ашық айту; • Бірлесе ойланып, бірігіп шешім қабылдау; • Шыдамдылық; • Жұпта, топта ойын ортаға салу; • Белсенді оқу əрекетіне ынта-ықылас туғызу; • Болжамдар жасай алу; • Əр ой құндылығын сезіну; • Практикада қолдана алу; • Рефлексия жасай алу. Педагогикалық қызметте сыни тұрғыдан ойлау технологиясы арқылы осылайша ұйымдастыру - жаңаша оқытуға жеткізетін жол. Бұл жобаның басты мақсаты – дамыта оқыту негізінде «Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту» бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру. Жаңа технология ретінде ең озық əдістерді игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нəтиже шығара білу – əрбір ұстаздың басты міндеті. Жаңа технологияларды енгізу кезінде оқытушының технологиялық құзырлығының жоғары деңгейін қамтамасыз ету үшін мұғалім білуі керек: -сыни тұрғыдан ойлау технологиясы көмегімен шешілетін мəселелерді; -сыни тұрғыдан ойлау технологиясы арқылы алынатын нəтижелерді; -сыни тұрғыдан ойлау технологиясы арқылы алынатын нəтижелердің теориялық негізін; -сыни тұрғыдан ойлау технологиясында мұғалім қолданатын əдіс-тəсілдерді; -оқушылармен жұмыс əдісін; -оқушылармен сыни тұрғыдан ойлау технологиясы арқылы жұмыс істеуге үйрету əдісін, мұғалім істей алуы керек; -сыни тұрғыдан ойлау технологиясы үшін оқу бағдарламасының түрлендірілген нұсқаларын құрастыруды; -күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауды; -əр сабақта сауатты жоспарлауды; -оқу моделін құрастыруды; -оқушылардың өзіндік жұмыстары үшін таратпалы материалдарды дайындауды; -оқушыларға арналған өзіндік тапсырмаларды құрастыруды; -оқушылар үшін деңгейлік тапсырмалар жасау; -тестілік бақылау тапсырмаларын дайындау; -компьютерлік бақылау үшін тапсырмалар дайындау; Мұғалім дұрыс ұйымдастыруы қажет: -жаңа технологияда пайдаланатын жəкелеген əдістер мен тəсілдерді қолдануды; -түрлі типтегі сабақтарды өткізуді; -өткізілген сабақтарға талдау жасау, жіберілген кемшіліктердің себептерін анықтауды; -сыни тұрғыдан ойлау технологиясы қолданылатын оқу əрекеттерінің əдістерін оқушыларға үйретуді; -педагогикалық диагностиканың қарапайым əдістерін қолдана отырып, жаңа технологияны пайдалану тиімділігін бағалауды. Педагогикалық қызметте сыни тұрғыдан ойлау технологиясы арқылы осылайша ұйымдастыру - жаңаша оқытуға жеткізетін жол.
259
«Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту»бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру.Жаңа технология ретінде ең озық əдістерді игеру,іздену арқылы бала бойына дарыту,одан өнімді нəтиже шығара білу – əрбір ұстаздың басты міндеті. Оқыту əдіс-тəсілдерін сапалы таңдап алуды осылайша түсіну оқытуда табысқа жетуге негіз жасап, сабақтың тиімділігі мен сапасын барынша арттыра түспек. Қазіргі нарықтық экономиканың сұраныстарын қанағаттандыруға жəне экономиканың, өндіріс салаларының дамуына сай жастарға компетентті тұлға ретінде қалыптастыру үшін мұғалімдер оқытудың қазіргі технологияларын пайдаланып, оны одан əрі заман талабына сай жетілдіруі қажет. Осылай оқушылардың білім жетістіктерінің деңгейін көтеруге болады. Оқушының шығармашылық қабілеті практикалық əрекеттері, ізденімпаздығы арқылы дамиды. Шығармашылыққа үйрететін сабақтар – сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдану болып табылады. Мұндай сабақтарда оқушыға ерекше ахуал, мұғалім мен оқушы арасында ынтымақтастық қатынас қалыптасады. Мұғалім бұл жағдайда білімді түсіндіріп қоюшы, бақылаушы емес, бағалаушы емес, танымдық іс-əрекетін ұйымдастыратын ұжымдық шығармашылық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана оқушы интеллектісінің көзін ашып, шығармашылығын дамытады.
1. Мұқанов М. Жас жəне педагогикалық психология/М.Мұқанов. – Алматы: Мектеп, 1982. -182 бет. 2. Ералиева М. Оқытудың қазіргі технологиялары/М. Ералиева//Бастауыш мектеп. – 2006. - №5. 3-5 бет. 3. Абдрахманова К. Төменгі жастағыларды оқыту ерекшеліктері/К.Абдрахманова// Бастауыш мектеп. – 1989. - №9. 10 бет.
Кузьменко Юлия Павловна, магистр педагогики и психологии, старший преподаватель кафедры ДНиСО, г.Костанай
Бұл мақалада əдебиеттік оқу сабақтарында театрландырылған іс-əрекет арқылы психикалық дамуы тежелген кіші мектеп жасындағы оқушылардың қиялын дамытудың маңыздылығы туралы баяндалады. Психикалық дамуы тежелген кіші мектеп жасындағы оқушылардың қиялын дамытуда театрландырылған іс-əрекеттің маңыздылығы – балалардың алдына шығармашылық міндеттерді қоюға, оларды жаңа кейіпкерлердің образына ендіруге ықпал етеді жəне сол арқылы олардың өзбеттерімен түрлі əрекеттерді орындай алуға зор мүмкіншілік туғызатындығында. Авторлар дəлелдеулерінде психикалық дамуы тежелген кіші мектеп жасындағы оқушылардың қиялының даму үрдісі кешенді сипатта болады жəне театрландырылған іс-əрекетті əрбір əдебиеттік оқу сабақтарында қолдануды қарастырады. Мақала мазмұнындағы ұсыныстар тəжірибелік бағытта жəне психикалық дамуы тежелген балалармен түзету жұмыстарын жүргізу барысында қолдануға болады. Түйінді сөздер: психикалық дамуы тежелген, кіші мектеп жасындағы оқушы, қиял, театрландырылған іс-əрекет. АННОТАЦИЯ В статье отмечается важность развития воображениямладших школьников с задержкой психического развитияпосредством театрализованной деятельности на уроках литературного чтения. Значение театрализованной деятельности для развития воображения младших школьников с ЗПР заключается в том, что эта деятельность позволяет прямо ставить перед 260
самостоятельно.Автором доказывается, что процесс развития воображения младших школьников с задержкой психического развития носит комплексный характер и предусматривает применение средств театрализованной деятельности на каждом уроке литературного чтения.Содержащиеся в статье предложения имеют практическую направленность и могут быть использованы в коррекционной работе с детьми с задержкой психического развития. Ключевые слова: задержка психического развития, младший школьник, воображение, театрализованная деятельность. АBSTRACT The article highlights the importance of the imagination of younger schoolboys with a delay of mental development through theatrical activity at lessons of literary reading. The value of theatrical activities for the development of the imagination of younger schoolboys with mental retardation is that this activity allows children to set straight the creative task, to give the child a task to create a new image, do it yourself. The author argues that the development of the imagination of younger schoolboys with a delay of mental development is complex and involves the use of means of theatrical activities in each lesson literary reading. Proposals contained in the article are practical and can be used in correctional work with children with mental retardation. Keywords: mental retardation, a junior high school student, imagination, theatrical activities.
Это такая кафедра, с которойможно много сказать миру добра». Н.В.Гоголь
Задержка психического развития (ЗПР) – это пограничная форма интеллектуальной недостаточности, личностная незрелость, негрубое нарушение познавательной сферы, синдром временного отставания психики в целом или отдельных её функций (моторных, сенсорных, речевых, эмоциональных, волевых). Это не клиническая форма, а замедленный темп развития. ЗПР проявляется в несоответствии интеллектуальных возможностей ребёнка его возрасту. Эти дети не готовы к началу школьного обучения по своим знаниям и навыкам, личностной незрелости, поведению. Характерные особенности детей ЗПР: снижение работоспособности, повышенная истощаемость, неустойчивое внимание, недостаточность произвольной памяти, отставание в развитии мышления, дефекты звукопроизношения, своеобразное поведение, бедный словарный запас слов, низкий навык самоконтроля, незрелость эмоционально-волевой сферы, ограниченный запас общих сведений и представлений, слабая техника чтения. [1] При задержке психического развития наблюдается дефицитарность «предпосылок» мышления (Г.Е.Сухарева, К.С.Лебединская, И.Ф.Марковская и др.), к которым можно отнести и воображение. Недостаточная сформированность образов-представлений у школьников с ЗПР, показанная в работах С.К.Сиволапова [3], приводит к затруднениям возможности оперирования ими, что снижает уровень развития творческого воображения.[2]. Воображение – это присущая только человеку возможность создания новых образов (представлений) путем переработки предшествующего опыта. Воображение является высшей психической функцией и отражает действительность. Однако, с помощью вообра- жения осуществляется мысленный отход за пределы непосредственно воспринимаемого. Основная его задача – представление ожидаемого результата до его осуществления. Воображение играет исключительно важную роль в психической жизни младшего школьника. Сущность воображения заключается в том, что оно «схватывает» целое раньше частей, на основе отдельного намека строит целостный образ. Отличительной особенностью воображения является своеобразный «отлет от действительности», создание нового образа, а не простое воспроизведение известных представлений, что характерно для памяти или внутреннего плана действий [4]. В психологии воображение трактуется как своеобразный тип синтеза чувственного и рационального, особенность которого и заключается в его субъективности. Роль 261
воображения в процессе творческого познания можно определить как один из способов использования имеющихся у человека знаний для получения новых знаний, как перенос знаний с одной области на другую, свойства которой должны быть изучены для решения познавательных задач [5]. Создатель психоанализа З. Фрейд рассматривал воображение как первичную, изначальную форму детского сознания. Принцип удовольствия, который господствует в раннем детстве, находит свое отражение в фантазиях и грезах ребенка. Согласно Фрейду сознание ребенка до определенного возраста свободно от реальности и только обслуживает его желания чувственные тенденции [6]. Для развития воображения младших школьников с ЗПР большое значение имеют их представления. Поэтому важна работа по накапливанию системы тематических представлений у детей. А эффективным средством в этой работе служат средства театрализованной деятельности. [3] По мнению С.Н. Томчиковой, театрализованная деятельность – это специфический вид художественно-творческой деятельности, в процессе которой ее участники осваивают доступные средства сценического искусства, и согласно выбранной роли (актера, сценариста, художника-оформителя, зрителя и т.д.), участвуют в подготовке и разыгрывании разного вида театральных представлений, приобщаются к театральной культуре [7]. Значение театрализованной деятельности для развития воображения младших школьников с ЗПР заключается в том, что эта деятельность позволяет прямо ставить перед детьми творческую задачу, давать ребенку задание создать новый образ, сделать это самостоятельно. Спецификой является то, что ребенок активно открывает что-то новое для себя, а для окружающих – новое в себе. Значение театра в развитии личности младшего школьника переоценить невозможно. Для каждого ребенка театр представлен в двух ролях: как вид искусства, с которым он соприкасается как зритель, и как театрализованная деятельность, в которой он сам участвует. Театрализованная деятельность стимулирует развитие основных психических функций школьника, является средством становления его личностного и социального опыта. Театрализованная деятельность позволяет учащимся становится более раскрепощенными, общительными, они учатся формулировать свои мысли и излагать их публично, ярче чувствовать и глубже познавать окружающий мир. [8] Выделяют следующие виды театрализованных игр: • Режиссерские - в них взрослый или ребенок создает сцены, ведет театрализованное действие и изображает всех персонажей, используя качестве изобразительных средств интонацию и мимику (настольные – «конусный театр», «театр игрушек», «игрушки- топотушки»; стендовые театры (фланелеграф, «теневой театр»); • Образно-ролевые - в них образ персонажа передается самим ребенком (игры- драма- тизации, инсценировки художественных произведений; или с помощью кукол - «пальчиковый театр», «кукольный», «театр би-ба-бо»). Настоящая театрализованная игра представляет собой богатейшее поле для творчества детей. Отметим, прежде всего, что текст произведений для детей только основа, в которую они вплетают новые сюжетные линии, вводят дополнительные роли, изменяют концовку и т.д. Творчество детей проявляется в реалистическом изображении персонажа. Чтобы это осуществить, детям надо понять каков персонаж, почему так поступает, представить его состояние, чувства. В своей работе по развитию воображения через театрализованную деятельность мы используем следующие занятия: -просмотры постановок сказок, знакомых детям и беседы по ним; -игры-драматизации; -упражнения для развития воображения детей; -упражнения по постановке дикции (артикуляционная гимнастика); -задания по развитию интонационной выразительности;
262
-игры-превращения (театральные этюды); -упражнения на развитие детской пластики; -ритмические минутки; -пальчиковыйигротренинг для развития моторики, необходимый для свободного кукловождения; -упражнения на развитие выразительной мимики; -подготовка к постановке сказки. Этими средствами мы планируем добиться того, что будут созданы условия для развития творческой активности; развиваются способности свободно и раскрепощено держаться при выступлении и таким образом, происходит побуждение к импровизации средствами мимики, выразительных движений и интонаций, а значит и развитие воображения ребенка. В качестве примера, предлагаем календарно-тематическое планирование литературного чтения во 2-м классе с использованием театрализованной деятельности.
Литературное чтение № урока жүктеу/скачать 10,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|