Пікір жазғандар: Тоқсанбаева Н.Қ. психология ғылымдарының докторы, доцент

Стоп=екі жақты таңдаулар/топтағы мүмкін болатын жалпы 
таңдаулар саны =4,5/99=0,04
Жақсы топтық бірлестіктің көрсеткіші -0,6 -0,7 
2) Социоматрицаның негізінде социограмма құрылады және 
социометрияда мүмкін болатын көріністерді сызба - «нысана» 
түрінде көрнекі етіп көрсетеді
Социограммадағы әрбір шеңбердің өз мәні бар.
1) Ішкі шеңбер - бұл «жұлдыздар зонасы», оған тек 
лидерлер, максималды таңдау жинағандар енеді.
2) Екінші шеңбер - қалаулы зона, оған орта баллдан төмен 
жинағандар енеді.
3) Үшінші топ - қабылданбайтын зона, оған орта баллдан 
төмен көрсеткіш көрсеткендер енеді.

4) Төртінші топ - оқшауланған зона, бұл бір баллда ала
алмағандар.
Розенцвейгтің суреттік ф рустрациялы қ әдісі
Әдіс тұлғаның қажеттілігін қанағаттандыратын немесе 
іс-әрекетіне тосқауыл болатын жағдайлардан шығу жолдары 
мен 
сәтсіздікке ұшырау реакцияларын зерттеуге арналған. 
Фрустрация - күштеу, бұзылыс, мазалану әдісінің көмегі 
арқылы агрессия, ығыстыру, ұққсастық, проекция фантазия, 
регрессия, 
апатия, 
қажу, 
компенсация, 
фиксация, 
рационализация сияқты күшті тітіркендіргіш реакциясын 
зерттеуге арналған. Әдістеме проективтік тесттер тобына 
қатысты. Онда 16 жағдайда кедергі құрылады және 8 жағдай 
субъектіні бір нәрсеге күнәлайды. Осы топтардың арасындағы 
жағдайда байланыс бар, өйткені «күнәлау» жағдайының 
болжауынша, фрустратор өз кезегінде фрустрацияланған болса, 
оған «себеп-салдар» жағдайы килігеді.
Кейде сыналушы «себеп-салдар» жағдайын немесе керісінше 
«күнәлау» жағдайын интерпретациялауы мүмкін. Әдіс небары 
24 сызбалық контурлық суреттерден тұрады, ал ол суреттерде 
аяқталмаған әңгімемен әлек болып тұрған екі немесе оданда көп 
адамдар бейнеленген. Осы суреттер сыналушыға ұсынылады. 
Болжам бойынша «басқаның сұрағына жауап беру» арқылы 
сыналушыға өз ойын сенімді түрде жеткізуге және конфликтілік 
жағдайдан шығуда әдеттегі реакцияны көрсету жеңіл болады. 
Зерттеуші тәжірибенің жалпы уақытын белгілейді. Тестті жеке 
сыналушыға сияқты, топқа да жүргізуге болады. Бірақ топтық 
зерттеуге қарағанда жеке зерттеуде тағы бір маңызды тәсіл: 
жазылған жауаптарды дауыстап оқу сұралады. Экспериментатор 
дауыс ырғағының нақтылығы мен ерекшелігіне, сондай-ақ 
жауап мазмұнын анықтауға көмек болатынның барлығын 
белгілейді (мысалы, дауыстың кекесіндік ырғағы).
Сонымен қатар сыналушыға өте қысқа немесе екі сөзбен жауап 
беретіндей сұрақтар қойылуы мүмкін (айталық, бұл есептеуге де 
аса қажет). Кейде сыналушы сол немесе басқа жағдайды дұрыс 
түсінбейтін кезі де болады, дегенмен мұндай қателіктердің өзі 
сапалы интерпретация үшін аса маңызды, сонда да қажеттілікті

анықтауда одан жаңа жауап алынуы қажет. Бастапқы жауаптың 
астын сызу қажет, бірақ өшіргішпен өшіруге болмайды. 
Сұрақтар 
қосымша 
ақпараттан 
тұрмас 
үшін 
жауапты 
мүмкіндігінше мұқият енгізу қажет.
Ересектерге арналған нұсқау: «Қазір сізге 24 сурет беріледі. 
Олардың әрқайсысында екі сөйлеп тұрған адам бейнеленеді. 
Бірінші адамның айтқаны сол жақтағы квадратқа жазылған. 
Басқа адамның оған қандай жауап қайтаратынын елестетіп 
көріңізші. Жауап беруде қағазға ең бірінші басыңызға келгенді 
сәйкес нөмірлеу арқылы жазыңыз. Неғұрлым жылдамырақ 
жұмыс жасауға тырысыңыз. Тапсырмаға байыптылықпен қарап, 
қалжыңға айналдырмаңыз. Сыбыр-күбірге көңіл аудармауға 
тырысыңыз». Балаларға арналған нұсқау: «Мен саған белгілі бір 
жағдайда бейнеленген адамдардың суретін көрсетемін 
Сол жақтағы адам бір нәрсені айтып тұр, ал соның сөзі 
квадраттың жоғарғы жағына жазылған. Елестетіп көрші, басқа 
адам 
оған 
не 
деп 
жауап 
беруі 
мүмкін. 
Тапсырмаға 
байыптылықпен қарап, қалжыңға айналдырма. Жағдайды жайлы 
ойланып, жылдамырақ жауап бер.
Әрбір алынған жауап екі критерий бойынша Розенцвейгтің 
теориясына сәйкес бағаланады: реакция (агрессия) бағыты 
бойынша және реакция типі бойынша.
Бағыты бойынша бөлінуі:
А) Экстрапунитивтік: реакция жанды және нәзік айналаға 
бағытталған, 
фрустрацияның 
сыртқы 
себебі 
талданады, 
фрустрацияланатын 
жағдайдың 
деңгейі 
қаралады, 
кейде 
жағдайдың шешілуі басқа жақтан талап етіледі.
Б) Интропунитивтік: фрустрацияланған жағдай мәнсіз немесе 
қызықсыз, уақыт өте келе қабылданатын, айналадағыларды 
кінәлау немесе өзін жоғалту сияқты қаралады.
Реакциялар олардың типтерінің тұрғысынанда ерекшеленеді.
1) Доминанттық - кедергі. 
Реакция типі 
«кедергіге 
фиксациямен» фрустрацияны тудыратын күмән, барлық 
жағынан да акцентуацияланады, және олар нәтижелі, 
ыңғайсыз немесе мәнсіз сияқты бағаланады.
2) Өзіндік қорғаныс. «өзіндік қорғаныс фиксациясындағы» 
реакция типі. Кімде-кімді ұялту формасының, өз күнәсін 
мойындау немесе мойындамау, жазғырудан шеттету, «өз

Менін» қорғауға бағытталған белсенділік, фрустрация 
үшін жауапкершілік ешкімге жүктелмейді.
3) Табандылық - қажеттілігі: «Қажеттілікті қанағаттандыру 
фиксациясындағы» 
реакция 
типі. 
Форма 
түрінде 
конфликттік 
жағдайдың 
конструктивтік 
шешімінің 
үздіксіз қажеттілігі немесе басқалардан көмек талап ету, 
жағдайды шешуді өз мойнына алу, оқиғаның уақыты 
мен барысы өз шешімін табатынына сенімді болуы. 
Реакция бағытының мәнін анықтау үшін әріптер 
пайдаланылады:
Е 
-
экстрапунитивтік 
реакция, 
І-импунитивтік 
-
интропунитивтік. 
Реакция 
типтері 
символдармен 
анықталады: 0 ^ - «кедергілер фиксациясындағы», Е ^ - 
«өзіндік қорғаныс фиксациясындағы», NР - «қажеттілікті 
қанағаттандыру фиксациясындағы».
Осы алты категорияның сәйкестігінен тоғыз мүмкін болатын 
факторлар 
және 
екі 
қосымша 
нұсқаулар 
алынады. 
Бастапқыда зерттеуші сыналушы жауабының мазмұнында 
келтірілген реакцияның бағытын анықтайды (Е, I, М), одан 
кейін реакцияның типін анықтайды: Е ^ , 0 ^ , NР. Сонымен 
№14 жағдайда сыналушының жауабын «Тағы он минут 
күтеміз», реакция бағыты бойынша интропунитивтік (М), ал 
реакция типі бойынша - «қажеттілікті қанағаттандыру 
фиксациясы» болып табылады.
Сол немесе басқа екі нұсқаулардың сәйкестігі жеке әріптік 
белгілермен енгізіледі. Егер экстрапунитивтік, интропунитивтік 
немесе импунитивтік реакциялар жауапта кедергі идеяны 
доминанттайды, «қабылдау» жұлдызшасы қосылады (Е, I, М). 
«Өзіндік қорғаныс фиксациясындағы» реакция типі жазба 
әріптерімен жұлдызшасыз (Е, I, М) келтіріледі. «Қажеттілікті 
қанағаттандыру фиксациясындағы» реакция типі кішкентай 
әріптермен келтіріледі (е, і, т ) . Өзіндік қорғаныс типінің экстра 
және интропунитивтік реакциялары кінәлау жағдайында Е және 
I белгілерімен келтірілген бағалаудың екі қосымша нұсқауынан 
тұрады. Есепте Е және I қосымша нұсқауларының пайда болуы 
тест жағдайының екі типке бөлінуіне негізделеді. «Кедергі» 
жағдайында әдетте субъектінің реакциясы фрустрацияланған 
тұлғаға бағытталған, ал «кінәлау» жағдайында жиі қарсылық

білдіру, өзін кінәлі еместігін дәлелдеу, қысқаша айтқанда өзін 
ақтау болып табылады.
Келтірілгеннің 
барлығын 
№1 
жағдайдағы 
мысалға 
иллюстрациялаймыз. Бұл жағдайда сол жақтағы персонаж 
(шофер) айтады: «Сіз шалшық суды айналып өтуге тырыссаңыз 
да жейдеңізге кір су шашырып кеткені өкінішті-ақ».
Жоғарыда келтірілген белгілердің көмегі арқылы осы сөздерге 
мүмкін болатын жауаптар бағасы келтіріледі:
Е - «бұл қалай ыңғайсыз».
I - «еш жерім былғанбады».
М - «ештеңе болған жоқ, тек аздап су шашырады».
Е - «не деген олақ едің».
I - «әрине маған тротуарда тоса тұру керек еді».
М - «таңғаларлық ештеме жоқ». 
е - «сізге тазалауға тура келеді». 
і - «мен тазалап беремін». 
т - «ештеңе етпейді, кеуіп кетер».
Көбіне 
жауаптар 
екі 
фраза 
немесе 
сөйлем 
түрінде 
болатындықтан, 
әрқайсысы жақсы 
функциялардан тұруы 
мүмкін, қажет болған жағдайда оларды сәйкес екі белгімен 
келтіруге 
болады. 
Мысалы, 
егер 
сыналушы 
айтса: 
«ыңғайсыздық туғызғаныма өкініп тұрмын, бірақ жағдайды 
жақсы жаққа өзгертсем, қуанышты болар едім», онда ол келтіру 
болады: Іі. Көп жағдайда жауапты бағалау үшін бір ғана есептік 
фактор жеткілікті.
( Розенцвейгтің фрустрация тесті бойынша суреттерді 
ғаламтордағы уапгіех.кг/ітадез) қараңыз)
9. Т ақы ры п. Ж асөспірімдік кезең психологиясы
15 (немесе 14-16) жас - жеткіншек және жастық 
арасындағы өтпелі кезеңі. Бұл уақыт 9 сыныпқа келеді. Осы 
сыныпта ары қарайғы өмірі жайында ойлана бастайды. 
Жасөспірімнен кәсіби өзіндік анықталу талап етіледі. Бұл 
жерде ол өзінің қабілеті және бейімділігі туралы ойлануы 
керек, болашақ кәсіп туралы көзқарасы болуы қажет. Бұл

кезде балалардың көбісі мазасыз, эмоциялы және кез келген 
таңдаудан қорқады. Сондықтан көбісі оқуды мектепте 
жалғастырғанды жөн көреді.
Өтпелі кезеңде қабылдау 

жүктеу/скачать 2,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: