and complicated organism called “communal property”. If all systems

and complicated organism called “communal property”. If all systems 

of this complex mechanism function well, then each apartment owner 

only benefits».

Yekaterina Paniklova,  

UNDP Deputy Resident Representative:

«Pilot projects in Astana, Karaganda, Almaty and Kostanay tested new

approaches to improving energy efficiency in the residential sector that

later made their way to the national program on modernization of the

residential sector and contributed to development of important policy

and legal documents on energy efficiency including the Law on Energy

Saving and the Comprehensive Plan on Energy Efficiency».

энергосбережение приносиТ различные выгоды

50

Шағын 

қалалардағы 

тұрғын-үй 

коммуналдық 

шаруашылықтарының  бүгінгі  хал-ақуалы  баршаға  аян:  тозығы 

жеткен  коммуналдық  желілер,ескірген  жылумен,  сумен  және 

электрмен  қамту  көздері,    сондай-ақ,  тұрғын  және  қоғамдық 

ғимараттардың  жағдайлары  да  мәз  емес.    Жергілікті  бюджеттегі 

қаражат тапшылығы осы инфрақұрылымға жеткілікті түрде қаржы 

бөлуге және заман талаптарына сай жөндеу жұмыстарын жүргізуге 

мұрша бермейтіні тағы бар. 

Қазақстанда  халық  саны  50  мыңнан  аспайтын  60-қа  жуық 

шағын  қала  бар.  2012  жылы  өткізілген  халық  санағының 

мәліметтеріне сүйенсек, барлық шағын қалалардағы халық саны 

1 423 445 адамға жеткен, шамамен жалпы халық санының 8 пай-

ызын құрайды.

Еліміздегі  шағын  қалалардағы  негізгі  проблемалары: 

жұмыссыздық,  өмір  сүру  деңгейінің  төмендеуі,  тұрғындардың 

ірі  қалаларға  қоныс  аударуы,  бюджет  қаржысының  тапшы  бо-

луы,  қоғамдық  ғимараттарды    пайдалану  проблемалары,  көлік 

байланысының әлсіздігі, электрмен, жылумен, ауыз сумен қамту 

деңгейінің төмендеуі және т.б.

Осы  мәселерге  қоса  инженерлік  инфрақұрылымдар  мен 

тұрғын  үй  коммуналдық  шаруашылығының  негізгі  қорларының 

әбден  ескіргенін  ескеретін  болсақ,  шағын  қалалардың  болашағы 

алаңдаушылық  туғызады.  Оның  ішінде  жылумен  қамту  жүйелері 

қалалардың энергетикалық тәуелсіздігі тұрғысынан қарастырылуы 

керек.  Жылумен  қамту  жүйесінде  негізгі  қорды  жаңартып  қана 

қоймай,  сонымен  қатар,  коммуналдық  мекемелерді  шығынға 

ұшыратпайтын технологиялық жаңа шешімдер, нормадан тыс жылу 

және ресурс  жоғалтудың алдын алу, қоршаған ортаға тигізілетін 

шығынды азайту тұрғысында шешімдер  қабылдануы тиіс.  

Аталмыш  жобаның  негізгі  мақсаты  шағын  қалалардың 

тұрғындарына  қолайлы  жағдай  туғыза  отырып,  тұрғын-үй  комму-

налды  шаруашылығының    (бұдан  әрі  –  ТКШ)  жаңғырту  моделін 

жасап, оны қолданысқа енгізу және қоршаған ортаға тигізілетін зи-

янды әсерлер салдарын азайтып, коммуналдық қызметтің сапасын 

жақсарту.

Бұл  жобаның  маңыздылығы    елді  мекендердің  ТКШ-на 

жұмсалатын  қаржыны  дұрыс  пайдаланудың  қаржылық  моделін 

жасау.  Еліміздің қатаң климаттық жағдайында өткен жылдардағы  

Приозерск, Семей қалаларында орын алғандай  келеңсіз жайттар-

ды болдырмау үшін  жоба нәтижелері актуалды болып табылады.

Жобаны  іске  асыру  барысында,  Астана  қаласы  маңайында 

орналасқан,  территориялық    және  әкімшілік  жағынан  Астана 

қаласына жататын, бірақ  өз алдына елдімекен ретінде танылған 

бірнеше тұрғын елдімекендер қарастырылып, солардың ішінде При-

городный  елдімекені  пилоттық  аймақ  ретінде  таңдалып  алынды. 

Бұл елдімекеннің құрылу тарихы да басқа шағын қалаларға ұқсас, 

көптеген шағын қалалардың түзілуіне түрлі саладағы мекемелердің 

орналасуы негіз болса, бұл елді мекен 1960-шы жылдары Целин-

ный қаласының аэропорт жұмысшылары үшін салынған болатын. 

Тәуелсіздік жылдарына дейін аэропорт қарамағында болып келген 

елді  мекен  қазіргі  таңда  Астана  қаласының  әкімшілігіне  қарасты. 

Дегенмен  де,  осы  елді  мекеннің  негізін  құраушы  тұрғындар  - 

аэропорттың бұрынғы жұмысшылары, яғни әлеуметтік жағынан аз 

қамтылған зейнеткерлер. Елді мекенде 8 көп қабатты тұрғын үй, 

бір мектеп, екі бала-бақша бар. Халық саны 2200 адам шамасын-

да, аумағы 2 шаршы км. Жылуменқамту жүйесі тұрғысынан  жеке 

елдімекен ретінде қарастыруға әбден болады, себебі, өз алдына 

жылумен қамту көзі, жылу тармақтары және жылу тұтынушылары 

бар. Жылумен қамту көзі ретінде жалпы қуаттылығы 3,9 Гкал/сағ 

құрайтын  алты  қазанмен  жабдықталған,  1965  жылы  салынған, 

«Астана  Энергия»  АҚ-на  қарасты  қазандық  қолданыста.  Қатты 

отынның жылдық шығыны 3200 тонна. Қазандыққа қосылған або-

ненттер:  8 көп қабатты тұрғын үйлер (барлығы 636 пәтер), бала-

бақша және мектеп ғимаратары, дүкен, жалпы тұтыну ауданы 36 

906  ш.м.  Жылу  тармақтарының  ұзындығы  1,22  км,  оның  ішінде 

1,02 км жер үстімен, қалған 0,2 км жер астымен тартылған. Жы-

лумен  қамтудың  температуралық  графигі  95-70оС.  Қазандықта  

отын  беру және күл шығару жұмыстары толығымен қол еңбегімен 

атқарылады,  яғни  механикаландырылмаған.  Астана  қаласы 

әкімшілігінің тапсырысы бойынша осы елді мекен аумағын кеңейту 

жоспарына  сәйкес  жалпы  қуаттылығы  15  МВт  құрайтын  жаңа 

қазандық тұрғызылып жатқанын айта кету керек.

Дегенменде,  осы  жоба  аясында  Пригородный  елді-мекенінің 

жылумен  қамту  жүйесінің  бүгінгі  қал-ахуалы  толығымен  кешенді 

талдаудан  өтіп,  ол  жұмыстарды  атқаруға  шетелдік  маңдай  алды 

компаниялар мен еліміздің беделді сарапшылары тартылды.  Екі 

Ша

ғ

ын 

қ

алаларда

ғ

ы жылумен 

қ

амту проблемалаыны

ң

 шеш

і

м

і

Шопаева айман,  

БҰҰ ДБ және ҚР Үкіметі, ЖаҺандық 

экологиялық қор біріккен жобаларының 

энергетикалық тиімділік жөніндегі 

сарапшысы, Халықаралық инженер-

энергетиктер ассоциациясының мүшесі, 

сертификатты энергоменеджер

Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму 

Бағдарламасының (БҰҰ ДБ) мен ҚР 

Үкіметінің бірлескен «Шағын қалалардың 

тұрғын-үй коммуналды шаруашылығын 

басқару мен жаңғырту моделін жасау 

және сынақтан өткізу» жобасы шағын 

қалалардың энергетикалық тиімділігін 

арттырудың кешенді шешімдерін, 

олардың техникалық және ұйымдастыру 

аспектілерін насихаттауға негізделген.

51

грамоТное управление жилым домом – шаг к энергосбережению

ғимаратқа  энергоаудит  жүргізіліп,  есепсіз  жоғалып  жатқан  жылу 

шығындары анықталды. 

Кешенді талдау нәтижелеріне сүйенсек, тозығы жеткен жылу 

көздері мен тармақтарының өндірілген жылу энергиясын тұтынушыға 

шығынсыз  жеткізу  мүмкіндігі  азайған,  жылу  тасымалдағыш  ал-

дын-ала  химиялық  тазартудан  өтпегендіктен,  құбырлардың  ішкі 

коррозияға  ұшырауы  жиі  орын  алады.  Сонымен  қатар,  осы  жы-

лумен  қамту  тізбегінде  бірде-бір  есептеу  құрылғысының,  яғни 

өндірілген  жылуды  тармаққа  жіберу  және  жылу  тармағынан 

тұтынушыға беру түйініндерінде жылу есептегіш құрылғыларының 

болмауы -  жылу өндіру, тасымалдау және тұтынудың тиімділігі ту-

ралы  нақты мәліметтер бере алмайды.   Жылукөздері қазандықтар 

болып табылатын осындай елді-мекендердегі ең басты мәселенің 

бірі -  қазандық жұмысының кезеңдік сипатқа ие болуы салдары-

нан,  тұрғындардың  жаз  айларында  ыстық  сусыз  қалуы.  Приго-

родный  елді-мекені  тұрғындары  ыстық  судың  жыл  онекі  ай  бойы 

болмауы салдарынан, әлдеқашан қазандық ыстық суынан бас тар-

тып, әр пәтерге орнатылатын электрлі су жылыту құрылғыларын 

пайдалануға  көшкен.  Ыстық  суды  электр  энергиясы  көмегімен 

алудың  қымбаттылығын  былай  қойғанда,  тұрғын  үйлердің  1960-

1970  жылдары  салынғанын  ескретін  болсақ,  пәтерлердің  электр 

желілерінің  қуаттылығы  мұндай  жүктемеге  есептелмеген.  Яғни, 

үйлердің электр желілерінде өрт қаупі туындау мүмкіндігі артқан. 

Елді  мекенде  орналасқан  мектеп,  бала-бақша  ғимараттары 

ыстық суды жылыту кезеңінде жылу тармақтарынан алады, жаз ай-

ларында электрлі су қыздырғыштар пайдаланады.  Осы қоғамдық 

ғимараттардың жылу тармағынан ыстық су алып отырғанына бай-

ланысты,  ауыспалы  кезеңдерде  (сыртқы  ауа  температурасының 

+10  ÷0оC)  жылу  тармақтарындағы  жылу  тасымалдағыш  тем-

пературасын  ыстық  су  температурасының  нормасынан  (55оС-

тан)  төмендете  алмайды,  салдарынан  ғимараттарға  артық  жылу 

берілуде.  Тұрғын  үйлер  мен  басқа  да  ғимараттардың  жылу  то-

раптарында  сыртқы  ауа  температурасына  байланысты  жылу 

реттегіш  орнатылмағандықтан,    ауыспалы  кезеңде  бөлмелердегі 

ауа  температурасы  шамамен  28-30оС  мөлшерінде  болады  және 

тұрғындардың ауа температурасын тек қана терезе көмегімен рет-

теуден басқа амалы қалмайды. 

Кешендік  зерттеулер  нәтижесінде  тағы  бір  белгілі  болғаны, 

қазандықтардағы барлық процестер қол еңбегімен жүзеге асыры-

лады,  бақылау-өлшеу  аспаптары  моральдық  және  материалдық 

тұрғыдан ескірген, норма талаптарына сай келмейді. Қазандық көп 

жылдар  бойы  пайдаланылуына  қарамастан,  жабдықтарына  тек 

кезеңдік  жөндеу  жұмыстары  жүргізіледі,    жекелеген  элементтері 

істен шыққан кезде ғана ауыстырылады.  Жылумен қамту жүйесінің 

пайдалы әсер коэффициентін (ПӘК) анықтау мүмкін емес. Жылу 

өндіру,  тасымалдау  және  тұтыну  кезіндегі  жоғалатын  жылу 

шығындары  есептеу  құралдары  болмауы  салдарынан  есепке 

алынбайды. Тұрғындарға жылу ақысы пәтерлеріндегі жылытыла-

тын ауданға байланысты, нормативтік тариф бойынша есептеледі.   

Демек,  тұрғындардың  жылу  энергиясын  үнемдеуге  деген  ынтасы 

жоқ, себебі, қыс бойы терезеңді ашып қойсаңда сол төлем, жау-

ып  қойсаңда  сол  төлем.  Энергия  үнемдеудің  әрбір  үйден,  әрбір 

пәтерден,  тіпті,  әрбір  тұрғыннан  басталатынын  ескеретін  болсақ, 

мұндай  жылумен  қамту  жүйелерін  толығымен  қайта  жаңғырту 

қажеттілігі туады.  

Шағын  елді-мекендердегі  тағы  бір  бас  көтертпейтін 

мәселелердің  бірі  –  көп  пәтерлі  тұрғын  үйлер  мен  ондағы 

инженерлік жүйелердің ескіруі және осы кондоминиум нысандарын 

басқаратын  ПИК  (пәтер  иелері  коперативтері)  жұмысының  мар-

дымсыз болуы. Пәтер иелерінің пайдалану шығындарына төлейтін 

ақысы,  көбінесе,  үйдің  айналасын  жинап-тазалау  мен      ұсақ-

түйек  жұмыстарды  жасаудан  басқаға  жетпейді.  Үйдің  техникалық 

жағдайын қажетті деңгейде ұстап тұру үшін қомақты қаржы керек 

екені  аян.  Ал,  ондай  қаржыны  әлеуметтік  жағынан  аз  қамтылған 

шағын қала тұрғындары жинай алмасы анық.  Ауданы 44 шаршы 

метрді құрайтын, екі тұрғыны бар пәтердің коммуналдық төлемдерін 

талдау  нәтижесінде,  төленетін  ақының  басым  бөлігі  жылу  және 

электр энергияларына жұмаслатыны белгілі болды.  Бұл түсінікті 

де,  өйткені,  тұрғынның  жылу  энергиясын  үнемдеуге  мүмкіншілігі 

жоқ болса, электр энергиясын жарық пен электр құрылғыларынан 

басқа, ыстық су алу үшін пайдаланып отырған белгілі. 

Жоба  сарапшылары ұсынған энергияны үнемдеуге бағытталған 

нақты шаралар, ол – үйдің жылу торабына ең алдымен жылу есеп-

теу құрылғысын  және сыртқы ауа температурасына байланысты 

автоматандырылған  түрде  жылу  реттегіш  қондырғысын  орнату, 

пәтерлер  мен  подъездерде  жылу,  электр  энергияларын  үнемдеу 

шараларын  ұйымдастыру,  тұрғындардың  арасында  үгіт-насихат 

жұмыстарын жүргізу.

Жоба  аясында,  жоғарыда  атап  өткеніміздей,  екі  ғимаратта 

энергоаудит жүргізілді:№125 көп пәтерлі тұрғын үй мен №57 «Сал-

Сурет -1. Тұрғындардың коммуналдық төлем құрылымы.

52

танат»  бала-бақшасында.Нәтижесінде,  ғимараттардың  нормадан 

артық жылу тұтынуы анықталды, атап айтсақ, нормативтік көрсеткіш 

бойынша, осы климаттық жағдайда орналасқан 4 қабатты тұрғын үй 

әр шаршы метр ауданға 157 кВт*сағ. жылу тұтыну керек болса (ҚР 

ҚН 2.04-21 «Азаматтық ғимараттардың энергия тұтынуы және жылу 

сақталуы»), аталмыш тұрғын үй 320,7  кВт*сағ/ш.м. жылу тұтынады 

екен,  ал  норма  бойынша  233  кВт*сағ/ш.м.  жылу  тұтыну  керек 

бала-бақша ғимараты 417 кВт*сағ/ш.м. тұтынады.  Екі ғимарат та 

энергетикалық тиімділік класы жағынан «Е» (төмен) класты, яғни 

ғимараттардың жылу сақтау қабілеттерін жылу оқшаулау арқылы 

арттыру керек. Қорытындылай келе, әр ғимараттың жылу үнемдеу 

мүмкіншілігі 40-тан 60 %-ға дейін екенін айтуға болады.

Жоба  аясында  халықаралық  сарапшылар  жасаған  талдау 

нәтижелері мен ұсыныстарына сүйене отырып, Пригородный елді 

мекені  бойынша  жылумен  қамту  жүйесін  жаңғырту  моделі  жаса-

лынып,  ғимараттардың  энергетикалық  тиімділігін  арттыру  шара-

ларын  насихаттау    ары  қарай  жалғасын  табуда.      Ғимараттарда 

жылу есептеу құрылғылырының болмауы салдарынан нақты жылу 

тұтынуды есептеу мүмкін болмағандықтан, жобаның пилоттық ны-

саны ретінде алынған №125 көп қабатты тұрғын үйдің жылу тора-

бына жылу есептегіш құрылғысы орнатылды. Бұл шара жаңғырту 

шараларына  дейін  үйдің  қаншалықты  жылу  тұтынатынын  білуге 

көмегін  тигізеді.  Сонымен  қатар,  Астана  қаласы  бойынша  жылу 

есептеу  құралдары  орнатылған  үйлерге  тиімді  тариф  бойын-

ша  ақы  төлеу  жүргізілетіндіктен,  тұрғындар  жылу  энергиясынан 

үнемделген қаражатқа төрт подъезге заман талаптарына сай код-

пен жабылатын, жылу оқшауланған сыртқы есіктер орнатып алды. 

Бұл  жылу  энергиясын  үнемдеуге  тұрғындар  тарапынан  жасалған 

алғашқы  қадам.  Осы  жобаның  орындалуы  барысында  «Эле-

рон»  ПИК-мен  тығыз  байланыста  жұмыстар  жасалып,  пилоттық 

үйдің  жылу  модернизациясынан  өтуі  үшін    жобалық-сметалық 

құжат  дайындалуда.  Сонымен  қатар,  жоба  сарапшыларының 

көмегімен,  «Элерон»  ПИК-і    Жаһандық  Экологиялық  Қордың 

Шағын Гранттар Бағдарламасы бойынша конкурсқа қатысып, үйдің 

подъездегі терезелерін ауыстыруға және жылумен қамту жүйесінің 

жертөледегі  құбырларын  ауыстыруға,  автоматтандаралған  жылу 

реттеу  торабын орнатуға грант ұтып алды. Бұл атқарылып жатқан 

жұмыстар  тұрғындар  арасында  кеңінен  талқыланып,  көп  пәтерлі 

тұрғын үйлердің энегетикалық тиімділігін арттыру мүмкіншіліктерін 

насихаттауға бағытталған.

Қоғамдық ғимараттарға тоқталатын болсақ, жыл сайын кезекті 

жөндеуден ғана өтіп отыратын ғимараттардың да жағдайлары аса 

мәз емес. Онымен қоса, жаздың күнгі ыстық су мәселесі тағы бар. 

Жаз  айларында  мектеп  оқушылары  демалысқа  кететінін  ескеріп, 

сарапшылар кеңесі бойынша, бала-бақша ғимаратының шатырына 

күн сәулесі арқылы ыстық су алатын қондырғы орнату ұсынылды.  

Бұл  шараАстана  қаласы  Есіл  аудандық  әкімшілігі  тарапынан 

қолдау  тауып,  қазіргі    кезде  іске  асырылуда,  жақын  арада  бала-

бақша бүлдіршіндері ыстық сумен қамтылатын болады. 

Сондай-ақ,  жоба  аясында  елімізде  танымал  болған  білікті 

компаниялардың  қатысуымен,елді-мекеннің  жылумен  қамту 

тармақтарының энергетикалық тиімді жобасы жасалуда.

Елбасы    өзінің    «Стратегия  –  2050»  халыққа  жолдаған 

үндеуінде    Үкіметпен  облыс  әкімдеріне  шағын  қалаларды  дамы-

ту бағдарламасын жасау туралы тапсырма бергені бәрімізге аян.  

Белгілі себептермен, бұл тапсырманы орындау осы жылдың аяғына 

қалдырылды.  Аталмыш жоба нәтижелері осы «Шағын қалалардың 

даму бағдарламасына»  негіз   болады деп сенеміз.

53

To  Kazakhstan,  the  concept  of  «green  economy»  implies  three 

constituent parts - resource conservation, energy efficiency and organic 

agriculture. All the rest are derivatives of these constituents. 

President N.A. Nazarbayev set the task of Kazakhstan joining the 

ranks  of  thirty  world  advanced  nations,  the  most  competitive  nations 

in  the  world.  Competitiveness  of  the  country  is  composed  of  the 

competitiveness of each item of commodity, works or services. To what 

extent are we competitive in this regard in the world now? 

 Unfortunately, the resource intensity of our economy as a whole, and 

of individual enterprises,  are such that to improve the competitiveness 

of the national economy, we  should not talk only about the costs, but 

of the reduction of specific consumption of resources per unit of output. 

Resources  are  divided  into  natural,  human  and  man-made.  Natural 

resources are the land, minerals. Therefore, their rational use is already 

the green economy. 

 The second constituent part of the green economy is rise of energy 

efficiency  and  energy  saving.  Strictly  speaking,  the  energy  itself  is  a 

resource too. But it is a special kind of resource that deserves a separate 

talk. In the frames of green economy, energy efficiency is not only in the 

use of non-traditional renewable energy sources - solar, wind, biogas, 

etc.  Even  in  economic  terms,  in  terms  of  prime  cost,  it  is  premature 

to talk about their widespread use. To Kazakhstan at present, energy 

efficiency is primarily the enhancement of the efficiency of production 

and consumption of traditional energy sources - oil, coal, gas, etc. In 

other words answers to two questions need be sought: 

1) How rationally are they used in industrial and energy productions? 

2) How efficiently do we, as consumers, use the thermal and electric 

power? 

Suffice  it  to  mention  that  according  to  the  international  experts’ 

estimations 30% of the incoming thermal power in our homes is irrationally 

used.  To  put  it  simply,  we  heat  the  street.  Domestic  and  international 

experience shows that with proper thermo-upgrading of the buildings, we 

could reduce the heat consumption in them by 40-60%. It should be noted 

in it that the Housing and Public Utilities account for about 40% share of 

the overall thermal power produced in the country and more than 22% of 

the electric power. It is in household use. Energy intensity of industries also 

leaves much to be desired. This in turn tells on our competitiveness, and it 

is a huge reserve for the development of a green economy. 

 Organic farming, the third constituent part of the green economy, 

has a promising outlook in Kazakhstan. As a matter of fact the climatic 

conditions  of  our  country  and  large  areas  of  farmland  encourage  the 

application of resource-saving technologies. Furthermore, minimal use 

in previous years of chemicals, pesticides and herbicides enable now the 

production of organic food, which  can be said to be the main national 

competitive advantage of this industry in our country. Such products are 

much more expensive in the international market. And this circumstance 

may help cope with a main challenge in enhancing competitiveness of 

domestic agricultural production - lack of access to seaports. Organic 

agriculture  is  a  strategic,  promising  and  rapidly  developing  world 

innovative  direction.  Currently,  information  about  certified  products  of 

organic agriculture and trade are available in more than 160 countries. 

Certified organic land areas are the size of about 40 million hectares. 

Demand for organic food, fiber, health and beauty products persists in 

the world, with sales rising by more than five billion US dollars a year. In 

2011 the volume of international sales of organic products reached 59 

billion U.S. dollars, and by 2015 it is projected to be 88.9 billion dollars. 

As we see, to Kazakhstan the green economy has a strictly practical 

significance and plays an important role in achieving the strategic goal of 

enhancing the country’s competitiveness.

элекТроэнергия – эТо деньги!

What is a «green economy»? 

In Kazakhstan society an ambiguous attitude is 

forming to the «green economy.» Firstly, it can 

be understood from the fact that even in official 

documents, the term is still used in quotes. 

Secondly, to many people it is immediately 

associated with wind turbines, solar energy, 

biogas, or the actions of «Greenpeace». 

So what is a «green economy»? To what extent is 

it relevant for Kazakhstan nowadays?

 

By Saltanat Rahimbekova, Doctor of Economics, 

Chairperson of the Board of Legal Entities 

“Coalition “For the ‘green economy’ and G-Global 

development.” 

54

1. The 10 most common misconceptions regarding the installation and 

maintenance of the automated control system of heat consumption. (This 

publication considers expediency of using the automated control systems 

of heat consumption in existing and currently constructed new buildings.) 

2. The concept of creating energy efficiency center in Kazakhstan. 

(This publication gives an overview of international experience in the 

creation of energy efficiency centers, and offers a concept for Energy 

Efficiency Center in Kazakhstan.) 

3.  Opportunities  of  achieving  social  effect  through  energy 

efficiency of residential buildings. (The publication is addressed to 

those, concerned with energy efficiency of apartment blocks.) 

4.  Green  building.  (The  booklet  contains  general  information 

on  green  building  record  and  the  most  well-known  and  generally 

accepted standards in this area.) 

5.  Teaching  Materials.  Refresher  course  in  energy  efficiency 

of  communal  heating  sector  and  of  buildings.  (The  publication  is 

addressed to trainers (teachers). It contains basic materials needed 

for successful teaching of this course.) 

6.  Review.  Foreign  experience  in  utilities  upgrade  in  small 

communities. 

7. Protocol account on energy efficiency projects in residential 

and  public  buildings.  (The  publication  is  addressed  to  decision-

makers in the field of energy efficiency and conservation; it will be 

useful  to  cooperatives  of  apartment  owners,  managers  of  service 

companies and ordinary consumers of thermal power.) 

8.  Energy  saving  at  a  reasonable  price!  Presentation  of  pilot 

energy-efficient residential building in the city of Karaganda. Booklet. 

9. Pilot demonstration projects on improving energy efficiency in 

the buildings of Astana, infographics. 

10.  Upgrading  of  the  heat  supply  unit  of  the  building  of  state 

economic lyceum № 9 in Astana, infographics.

11.  RK  Law  «On  energy  saving  and  energy  efficiency,» 

infographics.

12. Regulatory and technical documents, infographics. 

13. Evaluation of the energy efficiency and a class of residential 

buildings in Kazakhstan, infographics. 

14. Pilot project for the construction of energy-efficient residential 

buildings in the city of Karaganda, infographics. 

15.  Influence  of  residential  construction  sector  on  greenhouse 

gas emissions in Kazakhstan, infographics. 

16. Methodology of energy audit of civil buildings, infographics. 

17.  Housing  development  in  the  Republic  of  Kazakhstan, 

infographics.

 

18. The system of ventilation with heat recuperation, infographics.

Publications of the Government of RK / 

UNDP / GEF project

55

сисТема «Теплый пол» экономиТ ценТральное оТопление