Пәннің оқу-әдістемелік кешені «Физика және математика» ббб мәжілісінде қаралды
жүктеу/скачать 6,14 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс 6. Тақырыбы: Ғылыми зерттеулерді жоспарлау және ұйымдастыру. Ақпарат алу әдістері Ғылыми зерттеулерді жоспарлау және ұйымдастыру.
| Бақылау сұрақтары:
Жұмысты безендіруге қойылатын талаптар туралы түсіндіріңіз, мысал келтіріңіз, Ғылыми-зерттеу жұмысын ресімдеудің жалпы ережелерін жазыңыз, мақаланың жазылуы бойынша мысал келтіріңіз Дәріс 6. Тақырыбы: Ғылыми зерттеулерді жоспарлау және ұйымдастыру. Ақпарат алу әдістері Ғылыми зерттеулерді жоспарлау және ұйымдастыру. Ғылыми-зерттеу жұмыстары ғылыми тақырыптарға, бағыттар мен мәселелерге бөлінеді. Ғылыми бағыт-белгілі бір ғылым саласындағы әртүрлі қолданбалы және іргелі, теориялық және эксперименттік мәселелерді шешуге бағытталған ғылыми ұжымның зерттеу саласы. Бағыттың құрылымдық бірліктері-бұл күрделі мәселелер, тақырыптар мен сұрақтар. Тақырып маңызды және экономикалық тиімді болуы керек. Қолданбалы зерттеулердің барлық тақырыптарына қойылатын негізгі талаптардың бірі-халық шаруашылығындағы экономикалық тиімділіктің көрінісі. Зерттеу тақырыбын таңдағанда қалаған экономикалық әсерді шамамен анықтауға болады. Кейбір жағдайларда бастапқы кезеңдерде экономикалық тиімділікті орнатуға тыйым салынады. Содан кейін тиімділікті шамамен бағалау үшін аналогтарды қолдануға рұқсат етіледі (тақырып атауы мен дамуына ұқсас). Теориялық зерттеулерді дайындау кезінде тиімділік маңызды болуы мүмкін. Тақырыпты таңдаудың негізгі критерийі ретіндегі маңыздылық отандық ғылымның маңыздылығын анықтайтын немесе қолданбалы зерттеулердің негізін құрайтын зерттеулерді немесе Әлеуметтік және өндірістік қатынастарды жетілдіруге бағытталған зерттеулерді дамытуда орын алады. Ғылыми әзірлемелер барысында тақырыпта өзгерістер болуы мүмкін, мұны жалпы зерттеу бағдарламасын жасау кезінде ескеру қажет. Мұнда белгілі бір рөл Тапсырыс берушіге тиесілі, ол өндірістік қажеттілікке байланысты бірінші кезекте басым тақырыптарды қою арқылы өзгерістер енгізеді. Ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді, іргелі және қолданбалы зерттеулерді бөлу жалпы зерттеу бағдарламасын жасауда маңызды рөл атқарады. Бұл критерийлер ғылыми-зерттеу ұйымы үшін тақырыптың пайдалылығын егжей-тегжейлі талдауға және анықтауға көмектеседі. Алайда, қарқынды ғылыми-техникалық революция кезеңінде даму процесінде ұзақ мерзімді зерттеулер кейде өзектілігі мен оң экономикалық әсерін жоғалтады. Ал шығындар ҒЗЖ өсуде, онда өте маңызды критерийі таңдау кезінде бірге болып, олардың болашағын, демек, тұрақтылық. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, келесідей қорытынды жасауға болады: бағалаудың тек субъективті әдістері жеткіліксіз; зерттеудің сандық әдістері маңызды мәнге ие болады. Тақырыптардың перспективасын бағалау үшін екі әдіс қолданылады – математикалық және сараптамалық(эксперттік) бағалау әдісі. Математикалық әдіс-бұл зерттеудің болашағын анықтайтын әртүрлі көрсеткіштерді қолдану. Көбінесе қолданбалы тақырыптарда перспектива көрсеткіші қолданылады, оның негізінде экономикалық көрсеткіштер жатыр. Мысалы: (6.1) мұндағы 𝐾э– экономикалық перспективалылық параметрі; Vг – осы тақырыпты игергеннен кейін енгізілетін жылына өнім көлемі, бірлік/жыл; Сед – өнім бірлігінің құны, шартты. бірл.; 𝑃Н – тақырыпты әзірлеудегі ғылыми табыстың ықтималдығы,%; 𝑃в – ғылыми әзірлемелерді енгізу ықтималдығы,%; 𝑇 – өндірістік енгізудің ұзақтығы, жыл; Зн – ғылыми зерттеулерге жұмсалатын жалпы шығындар, шартты. бірл.; Зо – тәжірибелік және өнеркәсіптік негізге арналған шығындар, шартты бірл.; Зп – өнімді өндіруге арналған шығындар шартты. бірл. Формула (3.1) келесі түрде ұсынылуы мүмкін: мұндағы Эо - жалпы күтілетін экономикалық тиімділік, шарт. бірл.; 𝑃р – тәуекел ықтималдығы. 𝐾э неғұрлым көп болса, тақырып соғұрлым жақсы болады. Жақында сараптамалық бағалау әдісі тақырыптарды таңдауда өте танымал болды. Бұл әдіс жоспарланған тақырыпты сарапшылар қарастыратындығына негізделген. Сарапшыларға бағалау балдық шкаласы беріледі, олардың көмегімен тақырып бойынша ұпайлар тағайындалады. Кестеде. 6.1 -бағалау жүйелерінің нұсқасы келтірілген.
Сарапшылардың сұрақтарға жауап бергеннен кейін нәтижелерді әртүрлі әдістермен өңдеуге болады. Ең қарапайымы-максималды балл әдісі: ең көп ұпай жинайтын тақырыпқа артықшылық беріледі. Бұл жағдайда, егер ұпай саны оң болса, тақырып перспективалы болады. Осыдан кейін тақырып кафедраның, факультеттің, зертхананың, ҒЗИ, ЖОО-ның және т.б. Ғылыми кеңесінің отырысында тағы да талқыланады, бекітіледі, содан кейін маман-сарапшылар онымен жұмыс істеу туралы шешім қабылдайды. Құжаттарға қатысты ескіру ақпарат тасымалдаушысының физикалық ескіруы ретінде емес, онда сақталған ақпараттың өте күрделі ескіру процесі ретінде түсініледі. Ескіру ғалымдар мен мамандардың ұзақ мерзімді басылымдарға деген қызығушылығын жоғалтуымен байланысты. 17 кітапхананы зерттеу нәтижесінде мынадай қорытынды жасалды: өтініш білдіргендердің 62%–ы 1,5 жастан аспаған журналдарды; 31%–ы – 1,5-5 жас аралығындағы журналдарды; 7% – ы-тек 10 жастағы "жастағы" журналдарды және 6%-ы-6-дан 10 жасқа дейінгі журналдарды қызықтырды. Ұзақ уақыт бұрын жарияланған басылымдарға өте сирек жүгінеді, бұл олардың ескіруі туралы мәлімдеме жасауға негіз береді. Құжаттардың ескіру процесіне не әсер етеді? Себептердің бірі ғылыми ақпараттың кумулятивтілігіне, яғни жинақталуымен байланысты. Неғұрлым дәл мәліметтер алынған кезде, шамамен алынған мәліметтер ескіреді, сондықтан олар Жарияланған құжаттар да ескіреді. Демек, ғылыми ақпараттың ескіруі туралы айтқанда, олар, әдетте, оны нақтылауды, неғұрлым қатаң, қысқаша және жалпыланған экспозицияны білдіреді. Бұл ғылыми ақпараттың жинақтылық қасиетіне ие болуына байланысты мүмкін, яғни қысқаша, жалпылама тұжырым жасауға мүмкіндік береді. Әр түрлі құжаттар үшін ақпараттың ескіру дәрежесі әр түрлі. Ескіру жылдамдығы көптеген факторларға байланысты. Ғылым мен техниканың әр саласында ескірудің өзіндік ерекшелігі бар, ол жетілдіруге деген ұмтылыспен тығыз байланысты. Ақпараттың ескіру жылдамдығын анықтау үшін АҚШ физигі Р.Кеблер мен кітапханашы Р. Бартон радиоактивті заттардың жартылай шығарылу теориясына ұқсас ғылыми мақалалардың "өмірдің жартылай кезеңдері" теориясын жасады. Ғылыми мақалалар өмірінің жарты кезеңі-қазіргі уақытта белгілі бір тақырып бойынша немесе белгілі бір салада қолданылған (келтірілген) әдебиеттердің жартысы жарияланған уақыт. Физикада Жарияланымдар өмірінің жартылай кезеңі - 4,6 жыл, бұл бүгінгі таңда қолданылатын (дәйексөз келтірілген) барлық жарияланымдардың 50% - ы тек 4,6 жаста екенін білдіреді. Бартон мен Кеблердің алған нәтижелері: физиологияны жариялау үшін – 7,2; химия – 8,1; математика – 10,5; геология – 11,8; ботаника – 10,0 жыл. Дегенмен, ақпарат пен оның құрамындағы құжаттардың ескіру жылдамдығын болжамды бағалау да үлкен практикалық құндылыққа ие. Бұл белгілі бір Ғылым туралы негізгі ақпаратты қамтитын құжаттардың бір бөлігін ғана ескеруге көмектеседі. Бұл ғылыми-техникалық кітапханалар мен ғылыми-техникалық ақпарат ұйымдарының қызметкерлері үшін де, ҒТА тұтынушылары үшін де өзекті. жүктеу/скачать 6,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|