ОСНОВНЫЕ ПРИНЦИПЫ ОБУЧЕНИЯ ИНОЯЗЫЧНОМУ

176
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
дентов  способности  иноязычного  общения 
в  конкретных  профессиональных,  деловых, 
научных  сферах  и  ситуациях  с  учетом  осо-
бенностей  профессионального  мышления. 
Подготовка специалистов на неязыковых фа-
культетах вузов заключается в формировании 
таких коммуникативных умений, которые по-
зволили бы осуществлять профессиональные 
контакты на иностранном языке в различных 
сферах и ситуациях [1, с. 127].
Иноязычное  общение  становится  суще-
ственным  компонентом  профессиональной 
деятельности  специалистов,  в  связи  с  этим 
значительно  возрастает  роль  дисциплины 
«иностранный язык» на неязыковых факуль-
тетах вузов.
Понятие  «общение»  рассматривается  как 
процесс  выработки  новой  информации,  еди-
ной для общающихся людей, что и порожда-
ет их общность (или повышает степень этой 
общности).  Следовательно,  общение  как  по-
нятие  не  может  отождествляться  с  поняти-
ем  «коммуникация»,  которая  определяется  в 
социальной  психологии  лишь  как  «процесс 
передачи и обмена информацией» [2, с. 156]. 
Общение  можно  также  определить  как 
процесс  взаимодействия  людей,  социальных 
групп,  профессиональных  обществ,  в  кото-
ром  происходит  обмен  информацией,  опы-
том, результатами деятельности [3, с.512]. 
Процедура общения включает следующие 
этапы:
1)  Потребность  в  общении  (необходимо 
сообщить или узнать информацию, повлиять 
на собеседника и т.п.) 
2) Ориентировка в целях и ситуации обще-
ния.
3) Ориентировка в личности собеседника. 
4) Планирование содержания своего обще-
ния. 
5) Оформление высказывания. 
6) Восприятие и оценка ответной реакции 
собеседника, контроль эффективности обще-
ния на основе установления обратной связи.
7)  Корректировка  направления,  стиля,  мето-
дов общения.
В  научной  литературе  подчёркивается  тот 
факт,  что  общение  является  эффективным 
только в том случае, если у субъекта общения 
развит  ряд  социально-перцептивных  способ-
ностей: способность понять другого человека, 
умение  вникать  в  состояния  душевных  дви-
жений  окружающих,  способность - видеть 
мир  глазами  другого  человека;  способность 
к  эмпатии;  способность  к  идентификации; 
способность к психологической проницатель-
ности, которая позволяет мгновенно осознать 
проблему,  возникшую  в  процессе  межлич-
ностного общения, и быстро найти решение, 
опираясь на собственное чувственное воспри-
ятие;  способность к наблюдательности и т.д.
Профессиональное  иноязычное  общение 
представляет  собой  речевое  взаимодействие 
специалистов в ходе осуществления профес-
сиональной деятельности, его относят к спе-
циальным видам социальной коммуникации. 
Профессионально ориентированное общение 
осуществляется благодаря специальным зна-
ниям,  регулируется  совокупностью  кодифи-
цированных  норм,  установленных  правил, 
достаточно четких и определенных, которые 
люди  заучивают  в  ходе  специальной  подго-
товки. Нормативные профессиональные рам-
ки  обусловлены  целями,  способами,  крите-
риями оценки, специфическими для каждого 
отдельного  вида  практической  деятельности  
[4, с. 12]. 
Профессионально-ориентированное обще-
ние на иностранном языке – такая разновид-
ность общения, которая выступая в качестве 
основного  условия  существования  междуна-
родного  профессионального  сообщества  и 
интеграции  в  него  молодых  поколений,  на-
правлена в первую очередь на обмен профес-
сионально-значимой информацией, подлежа-
щей  передаче,  хранению,  воспроизводству, 
при  этом  в  процессе  обмена  важную  роль 
играет  взаимопознание  и  взаимопонимание 
между партнерами по общению – представи-
телями  различных  профессиональных  сооб-
ществ. В механизме профессионально-ориен-
тированного  общения  выделяют  следующие 
компоненты: 1) цели  (ради  чего  специалист 
вступает в общение); 2) содержание (инфор-
мация,  которая  передается  от  одного  специ-
алиста  к  другому); 3) средства  или  способы 

177
Білім берудің қазіргі əдістемелері мен технологиялары – Современные методики и технологии обучения
кодирования,  переработки  и  расшифровки 
информации; 4) каналы,  по  которым  инфор-
мация передается [5, с. 52]. Ориентация язы-
кового обучения студентов неязыковых вузов 
на  подготовку  к  реальному  профессиональ-
ному общению является методически оправ-
данной,  поскольку  призвана  стимулировать 
мотивацию  обучающихся,  вызывать  интерес 
к предмету. Современные психологи рассма-
тривают  мотивацию  как  один  из  основных 
психологических факторов успешности овла-
дения иностранным языком [6, с. 43]. Немоти-
вированное  обучение  речевой  деятельности 
снимает проблему «предмета деятельности», 
лишает  его  психологического  содержания. 
В  основе  мотивации  лежит  потребность,  в 
основе  коммуникативной  мотивации  лежит 
потребность двух видов:  общая коммуника-
тивная  мотивация  (потребность  в  общении 
как таковая, свойственная человеку как суще-
ству социальному); и  ситуативная мотивация 
(потребность «вмешаться» в данную речевую 
ситуацию).  Уровень  последней  в  решающей 
степени  определяется  тем,  как  обучает  пре-
подаватель  (как  создает  речевые  ситуации, 
какой использует материал, приемы) [7, с.13]. 
Е.И.  Пассов  сформулировал  принципы 
коммуникативного обучения студентов обще-
нию, которые дают представление о коммуни-
кативном подходе: 
1)  Принцип  речемыслительной  активно-
сти предполагает, прежде всего, такую орга-
низацию обучения, когда учащийся постоянно 
вовлечен  в  процесс  общения.  Практическая 
речевая направленность не только цель, но и 
средство.  Речевая  направленность  предпола-
гает использование условно-речевых, а не язы-
ковых упражнений. Согласно принципу рече-
мыслительной  активности  содержательной 
основой  коммуникативного  обучения  служит 
проблемность. Естественно, для организации 
процесса обучения общению необходимо осу-
ществить  отбор  тех  проблем  и  проблемных 
ситуаций,  которые  способны  активизировать 
мыслительную  деятельность  учащихся  и  вы-
звать потребность в их обсуждении.
2)  Принцип  индивидуализации  обучения, 
т.е.  учета  всех  свойств  учащегося  как  инди-
видуальности: его способностей, умений осу-
ществлять  речевую  и  учебную  деятельность 
и  главным  образом  его  личностных  свойств. 
Общение всегда индивидуально, всегда окра-
шено  и  обусловлено  всеми  чертами  индиви-
дуальности  человека:  индивидными,  субъ-
ектными и личностными. Индивидуализация 
является реальным средством создания моти-
вации и активности.
3). Принцип функциональности предписы-
вает  функциональный  отбор  и  организацию 
речевых  средств.  Функциональность  означа-
ет, что любая речевая единица, любая языко-
вая форма выполняет в процессе коммуника-
ции какие-либо речевые функции. В процессе 
обучения  общению  на  иностранном  языке 
учащиеся  не  в  состоянии  (в  связи  с  ограни-
ченностью  учебных  часов)  усвоить  всю  си-
стему речевых средств в полном объеме.
4) Принцип ситуативности предусматри-
вает  признание  ситуации  как  единицы  орга-
низации процесса обучения иноязычному об-
щению.  Ситуативность  способна  воссоздать 
коммуникативную  реальность  и  тем  самым 
возбуждать  интерес  подлинностью  говоре-
ния. Ситуация в коммуникативном обучении 
обеспечивает презентацию речевого материа-
ла, формирование речевых навыков, является 
основой организации речевых единиц.
5) Принцип новизны охватывает весь учеб-
ный  процесс,  а  его  реализация  чрезвычайно 
важна  для  успешности  коммуникативного 
обучения.  Процесс  общения  характеризует-
ся  постоянной  сменой  предмета  разговора, 
обстоятельств, условий, задач и т.д. Новизна 
обеспечивает необходимое развитие речевого 
умения, в частности его динамичности, спо-
собности  перефразировать,  механизма  ком-
бинирования, инициативности высказывания, 
темпа  речи  и  особенно  стратегии  и  тактики 
говорящего [8, с.208].
Необходимо отметить еще одну очень важ-
ную функцию общения: в учебном процессе 
профессионально  ориентированное,  в  том 
числе  и  иноязычное  общение,  способствует 
процессу  социализации  студентов,  их  при-
общению к профессионально-производствен-
ной  культуре,  знакомству  с  профессиональ-

178
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
ными нормами и ценностями. Роль общения в 
процессе  социализации - «первенствующая» 
[9,  с.356].  Чем  активнее  осуществляется  об-
щение в процессе социализации, тем успеш-
нее происходит становление профессиональ-
ного самосознания личности. 
Обучение  профессионально  ориентиро-
ванному  общению  должно  быть  направлено 
на  формирование  профессионально  ориен-
тированной  коммуникативной  компетенции 
–  способности  успешно  осуществлять  про-
фессионально  ориентированное  иноязычное 
общение  посредством  овладения  мировыми 
культурными  нормами,  ценностями  и  уста-
новками, а также культурными нормами, цен-
ностями  и  установками  представителей  раз-
личных  культур – членов  международного 
профессионального сообщества.
Для  обеспечения  эффективности  обще-
ния  между  представителями  разных  культур 
необходимо  преодоление  не  только  языко-
вого  барьера,  но  и  барьера  культурного,  по-
этому  овладение  иностранным  языком  и  его 
использование  предполагает  знание  социо-
культурных  особенностей  носителей  изуча-
емого  языка,  широкий  спектр  вербальной  и 
невербальной  коммуникации.  Знакомство  с 
историей,  географией,  политическим  и  эко-
номическим  устройством,  культурой,  ис-
кусством,  правилами  поведения,  нормами  и 
традициями общественной жизни стран изу-
чаемого языка является необходимым услови-
ем фоновой социокультурной подготовки, на 
основе  которой  будет  реализовываться  про-
фессиональное  общение  с  представителями 
иных культур. Ознакомление с определенным 
объемом страноведческой информации опти-
мизирует достижение образовательной и вос-
питательной целей, повышая уровень общей 
культуры будущего специалиста.
Подготовка  студентов  вузов  к  профессио-
нальному  иноязычному  общению  осущест-
вляется в два этапа: на первом этапе она на-
правлена  на  решение  общеобразовательных 
задач, а на втором этапе (язык для специаль-
ных целей) – в основном на решение специ-
альных  профессиональных  задач,  когда  про-
исходит  формирование  профессиональных 
иноязычных  коммуникативных  умений.  Для 
достижения  уровня  профессиональной  ком-
петенции  специалистов  необходимы  опреде-
ленные  коммуникативные  умения,  которые 
формируются  посредством  обучения  ино-
язычному общению, следовательно, содержа-
ние обучения общению на иностранном язы-
ке  в  неязыковом  вузе  должно  удовлетворять 
требованиям,  предъявляемым  к  иноязычной 
деятельности  будущих  специалистов.  Отбор 
содержания  призван  способствовать  разно-
стороннему  и  целостному  формированию 
личности студента, подготовке его к будущей 
профессиональной деятельности [10, с. 14]. 
Применение вышеперечисленных методов 
повышает уровень знания языка в целом; спо-
собствует  развитию  навыков  использования 
терминов и их пониманию более эффективно-
му, чем, простое заучивание; развивает твор-
ческое мышление, заставляя думать на языке; 
развивает  навыки  проведения  презентации 
(умение  публично  представить  свою  работу 
на языке будущей профессии); учит формули-
ровать  различные  типы  вопросов;  развивает 
умение  вести  дискуссию,  аргументировать 
ответы,  что  способствует  развитию  речи  без 
опоры на готовый текст; совершенствует на-
выки  профессионального  чтения  научного 
текста  или  текста  по  специальности  и  обра-
ботки информации; учит работать в команде 
и  вырабатывать  коллективное  решение;  по-
зволяет полноценно решить индивидуальную 
и групповую самостоятельную работу; позво-
ляет студентам творчески мыслить.
Необходимо отметить, что одним из основ-
ных  требований  современ ной  программы  по 
ИЯ для неязыковых вузов является реализация 
именно  коммуникативного  метода  обучения. 
При этом анализ исследований, проведенных 
в рамках этого направления, показывает, что 
современная  концепция  обучения  ИЯ  в  вузе 
заключается  в  создании  полноценного  базо-
вого  стандарта  и  является  коммуникативной 
по цели и технологии обучения, познаватель-
но-развивающей, 
личностно-мотивирован-
ной и дифференцированной по содержанию и 
методам обучения.

179
Білім берудің қазіргі əдістемелері мен технологиялары – Современные методики и технологии обучения
ЛИТЕРАТУРА
1  Исаева  О.Н.,  Сущность  профессиональ-
но-ориентированного обучения студентов-не-
филологов  иностранному  языку. // Вестник 
Самарского  государственного  университета. 
2007. − №1. – 127 с. 
2  Платов  В.Я.  Деловые  игры:  разработка, 
организация  и  проведение:  Учебник.  −  М.: 
Профиздат, 1991. – 156 с.
3 Столяренко Л.Д. Психология и этика де-
ловых  отношений.  Ростов-на-Дону:  Феникс, 
2003. – 512 с.
4 Астафурова Т.Н. Стратегии коммуникатив-
ного  поведения  в  профессионально-значимых 
ситуациях  межкультурного  общения:  Дис...д-
ра пед.наук: (13.00.02). – М., 1997. – 12 с. 
5 Пассов Е.И. Коммуникативный метод об-
учения иноязычному говорению. – 2-е изд. – 
М.: Просвещение, 1991. – 52 с.
6  Талызина  Н.Ф.  Управление  процессом 
усвоения знаний − М., 1984. – 43с.
7  В.  Мусницкая,  Н.И.  Гез,  А.Я.  Багрова, 
К.Г. Павлова и др. Примерная программа дис-
циплины «Иностранный язык» федерального 
компонента цикла ОГСЭ в ГОС ВПО второго 
поколения. – М.: МГЛУ, 2000. – 13 с. 
8 Пассов Е.И. Коммуникативный метод об-
учения иноязычному говорению: пособие для 
учителей иностранного языка. − М.: Просве-
щение, 1985. – 208 с. 
9  Леонтьев  А.А.  Психология  общения. – 
М.: Смысл, 1999. – 356 с.  
10  Макар  Л.В.  Обучение  профессиональ-
но-ориентированному  общению  на  англий-
ском языке студентов неязыкового вуза: Авто-
реф. дис. на соиск. учен. степ. канд. пед. наук: 
(13.00.02). Российский гос. пед. ун-т им А.И. 
Герцена – Спб., 2000. – 14с. 
ƏОЖ: 373.1
К.Ж. ҚОЖАХМЕТОВА, Г.Қ. БЕКЕНОВА
Əл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Жалпы жəне этникалық педагогика кафедрасы
Алматы қ., Қазақстан
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПƏНІ МҰҒАЛІМІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ МƏДЕНИЕТІ: 
МƏНІ ЖƏНЕ МАЗМҰНЫ
Аннотация
Бұл  мақалада  «технологиялық  мəдениет»  ұғымының  мəнін,  мазмұнын  ашып,  авторлар 
«өзін-өзі тану» пəні мұғалімінің технологиялық мəдениетіне анықтама береді. Сонымен қатар, 
«өзін-өзі  тану»  пəнін  оқытудың  өзектілігін  айтып,  оның  мақсатына  сай  «өзін-өзі  тану»  пəні 
мұға лімінің кəсіби мəнді бейнесін сипаттайды. 
Түйін  сөздер:  мəдениет,  технологиялық  мəдениет,  мұғалімнің  технологиялық  мəдениеті, 
өзін-өзі тану пəні мұғалімі, өзін-өзі тану пəні мұғалімінің технологиялық мəдениеті. 
В этой статье рассматривается сущность понятия «технологическая культура», дается опре-
деление  технологической  культуре  учителя  «самопознание»,  а  также  раскрывается  актуаль-
ность обучения дисциплине «Самопознание», и соответственно его целям описывается про-
фессионально значимый образ учителя предмета «Самопознание».
Ключевые слова: культура, технологическая культура, технологическая культура учителя, 
учитель  предмета  «Самопознание»,  технологическая  культура  учителя  предмета  «Самопоз-
нание».

180
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
Annotation
This article focuses on the essence of the concept of “technological culture”, and the authors give the 
defi nition of technological culture of teachers’ “self-knowledge”. In various fi elds of science examines 
the notion of “culture” and gives a general philosophical defi nition of the concept “technology”. Also, 
the author discloses the actuality of training the subject “self- knowledge” and thus describes its goals 
describing the image of the “self knowledge” subject teacher. 
Keywords: culture, technological culture, technological culture of the teacher, teacher of the subject 
“self-knowledge”, technological culture of the teacher of the subject “self-knowledge”.
Е
лбасымыз  мұғалімдер  жөнінде: «Мұ-
ға лімдер – қоғамның  ең  білімді,  ең 
отан шыл,  білгілеріңіз  келсе,  ең  «сынампаз» 
бөлігі  болып  табылады.  Білім  саласы  қыз-
меткерлерінің отаншылдығы халықтың басқа 
буындарымен  салыстырғанда  анағұрлым 
ауыр  қиындықтарды  бастан  кеше  отырып, 
жастарға өзінің бойындағы бар білімін беріп 
қана  қоймай,  оларды  адалдық,  адамдық, 
тазалық,  гуманизм,  Отан  сүйе  білу  секілді 
асқақ сезімдерге тəрбиелеуінен де танылады. 
Патриотизмнің биік бір белгісі, міне, осы емес 
пе?» деген болатын [1], мұғалім мамандығын 
игеріп, өзіне ұстаздық етуді мақсат еткен бұл 
сала өкілдерінің ұрпақ тəрбиесінде алар орны 
ерекше. Елдің ертеңін тəрбиелеп жас ұрпаққа 
білім  мен  қоса  тəрбие  беретін  еліміздегі 
бірден  бір  сала  білім  беру  болып  табылады. 
Ал,  оның  ішінде  адамның  жан  дүниесіне 
руханилық  пен  гуманизмді,  мəдениетпен, 
жеке  тұлға  қалыптастыруда  «өзін-өзі  тану» 
пəні мұғалімінің рөлі өте үлкен екені айқын. 
«Өзін-өзі  тану»  пəні  мұғалімі  пəнді  жүр-
гізудегі  білімі  мен  біліктілігі,  мəдениеті  мен 
руханилығы, тəрбие беруде оның өзіндік жеке 
тұлғалық қасиеті ұштасқаны абзал. 
«Өзін-өзі  тану»  пəні  жаста  болса  мүмкін-
шілігі  өте  үлкен  сала  болып  табылады. 
Қоғамдағы  қазіргі  елеулі  мəселелердің  бірі 
адам  баласының  өзі  жайлы  аз  білуінде,  сол 
арқылы  рухани  регрессияға  ұшырап  түрлі 
жағымсыз  оқиғаларды  бастан  өткеріп  отыр. 
Бұл  адамдардың  өзін  танымауынан  жəне 
өзін  түсінбегендіктен,  өзінің  табиғатын  жете 
білмегендіктің  əсері  десек  қателеспейміз. 
Осындай  маңызды  қызметті  атқару  үшін, 
адамдарға  рухани  азық  табуға  көмектесетін 
бұл «өзін-өзі тану» пəні мұғалімінің үлесі көп. 
«Өзін-өзі тану» пəнінің əдістемесі ерекше, 
себебі  бұл  пəнді  жүргізу  барысында,  өзіндік 
дəстүрлі  əдістері  жəне  сабақ  тақырыбына 
байланысты  көптеген  əдістер,  əдістемелер, 
техникалар,  технологиялар  бар.  Осы  əдісте-
мелерді,  техникаларды  жəне  технологиялар-
ды  қолданып,  оларды  орынды  қолдана  білу 
мəдениеті  технологиялық  мəдениетті  қажет 
етеді. 
Қазіргі  таңда  мəдениетке,  технологиялық 
мəдениетке  философиялық,  педагогикалық 
зерт теулер  жүргізіліп,  сəйкес  еңбектер  мен 
сөз діктерде  «мəдениет», «технологиялық 
мəде  ниет»  ұғымдарына  анықтамалар  мен 
түсі  нік тер берілді.
Философиялық,  педагогикалық,  энцикло-
педиялық  сөздіктерде  «мəдениет»  ұғымына 
мынадай анықтамалар беріледі:
- «мəдениет  (лат. – cultura – қайта  жасау, 
өңдеу)  −  қоғамның  жəне  адамның  түр лен-
діруші іс-əрекетінің барлық түрінің жиын ты-
ғы, сондай-ақ осы іс-əрекеттің нəтижесі» [2];
- «мəдениет  (лат. – cultura – түрлендіру, 
даму)  −  адамдардың  өмірді  жəне  іс-əрекетті 
ұйымдастыру  түрлері  мен  формаларын-
да,  олардың  өз  арақатынасында,  сондай-ақ 
олар  дың  өндірген  материалдық  жəне  рухани 
құндылықтарында көрінетін, адамның шығар-
машылық  күші  мен  қабілетінің,  қоғамның 
дамуының тарихи анықталған деңгейі» [3];
- «Мəдениет  дегеніміз – адамның  өзін, 
қо ғамдық-əлеуметтік  қатынастарды  жасау 
үдерісі» [4]. Мəдениет  игіліктерін  өндіруге, 
таратуға,  тұтынуға  бағытталған  іс-əрекеттер 
мəдени əрекет ретінде қарастырылып, олардың 
қатарына  мынадай  адамдық  қажеттіліктер 
жатқызылады:  шығармашылыққа  талпыныс, 
альтруизм, гумандылық жəне т.б.

181
Білім берудің қазіргі əдістемелері мен технологиялары – Современные методики и технологии обучения
Педагогика  ғылымында  қалыптасу  мəсе-
лесін  зерттеу  жəне  «технологиялық  мəде-
ниет» ұғымын анықтау философиялық, психо-
логиялық,  педагогикалық,  əлеуметтанулық 
ғылым  салаларында  зерттеліну  деңгейін 
анықтап, талдауды қажет етеді.
Академик  П.Р.  Атутов  өз  еңбегінде  мəде-
ниетке  технологиялық  сипат  береді: «зама-
науи техниканы жетік меңгеру үшін ең алды-
мен  барлық  техникалар  мен  технологиялық 
үдерістердің  негізделген  табиғат  заңдарын 
пайдалануға  терең  білім,  жоғары  жалпы 
сауаттылық жəне мəдениет талап етіледі [5]». 
Н.Ф.  Тарасенко,  З.Файнбург,  Э.С.  Марка-
рян,  жəне  басқа  да  зерттеушілер  мəдениетті 
адам іс-əрекеті жүзеге асыратын ерекше тəсіл 
немесе технология ретінде қарастырады. Атап 
өтсек,  Э.С.  Маркарян  мəдениет  «қоғамдағы 
адамның  белсенділігі  ынталандырылатын, 
бағдарланатын,  үйлестірілетін  жəне  жүзе-
ге  асырылатын,  өзіне  биологиядан  тыс  өнді-
рілген  механизмдердің  кенеттен  күрделі 
жəне көпқырлы жүйелерін қамтитын адам іс-
əрекетінің ерекше тəсілі» ретінде көрсетеді [6].
Əлеуметтік-философиялық  əдебиеттерде 
«технология» ұғымына жалпы философиялық 
мағынада, былайша анықтама беріледі:
- «Технология» (гректің techne – өнер, 
шеберлік  и logos – іскерлік,  ептілік) – адам-
дардың күрделі үдерістерінің салыстырмалы 
бірдей орындалатын ретті, өзара байланысты 
процедурасы, əрекет жəне операция жүйесіне 
бөлу  жолымен  жоспарланған  нəтижелерге 
жетуді жүзеге асыру тəсілдері. Кез келген тех-
нология  болжанады,  жобаланады  əрі  жалпы 
жəне  арнайы  ғылыми  принциптер  негізінде 
жүзеге асырылады [7].
Қазіргі  кезеңде  технологиялық  мəдениет 
ұғымына  тəн  анықтамалар  берілген,  атап 
айтқанда олар төмендегідей:
- «технологиялық 
мəдениет – жалпы 
адам  зат  мəдениетінің  басты  саласы,  əрбір 
та  ри  хи  кезеңнің  даму  мақсатын,  сипатын 
жəне  адамдардың  табиғатты  өзгер ту ші  шы-
ғармашылық іс-əрекетінің дең гей ін көр    сетеді, 
ғылым  мен  техника  же тіс  тіктері  не  гі зінде 
жүзеге асырылатын өнді рістік қаты настардың 
этикасы» ретінде айқын далады [8];
-  технологиялық  мəдениет – осы  өнді-
рістік  қатынастардың  ғылым  мен  техника 
жетістіктері  негізінде  жүзеге  асырылатын, 
адам ның  түрлендіруші  шығармашылық  іс-
əре кеті  деңгейі  мен  сипаты,  оның  даму  мақ-
са тының  əрбір  тарихи  кезеңінде  көрінетін 
адам заттың  жалпы  мəдениетінің  басты  са-
ласы («Жалпы  білім  беретін  мектептерде 
жастардың технологиялық мəдениетін қалып-
тастыру тұжырымдамасы» [9];
- əлеуметтік (кең) тұрғыда технологиялық 
мəдениет – бұл  адамдардың  мақсатты  үлгі-
дегі  жəне  тиімді  түрлендіруші  іс-əрекет 
негізінде  қоғамдық  өмірдің  даму  деңгейі, 
мате риалдық  жəне  рухани  өндірісте  қол 
жетім ді  технологиялардың  жиынтығы;  жеке 
тұл ғалық (тар) тұрғыда технологиялық мəде-
ниет – бұл  өзін  жəне  қоршаған  əлемді  тану 
мен түрлендірудің заманауи тəсілдерін адам-
заттың меңгеру деңгейі [10].
И.Ю.  Башкирова  технологиялық  мəде-
ниет ті  өмір  сүруші  ақпараттық  жəне  техно-
логиялық байытылған əлемде жеке тұлғаның 
бейімделуі мен кіріктірілуіне, табиғат, қоғам 
жəне  адамның  өзі  үшін  олардың  салдар-
лары  негізінде  материалдық  жəне  рухани 
құндылықтарды жасау бойынша түрлендіруші 
іс-əрекеттердің  оңтайлы  əдістері  мен  құрал-
дарын  саналы  жəне  шығармашыл  талдауға 
мүмкіндік беретінін анықтайды [11].
М.М.  Левинаның  зерттеуінде  мұғалімнің 
технологиялық мəдениетін қалыптастырудың 
мəні мен жолы толықтай ашылған. Ол педа-
гогтың  технологиялық  мəдениеті  деп,  мұға-
лім нің  кəсіби  мінез-құлық  логика сын,  креа-
тивті  іс-əрекет  тəжірибесін,  техноло гия лық 
үдерістерді  ұйымдастыру  тəсілдерін  мең-
геруді, олардың білім беруді гуманизациялау 
жəне  гуманизациялау  мақсатына  бейімделуі 
деп түсінеді [12].
Н.А.  Максимованың  пікірі  бойынша  қол-
данылған  тəсіл  мұғалімдердің  шығар ма-
шылық  жеке  даралығын  толықтай  ашуды 
жеткілікті  ескермейді  жəне  берілген  үдеріс 
мұғалімдердің  технологиялық  мəдениетін 
қалыптастыру мəселесіне қатысты бір жақты 
көзқарасқа алып келеді [13].

182
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
И.Ф.  Исаев  мұғалімнің  технологиялық 
мəдениетіне  педагогтің  белгілі  оқыту  мен 
тəрбие  технологиясы  жүйесін,  сондай-ақ 
педа гогикалық  үдерістегі  баламалы  педаго-
гикалық технологияны талдау іскер лігін мең-
геруді теңестіреді [14].
В.А.  Сластенин  өзінің  жұмысында  мұға-
лімнің  технологиялық  мəдениеті  ұғымы-
на  мынадай  анықтама  береді:  мұғалім нің 
технологиялық  мəдениеті – бұл  педа го ги-
калық  іс-əрекеттің  жəне  оның  мағынасын-
дағы  операциялық  құрамның  жеке  тұлға-
лық  бағыттылығын  анықтайтын,  өзіне 
педа гогикалық  үдерістің  гуманистік  құнды-
лық  тарын  біріктіретін  кіріктірілген  жеке 
тұлғалық  білім;  педагогикалық  іс-əрекет 
тех но логиясын көрсететін жəне оның опера -
циялық  құрамының  технологиялық  дең  гейге 
ауысуына  мүмкіндік  беретін  кірік  тірілген 
педагогикалық  іскерлік;  кəсіби-педа гогика-
лық  іс-əрекет  мағынасындағы  жеке  тұлға-
лық  тұжырымдаманы  жəне  оның  шы ғар-
машылық  тұрғыдан  жүзеге  асуын  ашатын 
педа гогикалық  іс-əрекеттің  жеке  тұлғалық-
шығармашылық стилі [15].
Н.А.  Максимова  өзінің  диссертациялық 
зерттеу  жұмысында  төмендегідей  қысқаша 
анықтама береді: «мұғалімнің технологиялық 
мəдениеті  деп,  мұғалімнің  педагогикалық 
құндылықтарының,  технологиялық  іскер-
лік  терінің  (педагогикалық  техника  мен 
педагогикалық  технология)  жəне  шығарма-
шылық жеке тұлғасының динами калық жүйе-
сін түсінеміз» − деп [13].
Ортаев  Б.Т  өзінің  зерттеуінде: «Мұғалім-
нің технологиялық мəдениеті» ұғымы төмен-
дегідей  сапалармен  анықталады:  мұғалімнің 
педагог ретіндегі рухани игіліктерімен, педа-
гогикалық  позициясы  жəне  кəсіби-жеке 
тұлғалық  сапасымен;  педагогикалық  білімі 
(оның ішінде педагогикалық технология) жəне 
үдерісті  нəтижелі  ұйымдастыру  іскерлігімен; 
мұғалімнің  педагогикалық  шығармашылығы 
жəне қабілетімен» − деп сипаттама береді [16].
Мəдениет  контексі  тұрғысынан  кəсіби 
педагогикалық  іс-əрекеттегі  «технологиялық 
мəдениет»  ұғымына  тəн: «болашақ  тех-
нология  пəні  мұғалімдерінің  кəсіби  педа-
гогикалық 
іс-əрекеттегі 
технологиялық 
мəдениеті  −  педагогикалық  іс-əрекет  жəне 
оны  ұйымдастыру  бойынша  білімдерді; 
педагогикалық  үдерісті  танып  білу  мен 
оны  педагогикалық  технологияларға  сəйкес 
«нəти желі» етіп ұйымдастыруға дайындықты; 
педагогикалық шығармашылық пен қабілетті; 
өзіндік  педагогикалық  білім  мен  іскерлігін 
жетілдіру  бойынша  ізденістегі  ұмтылысты 
қамтитын кіріктірілген сапасы» деп анықтама 
береді [16].
В.А.  Сухомлинский: «Мұғалімдік  маман-
дық  бұл,  адамтану  адамның  күрделі  жəне 
қызықты,  шым-шытырығы  мол  рухани 
жан  дүниесіне  үңіле  білу»  −  деген  бола-
тын,  дəл  осы  сөздер  «өзін-өзі  тану»  пəні 
мұға ліміне  де  қатысты  айтылған  секілді. 
«Өзін-өзі тану» пəні мұғалімінің негізгі тұл-
ға лық  қасиеттеріне:  ізгіниеттілігі,  адамгер-
шіліктілігі,  жылы  жүзділігі,  эмпатияға  қабі-
леттілігі,  оқушылармен  байланысты  тез 
орнықтыра  алатындай  қасиеттерге  ие  адам 
болып  табылуы  керек.  Сонымен  қатар, 
ең  алдымен  өзін-өзі  қабылдауы  маңыз-
ды,  ол  үшін  мынадай  қасиеттерге  ие  бо-
луы  қажет:  өзін-өзі  оң  бағалайды,  опти мист, 
өзін-өзі  қабылдай  алады.  Өзге  адам дарды 
қабылдай  алуы  қасиеттеріне:  Өзге  адамдар-
дың  (оқушылардың,  əріптестерінің,  басшы-
лардың)  əрекетіне  толеранттылықпен  қарау, 
оқушылармен  қарым-қатынасында,  олар-
ды  құрметтейді,  толық  сенуге  жəне  жоғары 
бағалауға  лайық  жеке  тұлға  деп  есептейді. 
Сайып  келгенде, «өзін-өзі  тану»  пəні 
мұға  лімінің  бойында  мынандай  сапалық  
қасиеттер  болуы  шарт:  эмпатия  (өзгелердің 
сезімін  түсіне  білу),  құрметтеу  (өзгелерді 
тұлға  ретінде  бағалай  алу),  шынайылылық 
(өз  сезімдерін  ашық  білдіре  алуы),  қарым-
қатынас əдебі. Əрбір педагог бұл ұстаз өмірлік 
азық болатын рухани -адамгершілік тұрғыдан 
ұлағаттылықпен теңелетін өмір маржандарын 
ұғындырып,  өмір  баспалдағының  бастауына 
жетелейтін тəлімгер. Осы қасиеттерді бойына 
сіңірген бұл кəсіп иелерінің қоғам алдындағы 
жауапкершілігі мен рөлі кең екені даусыз.
Біздің  ойымызша, «Өзін-өзі  тану»  пəні 
мұға лімінің  технологиялық  мəдениеті  бұл 

183
Білім берудің қазіргі əдістемелері мен технологиялары – Современные методики и технологии обучения
кəсіби  педагогикалық  іс-əрекетінде  қолда-
нылатын 
техникалармен, 
əдіс-тəсілдерді 
жетік  меңгеріп,  жеке  тұлғаға  бағыттай  оты-
рып, шеберлікпен қолдану. 
Қорыта  келгенде, «өзін-өзі  тану»  пəні 
мұғалімінің  технологиялық  мəдениеті,  бұл 
пəнді жүргізу шеберлігімен байланысты жəне 
жеке  тұлғаға  бағыттау  негізгі  аспектілерінің 
бірі  болып  табылады.  Себебі,  бұл  пəннің 
негізгі  мақсаты  рухани-адамгершілік  тəрбие 
бере  отырып,  жеке  тұлға  қалыптастыру.  Бұл 
орайда, мұғалімнің технологиялық мəдениеті 
маңызды  рөл  ойнайтыны  анық.  Сонымен 
қатар, «өзін-өзі  тану»  пəні  мұғалімінің  кел-
беті,  оның  қарым-қатынасы,  пəнді  жүргізу 
шеберлігі маңызды болып табылады. Тəуелсіз 
елдің  рухты  азаматтарын  жəне  ел  мүддесі 
үшін  қызмет  ететін  парасатты  адамдармен, 
өзіндік  жетілудің  жоғары  сатысына  жеткен 
тұлғалар тəрбиелеуді басты міндетіне санаған 
бұл маман иелерінің болашағы өте жоғары. 
ƏДЕБИЕТТЕР
1  Назарбаев  Н.  Заманның  сыншысы  да, 
тарихшысы  да – бүгінгі  жастар //Егемен 
Қазақстан. 2001. −  №24 (22628). − 1-2 бб. 
3-ақпан.
2  Краткий  словарь  по  философии / Под 
общ. Ред. И.В. Блауберга, И.К. Пантина. − М.: 
Политиздат, 1979. − 413 с.
3  Психолого-педагогический  словарь  для 
учителей и руководителей общеобразователь-
ных учреждений / Под ред. П.И. Пидкасисто-
го. − Ростов н/Д.: Феникс, 1998. − 544 с.
4  Қазақ  мəдениеті.  Энциклопедиялық 
анық тамалық. – Алматы: Аруна, 2005. – 656 б.
5  Атутов  П.Р.  Политехнический  принцип 
в  обучении  школьников. – М.:  Педагогика, 
1976. − 192 с
6 Маркарян Э.С. Системное исследование 
человеческой  деятельности //Вопросы  фило-
софии. 1972. − №10. – С. 20-22.
7 Профессиональная педагогика /Под ред. 
С.Я. Батышева. – М.: Ассоциация «Професси-
ональное образование», 1999. – 904 с.
8  Концепция  формирования  технологи-
ческой  культуры  молодежи  в  общеобразова-
тельной // Школа и производство. 1999. − №1. 
– С. 5-12.
9  Временное  требование  к  обязательному 
минимуму содержания основного общего об-
разования и требования к условию подготов-
ки выпускников по образовательной области 
«Технология» // Школа и производство. 1999. 
− №3. – С. 6-8.
10  Симоненко  В.Д.  Основы  технологиче-
ской культуры. – Брянск: БГПУ, 1998. – 268 с.
11  Башкирова  И.Ю.  Дидактические  усло-
вия  формирования  технологической  культу-
ры  будущих  учителей  технологии:  автореф. 
...канд. пед. наук. – Тула, 2001. – 20 с.
12  Левина  М.М.  Технологии  профессио-
нального педагогического образования. – М: 
АСАDЕМА, 2001. – 243 с.
13 Максимова Н.А. Проектирование систе-
мы формирования технологической культуры 
учителя:  дисс. ... канд.пед.наук: 13.00.01. –
Смоленск, 2004. − 207 с.
14  Исаев  И.Ф.  Профессионально-педа-
гогическая  культура  преподавателя  высшей 
школы:  воспитательный  аспект. – Москва – 
Белгород: Всзелица, 1992. – 102 с.
15 Сластенин В.А. Формирование профес-
сиональной культуры учителя: Учебное посо-
бие. − М.: Прометей, 1993. – 177 с.
16 Ортаев Б.Т. Болашақ мұғалімдерді оқу-
шылардың технологиялық мəдениетін қалып-
тастыруға  даярлаудың  теориясы  мен  прак-
тикасы:  автореферат: 13.00.08. −  Түр кістан, 
2010. – 48б.

184
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014
ƏОЖ 374.7
Ш.Қ. ҚҰРМАНБАЕВА
С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті
Қазақ тілі мен əдебиеті кафедрасы
shkapantaykizi@mail.ru 
Өскемен қ., Қазақстан

жүктеу/скачать 4,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: