(В. Гербачевский əдістемесі)

108
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
1998. стр. 78–80. Психология личности. Тек-
сты/Под ред. Ю.Б.Гиппенрейтер, А.А. Пузы-
рея. − М.: Изд-во МГУ, 1982. − С.85-89.
3 Festinger L. Wish, expectation and group 
standards as factors infl uencing level of aspiration 
// J. Abn. Soc. Psychol. 1942. Vol. 37. Frank J. 
D. Individual differences in certain aspects of the 
level of aspiration // Am. J. Psychol. 1935. – P. 
14-15.
4  Серебрякова  Е.А.  Уверенность  в  себе  и 
условие  ее  формирования  у  школьников // 
Ученые записки Тамбов, пед. ин-та. Тамбов, 
1956. – C. 25-27.
5  Ананьев  Б.Г.  Избранные  психологиче-
ские труды: В 2 т./ Под ред. A.A. Бодалева и 
др. − М.: РАУ, 1980. Т. 2. – С. 15-17.
6  Семин  В.Н.  Экспериментальное  изуче-
ние  активности  личности  подростков:  дис....
канд. психол. наук. − Рязань, 1975. – 356 c.
7  Семина  Л.В.  Особенности  уровня  при-
тязаний  младших  школьников  в  учебной  де-
ятельности. дис. … канд. психол. наук. − Ря-
зань, 2003. – C. 119-121.
8  Маралов  В.  Г.  Основы  самопознания  и 
саморазвития: Учеб. пособие для студ. сред. 
пед. учеб, заведений. − 2-е изд., стер. − М.: 
Издательский  центр  «Академия», 2004. − 
256 с.
9 Глоточкин А.Д., Каширин В.П. Социаль-
но-психологические  аспекты  самоутвержде-
ния  личности  в  коллективе // Психологиче-
ский журнал. 1982. − №4. – 556 c.
10 Гербачевский В.К. Исследование уров-
ня притязаний в связи с индивидуально-типи-
ческими характеристиками эмоциональности 
и интеллекта:. Дис. ... канд. психол. наук, − Л., 
1976. – C. 119-120.
Б.С. ЖУМАГУЛОВА
Казахский национальный педагогический университет имени Абая
bakitgul@inbox.ru 
Казахстан, Алматы
РОЛЬ ИНТЕНЦИИ В ПЕДАГОГИЧЕСКОМ ДИСКУРСЕ
Аннотация
В статье дается обзор теоретических сведений о теории дискурса, педагогического дискур-
са. Обосновывается роль интенции в рамках педагогического дискурса. Использование разных 
видов интенций способствуют гармонизации общения субъектов педагогического дискурса и 
оптимизации процесса обучения.
Ключевые слова: педагогический дискурс, коммуникативный акт, коммуникативное взаимо-
действие, интенция, общение, обучение.
Мақалада  дискурс  теориясы,  педагогикалық  дискурс  жайында  теориялық  мəліметтерге 
шолу жасалған. Педагогикалық дискурс аясында интенцияның рөлі негізделеді. Əр түрлі ин-
тенцияларды  пайдалану  педагогикалық  дискурс  субъектерінің  қарым-қатынас  жасаудағы 
үйлесімділігіне жəне оқыту үрдісін оңтайландыруға мүмкіндік береді.
Түйін сөздер: педагогикалық дискурс, коммуникативті акт, коммуникативті өзара əрекеттесу, 
интенция, қарым-қатынас, оқыту.
Annotation
The work provides an overview of theoretical knowledge on the theory of discourse. It is substantiated 
the role of intention within pedagogical discourse. The use of different kinds of intentions promotes 

109
Педагогикалық жəне психологиялық ғылым - қоғамға - Педагогическая и психологическая наука − обществу
harmonization of communication subjects of pedagogical discourse and optimization of the learning 
process.
Keywords: the discourse, pedagogical discourse, intention, communication, learning.
О
бзор  научной  литературы,  посвящен-
ной изучению дискурса, позволил вы-
явить ряд проблем, связанных с неоднознач-
ностью данного понятия, а также сферой его 
применения. С одной стороны, термин «дис-
курс» востребован многими дисциплинами – 
философией, психологией, социологией, язы-
кознанием  и  др.  В  настоящее  время  активно 
разрабатывается новое направление – дискур-
сология.  Тем  не  менее  с  точки  зрения  линг-
вистики  еще  не  установился  объем  понятия 
«дискурс», что стало причиной его широкой 
трактовки.  С  другой  стороны,  несмотря  на 
большое количество направлений и научных 
течений, изучающих дискурс, еще не опреде-
лена его методология.
При изучении основных лингвистических 
подходов  термина  «дискурс»  выделяются 
следующие его интерпретации: 
1)  языковой  феномен,  имеющий  специ-
фи ческие  правила  организации  языковых 
единиц  разного  уровня – грамматического, 
словообразовательного,  лексического,  син-
таксического;  объектом  изучения  являются 
лингвистические факторы;
2)  речевой  феномен,  включающий  психо-
лингвистический,  социокультурный,  прагма-
тический контекст; направленный на выявле-
ние экстралингвистических факторов;
3) объединяющий языковой и речевой фак-
торы,  что  расширяет  границы  изучаемого 
объекта.
В данной работе мы будем придерживаться 
следующего определения данного термина.
Дискурс – сложное  коммуникативное 
явление, включающее не только акт создания 
определенного  текста,  но  и  отражающее  за-
висимость создаваемого речевого произведе-
ния от значительного количества экстралинг-
вистических обстоятельств – знаний о мире, 
мнений, установок и конкретных целей гово-
рящего [Ван Дейк; А. Фуко и др.].
Попытки  выделить  и  описать  тот  или 
иной вид дискурса связаны с решением ряда 
вопросов:  онтологического  обоснования 
опре  деленного  вида    дискурса,  определения 
его  границ,  выявления  его  дистинктивных 
признаков, метаязыка и др. 
Изучение частных видов дискурса в зави-
симости от объекта исследования не позволя-
ет  выделить  иерархически  организованную 
структуру «глобального» дискурса в силу вза-
имообусловленности,  взаимодействия,  пере-
сечения отдельных его разновидностей. 
Так, если принять во внимание диалогич-
ность  общения,  базовым  для  всех  выделяе-
мых  видов  дискурсов  будет  диалогический 
дискурс,  который  включает  такие  виды,  как 
устный и письменный дискурс. Общими для 
диалогических видов дискурса являются при-
знаки логичность изложения и культура мыш-
ления;  сфера  функционирования  (по  стилям 
речи);  тема/тематика  общения  (по  областям 
знания); учет конвенциональности общения.
Признавая диалогический дискурс как ро-
довой по отношению к другим видам дискур-
сов, обратимся к одному из его видов – педа-
гогическому дискурсу.
Цель  педагогического  дискурса – социа-
лизация  нового  члена  общества  (объяснение 
устройства  мира,  норм  и  правил  поведения, 
организация  деятельности  нового  члена  об-
щества в плане его приобщения к ценностям 
и  видам  поведения,  ожидаемым  от  ученика, 
проверка понимания и усвоения информации, 
оценка  результатов).  Стратегии  педагогиче-
ского дискурса состоят из коммуникативных 
интенций, конкретизирующих основную цель 
социализации человека – превратить челове-
ка  в  члена  общества,  разделяющего  систему 
ценностей, знаний и мнений, норм и правил 
поведения  этого  общества.  Можно  выделить 
следующие  коммуникативные  стратегии: 
объясняющую, оценивающую, контролирую-
щую,  содействующую,  организующую [1, с. 
302]. 
Действительно,  динамика  коммуникатив-
ного  акта,  его  продуктивность,  гармонич-

110
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
ность/дисгармоничность  зависят  от  выбора 
говорящими тех или иных стратегий и тактик. 
Определенную роль играют и целеустановка 
речевых  партнеров,  социокультурные,  пси-
хологические,  индивидуальные  особенности 
и  др. «Успешность  диалога  зависит  от  мно-
гих факторов: психологических, социальных, 
иерархических  и  т.п.  Процесс  кодирования 
сообщения  адресатом  и  его  декодирование 
адресантом  довольно  сложен.  Например,  в 
ситуации  бесконфликтного  общения  часто 
используются  реплики-подхваты – ответные 
реакции,  которые  являются  структурно-се-
мантическим  продолжением  инициальной 
реплики» [2, с.159]. 
Под  интенцией  понимается  ведущая  (гло-
бальная)  цель  субъекта,  его  стратегия;  под 
установкой – контроль над реализацией веду-
щей цели, который реализуется посредством 
набора конкретных тактик.
Компонент установка выделяется В.Н. Сте-
пановым в рамках провокационного дискурса, 
который «в целом относится к дескриптивно-
му типу текстов и нацелен на «проговарива-
ние»  того,  что  мыслится  в  качестве  объекта 
когнитивной  установки  адресанта,  с  целью 
эксплицировать ее для адресата и тем самым 
предложить, а точнее «навязать» последнему 
то  или  иное  речевое  действие,  определенно-
го рода речевой «поступок». Последнее звено 
возникающего речевого произведения, содер-
жащего  собственно  номинацию  конкретной 
обстановки,  остается  скрытым.  Таким  обра-
зом, при удачном для адресанта стечении об-
стоятельств его когнитивная установка будет 
распознана и воспринята, а провокация окон-
чится успехом» [3, с.116]. 
С  позиции  политического  дискурса  «ком-
муникативная установка направлена на акту-
ализацию информативной и воздействующей 
функций  и  программируется  адресантом. 
Чтобы  информация  произвела  должное  впе-
чатление и привела к ожидаемому результату, 
она должна быть яркой, образной, запомина-
ющейся;  каждая  новая  мысль  в  ней  должна 
быть  подчинена  единой  цели»,  для  подачи 
материала  как  «единственно  верного»,  субъ-
ектом  дискурса  привлекаются  риторические 
средства,  он  «играет  различными  понятия-
ми,  использует  слова,  значение  которых  не-
определенно,  использует  апеллятивные  вы-
ражения. Во время своего выступления автор 
апеллирует не только к нашему разуму, но и к 
нашим  чувствам.  Для  него  является  важным 
не только доказать истинность или ложность 
какого-либо  положения,  приводя  убедитель-
ные факты и аргументы, приводя читателя к 
определенным выводам, но и должным обра-
зом настроить аудиторию эмоционально, тем 
самым подтолкнув ее к конкретным действи-
ям» [4, с.27]. При обучении говорящий стре-
мится привлечь аудиторию на свою сторону, 
включить в «свой» круг.
Справедливо мнение, что «в соответствии 
с  воздействием  на  разные  аспекты  сознания 
слушающего  целевые  установки  речи  могут 
формировать определенные сферы эффектив-
ности,  к  которым  относятся: 1) провокация 
эмоций, 2) привлечение внимания, 3) распро-
странение знаний, 4) создание намерений, 5) 
побуждение к действию, 6) формирование на-
выков» [5, с.104].
Выделяется  манипулятивная  когнитивная 
установка, которая проявляется «в непризна-
нии  субъектом  речевого  воздействия  равной 
ценности личности объекта речевого воздей-
ствия по сравнению с собственной, а также в 
стремлении добиться желаемого результата в 
случае конфликта интересов без каких-либо (в 
том числе эмоциональных) затрат», что связа-
но с умалением достоинств оппонента, а так-
же данная установка заключается «в стремле-
нии удовлетворить собственную потребность 
посредством  использования  ресурсов  объ-
екта,  приэтом  не  обнаруживая  собственную 
потребность (т.е. скрытно)» [6, с.192], что по-
зволяет сделать языковая игра, использование 
эффекта  обманутого  ожидания,  применение 
приема мнимого согласия.
В педагогическом дискурсе немаловажную 
роль играет коммуникативная цель как «мыс-
ленное  предвосхищение  участником  комму-
никации  желательного  для  него  результата 
коммуникации,  направленность  сознания  на 
этот  результат;  то,  к  чему  стремится  говоря-
щий, предполагаемый реальный результат де-

111
Педагогикалық жəне психологиялық ғылым - қоғамға - Педагогическая и психологическая наука − обществу
лового  общения.  От  коммуникативной  цели 
зависит  всё  речевое  поведение  человека,  со-
держание,  композиция  и  стиль  его  текста. 
Соотношение  приведенных  понятий  друг  с 
другом  неоднозначно.  Наряду  с  распростра-
ненной  точкой  зрения,  отождествляющей 
коммуникативную  цель  и  коммуникативное 
намерение/интенцию,  встречается  и  другая, 
отделяющая  цели  от  намерений  и  интенций, 
например  в  повседневной  речевой  практике; 
в  повседневном  речевом  общении  коммуни-
кативная цель не всегда соответствует комму-
никативному намерению» [7].
В  зависимости  от  коммуникативных  си-
туаций  выделяются  контактоустанавливаю-
щие интенции, регулирующие интенции (по-
буждение к действию – выражение просьбы, 
предложение, пожелание, требование, приказ 
и  др.),  информативные  интенции  (запрос  о 
событиях, фактах, причине, следствии и др.), 
интенция-поддержка  (разновидности:  под-
держка-одобрение, поддержка-согласие и др.) 
оценочные интенции и др.
Репертуар  интенций  разнообразен,  и  ис-
пользуется для создания гармоничного взаи-
модействия педагога и учащихся.
В  процессе  обучения  активизируются  ре-
чевые  формулы  той  или  иной  интенции.  К 
примеру,  для  организации  и  проведения  за-
нятий в форме диспута необходима предвари-
тельная подготовка.
Основная форма речи на диспуте – диало-
гическая  речь,  которая  предполагает  обмен 
высказываниями  по  предложенной  пробле-
матике, поэтому нужно обучить конструиро-
ваниюдиалога с разными коммуникативными 
интенциями.  В  данном  виде  речевого  взаи-
модействия важную роль играют следующие 
умения: 
-  умения  и  навыки  распознавания  кон-
фликтных ситуаций;
- умения находить из них выход;
-  умение  управлять  ходом  развития  диа-
лога;
- умение изменять ход диалога и др.
Так,  знание  различных  видов  интенций, 
использование  данных  умений  положитель-
но отражается не только на коммуникативном 
взаимодействии  в  процессе  обучения,  но  и 
шире – при общении в различных ситуациях 
в обыденном дискурсе.
ЛИТЕРАТУРА
1  Карасик  В.И.  Языковой  круг:  личность, 
концепты, дискурс. – Волгоград., 2002. 
2  Ковш  О.А.  Реплики-подхваты  со  значе-
нием  недоверия  в  болгарском  языке // Язык 
и  межкультурные  коммуникации:  Сб.  научн. 
ст. / Редкол. В.Д. Стариченок [и др.]; отв. ред. 
В.Д.  Стариченок. – Минск:  БГПУ, 2007. – 
С.159-160.
3 Степанов В.Н. Провокационный дискурс 
(ПД) // Русский язык: исторические судьбы и 
современность: Междунар. конгресс исследо-
вателей русского языка: Труды и материалы / 
Под общ.ред. М.Л. Ремневой и А.А. Поликар-
пова. – М., Изд-во МГУ, 2001. – С. 116-117.
4 Рыженкова С.Н. Прагмалингвистические 
параметры  политического  дискурса // Текст 
и контекст в языковедении: Мат-лы Х Вино-
градовских чтений. – В 2-х ч. – Ч.II / Отв.ред. 
Е.Ф. Киров. – М.: МГПУ, 2007. – С. 25-29. 
5 Зарецкая Е.Н. Риторика. Теория и прак-
тика  речевой  коммуникации. – М.:  Дело, 
1988. – 480 с.
6 Мкртычан С.В. Манипулятивное речевое 
воздействие: соотношение текста и контекста 
// Текст и контекст в языковедении: Мат-лы Х 
Виноградовских чтений. – В 2-х ч. – Ч.II/ Отв.
ред. Е.Ф. Киров. – М.: МГПУ, 2007. – С. 192-
195. 
7. edu.dvgups.ru/METDOC/CGU/SOTS_
KULT_SERVIS/.../4.htm

112
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
Ф. ЕСКЕНЕЕВ
Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясы
Алматы қ., Қазақстан
КОМПОЗИТОР АҚТОТЫ РАЙЫМҚҰЛОВАНЫҢ 
ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНЫҢ НЕГІЗІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ БАСТАУЛАР
Аннотация
Мақалада  автор  белгілі  композитор,  кəсіби  музыкант,  қазақ  халық  музыкасы  жанашыры 
Ақтоты Райымқұлованың музыкалық өсу жолын, шығармашылығын, отандық музыка деңгейін 
кəсіби тұрғыда көтеру жолындағы елеулі еңбегін музыка өнерінің қазіргі жай-күйі тұрғысынан 
қарастырады.  Композитордың  берген  сұхбаттары  негізінде,  ол  жетекшілік  ететін  топтар 
шығармашылығына сүйене отырып қазақ музыка өнерін əлемдік деңгейде таныту жолындағы 
шығармашылық ізденістерін талдайды.
Түйінді сөздер: шығармашылық ізденіс, дарынды композитор, жоғары деңгейлі өнер.
В статье автор рассматривает пути музыкального развития, творчества известного компози-
тора и профессионального музыканта, подчеркивает весомый труд человека, проявляющего за-
боту о народной музыке в контексте современного состояния музыкального искусства. Описы-
вает творческий поиск композитора в целях признания казахского музыкального искусства на 
мировом уровне, используя материалы из интервью с самой певицей и опираясь на творчество 
музыкальных групп под ее руководством.
Ключевые слова: творческий поиск, талантливый композитор, искусство высокого уровня.
Annotation
In article the author considers the path of musical development, creativity, signifi cant work to raise 
the level of the domestic professional music of the famous composer, professional musician, a man 
who shows concern Aktoty Rayymkulovoy folk music in the context of the current state of music. 
Describes the composer’s creative search for its recognition on a global level, using material froman 
interview with the singer, and drawing on the work of the groups under her leadership.
Key words: creative search, talented composer, a high level of art. 
Х
алық  музыкасы – қазақ  музыкалық 
мұрасының қайнар бұлағы. Төл өнері-
міз деңгейі əлем сахнасынан орын алған, биік 
дəрежелі  классика  екенін  мойындау  қажет. 
Қазақтың  ұлт  ретіндегі  рөлін  айқындайтын 
басты бейнесі – салт-дəстүрі, музыкасы жəне 
өнері.  Біздің  əлем  мойындаған  музыканттар 
шетелді  батысеуропалық  музыкамен  емес, 
тек ұлттық музыкамызбен ғана таңғалдырып 
жүргендігін  айтады.  Бұл  жөнінде  компо-
зитор  А.Райымқұлова: «Музыкант  ретінде 
маған  «дəстүр»  деген  сөз  төмендету  емес, 
«классика»  дегеннен  де  биік  естіледі.  Біз  өз 
дамуы мызды  тек  қазақ  халқы  ретінде  ғана 
қарамай,  жалпы  дамуда  қарауымыз  керек. 
Классика – батыста дамыған еуро палық даму 
түрі,  классикалық  өнерді  дамытатын  қазіргі 
заман  өнері.  Тіпті  за манауи  кəсіби  компози-
торлар, біз де, классикалық өнер бола алмай-
мыз. Біз олардың жанры, оркестрлік құрамын 
пайдалана  отырып,  өз  идеяларымызды  олар 
түсінетін тілде береміз» [1].
Халық  музыкасының  əлемдік  деңгейдегі 
классикамен  тең  дəрежеде  екенін  дəлелдеп 
жүрген  А.Райымқұлова 1964 жылы 2 ма-
мырда  Алматыда  қазақтың  зиялы  отбасын да 
дүниеге  келген.  Əкесі  Рахметолла  Райым-
құлов  елге  танымал  жазушы  болса,  анасы 
Мəкиза  Дайырбайқызы  Қазақ  кеңес  энци-
клопедиясында  жұмыс  істеген.  Дарынды 

113
Педагогикалық жəне психологиялық ғылым - қоғамға - Педагогическая и психологическая наука − обществу
композитордың болашағын негізінен ата-ана-
сы болжаған. Бұл туралы белгілі жазушының 
замандастары  М.Раш  пен  Қ.Исабаевтың 
естеліктерінде айтылған [2], [3].
1964  жылы  ашылған,  мемлекеттік  тілдегі 
өнер  ошағы  А.Жұбанов  атындағы  дарынды 
балаларға  арналған  музыка  мектеп-интерна-
тында  білім  алған.  Еліміздегі  симфониялық, 
камералық,  халық  аспаптары  оркестрлері 
мен этно-фолкльклорлық ансамбльдер, басқа 
да  көптеген  өнер  ұжымдарында  осы  ұядан 
түлеп  ұшқан  түлектер  жұмыс  істейді [4]. 
А.Серкебаев,  Т.Мұхамеджанов,  Қ.Шілдебаев 
сынды  саңлақ  музыканттармен  қатар  қазақ 
композиторлары  мектебінің  негізін  қалау-
шылардың  бірі  Ғ.Жұбановадан  дəріс  алған. 
Мектептен  соң  Құрманғазы  атындағы  Ал-
маты  мемлекеттік  консерваториясына  түсіп, 
1987  жылы  бітірген.  Сондай-ақ 2007 жылы 
Халықаралық  бизнес  академиясын  МВА 
дəрежесімен бітірген. 
2007 жылы ғылыми жұмысын сəтті қорғап 
өнертану кандидаты, 2010 жылы «Музыкалық 
өнер  объектісі  нарық  қатынастарының 
объектісі  ретінде»  тақырыбында  докторлық 
диссертациясын  қорғап,  өнертану  докторы 
атанған. 2008 жылы доцент ғылыми дəрежесін 
алған. 
А.Райымқұлова  «Аспан  көші»  балеті, 
«Толғау», «Дала  сыры», «Жəмиля», «Асар» 
симфониялық  поэмалары; 20 спектакль  мен 
кино фильм музыкасының авторы, оның ішін-
де  «Періштеге  хаттар»; 3 кантата, «Ежелгі 
тұран»  симфониеттасы; 300-ден  астам  əн; 
мерзімді  басылымдарда  жарияланған  көпте-
ген мақаланың авторы. 
Сондай-ақ, Иран Ғайыптың шығармасына 
қойылған «Қорқыттың көрі», «Соңғы махаб-
бат»  спектакльдерінің,  М.Əуезов  атындағы 
Қазақ  мемлекеттік  академиялық  драма  теа-
трында Америка драматургы Дональд Кобурн 
қойған «Жынойнақ» трагикомедиясының [5], 
Ғ.Мүсiрепов атындағы академиялық балалар 
мен  жасөспiрiмдер  театрында  Ж.Хаджиев 
қойған  Ғ.Мүсiреповтiң  «Қозы  Көрпеш – 
Баян  сұлу»  спектаклiнің,  Ғ.Мүсіреповтің 
«Ақан  сері – Ақтоқты», «Еңлік – Кебек» 
қойы лымдарының, «Сыған 
серенадасы» 
поэтикалық-музыкалы 
драмасының 
му-
зыкасын, «Астана – махаббатым  менің» 
телехикаясының  саундтрегін  жазған. 2005 
жылы  Ə.Нұршайықовтың  «Мəңгілік  ма-
хаббат  жыры»  кітабы  жарыққа  шыққаннан 
кейін А.Райымқұлова кітаптың бас кейіпкері 
Халимаға арналған əн шығарды. 
«4-сыныптан бастап əн шығара бастадым. 
Əн жазу үшін адамның кəсіби қасиеті басым 
болу керек. Мысалы, тапсырыс түсті ме, сен 
оны тапсырма ретінде уақытында орындауың 
керек.  Шабыт  адам  іске  кіріскенде  келеді. 
Əндерімнің  ішіндегі  өзіме  аса  ыстығы  ол 
«Анажан», «Папажан»  əндерім.  Ең  бірінші 
жазған  əндерім  болған  соң  шығар.  Олар-
ды  алғаш  рет  Мақпал  орындады. 5-сынып-
та  Мақпал  екеуміз  қатар  сыныпта  оқыдық. 
Сол  кезде  мұғаліміміз  біреуің  əн  жазасың, 
біреуің  əн  айтасың  деп  екеуімізді  дайында-
ды. Əндерімді Мақпалға үйретті. Екеуіміздің 
достық  қарым-қатынасымыз  содан  ба-
сталды», – деп  ой  бөліседі  əнді  қалай  жаза 
бастағаны  жайлы  композитор [6]. Ал  белгілі 
əнші  М.Жүнісова  сұхбатында  композитор 
А.Райымқұловамен  тығыз  шығармашылық 
қатынаста  екенін  атап  өтеді [7]. «Егер  əнің 
əншіге ұнап жатса, ол үлкен бақыт. Мысалы, 
қазір əндерімді Роза Рымбаева орындап жүр. 
Ол кісі əнге үлкен талғаммен қарайтын адам. 
Əн туралы пікірін ашық айтады. Сол сияқты, 
Н.Есқалиева,  С.Тыныштығұлова, «Арнау» 
дуэтіне,  квартеттерге  əндер  жазып  жатыр-
мын», – өз  əндерін  орындаушылар  туралы 
композитор [6]. Əн  жазудың  ішкі  сырларын 
терең меңгерген дарын иесінің кейінде белең 
алған жайлар туралы өзіндік пікірі бар: «Шы-
нымды айтсам, осы уақытқа дейін мен əніме 
əншілерден ақы алған емеспін. Өнер ақшамен 
өлшенбеуі  керек.  Мысалы,  сол  сатылып 
жатқан  əндердің  ішінде  Шəмші  əніндей  əн 
жоқ қой. Ертеңгі күні халыққа қалады-ау деген 
əн мыңның ішінде бір кездесуі мүмкін. Менің 
санамда  алдымен  өнер  сапасына  леп  қосу 
деген түсінік бар. Егер əншілерге əнім ұнап, 
маған  келіп  жатса,  көмектесуге  дайынмын». 
Өнер əлеміндегі əріптестеріне былай деп баға 
береді: «Роза,  Мақпал,  Батырхан  Шөкенов 
сияқты  бетке  ұстар  əншілерге  айтар  сөзім 

114
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
жоқ. Бірақ, өнерге жаңа келген жас əншілерге 
көңілім  аса  толмайды.  Əрине,  таланттылар 
өте көп. Бірақ, олардың кəсіби дайындықтары 
аз.  Сəл  танылса: «болдым,  толдым»  деп  сол 
жерде тоқтап қалады. Ал, өнер үлкен ізденісті 
талап  етеді» [6]. А.Райымқұлованың  ел  сах-
насында  шырқалып  жүрген  «Астана – ма-
хаббатым  менің», «Тырналар», «Қос  Шол-
пан», «Арал  мұңы»  əндері  аса  танымал. 
А.Райымқұлова 1990 жылдан  КСРО  Компо-
зиторлар  одағының  мүшесі,  Қазақстан  Ком-
позиторлар  одағының  мүшесі. 1990 жылғы 
Қазақстан Жастар одағы сыйлығының лауреа-
ты. «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» 
құрметті атағының иегері [13]. 
Жан-жақты  композитор  сондай-ақ 2013 
жылы  Ш.Айманов  атындағы  «Қазақфильм» 
киностудиясында  3Д  форматында  жасалған, 
тəуелсіз  Қазақстан  тарихындағы  алғашқы 
толықметражды  «Ер  Төстік  пен  Айдаһар» 
анимациялық  фильмінің  музыкасын  жазуға 
қатысқан [8]. 
Ол 1988 жылдан бері Құрманғазы атындағы 
Алматы  мемлекеттік  консерваториясының 
концертмейстері,  педагогы,  ал 2000 жылдан 
бері  Құрманғазы  атындағы  Қазақ  ұлттық 
консерваториясының  проректоры,  кафедра 
меңгерушісі. 1997 жылы  Қазақстан  Халық 
əртісі  Ж.Əубəкірова  консерватория  ректоры 
болып  келгеннен  бері  өнер  ордасы  əлемдегі 
жетекші  музыкалық  жоғарғы  оқу  орны  ғана 
емес,  мəдени-ағарту  ордасына  айналғаны 
белгілі. Бұл шараларға оқу орнының проректо-
ры А.Райымқұлованың қосқан үлесі зор. Кон-
серватория 2005 жылы дəстүрлі халық музы-
касын  орындаушылардың  ІІІ  республикалық 
байқауын  ұйымдастырушылардың  бірі  бол-
ды.  А.Райымқұлованың  пікірінше,  шара 
аясындағы  басты  табыс  «Асыл  Мұра»  жоба-
сы  бойынша  қазақтың  ежелден  келе  жатқан 
музыкалық жəдігерлері жазылған 12 компакт-
дискінің жарыққа шығуы болды [9].
2009  жылы  консерватория  симфониялық 
оркестрі  АҚШ  ірі  қалалары  залдарында 
концерт  берді.  Бұл  жайлы  А.Райымқұлова: 
«New York Times, Gerold tribune сияқты 
басылымдарға  Қазақ  ұлттық  консервотори-
ясын  мадақтаған  мақалалар  көп  шықты.  Со-
ларды  Американың  концерттік  агенттіктері 
қызметкерлері  оқып,  бізге  хабарласты.  Бұл 
біз  үшін  үлкен  мүмкіндік.  Бізде  оқитын 
балалардың өнерлері ұшталып, дүниежүзілік 
деңгейге көтерілуіне бар күшімізді саламыз», 
– деп пікірін білдірді [10]. 
2012 жылы қазанда консерватория симфо-
ниялық  оркестрі  талғампаз  тыңдаушыға 
«Сим фо ниялық музыка» кешін сыйлады. Кеш 
тура лы А.Райымқұлова: «Бұл жоба ерекшелігі 
–  əлемде  бірінші  рет  қазақ  ұлттық  оркестрі 
мен симфониялық оркестр бір сахнада айтыс 
жасауы. Мысалы халық аспаптар оркестрі Ба-
тыс  Еуропа  композиторлары  шығармаларын 
ойнаса, симфониялық оркестр қазақ күйлерін 
ойнайды», – деп көрсетті [11]. Консерватория 
Ғ.Жұбанова  шығармашылығын  насихаттауға 
арналған  ағартушылық  жоба – «Музыка – 
менің  əлемім»  фестивалін  ұйымдастырғанда 
бұл шараның да басы-қасында А.Райымқұлова 
жүрді [12]. 
Музыка  білгірі  консерваториядағы  педа-
го ги калық қызметімен қатар шебер орындау-
шы  ретінде  жоғары  деңгейдегі  концерттер-
ге  қатысып,  шеберлігін  көрсетіп  жүр. 2010 
жылы  сəуір  айында  Тель-Авивте  Израиль 
камералық  оркестрінің  Қазақстан  ком пози -
торлары  шығармаларынан  тұратын  концер-
тіне  қатысты.  Бұл  шетелдік  оркестрдің 
бағ дарламасы  толығымен  қазақ  компози-
торлары  шығармаларынан  құралған  қазақ 
музыкасының  тарихындағы  алғашқы  кон-
церт.  Ал, 2011 жылы  мамырда  Президенттік 
Мəдениет  Орталығы  залында  «Қазақстан 
Камератасы» Мемлекеттік ансамблі «Iзденic, 
шабыттану,  шарықтау...»  атты  қазақстандық 
композиторлардың қазіргі заманғы музыкасы 
концертін ұсынды. Концертте «Камерата» өз 
тыңдармандарына қазақстандық авторлардың 
бұрын  еш  жерде  ойналмаған  заманауи  му-
зыкасын  ойнады – олардың  қатарында 
А.Райымқұлова да бар. 
Ол  елдегі  музыка  саласындағы  ірі  ша-
ралар  ұйымдастыруға  белсене  араласады. 
Мысалы  Ұлттық  консерватория  «Хабар» 
агент тігімен  бірге  жасаған  жоба – «Classic» 
радиосынан  берілетін  «Классика  таңы», 
«Гар мония лебі», «Афиша», «Концерттік зал» 

115
Педагогикалық жəне психологиялық ғылым - қоғамға - Педагогическая и психологическая наука − обществу
атты бағдарламаларды дайындауға қатысады. 

жүктеу/скачать 4,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: