Педагогикалық жоғары оқу орны мен білім беру ұйымдары

280 

 

лингвомəдени  талдау  əдісі  қолданылды.  Нəтижесінде  қазақ  жəне  ағылшын  тілдеріндегі  фразео-

логиялардың өзіне тəн ерекшеліктері анықталды. 

Түйінді сөздер: лингвистика, етістік фразеологизмдер, тұрақты сөз тіркестері

. 

АННОТАЦИЯ

 

Фразеология каждого языка охватывает менталитет, психологию, культуру нации. Актуаль-

ность  данной  статьи  определить  эти  особенности  и  тем  самым  вызвать  интерес  данной  темы. 

Таким образом целью становится определить сходства и различия между фразеологией казахского 

и  английского  языка.  Для  достижения  этой  цели  было  использовано  метод  лингвокультуроло-

гического анализа. В результате было определено особенности фразеологии данных языков. 

Ключевые слова: лингвистика, глагольные фразеологизмы, устойчивое сочетание слов. 

ABSTRACT 

The phraseology of each language covered by mentality, the psychology and culture of the nation. The 

relevance of this article to define these characteristics and thus generate interest. Thus the goal is to identify 

the differences and similarities between the phraseology of the Kazakh and English languages. To achieve 

this goal has been used linguocultural method of analysis. As a result, it determined peculiarities of 

phraseology of these languages. 

Keywords: linguistics, verbal idioms, sustainable combination of words 

 

Ағылшын  жəне  қазақ  тілдеріндегі  фразеологиялық  теңеулердің  мағына  қалыптасу 

негіздері  жəне  мағыналық-тақырыптық  топтары  анықталып,  екі  тілдегі  фразеологиялық 

теңеулердің  концептілік  құрылымы,  концепт  түрлері  топталып  қарастырылып,  олардың 

ұқсастықтары мен айырмашылықтары, əр тілге тəн ерекшеліктері айқындалды. 

Ағылшын  тілі  сабағында  фразеологизмдерді  қолданып,  түрлі  əдістер,  кешенді 

жаттығулар  ұсыну  арқылы  оқушылардың  ауызекі  сөйлеу  дағдыларын  дамытуға  əбден 

болады.  Мұндай  тапсырмалар  оқушылардың  қызығушылығын  арттырады,  əрі  фразеоло-

гизмдер арқылы сөздік қорларын толықтыруға да жақсы мүмкіндік болып табылады.  

Фразеологизмдерді ағылшын тілінде сөйлеу барысында  қолдану жұмысының бірнеше 

түрлері бар: 

1.  Фразеологизмнің мазмұны бойынша жұмыс. 

2.  Фразеологизмді сөйлеу əрекетінде қолдану. 

Ауызекі сөйлеу тілін жақсы меңгерген, оған жаттыққан оқушы ойын жазбаша да дұрыс, 

жүйелі  түрде  бере  алады.  Сондықтан,  бұл  екі  үрдіс  бір-бірімен  бірлікте,  байланыста 

қаралғанда  ғана  дұрыс  нəтиже  береді.  Тіл  дамытуға  арналған  жұмыстардың  барлығы 

оқушылардың  тіл  байлығын,  білім  деңгейін,  сана-сезімін,  сауаттылығын  дамытуға,  ең 

маңыздысы, сөйлеу дағдысының дамуына көмегі зор. 

Теңеу – танымдық  қызметі  зор,  ең  көне,  əрі  қарапайым,  тілде  жиі  қолданылатын 

логикалық теңестіру тəсілі. Шындық əлемді танудың қисынды құралы бола отырып, теңеу 

мейлінше  көп  қырлы,  мазмұнды  тілдік  құбылысты  білдіреді.  Ойлау  өрісі  ретінде  теңеудің 

дүниені  эмоционалды  түрде  қабылдауы  жəне  ондағы  қайсы  бір  құбылысты  салыстыра 

бағалау  тұрғысынан  қандай  да  бір  нысанға  мəн  берудегі  салмағы  ерекше.  Философиялық 

жақтан  қарастырғанда,  теңеу  адамның  абстрактілі  ойлауын  дамытудың  көрінісі  болса, 

лингвистикалық тұрғыдан осы ойдың тілдік қолданыста бейнеленуі. Сонымен бірге теңеу – 

сипатталушы  нысанның  бейнелілік,  көркемдік,  эмоционалды-экспрессивтік  сапасын 

күшейтетін  көркемдік  əдіс.  Теңеу – ұқсас,  ортақ  белгілердің  негізінде  бір  затты  екінші 

затпен  салыстыру  арқылы  сипатталушы  нəрсенің  бейнелілік,  көркемдік,  эмоционалды-

экспрессивтік  сапасын  күшейтетін,  сол  нəрсені  жаңа  қырынан,  поэтикалық  қырынан 

таныстыратын əрі стильдік тəсіл, əрі таным құралы. Басқа тілдік бірліктер секілді тұрақты 

теңеулер  де  адамның  танымдық  мүмкіндігін  тілдік  қабілетімен  сабақтастырудан  бастау 

алатындықтан, басты назар олардың когнитивтік негіздеріне аударылады. 

Фразеологиялық  теңеулер  фразеологизмдердің  басқа  түрлерінен  өзінің  логикалық 

құрылымы,  компаративті  мағынасы  мен  стильдік  қызметі  арқылы  ерекшеленеді. 

Фразеологиялық  теңеулер  табиғатын  зерттеуде  фразеологиялық  теңеу  мен  метафораның 

өзара  байланысы,  ұқсастығы  мен  айырмашылықтарына  тоқталу  қажет.  Осы  мəселеге 

281 

 

арналған  ғылыми  еңбектерде  фразеологиялық  теңеулер  мен  метафоралар  тілде  қатар 

қолданылады, себебі олар өзара тығыз байланысты деген пікір бар. Теңеу мен метафораның 

ортақтығы – олардың  заттар  мен  құбылыстар  негізінде  фразеологиялық  ассоциация 

жасауынан көрінеді. Алайда, оларды мазмұн жағынан ажыратып қарастырған жөн. Теңеуде 

салыстырушы  теңеу  заты  жəне  оған  қажетті  негіз  бар.  Ал  метафораға  ондай  негіз  қажет 

емес.  Фразеологиялық  теңеулер  екі  затты  салыстырудың  нəтижесі  болса,  метафоралар – 

олардың ұқсастығының нəтижесі She is a fox – ол түлкі; She is as sly as a fox – ол түлкідей қу, 

айлакер. 

Фразеологизмдерге  мақал – мəтелдердің  қатыстылығын  жəне  олардың  бір  бірінен 

айырмашылығын фразеологизмдерге тəн белгілер тұрғысынан қарап анықтауға болады. Осы 

тұрғыдан қарағанда, фразеологизмдерге тəн құрылым тұрақтылығы, даяр қалпында жұмсалу 

тиянақтылығы, бейнелілігі, мəнерлігі сияқты белгілер мақал – мəтелдерге тəн. 

Көркем  сөз  өнерінің  тілдік  жəне  поэтикалық  бұлақтары  санатына  жататын  мақал – 

мəтелдер мəн – мазмұнның тереңдігімен, өткірлігімен, өміршеңдігімен ерекшеленеді. Көле-

мінің ықшамдылығына қарамастан, бейнелі тілдік бірліктер нақты да күрделі ойдың себеп – 

салдарын,  халықтың  өнер  тəжірибесінің  қорытындысы  мен  дəлелін  қатар  білдіреді.  Онда 

халықтың тарихы, саяси өмірі, тыныс – тіршілігі, дүниетанымы, рухани жəне материалдық 

мəдениеті жан – жақты көрініс тапқан. Терең ойды алдай қалыпқа сыйғызған халық даналы-

ғын,  шешендігі  мен  асқан  шеберлігін  танытатын  да  осы  ұлттық  сипатқа  ие  мəдени  ентаң-

балы  (маркерлі)  тұрақты  орамдар.  Əрбір   халықтың   тарихи  даму  кезеңдеріндегі  сан  алуан 

өзгерістер  тілдің  лексикалық – грамматикалық  жүйесінде  өзіндік  із  қалдырып  отырғаны 

белгілі, алайда, өзінің біртұтас жүйесін, тұлға – тұрпаты мен мəн мағынасын сақтап  қалған 

тілдік бірліктер – өздік құрамдағы мақал – мəтелдер. 

Қазақстан Республикасының егеменді ел, халықаралық қатынастар субъектісі болуына 

жəне  қазақ  тілінің  мемлекеттік  мəртебе  алуына  байланысты,  Республиканың,  мемлекеттің 

тілі  ретінде  оның  халықаралық  қатынастар  деңгейдегі  коммуникацияда  қолдану  ықтимал-

дығын жоққа шығаруға болмайды. Өзара қарым – қатынастың нығаюы, тіларалық байланыс-

тардың, ағылшын – қазақ қостілдігінің жандануы, дамуы, осыған орай, классикалық, көркем 

əдеби  шығармалардың,  саяси  ақпараттардың,  халықаралық  зор  мəнділікке  ие  құжаттардың 

аралық  тіл  (язык  посредник)  ықпалынсыз  тікелей  қазақ  тіліне  аударылуы  таяу  болашақта 

өрістей түседі. Ал, шет тілін үйретуде жəне аударма жұмысында аса бір қиындық туғызатын 

тілдік бірліктер – фразеологизмдер мен мақал – мəтелдер. Оның себебін тілдің фразеология-

лық,  паремеологиялық  жүйесіндегі  тұрақты  тіркестердің  ұлттық  сипатының,  ұлттық  нақы-

шының  ерекшелігімен  түсіндіруге  болады.  Тілдік  бірліктердің  тұтас  мағынасын  жете 

түсінбей,  тіркес  құрамындағы  сыңарлар  мəнін  негізге  ала  отырып  аудару  əртүрлі  келеңсіз 

жағдайларға, «сəтсіздіктерге» ұшыратуы əбден мүмкін. Сондықтан мақал – мəтелдің тілара-

лық семантикасын салғастыра зерттей отырып, ондағы жалпы азаматтық, жалпы халықтық 

мəнділіктер мен заңдылықтар жəне этностық ерекшеліктерді, сондай – ақ ұлт, тіл, мəдениет 

жəне өркениеттің өзара сабақтастығын айқындау да аса өзекті мəселелер қатарына жатады. 

Фразеологиялық  теңеулер  кез  келген  тілдің  фразеологиялық  қорының  елеулі  бөлігін 

құрайды.  Теңеу – көркем  ойлаудың  ұлттық  ерекшеліктері  жинақталған,  дүниетанымның 

ұлттық  өзгешеліктері  бас  қосқан  логика-философиялық  жəне  лингвистикалық  категория-

лардың санатына жатады. 

Теңеу  лингвистикалық  категория  ретінде  қазіргі  тіл  білімінің  жаңа  бағыттарының 

бəрінің  де  зерттеу  нысаны  бола  алады.  Бұл  бағыттардың  ішінде  құрылымы  əр  түрлі 

тілдердегі  фразеологиялық  теңеулерді  лингвомəдениеттану  жəне  когнитивтік  лингвистика-

ның  негізгі  ұстанымдарына  сүйене  отырып  салыстырмалы-салғастырмалы  зерттеу  жүргі-

зудің  мəні  ерекше.  Себебі  халықтың  дүниетанымы,  өмірге  жəне  қоршаған  ортаға  деген 

көзқарасы,  салт-дəстүрі,  көңіл-күйі  əр  халықтың  жалпы  фразеологиясынан,  оның  ішінде 

əсіресе,  фразеологиялық  теңеулерден  көрініс  табады.  Фразеологиялық  теңеулер  жекелеген 

өмір  құбылысына  нақты  баға  беретін,  ғасырлар  бойы  атадан  балаға  мұра  ретінде  беріліп 

отыратын, əр халықтың өмірінен қызықты деректерді өз бойына жинақтаған халық мұрасы. 

282 

 

Сондықтан, туыстас, не туыстығы жоқ тілдердегі фразеологиялық теңеулерді лингвомəдени 

жəне  лингвокогнитивтік  тұрғыдан  зерттеу  əр  тілдің  өрнек  бояуын,  ұлттық  ерекшелігін, 

менталитетін,  қайталанбас  қасиетін  танып  білуге,  олардың  мағына  қалыптасуындағы  жəне 

тілдік қолданыстағы қасиеттерін ашуға мүмкіндік береді. Осы тұрғыда туыстығы жоқ қазақ 

жəне ағылшын тілдерінің фразеологиялық теңеулерінің мағына қалыптасуының негізін ашу 

ерекше мəнге ие. Теңеулердің ішкі мазмұнын анықтауда уəжтану теориясына жүгінген жөн. 

Уəждеме  теориясына  сүйене  отырып,  бастапқы  еркін  тіркестер  негізінде  жасалған 

фразеологизмдердің  түп  төркініне  зер  салып,  уəжін  айқындау,  сол  арқылы  тіркестің 

қалыптасу  түп  көзін  тауып,  өзіндік  ерекшеліктерін  ажырату  арқылы  олардың  мəні  мен 

мазмұнын  ашуға  болады.  Фразеологизмдердің  фразеологиялық  мағынасы  олардың  ішкі 

мағыналық  құрылымында  жатқан  бейне  арқылы  уəжделеді.  Мысалы,  қазақ  тіліндегі 

құмырсқадай құжынаған, құмға сіңген судай, сүліктей жабысты, ағылшын тіліндегі dumb 

as a fish  (балықтай  тілсіз),  as brave as a lion  (арыстандай  айбатты),  dance like an elephant 

(пілше  билеу)  сияқты  тіркестердің  фразеологиялық  мағыналарының  ішкі  формасы  айқын, 

яғни олардың мағыналары ішкі формалары арқылы уəжделіп қалыптасқан. 

Сөз сөз тіркесіне сөйлемге тірек болады. Сөз жеке бір ұғымды,лексика-грамматикалық 

мағынаны білдіреді.Сөйлем ойды жеткізудің жəне қарым-қатынас жасаудың негізгі формасы 

ал  сөз  болса,сөйлем  құраудың  материалы  жəне  ой  құраудың  арқауы. Кез  келген  сөз  бір-

бірімен  тіркесе  алмайды.  Сөздердің  өзара  тіркесуі  олардың  мағыналық-грамматикалық 

ерекшелігінен басталады. 

Сөздердің тіркесуі екі түрлі жолмен жасалады: біріншісі – тұрақты сөз тіркесі, екіншісі 

–  еркін  сөз  тіркесі.  Идиомалық,  фразалық  тіркестер  тұрақты  сөз  тіркестеріне  жатады.  Бұл 

мақалада  қарастырылатын  тақырып  фразеологизмдер.  Фразеологизмдерге  көптеген  ғалым-

дар  көңіл  бөліп  жəне  зерттеулер  жүргізген.  Солардың  бірі  орыс  лингвисті,  академик 

В.В.Виноградов фразеологизмдерді үш топқа бөледі: 

1.  Фразеологиялық  бірліктердің  білдіретін  ұғымы  тіркестің  құрамындағы  сөздермен 

мағыналық жағынан белгілі бір дəрежеде байланысты бейнелілігі, əсерлілігі жоғары болады. 

Мысалы: аузына құм құйылу, екі езуі екі құлағына жету, төбе шашы тік тұру, 

2.  Фразеологиялық  тұтастық – тіркестің  білдіретін  ұғымы  құрамындағы  сөздердің 

мағыналарымен сəйкес келмейді. Мысалы: үріп ауызға салғандай, қой аузынан шөп алмас. 

3.  Фразеологиялық  тізбектің  білдіретін  ұғымы  құрамындағы  сөз  мағыналарымен 

байланысты  болғанмен,  бейнелілігі  төмен  болады.  Мысалы:  кеудесін  көтеpy,  мойнына  су 

кету, салы суға кету,ісі өрге жүзге жүзбеу.  

Бірақ,  қазақ  ғалымы  Кеңесбаев  фразеологизмдерді  фраза  жəне  идиома  деп  екі  топқа 

бөледі. Мұндағы идиома дегеніміз Виноградовтың фразеологиялық тұтастық деген пікірімен 

сəйкес  келсе,  фраза  Виноградовтың  фразеологиялық  бірлік  деген  пікіріне  сəйкес  келеді. 

Сонымен  қатар  Кеңесбаевтың  ой  тұжырымдамасы  бойынша:  фразеологиялық  тіркестердің 

варианттары өте жақын, іштей өзектесіп жатады, айырмасы – тіркес жүйесіндегі бір немесе 

бірнеше компоненттері өзге сөздермен алма-кезек ауысып жатуында. Мысалы: өш алу – кек 

алу; тыныс алу – дем алу; ашуына тию – шамына тию, намысына тию, т.б. Ал синонимдер 

арасында  жалпы  мағына  жуықтығы  болғанымен,  бірінде  бар  компонент  екіншісінде 

ұшыраспайды.  Яғни,  синонимдес  фразеологизмдердің  компоненттері  еш  уақытта  екі  рет 

қайталанбайды.  Мысалы:  жаны  тырнағының  ұшына  келу,  төбе  шашы  тік  тұру,  көзі 

алақандай болу, тұла бойы түршігу . 

Жалпы қазақ тілінде тұрақты сөз тіркестері фразеологизмдер деп аталады, ал ағылшын 

тілінде  фразеология  немесе  идиома  деп  аталады.  Ағылшын  тіліндегі  идиомаларға 

келер  болсақ,  оның  өзіндік  ерекшелігі  бар.  Мəселен:  фразеологиялық  тіркестер  жəне 

идиомалар ертегілерде, жай жəне құрмалас сөйлемдерде көптеп қолданылады.«He was brave 

and soft hearted» деген  сөйлемді  алсақ,  бұл  жердегі soft hearted жұмсақ  жүректі  деп 

аударылады.  Жоғарыда  айтылғандай  əрбір  тұрақты  тіркестің  (идиоманың)  сөйлемдегі 

мағынасына  ерекше  мəн  беру  керек.  Аталған  сөйлем  «ол  батыл  жəне  қайырымды»  деп 

аударылады. 

283 

 

Ағылшын  тілінде  əрбір  идиома  сөз  таптарымен  бірге  қосарланып  келеді.  Мысалы: 

idioms are used with nouns, adjectives, verbs, prepositions жəне  т.б.  Егерде  зат  есімдермен 

тіркесіп келетін тұрақты сөз тіркестеріне келетін болсақ, ол екі немесе үш сөзден құралады. 

Мысалы:babes and sucklings –бейкүнə сəбилер 

body and soul-жан мен тəн 

heaven and earth-жер мен көк 

horse and cart- ат арба 

skin and bone- құр сүйек 

town and country-қала мен дала 

kith and kin-туған-туыс,дос жаран 

profit and loss-кіріс пен шығыс 

Қорыта келе, фразеологизмдер əр елдің, халықтың, ұлттың асыл қазынасы. Сол елдің 

тарихи  көріністерінің  бірі.  Ата-баба  қазынасы  болып  табылытын  фразеологизмдер 

халықтың,  бір-бірімен  жалғасқан  ұрпақтар  арқасында  міндетті  түрде  сақталады.  Тілде 

фразеологизмдер  сақталмай,  ұрпақтан-ұрпаққа  жетпеген  болса,  халқымыздың  асыл 

туындылары  болмаса,  олар  бүгінгі  күнге  дейін  сақталып  жетпесе,  жұртымыздың  өткен 

өмірінен  мақрұм  қалар  едік.  Фразеологизмдер  тілдің  байлығын  арттыра  түсетін  сөздік 

қордың көлемді бөлігін құрап тұратын тілдік бірліктер. 

 

Əдебиеттер тізімі: 

1.Бабушкин  А.П.  Типы  концептов  в  лексико-фразеологической  системе  языка. – 

Воронеж, 1996. – 104 с. 

2.Исабеков С.Е. Картина Мира во фразеологических единицах неродственных языков // 

Актуальные проблемы межкультурной коммуникации и перевода. – Алматы, 2001. – С.13-17. 

3.Мықтыбаева Т.Ж. Қазақ жəне ағылшын тілдеріндегі анималистік фразеологизмдердің 

коннотативтік семантикасы: Дисс.филол.ғ.к. – Алматы, 2005. – 132 б. 

4.Оспанова 

Ф.А. 

Фразеологизмдер 

уəждемесінің 

лингвомəдени 

аспектісі: 

Дисс.филол.ғ.к. – Алматы, 2006. – 136 б. 

 

 

Сакаулова Аина Сергеевна 

магистр пед. наук по специальности дефектология, КГПИ 

Нурова Асемгуль Кожихановна 

старший преподаватель, КГПИ 

Богданова Татьяна Владимировна 

магистр педагогики и психологии, КГПИ 

г.Костанай 

 

СОСТОЯНИЕ ЗНАНИЙ УЧАЩИХСЯ С ТЯЖЕЛЫМИ НАРУШЕНИЯМИ РЕЧИ  

О НАРОДНОМ ОРНАМЕНТАЛЬНОМ ИСКУССТВЕ. 

 

АННОТАЦИЯ 

Қазіргі  уақытта  ең  өзекті  мəселесінің  бірі    сөйлеулерінде  қиын  бұзылулары  бар  балалармен 

түзету жұмысында сəндік-қолданбалы өнерінің белсенді құралдарды қолдану арқылы оқушылардың 

еңбек  тəрбиесін  жəне  бейнелеу  ойлауын  дамытады.  Мақалада  сөйлеуінде  қиын  бұзулыстары  бар 

оқушылардың ою-өрнек өнері туралы білімдерін анықтауға мүмкіндік береді. Біз түзету процесінде 

этнопедагогика  материалдарды  енгізу  жолдарын,  ою-өрнек,  атап  айтқанда  элементтерін  табу 

қажетті фактісін белгілеуге болады деректерді талдау жүргізіледі. 

Түйінді  сөздер:  этникалық  материал,  ою-өрнек  өнері,  қазақ  ою-өрнек,  түзету  жұмыстары, 

сөйлеудің қиын бұзулыстары. 

АННОТАЦИЯ

 

В  настоящее  время  большую  актуальность  приобретает  проблема  активного  использования 

средств  народного  декоративно-прикладного  искусства  в  коррекционной  работе  с  детьми 

284 

 

имеющими тяжёлые нарушения речи, что позволит осуществлять трудовое воспитание учащихся и 

развивать образное мышление. В статье ставится задача выявить состояние знаний у учащихся с 

тяжелыми нарушениями речи об орнаментальном искусстве. Анализируя полученные данные можно 

констатировать  факт  о  необходимости  поиска  путей  внедрения  в  коррекционный  процесс 

материалов этнопедагогики, в частности элементов орнамента.  

Ключевые  слова:  этнический  материал,  орнаментальное  искусство,  казахский  орнамент, 

коррекционная работа, тяжелые нарушения речи. 

АBSTRACT 

Currently, more urgent problem is the active use of traditional arts and crafts in correctional work 

with children who have severe speech disorders, which will allow for labor education of students and to 

develop creative thinking. This article tells about the knowledge level of children with heavy speech 

dysfunctions in folk art ornaments. We are analyzing the data we can state the fact of the need to find ways 

to introduce in the correctional process ethnopedagogics materials, in particular the elements of the 

ornament. 

Keywords:  ethnic material, ornamental arts, kazakh ornament, correctional work, severe speaking 

impairments.  

 

Знакомство  с  казахским  орнаментальным  искусством  в  школе  начинается  с  изделий, 

которые близки и понятны детям, т.к. дети с самого рождения находятся в окружении этих 

предметов. Как пишет В.М.Аглаева: «Стилизация природных форм, связь формы, внешнего 

вида изделия с его материалом развивает у школьников образное восприятие окружающего 

мира». [1, c. 185] 

В  контексте  интересующего  нас  вопроса  необходимо  сказать  несколько  слов  об 

орнаменте. «Орнамент  является  выразителем  специфических  черт  казахского  декоративно-

прикладного  искусства  и  одним  из  средств  художественного  оформления  предметов 

окружающей нас действительности». [2, c. 173] 

Национальный  орнамент  казахского  народа  в  керамических  изделиях,  в  вышивке, 

ювелирных  изделиях  выражает  эмоции  людей,  передает  традиции  и  особенности  своего 

народа. «Орнамент  способен  выразить  самые  разнообразные  ощущения:  сдержанность  и 

торжество,  легкость,  изящество  и  плавность;  внутреннее  напряжение  или  спокойствие, 

свободное  движение.  Его  эмоциональная  выразительность  бесконечна  Его,  нельзя 

механически  наложить  на  изделие,  т.к.  он  связан  общим  образным  решением  вещи, 

предназначен  для  данного  предмета,  определенного  материала.  В  орнаменте  всегда 

отражается характер и особенности культуры народа, сознание его, а также эпоха, в которой 

он  возник». [3, c. 32] 

Орнамент - часть нашей духовной жизни, выражающая потребность человека в красоте. 

Казахский  национальный  орнамент  отличается  своеобразием  содержания,  закономерностью 

построения, техникой исполнения. Элементы орнамента берутся из растительных, животных, 

геометрических мотивов в соответствии с содержанием темы и по усмотрению исполнителя. 

Элементом орнамента может стать треугольник, ромб, пружина, круг, листья, цветы, фрукты. 

А также насекомые, животные, птицы и т.п. 

«При  всем  богатстве  и  разнообразии  красочного  мира  орнаментального  искусства  на 

всевозможных изделиях из войлока, шерсти, кости, дерева, кожи, металла и керамики в нем 

совершенно  явственно  угадываются  уже  знакомые  нам  по  древним  памятникам  Казахстана 

мотивы геометрического, зооморфного и растительного орнамента. Богатое художественное 

наследие  казахского  народа,  веками  развивавшееся  орнаментальное  искусство,  высокое 

техническое  мастерство  и  неповторимый  колорит – все  это  находит  самое  широкое 

применение в народных промыслах». [3, c. 33] 

При некоторых оформлениях используются все элементы орнамента сразу. Из каких бы 

элементов  ни  состоял  орнамент,  он  обязательно  должен  соответствовать  прикладному 

значению  оформляемого  предмета.  Кроме  приспособления  к  прикладному  значению, 

орнамент должен соответствовать и материалу отобранного предмета; например, один тот же 

рисунок  для  ткани,  дерева,  металла  и  стекла  может  иметь  другие  формы  и 

285 

 

пропорциональность.  Для  орнаментальных  композиций  характерно  зрительное  равенство 

площадей,  фона  и  узоров.  Орнаментальное  искусство,  как  и  другие  виды,  декоративно-

прикладного  искусства,  способствует  стимулированию  активного  и  гармоничного  развития 

школьников. «Только в стенах школы будущие ваятели, художники ювелирных дел, мастера 

получают необходимые начальные азы на пути к совершенству». [4, c. 50] 

Всё  сказанное  подчёркивает  значимость  использования  орнаментального  искусства, 

средства не только эстетического, познавательного, но и коррекционного воздействия в работе 

с  детьми,  имеющими  тяжёлые  нарушения  речи.  Мы  провели  беседу-опрос  учащихся 3-х 

классов  школы  для  детей  с  тяжёлыми  нарушениями  речи,  цель  которой  заключалась  в 

определении  уровня  знаний  детей  о  казахском  национальном  искусстве.  Мы  предложили 

ответить на следующие вопросы: 

1.  Что такое орнамент? 

2.  Как на казахском языке звучит слово «орнамент»? 

3.  Знаете ли вы названия элементов орнаментов? 

4.  Где вы встречали или видели орнаменты? 

5.  Где применяются орнаменты? 

6.  Какие орнаменты, кроме казахского орнамента, вы знаете?  

7.  Какие виды орнаментов по рисунку вы знаете? 

8.  Из чего выполняют орнаменты? 

9.  Что можно украсить орнаментом? 

10.Хотели бы вы научиться выполнять орнаменты?  

11. План выполнения орнамента. 

В беседе-опросе принимали участие ученики с ТНР 3-х классов, в количестве 20 детей. 

Анализ  опроса  мы  проводили,  опираясь  на  систему  баллов  от 3 до 5 по  следующим 

критериям,  выделение  которых  позволило  в  дальнейшем  определить  уровень  знаний 

учащихся (высокий, средний, низкий). 

жүктеу/скачать 10,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: