МОДУЛЬНОЕ ОБУЧЕНИЕ В СВЕТЕ НОВОЙ КОНЦЕПЦИИ ОБРАЗОВАНИЯ

273 
 
Ведущая  характеристика  модульной  технологии  -  гибкость,  способность  оперативно 
реагировать и мобильно адаптироваться к изменяющимся научно-техническим и социально-
экономическим  условиям  социума,  а  также  предполагает  мобильность  структуры  модуля, 
дифференциацию  содержания  обучения,  вариативность  методов  обучения,  новый  подход  к 
системе контроля и оценки знаний, индивидуализацию учебно-познавательной деятельности 
обучаемых. 
Переход к модульной системе обучения вызвано несколькими причинами: целостность 
и  завершенность,  полнота  и  логичность  построения  учебного  материала  в  виде  модулей, 
которые  структурируются  в  виде  системных  учебных  блоков  (элементов).  Эти  блоки 
взаимозаменяемы  и  подвижны.  При  этом  освоение  учебного  материала  происходит  в 
процессе  завершенного  цикла  учебной  деятельности,  гибкость  системы  основана  на 
вариативности уровней сложности и трудности учебной деятельности.  
Поскольку модульное обучение предполагает формирование навыков самообразования, 
весь процесс обучения строится на достижении ближних (знания, умения, навыки), средних 
(общеучебные умения и навыки) и перспективных (развитие способностей личности) целей. 
Осознанность учебной деятельности переводит преподавателя из режима информирования в 
режим  консультирования  и  управления.  Модульная  технология  предусматривает  создание 
положительных  мотивов  к  обучению  благодаря  новизне  содержания,  занимательности, 
эмоциональному  содержанию,  организации  учебного  поиска,  опоре  на  жизненный  опыт, 
преодолению познавательных затруднений. 
Модульные учебные планы, основанные на компетенциях, много лет использовались в 
Швеции  для  структурирования  профессионального  образования  и  обучения. 
 
Lernia  SA 
(старое название - AMU и AmuGruppen) была первопроходцем в этой области. В настоящее 
время  Lernia  SA  является  самой  крупной  структурой,  предоставляющей  образовательные 
услуги в обучении и переподготовке взрослых в Швеции,  в штате более 2000 сотрудников в 
более  100  местах  по  всей  стране.  В  конце  1980-х  годов  Lernia  SA  разработала  новую 
структуру  для  модульного  обучения,  основанного  на  компетенциях,  называемую  ITU 
(‗Industriteknisk  Utbildung‘  –  Индустриально-техническое  обучение),  в  дальнейшем  которая 
разрабатывалась 
Ларсом 
Андерссоном 
и 
Бобом 
Мансфилдом. 
Объединение 
Функционального  Анализа  и  структуры  ИТО  формирует  основу  для  целостной  структуры,   
основанных на компетенциях. 
На  современном  этапе  развития  образования  и  обучения  наблюдается  тенденция  к 
разработке  проекта  модульной  образовательной  программы,  где  общий  учебный  план 
разделен  на  последовательные  части,  каждую  из  них  можно  изучать,  оценивать  и 
сертифицировать отдельно. 
Разработка модульного учебного плана обладает множеством преимуществ: 
 
позволяет  быстро  вносить  изменения  в  программы,  чтобы  достичь  соответствия 
появляющимся  технологическим  и  другим  рабочим  требованиям,  когда  можно  разработать 
новые модули, а существующие модули изменить; 
 
модули  более  эффективны  в  удовлетворении  потребностей  обучения  взрослых,  у 
которых может не быть  времени или мотивации для прохождения долгого очного обучения; 
 
модули можно изучать отдельно, в предпочитаемое учащимися время и с подходящей 
скоростью обучения, с целью  «накопления» квалификации; 
 
модули  можно  гибко  использовать  для  повышения  квалификации  рабочих  по  мере 
появления новых требований  к работе. 
В целом, модули обеспечивают более гибкую основу для создания учебного плана, и их 
можно объединять с  использованием подхода стандартов основанных на компетенциях, где 
стандарт преобразуется в учебный модуль [1]. 
Модульное  обучение  основано  на  следующей  основной  идее:  обучающийся  должен 
учиться  сам,  а  преподаватель  обязан  осуществлять  управление  его  учением:  мотивировать, 
организовывать,  координировать,  консультировать,  контролировать.  По  мнению  авторов 

274 
 
данной  технологии,  оно  интегрирует  в  себе  все  то  прогрессивное,  что  накоплено  в 
педагогической теории и практике. Так, из программированного обучения заимствуется идея 
активности  учащегося  в  процессе  его  четких  действий  в  определенной  логике,  постоянное 
подкрепление  своих  действий  на  основе  самоконтроля,  индивидуализированный  темп 
учебно-познавательной  деятельности.  Из  теории  поэтапного  формирования  умственных 
действий  используется  самая  ее  суть  -  ориентировочная  основа  деятельности. 
Кибернетический  подход  обогатил  модульное  обучение  идеей  гибкого  управления 
деятельностью  учащихся,  переходящего  в  самоуправление.  Из  психологии  используется 
также рефлексивный подход. Накопленные обобщения теории и практики дифференциации, 
оптимизации  обучения,  проблемности  -  все  это  интегрируется  в  основах  модульного 
обучения,  в  принципах  и  правилах  его  построения,  отборе  методов  и  форм  осуществления 
процесса обучения [2]. 
Наиболее полно основы модульного обучения разработаны П.Ю. Цявичене, которые в 
дальнейшем были развиты С.Я. Батышевым, К.Я. Вазиной, Н.Н. Суртаевой, Т.Н. Шамовой и 
др. 
Актуальность  данной  технологии  заключается  в  том,  что  в    центр  образования 
поставлено  развитие  и  воспитание  человека,  способного  влиять  на  собственную 
образовательную  траекторию,  соотносить  ее  с  национальными  и  общечеловеческими 
достижениями.  
Система  казахстанского  образования  входит  в  глобальное  образовательное 
пространство,  переживает  масштабные  перемены,  которые  требуют  структурных  и 
содержательных изменений. В связи с этим принята новая концепция образования, которая 
меняет  цель  получения  образования  для  молодежи  и  предполагает  изменение  в  методах  и 
методике обучения. Одним из таких методов является модульная технология обучения. 
В сущностных характеристиках модульного обучения заложено его отличие от других 
систем обучения. 
Во-первых,  содержание  обучения  представляется  в  законченных  самостоятельных 
комплексах (информационных блоках), усвоение которых осуществляется в соответствии с 
поставленной целью.  Дидактическая  цель  формулируется  для  обучающегося  и  содержит  в 
себе  не  только  указание  на  объем  изучаемого  содержания,  но  и  на  уровень  его  усвоения. 
Кроме этого, каждый учащийся получает от преподавателя советы в письменной форме как 
рациональнее действовать, где найти нужный учебный материал и т. д. 
Во-вторых, меняется форма общения преподавателя и учащегося. Онa осуществляется 
через  модули  и  личное,  индивидуальное  общение.  Именно  модули  позволяют  перевести 
обучение на субъект, субъектную основу.  
В-третьих,  учащийся  работает  максимум  времени  самостоятельно,  учится 
планированию своей деятельности, самоорганизации, самоконтролю и самооценке. Это дает 
возможность  ему  осознать  себя  в  деятельности,  самому  определить  уровень  освоения 
знаний, видеть пробелы в своих знаниях и  умениях. Несомненно, что преподаватель тоже 
управляет 
учебно-познавательной 
деятельностью 
учащихся 
через 
модули 
и 
непосредственно, но это более мягкое, а главное сугубо целенаправленное управление. 
В-четвертых,  наличие  модулей  с  печатной  основой  позволяет  преподавателю 
индивидуализировать  работу  с  отдельными  обучающимися.  Здесь  нет  проблемы 
индивидуального  консультирования,  дозированной  индивидуальной  помощи.  Разработка 
модульного  учебного  плана  обладает  множеством  преимуществ,  так,  например,  это 
позволяет  быстро  вносить  изменения  в  программы,  чтобы  достичь  соответствия 
появляющимся технологическим и другим рабочим требованиям, можно разработать новые 
модули, а существующие модули можно изменить.
  
В  связи  с  изменениями  в  образовательной  системе  повысились  требования  к 
подготовке специалистов. Они должны обладать профессиональной компетентностью, быть 
инициативной  и  творческой  личностью,  легко  адаптироваться  к  меняющимся  требованиям 

275 
 
рынка труда и потребителей, решать конкретные задачи в той или иной ситуации, постоянно 
заниматься самообразованием, саморазвитием и самосовершенствованием. 
Модернизация  современного  казахстанского  образования  основана  на  идее 
компетентностного образования, формирования обучающихся, способных применять знания 
в  реальной  жизненной  ситуации.  Сегодня  это  одна  из  наиболее  актуальных  проблем 
современного  образования.  Так,  в  «Государственной  программе  развития  технического  и 
профессионального образования в Республике Казахстан на 2011-2020 годы» ставится задача 
«внедрение  в  систему  технического  и  профессионального  образования  информационных, 
интерактивных  технологий  обучения»  [3].  Совместный  проект  с  Европейским  Союзом 
«Социальное партнерство в системе  ТиПО Казахстана» разрабатывает модульное обучение 
по  специальности  1304000  «Вычислительная  техника  и  программное  обеспечение»  в 
непосредственном  и  плотном  сотрудничестве  с  работодателями,  на  основе  анализа  рынка 
труда  и  анализа  профессии.  В  ходе  обучения  обучающиеся  получают  несколько  рабочих 
профессий. 
В  Торгово-экономическом  колледже  Казпотребсоюза  г.  Астана  с  2009  года  начат 
эксперимент  по  внедрению  модульной  программы  обучения  по  специальности 
«Вычислительная техника и программное обеспечение». 
Основные этапы проводимой работы включает: 
 
создание  рабочей  группы  по  разработке  модульных  программ  обучения  в  составе 
преподавателей колледжа и предприятий – социальных партнеров; 
 
анализ  действующих  ГОСО  по  специальности  1304000  «Вычислительная  техника  и 
программное обеспечение»; 
 
изучение  и  анализ  Классификатора  занятий  ГК  РК  01-99  и  Классификатора 
специальностей ГК РК 05-2008;  
 
составление  функциональных  карт  по  специальности  1304000  «Вычислительная 
техника и программное обеспечение». 
Эта программа модульного обучения была разработана в непосредственном  и плотном 
сотрудничестве с работодателями, на основе анализа рынка труда и анализа профессии. 
После  изучения  и  проведения  анализа  специальности  преподавателями  цикловой 
комиссии ВТ и ПО была составлена функциональная карта специальности с учетом мнений 
работодателей, которая позволила выделить из одной специальности три рабочие профессии 
–  это  оператор  ЭВМ,  техник  и  техник-программист.  В  случае  прерывания  обучения 
предлагается  компетенцию  обучающего  подтверждать  сертификатами  установленного 
уровня  по  пройденным  модулям.  Выпускнику  прошедшему  весь  курс  обучения  выдается 
диплом  установленного  образца  и  сертификаты  достигнутого  уровня  по  всем  пройденным 
модулям. 
В  содержание  каждого  модуля  входят  темы  нескольких  специальных  дисциплин. 
Например  (в  скобках  даны  соответствующие  формулировки  названий  предметов  в 
традиционном учебном плане):  
1  уровень  -  знать    конструкцию  микросхем  системного  блока  (Основы 
микропроцессорной техники);   
2  уровень  -  настраивать  графическую  среду  операционной  системы  (Операционные 
системы и программное обеспечение);  
3  уровень  -  разработать  программу,  проводить  тестирование  программ  и  отладку 
программ    («Технология  разработки  программного  обеспечения»,  «Моделирование 
производственных и экономических процессов») и т.д. 
Это  даѐт  возможность интегрировать  программу  обучения.  Происходит  концентрация 
учебного  материала,  что  даѐт  возможность    изучить  данный  модуль  в  полном  объѐме  и 
получить определѐнный результат. Главный упор делается на практические умения, т.к. 70% 
учебных занятий при модульном обучении являются практическими. 

276 
 
Кроме  специальных  модулей,  функциональная  карта  содержит  надарочные 
(общегуманитарные)  и  адаптирующие  (обще-профессиональные)  модули.  Так,  например, 
внедренный  авторский  модуль  «Грамотно  использовать  профессиональную  лексику,  быть 
способным  применять  знания  казахского,  русского  и  иностранного  языка  в  своей 
профессиональной  деятельности»  по  преподаваемой  мной  дисциплине  Профессиональный  
казахский язык, русский язык, английский язык, относится к надарочным модулям. 
Республиканским  советом  по  экспериментальным  программам  по  модульным 
программам  обучения  по  специальности  «Вычислительная  техника  и  программное 
обучение»  (утверждена  на  заседании  РУМО  в  МОН  РК  09.07.2009  г.)    наш  колледж  стал 
одной  из  экспериментальных  площадок  для  проведения  эксперимента  и  внедрения 
результатов  по  проекту  ЕС  «Социальное  партнерство  в  системе  ТиПО  Казахстана»  (МОН 
РК,  приказ  №  383  от  10.08.09  г.),  которая  позволила  внедрить  модульную  программу 
обучения. 
В  течение  четырех  лет  обучения  по  модульной  системе  велся  дневник 
экспериментатора,  по  окончанию  эксперимента  были  разработаны  методические 
рекомендации по обобщению опыта внедрения модульной программы обучения.  
Данный  результат  наглядно  демонстрирует,  что  модульную  программу  обучения 
можно применять и по другим специальностям. 
С появлением модульного обучения функции педагога меняются, т.к. акцент делается 
на активную учебную деятельность учащихся. Педагог освобождается от рутинной работы – 
преподавания  несложного  учебного  материала,  активный  контроль  знаний  учащихся 
сменяется  самоконтролем.  Больше  времени  и  внимания  педагог  уделяет  стимулированию, 
мотивации обучения, личными контактами в процессе обучения. При этом он должен быть 
высоко компетентным, что позволяет ему давать ответы на те сложные вопросы творческого 
характера, которые могут возникнуть у обучающихся в процессе работы с модулем. 
 
Список литературы 
1
 
Гареев В. М.,  Куликов С. И.,  Дурко Е. М.  Принципы  модульного  обучения  //Вестник 
высшей школы. 1987. – № 8. – С. 30-33. 
2
 
Третьяков  П.  И.  ,  Сенновский  И.  Б.  Технология  модульного  обучения.  Практико-
ориентированная монография. – М.: Новая школа, 2–е изд. 2001. – 352 с. 
3
 
Государственная программа развития технического и профессионального образования 
в Республике Казахстан на 2008-2012 годы. – Астана, 2008. 
 
Бұл  мақала  ҚР  ТжәнеКБ  жүйесі  бар  оқу  орындарында  модульдік  бағдарламасы 
қолдануға  арналады.Модульдік  технологияның  пайда  болуы  мынандай  мүмкіндіктер 
туғызды:  студенттің  ӛз  ортасындағы  дамуын  қамтамасыз  ететін  субъект-субъект 
негіздеріне  бағытталған  аударма  оқулар,  ой-ӛрісі,  бейімділік,  ӛз  бетімен  шешім  қабылдай 
алушылық, ӛзін-ӛзі басқаруды оқу-тану қайраткерлігімен іске асыра білу. 
This article is devoted to use of the modular program of training in educational institutions of 
TaVE system of RK. Due to the emergence of modular technology transfer of training to subject - a 
subject basis which provides to the student development of his motivational sphere, of intelligence, 
tendencies,  independence,  ability  to  carry  out  self-government  by  educational  cognitive  activity 
became possible.  
 
 
 
 
 
 
 

277 
 
ҼҾЖ 378.02:811.512.122   
Г.К. Камиева  
Қазақ гуманитарлық заң университеті 
Астана, Қазақстан 
 
ҚАЗАҚ ТІЛІН КӘСІБИ БАҒЫТТА ОҚЫТУ МӘСЕЛЕСІ 
 
Бұл  мақалада  кәсіби  қазақ  тілін  оқытуда  студенттерді  күнделікті  қарым-қатынас 
түрлеріне  еркін  араласып,  ӛз  мамандығы  бойынша  сұхбаттар  жүргізе  алуға,  мамандық 
саласына  қарай  жиі  кездесетін  лексиканы,  ғылыми  терминдерді,  күрделі  синтаксистік 
құрылымдарды  қолдануға  үйретуге,  күнделікті  тұрмыстық  және  кәсіби  сӛйлеу 
жағдаяттарында  сұхбат  түрлеріне  еркін  араласып,  сӛйлесу,  әңгімені  қолдау  дағдыларын 
қалыптастыруға  үйретудің  әдіс-тәсілдеріне  тоқталған.  Сонымен  қатар  белгілі  бір  кәсіби 
қатынас саласындағы танымдық-қатысымдық міндетті шешуге керекті ақпарат тыңдау 
арқылы түсіне білуге дағдыландыру мәселесіне тоқталған. 
 
Тірек сӛздер: еркін араласу, сӛйлесу дағдысы, кәсіби қатынас, мамандығы бойынша. 
 
«Тіл  қарым-қатынас  құралы.  Сондықтан  оған  тҽн  белгілерді  сҿйлем  шекарасынан 
шығып, тыңдаушы, сҿйлеуші жағдай, стиль сияқты уҽждемелерді қамти отырып, анықтауға 
болады» [1, 24].  
Тіл  –  адамдардың  бір-бірімен  пікір  алмасып,  қарым-қатынас  жасайтын  құралы.  Сол 
себепті  оның  қоғамдағы  атқаратын  қызметі,  алатын  орны  ерекше.  Еліміздің  ҿркениетті 
елдердің  қатарына  қосылуы,  мҽдениетіміздің  гүлденуі  –  тілдің  қоғамдық  ҽлеуметтік 
қызметімен тығыз байланысты. 
Бүгінгі  таңда  қоғамдық,  ҽлеуметтік,  экономикалық,  саяси  жағдайларға  байланысты 
мекемелерде,  кҽсіпорындарда  қазақ  тілін  мемлекеттік  тіл  ретінде  үйренуге  деген  сұраныс 
күннен-күнге артуда. Студенттер – еліміздің болашағы, олар елімізді дипломатиялық қарым-
қатынастарда  танытатын  болашақ  мамандар.  Осыған  байланысты  қазақ  тілін  оқыту, 
студенттердің  алған  білімдерін  кҽсіптік  ҿндіріспен  байланыстырып  үйрету  –  енді  қолға 
алынып жатқан тың мҽселелердің бірі. 
Сондықтан  күнделікті  ҿмірдегі  сұранысқа,  ҿзгерістерге  байланысты  ғылым,  білім 
саласында түрлі жаңалықтар енгізілуде. Бүгінгі таңда елімізде ақпарат беретін құралдардың 
кҿзі  техникаландырылған,  автоматтандырылған  деңгейде  кҿтеріліп  отыр.  Студенттер  түрлі 
ақпарат,  деректерді  ғаламтор  желісі,  техниканың  басқа  түрлері  арқылы  қабылдай  отырып, 
тілдік  қарым-қатынаста  пайдаланады.  Мұндайда  сҿйлесім  ҽрекеттерінің  түрлері  негізгі 
қызмет атқаратындығы сҿзсіз. Берілген ақпаратты ой елегінен ҿткізе отырып, студенттердің 
бір-бірімен  пікір  алмасып,  ой  бҿлісуі  сҿйлесім  ҽрекетінің  бір  түрі  –  айтылым  ҽрекетін 
игерумен  тығыз  байланысты.  Сҿйлесім  ҽрекетінің  түрлері:  оқылым,  тыңдалым,  жазылым, 
айтылым,  тілдесім  –  тілдік  қатынасты  қамтамасыз  ете  келіп,  ұлт  пен  ұлтттың,  халық  пен 
халықтың  түсінісуіне  ҽсер  ететін  ерекше  үдерістер  екені  белгілі.  Олардың  ҽрбір  түрі  жеке 
зерттеу нысандары бола келіп, тілдік қарым-қатынаста маңызды рҿл атқарады. 
Осы тұрғыдан мамандыққа сай қазақ тілін сапалы оқыту  – қазіргі уақыт сұранысынан 
туындап отырған ҿзекті мҽселелердің бірі болып табылады. Осы тұрғыдан келгенде ғалым Б. 
Қасым  аталым  немесе  сҿздің  лексикалық  мағынасы  мен  семантикасы  туралы:  «Сҿздің 
лексикалық  мағынасы  таным  теориясымен  тікелей  байланысты.  Яғни  адам  затты 
қаншалықты  жақсы  таныса,  затты  белгілейтін  сҿздің  мағынасын  соншалықты  анық,  айқын 
біле  алады.  Себебі  сҿз  мағынасы  –  белгілі  бір  заттың  не  құбылыстың  адам  санасындағы 
жалпыланған бейне. Зат бейнесі сҿз мағынасының негізін құрайды, яғни жалпыланған бейне 
арқылы сҿз мағынасын түсініледі жҽне мағына арқылы келесі тыңдаушыға жеткізіледі. Сҿз 
мағынасын  қалыптастыру  үшін  сҿздің  мағынасын  сҿйлеуші  ғана  емес,  қоғамдағы  басқа 
адамдар  да  солай  түсінуі,  солай  ұғынуы  керек.  Сонда  ғана  адамдар  бірін-бірі  түсінеді, 

278 
 
бірімен-бірі  қарым-қатынас жасай алады»  мамандыққа қатысты тілді  меңгертуде мынандай 
талаптар қою керек деп есептейді: 
- студенттерді кҽсіби мамандығы бойынша тілдесуге үйрету; 
- мамандыққа байланысты тілдік қатынасқа түсу үшін ҽр түрлі жағдаяттар құру арқылы 
тілдік қатынастың қажеттілігін түсіндіру; 
- дұрыс сҿйлеу қатысымның түрлерін үйрету. Сонымен қатар мамандыққа байланысты 
мҽтіндерді  меңгерту  арқылы  студентті  болашақ  мамандығымен  кеңірек  таныстыруға 
мүмкіндік туады [2, 17]. 
Ғалым  З.С.  Күзекова  "Екінші  тіл  ретіндегі  қазақ  тілі  оқулығы  теориясының 
лингвистикалық негіздері" деп аталатын ғылыми еңбегінде "Сҿйлеу үшін ең басты материал 
–  сҿз.  …  сҿзді  жүйесіз  меңгеру  –  қазақша  сҿйлетуге  де  қазақша  түсінуге  де  ҽкеле  алмайы. 
Барлық  тіл  үшін осылай. Ҿз ойын жеткізу үшін (базалық  деңгей үшін) қазақ сҿздерінің үш 
сатылы  топтастырылуын  ұсынамыз",-  дей  отыра,  сҿздерді  мағыналық  топтарға,  ҽрбір 
мағыналық топты сҿздер блогына бҿліп кҿрсетеді [3, 18]. 
Ҽдіскер  Қ.  Қадашева  "Жаңаша  жаңғыртып  оқытудың  ғылыми  ҽдістемелік  негіздері: 
ҿзгетілді  дҽрісханалардағы  қазақ  тілі"  деген  докторлық  диссертациясында  мамандық  тіліне 
бейімдеп  оқытуда  жаңаша  жаңғыртып  оқыту  ҽдістемесінің  ҽдіс-тҽсілдерін  ұтымды 
пайдалануға  болатындығын,  тіл  үйренушілердің  ҿз  саласында  тілді  қолдану  қызметінде 
лексикалық  минимумды  анықтау  қатысымдық  қажеттілікті  қамтамасыз  ететін  ерекшелік 
екендігін  кҿрсетті.  Заңгер  мамандығына  бейімдеп  оқытуда  автордың  ҿз  тҽжірибесінен 
алынған  үлгілері  толық  баяндалып,  кҽсіби  бағыттағы  материалдың  негізінде  пікірлесімдік 
қарым-қатынасты қалыптастыруға жаттығулардың ҽсері зор екені айтылады. Сонымен қатар 
ҿзгетілді дҽрісханалардағы үйренушілерге мамандығы бойынша тілдік база жасау мҽселесіне 
тоқтала  отырып,  оның  мақсаттарын  ашып  кҿрсетеді  [4,  103].  Бұл  ғылыми  еңбектегі  тиімді 
ҽдістердің үлгілерін күнделікті сабақ барысында түрлендіріп қолдануға болады. 
Соңғы  жылдары  ҽдіскер-ғалымдар  қазақ  тілін  қарым-қатынас  құралы  ретінде 
меңгертумен  қатар,  студенттердің  кҽсіптік  мамандығын  ескере  отырып  игертудің  тиімді 
жақтарын қарастыруда. 
Тілді мамандыққа қатысты оқытудың тиімді тұстары: 
-  білім  алушылар  қазақ  тілін  меңгеру  арқылы  кҽсіби  қатынас  құралы  ретінде  қолдана 
алуы; 
- кҽсібіне байланысты жинақталған сҿздік қорды тҽжірибеде мамандығына қатысты ой-
пікірлерін нақты жеткізу дағдысы қалыптастыру. 
Қазақ тілінің кҽсіби  мамандыққа бағытталған лексикасы мен терминологиясын оқыту 
ҽдістемесі  сала  мамандықтарына  байланысты  таңдап  алынған  лексиканы  үйрету  үшін, 
біріншіден,  тіл  үйренушіге  жаңа  сҿзді  қолдануға  жағдай  туғызу;  екіншіден,  сҿздің 
мағынасын  айқындап,  дұрыс  қолдан  амал-тҽсілдерін  игерту  (сҿз-сҿз  тіркестері-сҿйлем-
мҽтін);  үшіншіден,  сҿздер  мен  сҿз  тіркестеріне  қатысты  грамматикалық  тұлғаларды 
функционалды  мақсатта  байланыстыра  үйрету;  тҿртіншіден,  сҿздердің  қатысым-
прагматикалық мақсатын ескерген дұрыс. 
Қазақ  тілін  жоғары  оқу  орындарында  үйретуде  тілдің  қатынас  құралы  ретінде 
құзіреттілігін  арттыру  керек.  Ол  үшін  тілді  кҽсіби  бағытта  оқытатындықтан  ҽр  топтың 
ерекшелігіне  қарай  мҽтіндерді,  тапсырмаларды  ыңғайлап  беру  керек.  Ол  тапсырмалар 
студентті тілдік қатынасқа түсіріп қана қоймай, оның ой-ҿрісін кеңейтіп, ҿмірге кҿзқарасына 
жағымды  ҽсер  етуі  тиіс.  Бұл  оқытушының  алдында  тұрған  басты  міндеттердің  бірі. 
Оқытушының  оқу  материалдарын  бағдарламаға  сүйене  отырып,  тҿмендегідей  тапсырмалар 
беруге 
болады. 
Мҽселен, 
лексикалық 
тақырып: 
Жер 
– 
ананы 
аяла. 
Ойтүрткі 
Мына сұрақтарға жауап берейік: 
а) Қоршаған ортаны қорғау күнін білесіз бе? 
ҽ) Оқушы кезіңізде мектепте ағаш отырғыздыңыз ба? 
б) Бұлақ, ҿзендерді тазалауға қатыстыңыз ба? 

279 
 
в) Құстарға ұя жасадыңыз ба?   
г) Қоршаған ортаны қорғау мерекесіне қатысып кҿрдіңіз бе? 
2. Есіңізге сақтаңыз! 
а. 5 маусым – Бүкілҽлемдік қоршаған ортаны қорғау күні. 
ҽ. Қоршаған ортаны қорғау – 1972 жылдан мерекеленуде. 
3. Мына сҿздерді сҿздіктен қараңыз: 
Орта, құтқару, қорғау, ағаш отырғызу, шеру, қайта ҿңдеу, ең ауқымды, міндет, ескерту, 
қасірет, шҿл, тықсыру, аялау. 
4. Оқыңыз: 
Жер – ананы аяла 
Біріккен  Ұлттар  Ұйымы  жыл  сайын  ҽлем  халқын  қоршаған  ортаны  қорғау  күнін  атап 
ҿтуге  шақырады.  Биылғы  жыл  ұраны  –  ―Жердегі  ҿмір  үшін  теңіздерімізді  құтқарайық!‖  деп 
аталады. 
Қоршаған  ортаны  қорғау  күні  –  1972  жылдан  бастап  мерекеленуде.  Сол  кезден  ЮНЕП 
ҽлем халқын ағаш отырғызу, кҿше тазалау, велосипед шеруі, мектептерде шығарма конкурсын 
ҿткізу, күл-қоқыстарды қайта ҿңдеуге жұмылдырып отыратын болды. 
Экология – ғасыр соңында планета халқының кезек күттірмес ең ауқымды міндеттерінің 
алдыңғы қатарына енді. 
Табиғат  та  тірі  дүние.  Табиғаттың  адамға  берген  сабағы  –  тек  айналаңнан  алуды  ғана 
білме,  ҿзің  Жер,  Су,  Ауаға  алғаныңның  орнын  қайтып  толтыратыныңды  ойла  деген  ескерту 
жасауда. Сол ескертудің дҽлелі – Арал қасіреті, тұщы су кҿздерінің азаюы, шҿлдің тықсырып 
келе бастауы. 
Жері жасыл, ауасы таза, суы мҿлдір жұрттардың халықтары ұзақ ҿмір сүреді де, табиғаты 
бүлінген, қоршаған ортаны қорғауға немқұрайды қараған ел адамдарының ҿмірлері  де қысқа 
екендігі  осыған  дҽлел.  Еуропа  елдері  ормандарын  аялайды.  Оңтүстік  Корея  ағаштарын  кесіп 
ҿндіріске пайдаланбайды. Бұл – табиғатты аяламайтындарға үлкен сабақ. 
5. Түсінікті тексеру: 
а. Қоршаған ортаны қорғау күні бар ма? 
ҽ. Биылғы жылдың ұраны қандай? 
б. ЮНЕП нені ұйымдастырады? 
в. Табиғаттың адамға берген ескертуі қандай? 
6. Достарыңыздан сұраңыз: 
а. Ағаш отырғыздың ба? 
ҽ. Кҿше тазалауға қатысасың ба? 
б. Арал қасіретін білесің бе? 
в. Қазақстанда табиғаты ҽсем жерлер бар ма? 
г. Қазақстан Швецариясы қай ҿлке? 
ғ. Қазақстан қорықтары туралы айтыңыз. 
7. Мҽтінді оқымастан бұрын мына сұрақтарды талқылаңыз: 
а. Қазақтың жер-су туралы аңыздарын білесіңдер ме? 
ҽ. Туған ҿлкелеріңде аты аңызға айналған қандай жер-сулар бар? 
б. Қасиетті, шипалы кҿл-суларды білесіз бе? 
Мҽтінді оқыңыз 
Бұл  аймаққа  қоныстанған  орыстар,  сірҽ,  табиғатының  сұлулығына,  қарағайлы 
орманына,  кҿлдеріндегі  құстардың  кҿптігіне  қарап  ―Орманды‖  (Боровое)  деп  атап  кетсе 
керек. Ал ежелгі ҿз тұрғындары – қазақтар Бурабай деп атаған. 
Халық  арасына  осы  Кҿкшетау  маңында  болған  болжағыш  бура  туралы  аңыз  бар. 
Бейбітшілік,  тыныш  күндері  ҽлгі  бура  Кҿкшетауға  жақын  жерде  жайылып,  ормандағы 
кҿлдерден сусындаған. 
Болжағыш  бура  халық  басына  тҿнер  қауіптің  жақындағанын  жұрттың  бҽрінен  бұрын 
сезеді екен де, сол бойда Кҿкшетаудың заңғар басына шығады екен. Сонан соң бар даусымен 
боздап, адамдарды келе жатқан қауіп-қатерден сақтандырады екен. 

280 
 
Бір  жолы  Абылайдың  даңққұмар  баласы  Қасым  хан  бураны  садақпен  дҽл  жүрек 
тұсынан  атыпты.  Ауыр  жараланған  бура  ҿзі  су  ішіп  жүрген  кҿлге  жете  алмай,  орта  жолда 
жан  тапсырыпты  да,  тасқа  айналыпты.  Ақ  жазық  (Ясная  поляна)  маңынан  шҿккен  түйеге 
ұқсас гранит жартасты ҽлі де кҿруге болады. 
10. Туған жеріңізде ―Бурабай‖ аңызына ұқсас аңыз бар ма? 
11. Мына мақалдардың мағынасына назар аударыңыз: 
а. Туған жердей жер болмас, 
Туған елдей ел болмас. 
ҽ. Туған жердің жуасы да тҽтті. 
б. Туған жердің ауасы да шипа. 
в. Туған жердің қадірін 
Шетте жүргенде білерсің. 
12. Топ болып мына сұрақтарды талқылаңыздар: 
а. Арал тағдыры туралы не білесің? 
ҽ. Аралдың кешегісі жҽне бүгінгісі туралы не білесіз? 
б. Арал жҽне қоршаған орта. 
в. Арал аймағының экономикасы мен ҽлеуметтік жағдайын білесіз бе? 
13. Мына сипаттама Қазақстандағы қай ҿлкеге арналған? 
Аты  айтып  тұрғандай,  беті  ала-ала.  Ақ  пен  кҿк  кезек-кезек  алмасып  жатады.  Ақ  жері 
жылы, кҿгілдір тұсы салқындау. Бірақ негізінен кҿл жанға жайлы, жып-жылы. Ыстықкҿлдің 
суы  бұдан  ҽлдеқайда  суық.  Жылы  болғандықтан  да,  жұп-жұмсақ.  Су  ішінен  шығармай  күн 
ұзаққа шырмайды. 
Кҿлдің суының тазалығы сондай, қиыршық тас тұрмақ, тарыны да тауып алуға болады. 
Қазақ жерінде мұншама мҿлдір кҿлдің жатуының ҿзі жарты бақыт. Суы тұзды, денсаулыққа 
пайдасы зор. Мың да бір дертке шипа. 
14. Ҿзің тұрған аймақтағы ҿзен-кҿлдерге, сарқырамаға сипаттама жазыңыз. 
15. Мына сҿйлемнің мағынасын талқылаңыздар: ―Мың да бір дертке шипа‖. 
16. Мына сипаттама қай кҿлді есіңізге түсіреді? 
Кҿл  Жетісудың  шығыс  жағында  орналасқан.  Кҿлемі  –  2696  шаршы  шақырым. 
Ұзындығы  – 1011, ені  – 92 шақырым. Орташа тереңдігі  – 22,5 метр. Кҿлдің дҽл ортасында 
үлкен жҽне кіші Арал тҿбе бар. Кҿлге 15-тен аса ҿзен құяды. 
1. Сҿздікпен жұмыс: кедейшілік, айырықша, сел, дауыл, нҽзік, шыдамдылық, шек, 
бағалау, қолайсыз. 
2. Ойтүрткі сұрақтар:  
а. Қандай факторлар қоршаған орта үшін қауіпті деп ойлайсыз?  
ҽ. Қоршаған орта жағдайы үшін қауіпті деп ойлайсыз?  
б. Экологиялық мҽселелерді шешу үшін қандай шаралар қажет деп ойлайсыз.  
Назар аударыңыз: 
1949-1989  жылдар  арасында  Семей  жерінде  ядролық  жарылыстардың  саны  470-ке 
жетті. 470 жарылыстың 26-сы жер бетінде, 90-ы ҽуеде, қалғаны жер астында сыналған. 
17. Мына сҿздерді сҿздіктен қараңыз: 
Зҽру, зардап, сынақ, жарылыс, жаралы, қасірет, емдеу, санасу, зиян, мҿлшер. 
Лексикалық түсініктеме 
Емге зҽру – емдеу керек, емдеуді қажет етеді деген мағынада. 
Зардап – синонимі – зиян – тяжелые последствия, ущерб, вред, убыток. 
Зардап кҿрді, зардап шекті. 
Зардапқа ұшыратты – нанести ущерб. 
Зҽру – необходимость, нужда. 
Қазақстанның барлық аймақтары кҿмекке зҽру. Кҿмек қажет деген мағынада. 
Ҿңір – местность. 
18. Топ болып мына сұрақтарды талқылаңыздар: 
а. Арал тағдыры туралы не білесің? 

281 
 
ҽ. Аралдың кешегісі жҽне бүгінгісі туралы не білесіз? 
б. Арал жҽне қоршаған орта. 
в. Арал аймағының экономикасы мен ҽлеуметтік жағдайын білесіз бе? 
19. Мына сипаттама Қазақстандағы қай ҿлкеге арналған? 
Аты  айтып  тұрғандай,  беті  ала-ала.  Ақ  пен  кҿк  кезек-кезек  алмасып  жатады.  Ақ  жері 
жылы, кҿгілдір тұсы салқындау. Бірақ негізінен кҿл жанға жайлы, жып-жылы. Ыстықкҿлдің 
суы  бұдан  ҽлдеқайда  суық.  Жылы  болғандықтан  да,  жұп-жұмсақ.  Су  ішінен  шығармай  күн 
ұзаққа шырмайды. 
Кҿлдің суының тазалығы сондай, қиыршық тас тұрмақ, тарыны да тауып алуға болады. 
Қазақ жерінде мұншама мҿлдір кҿлдің жатуының ҿзі жарты бақыт. Суы тұзды, денсаулыққа 
пайдасы зор. Мың да бір дертке шипа. 
20. Мына сипаттама қай кҿлді есіңізге түсіреді? 
Кҿл  Жетісудың  шығыс  жағында  орналасқан.  Кҿлемі  –  2696  шаршы  шақырым. 
Ұзындығы  – 1011, ені  – 92 шақырым. Орташа тереңдігі  – 22,5 метр. Кҿлдің дҽл ортасында 
үлкен жҽне кіші Арал тҿбе бар. Кҿлге 15-тен аса ҿзен құяды. 
21. Сҿздікпен жұмыс: кедейшілік, айырықша, сел, дауыл, нҽзік, шыдамдылық, шек, 
бағалау, қолайсыз. 
22. Ойтүрткі сұрақтар:  
а. Қандай факторлар қоршаған орта үшін қауіпті деп ойлайсыз?  
ҽ. Қоршаған орта жағдайы үшін қауіпті деп ойлайсыз?  
б. Экологиялық мҽселелерді шешу үшін қандай шаралар қажет деп ойлайсыз.  
Факультетте  экологиялық  мҽселелерге  қатысты  осы  үш  кесте  бойынша  сауалнама 
жүргізіп, қорытынды ҽңгіме ҿткізіңіздер [5, 11]. 
Кҽсіби  қазақ  тілін  оқытудың  мақсаты  –  студенттерді  күнделікті  қарым-қатынас 
түрлеріне  еркін  араласып,  ҿз  мамандығы  бойынша  сұхбаттар  жүргізе  алуға  үйрету. 
Мамандық  саласына  қарай  жиі  кездесетін  лексиканы,  ғылыми  терминдерді,  күрделі 
синтаксистік  құрылымдарды  қолдануға  үйрету.  Ҿз  мамандығы  бойынша  хаттар, 
баяндамалар, пікірлер, эссе жазуға үйрету, радио, теледидардан ақпараттар тыңдап, түсінуге 
машықтандыру. 
-  Күнделікті  тұрмыстық  жҽне  кҽсіби  сҿйлеу  жағдаяттарында  сұхбат  түрлеріне  еркін 
араласып, сҿйлесу, ҽңгімені қолдау дағдыларын қалыптастыру. 
-  Ҽртүрлі  стильде  жазылған  мҽтін,  ҿз  мамандықтарына  сҽйкес  еңбектер  мен  ғылыми 
зерттеулерді оқып, негізгі ақпараттарды ала білу дағдысын қалыптастыру; 
-  Ҿзі  туралы  ақпаратты,  түйіндеме,  рецензияларды,  құттықтау  хаттарын  жаза  білуге 
дағдыландыру. 
 -  Теледидар,  радио  арқылы  берілген  ақпараттарды,  тіл  иесінің  табиғи  айтылған  сҿзін, 
ҿз мамандығы бойынша сұхбаттарды түсіне білуін қалыптастыру; 
 - Монолог түрінде берілген мҽтіннің жеке мағыналық бҿліктері бойынша негізгі ойды, 
ақпаратты есту тыңдау арқылы түсіне білу дағдысын дамыту. 
-  Қазақ  тіліндегі  кҽсіби  бағдарлы  жарнамаларды,  іс-қағаздарды,  нұсқауларды  оқып, 
түсіну, қалыптастыру; 
- Аударма, кҽсіби бағыттағы сҿздіктерді пайдалана білуге үйрету; 
- Қазақша дұрыс, мҽнерлеп сҿйлеу машығын қалыптастыру; 
-  Ауызекі  сҿйлеу  стилі,  кҿркем  ҽдеби  стиль,  публицистикалық,  ғылыми  стильдердің, 
сондай-ақ кҽсіби тілдің қолдану жағдайларын айыра білуге үйрету; 
 -  Белгілі  бір  кҽсіби  қатынас  саласындағы  танымдық-қатысымдық  міндетті  шешуге 
керекті ақпарат тыңдау арқылы түсіне білуге дағдыландыру; 
-  Ҿз  мамандығы  бойынша  ғылыми  мҽтіндерге  пікір  беруге,  ғылыми  мақала,  баяндама 
жазуға машықтандыру. 
Кҽсіби  қазақ  тілін  оқыту  ҽдістемесі  теориялық  білім  берумен  қатар  болашақ 
мамандыққа  баулиды.  Білікті  маман  дайындау,  білім  беру  –  қоғам  дамуының  негізгі  жолы. 
Осыған  орай  қазақ  тілінен  берілетін  базалық  білім  таңдалады.  Қажетті  базалық  білімде 

282 
 
ерекше  орынды  жоспарлау  мҽселесі  алады,  себебі  бүгінгі  студент  ертеңгі  маман,  іскерлік 
қарым-қатынас  жағдайында  жол  таба  білуге  үйрету  маңызды  болып  саналады.  Бүгінде 
оқытудың  барлық  түрін  кешенді  қарастыру,  оларды  бір-бірімен  байланыстыру  мақсаты 
басым. Бүгінгі күн талабы – маманның кҽсіби бағыттылығын, іскерлігін қалыптастыру. 
Сондықтан кҽсіптік білім беруде ҿтілетін тақырыптар, соның ішінде ғылымның соңғы 
жетістіктерін басшылыққа алуы тиіс. 
Қазақ  тілінен  жүргізілетін  жұмыстар  оқу  материалымен  байланысты  болады  да,  оны 
студенттің түсінбеуі сияқты бетін қайтаратын қиындыққа ұрындырмайды. 
Осы  айтылғандардың  бҽрінен  мынадай  қорытынды  шығады:  жүргізілетін  жұмыстар 
студенттің білім, қабілеті, ұнатуы, қызығуы негізінде ұйымдастырылатын болғандықтан, ол 
студенттің  белсенділігін  күшейтіп,  білім  сапасын  арттырып,  жұмыстың  нҽтижелі  болуына 
ҽсер  етеді.  Сонымен  қатар,  қазақ  тілі  пҽні  арқылы  логикалық  ойларды  қалыптастыруда 
жұмыстардың  алатын  рҿлі  зор  екендігі  де  байқалады.  Студенттерді  пҽнге  қызықтыру 
арқылы,  тез  қабылдау  жҽне  ұшқыр  ойлау  қабілеттерін  ашуға  кҿмектеседі.  Сабақ  кезінде 
алған білімдерін ҽрі қарай дамытуға негізделеді. 
Оқытушы  студенттің  теориялық  тұрғыдан  ойлау  элементтерін  меңгеруі,  ұғымдар 
жүйесінде  белгіленетін  аса  маңызды  жалпы  заңдылықтар  мен  қасиеттер  жҿніндегі  білімді 
меңгеруі жҽне білімді барлық жеке жағдайларда саналы түрде қолданып отыруға мүмкіндік 
беретіндігін ескергені жҿн. 
Сонымен  қатар  жас  маман  еліміздің  болашағын  ойлай  отырып,  ҿзі  жұмыс  істейтін 
ҿндіріс орнында ойын мемлекеттік тілде еркін айта білуге, іс қағаздарды мемлекеттік тілде 
меңгеруге;  кҽсіби  лексиканы  игере  отырып,  кҽсіптік  жоғары  деңгейде  баяндамалар  жасап, 
мҽжілістер жүргізе білуге міндетті. Ол үшін болашақ маманды тҽрбиелейтін оқытушы қазақ 
тілі сабағын осы бағытта жүргізіп, сҿйлесім ҽрекетін меңгерудің тиімді амал-тҽсілдерін білуі 
қажет.  Бұл  орыс  мектептерінде  қазақ  тілі  пҽнін  қазіргі  талапқа  сай  оқытудың  ҿзіндік 
ерекшеліктерін,  сабақ  берудің  ұтымды  ҽдістемесін  игерудің  маңызды  мҽселе  екенін 
кҿрсетеді. 
Ҽр  мамандық  бойынша  мемлекеттік  тілдегі  оқулықтар  даярлау  кеңінен  насихаттауға 
тұрарлық  идея болып табылатыны сҿзсіз. Бүгінгі  таңда оқулық  мҽселесінің қазіргі заманғы 
технологияға  сай  басқа  да  қырлары  ҿзекті  болып  табылады.  Мҽселен,  кҽсіби  қазақ  тілі 
оқулықтарын  даярлау.  Дегенмен  қандай  да  үлгідегі  оқулықтар  болсын  ең  басты  жетістігі  – 
оның  мазмұнында  екендігі  белгілі.  Сондықтан  жоғары  оқу  орындарының  оқытушыларын 
оқулық даярлау  барысында жауапкершілігі зор жаңа міндеттер күтеді.  

жүктеу/скачать 3,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: