Бөлім  «Пайда ойлама, ар ойла»

341 
 
ҚОСЫМША 
«Абайдың нақыл сөздері»
(
афоризмдері)-ҚазССР саяси және ғылыми 
білімдер тарату қоғамы 1958 жылы шығарған зерттеу еңбек. Авторы-
Қ. Өмірәлиев.  
Еңбек «Абайдың нақыл сөздерінің қалыптасу жолдары» және «Абайдың 
нақыл сөздері» деген тақырыптардан тұрады. Онда автор Абай шығармаларында 
кездесетін тұжырымды ой мен ұтымды ұйқасқа құрылған нақыл сөздерді сала-
5 мин 
2. «Кластер» әдісі: 
- 
Абайдың қандай қанатты (нақыл) сөздерін 
білесіңдер? Ойларыңды топтастырыңдар. 
 
Абайдыңданалық 
сөздері 
abai.kaznu.kz
 
Сабақтың 
ортасы 
30 мин 
С
.
«Ойлан-жұптас-бөліс» әдісі 
1.
І, ІІІ топ:
«Пайда ойлама, ар ойла» өлеңін түсініп 
оқыңдар 
2.Туындыда ақын биік адамгершілік талабының 
деңгейінен нені жақтайды? (адалдық, әділдік, 
қайырымдылық, дос пейілділік) 
3.Ойлы, орамды тілмен орайын келтіріп айтқан 
ұтқыр жыр жолдарын теріп жазыңдар 
4.Өлеңнің тәлім-тәрбиелік маңызы туралы жоба 
жасап, қорғаңдар 
1
.ІІ, ІҮ топ: 
«Он бесінші сөзді» түсініп оқыңдар 
2.«Портреттік мінездеме кестесін» 
толтырыңыздар 
Салыстыру 
аймағы 
Абай 
берген 
мінездеме 
Іс-
әрекетінің 
сипаты 
Қорытынды 
пікір 
Есті адам
 
 
 
 
Есер адам 
 
 
 
3.Он бесінші сөзден көрінетін Абайдың пікірі?
4. Қарасөздің танымдық, тәрбиелік мәніне жоба 
жасап, қорғаңдар. 
Ж.Ж.
Шығармалардан қандай құндылықтарды 
байқадыңдар? 
Жаңашылдығы 
неде 
деп 
ойлайсыңдар? 
1-
жұп: 
Құндылық Шығармадан мысал 
2-
жұп: 
Құндылық Шығармадан мысал 
 
 
мәтін 
А3, маркер 
Оқулық 
Кесте
А3, маркер 
Кесте
Бағалау парағы 
Сабақтың соңы 
5
мин 
Рефлексия: «Үш минуттық эссе» 
 -
Бүгінгі үйренгендеріңнің ішінде ең маңыздысы 
не? 
- 
Қай сұрақ есіңде қалды? 
- 
Сен үшін ең қиын, түсініксіз болған не? 
Қима қағаздар
 

342 
салаға жіктеп, талдау жасайды, олардың қоғамдық сипатын танытып, әлеуметтік 
астарын ашады. Қазақ жазба әдебиетінде нақыл сөздердің негізі Абайдың 
дидактикалық шығармалары арқылы орныққанын нақты деректермен айғақтайды. 
Ақынның қысқа қайырымды, мағынасы бай, тәрбиелік мәні орасан зор 
көркемдік дәрежесі жоғары, айшықты, қанатты сөздерін тарихи қажеттіліктер 
негізінде туған, уақыт жүгін арқалайтын күнделікті өмірде сүйіспеншілікпен 
қолданылатын, үлгі-өнеге тұтатын еңбек деп бағалайды. 
 
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет 
 
Ақыл сөздер 
«Әсемпаз болма әрнеге, 
Өнерпаз болсаң арқалан. 
Сен де бір кірпіш дүниеге, 
Кетігін тап та, бар, қалан». (Абай, І том, 158-бет) 
«Досыңа достық - қарыз іс, 
Дұшпаныңа әділ бол!» (Абай, І том, 130-бет) 
Адал бол, бай тап, 
Адам бол, мал тап, 
Қуансаң, қуан сол кезде. 
Біріңді, қазақ, бірің дос, 
Көрмесең, істің бәрі бос...» (Абай, І том, 96-бет) 
«Еңбек қылсаң ерінбей, 
Тояды қарның тіленбей». (Абай, І том, 96-бет) 
«Екі кеменің құйрығын 
Ұста, жетсін бұйрығың» (Абай, І том, 98-бет) 
«Азат басың болсын құл, 
Қолдан келмес іске ұмтыл». (Абай, ІІ том, 125-бет) 
«Берекелі болса ел - 
Жағасы жайлау, ол бір көл. 
Берекесі кеткен ел -
Суы ашыған батпақ көл...» (Абай, І том, 100-бет)
«Жарлылық, жалынышты жалтақ көздік, Сүйкімді икемі жоқ, шалдуарлық...» 
(Абай, І том, 54-бет) 
Ғылымдар Академиясының Қазақ филиалы 1940 жылы бастырған ІІ томында 
«Отыз жетінші сөз» деген атпен басылған қара әңгімесінде жиырма төрт түрлі 
нақыл сөз (афоризмдері) бар. 
«Көңілдегі көрікті ойдың ауыздан шыққанда өңі қашады...» 

343 
«Әкесінің баласы - адамның дұшпаны, адамның баласы - бауырың» 
«Адам баласын заман өсіреді, кімде-кім жаман болса, оның өзінің 
замандастары виноват». 
«Биік мансап - биік жартас: ерінбей еңбектеп жылан да шығады, екпіндеп 
ұшып қыран да шығады. Жікшіл ел жетпей мастанады, желөкпелер шын деп 
ойлайды...» 
«Бақпен асқан патшадан, мимен асқан қара артық; Сақалын сатқан кәріден, 
еңбегін сатқан бала артық...» 
«Қайратсыз ашу - тұл; тұрлаусыз ғашық - тұл; шәкірсіз ғалым- тұл». 
«Дүние-үлкен көл, заман-соққан жел, алдыңғы толқын-ағалар, соңғы толқын 
- 
інілер, кезекпенен өлінер, баяғыдай көрінер». 
«Жаман дос-көлеңке, басыңды күн шалса, қашып құтыла алмайсың, басыңды 
бұлт алса, іздеп таба алмайсың...», тағы басқалар. (Абай, ІІ том, 219-220-беттер) 
 
ІІІ бөлім «Абай биігі-ұлт биігі» 
Күні: 
Мұғалімнің аты-жөні
: 
 
Сынып: 
8
 
Қатысқандар: 
Қатыспағандар:
Сабақ тақырыбы Абайтанушы ғалым - М. Әуезов
Сабақтың 
мақсаты 
М.Әуезовтің зерттеу еңбектері арқылы Абай бойындағы асыл 
қасиеттерді үлгі ету, адамгершілік тәрбиесін беру 
Құндылықтарға 
баулу 
«Мәңгілік Ел» жалпыұлттық идеясының 6-құндылығы «Тарихтың, 
мәдениет пен тілдің біртұтастығы» жүзеге асырылады. 
Пәнаралық 
байланыс 
Қазақ әдебиеті 
АКТ-ны қолдану 
Аудиокітаптар
Жоспар 
Жоспарланған 
уақыт 
Жоспарланған жаттығу түрлері 
Ресурстар 
Сабақтың 
басы 
5
мин 
ЖЖ. 
Абайдың білім мен тәрбие турасындағы 
туындылары, тақырыбы мен идеясы туралы үш сұрақ 
әзірлейді. Мысалы: 
-
Абайдың білім мен тәрбие тақырыбында 
жазылған қандай шығармаларын білесіңдер? 
-
«Жасымда ғылым бар деп ескермедім» өлеңі 
қай жылы жазылған? 
-
Қай қарасөзінде бала тәрбиесіне ерекше мән 
берген? 
Оқушылар басқа жұппен сұрақтарын алмастырады 
және берілген сұрақтарға жауап беру үшін бірге 
жұмыс істейді.
М.Әуезов «Абай 
құнанбаев 
монографиясы» 
abaialemi.kz › post › 
view Мұхтар 
Әуезов Абай 
Құнанбаев 
(Монографиялық 
зерттеу) 
Сабақтың 
ортасы 
30 мин 
С. 1.
М.Әуезов «Абай білім мен тәрбие туралы» 
еңбегінен берілген үзіндіні түсініп оқыңыздар 
2.«Жылқы сұлбасы» әдісі 
5.
Жылқының аяғына мәтіндегі негізгі тірек 
сөздерді жаз 
6.
Жылқының басына мәтіндегі маңызды 
ақпаратты қысқаша жаз 
7.
Жылқының ішкі құрылысына мәтіндегі 
қосымша ақпаратты жаз 
 
М.Әуезов «Абай 
құнанбаев 
монографиясы» 
ІІ бөлім 
«Абайды тану»
 
 
 
 

344 
ҚОСЫМША 
М.Әуезов 
Абай бала кезінде ширақ, пысық болмағанымен, елдегі шешен, ақын, 
ертегішілер әңгімесін тез ұғып алатын зеректігімен, ынталылығымен 
ерекшеленген.
Қаладағы оқудан шығыс ақындарын сүюді, ақындықты сүюді ала келген 
Абайға ендігі зор тәрбиеші, ұстаз қазақтың қалың бұқара халқы бола бастайды. Ел 
даналығын танып, соны ерте қамту жас талапкерге жаңа зор мектеп тәрізденеді. 
Бұл жөніндегі азық білімді ол әкесінен алмайды, халықтан шыққан шешен, ділмәр 
ақыннан, ескі әңгімешіден, көпшіліктен алады. Ең алғашқы өлен. жайын баяндаған 
жырында Абай Шортанбайды, Дулатты, Бұхар жырауды ауызға алса, солардың 
сөзін бала күнінен естіп, танып, жаттап ескенін сезуге болады. Әрине осындай 
ақындық мұраларымен қатар, мысал, мақал, аңыз, дастан, айтыс сияқты сан 
казынаны әжеден, анадан, қонақ жолаушылардан көп есітеді. Ол әңгімелердің, 
8.
Жылқы құйрығына мәтін бойынша қорытынды 
жаз
Ж.«Жарқын ойлар» зерттеу әдісі
«...Абай шығармашылығын жинастыруда Мүрсейіт 
Бікейұлының еңбегі ерекше. Мүрсейіт ортаны 
тануда, ізденуде тілді меңгеруге тырысқан адам!» — 
дейді М.Әуезов. Мүрсейіт жазбалары туралы не 
білеміз? 

жүктеу/скачать 8,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: