Психология педагогика және және и

152
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014 
Принципы управления 
Модель  управления  развития  одаренно-
сти детей в условиях школы инновационного 
типа выстроена в соответствии со следующи-
ми принципами: интегративно-развивающего 
подхода; преемственности, интеграции, инди-
видуализации, творческого саморазвития, си-
нергии,  здоровьесбережения,  эвристической 
деятельности и др. Опишем некоторые из них.
Принцип  преемственности  реализуется 
путем  сохранения  целей  и  задач  на  этапах 
обучения,  переноса  содержания,  методов, 
форм  и  методик,  организации  (управления 
развитием психических процессов, обеспечи-
вающих готовность ребенка к саморазвитию 
своей  одаренности),  гуманного  стиля  пове-
дения и общения педагога, установления го-
ризонтальных  и  вертикальных  связей  между 
различными  социальными  учреждениями 
(школы,  учреждения  дополнительного  обра-
зования и др.) [1].
В  обучении  данный  принцип  проявляет-
ся  в  планировании  содержания;  структуре 
учебных планов; обеспечении тематического 
согласования  программ  и  спецкурсов  в  пре-
емственной  системе  обучения;  выделении 
«сквозных»  тем  в  программе,  основных  на-
правлений  учебно-во спитательного  процес-
са;  оптимальном  выборе  и  сочетании  мето-
дов,  форм  и  средств  развития  одаренности 
детей;  соблюдении  единства  педагогических 
действий и требований к ее развитию; созда-
нии и сохранении педагогических условий и 
развивающей среды, а также благоприятного 
психологического  климата  в  процессе  учеб-
ной и творческой деятельности.
Принцип  интеграции  предполагает  инте-
грацию учебно-познавательной и внеучебной 
деятельно сти, различных видов художествен-
но-творческой  деятельности  (театральной, 
изобразительной, хореографической и др.), а 
также  практической,  исследовательской,  эв-
ристической,  игровой,  конструирующей,  до-
сугово-развивающей),  междисциплинарных 
и  межнаучных  связей,  новых  информацион-
ных  технологий  (НИТ),  логического  и  худо-
жественно-образного типов мышления. Инте-
грация направлена на развитие по программе 
интеллектуально-креативных, коммуникатив-
ных, лидерских качеств детей и др. [2].
Интеграции  междисциплинарного  знания, 
охарактеризованной  выше  в  русле  интегра-
тивного  подхода,  обогащенного  средствами 
синергии,  способствует  стратегия  «обога-
щения»  содержания  обучения  (горизонталь-
ного  и  вертикального),  которая  осуществля-
ется  на  основе  блочно-модульного  изучения 
учебного  материала,  введения  блока  психо-
логической поддержки; в начальной школе за 
счет  введения  на  интегрированных  занятиях 
тем  философской  направленности.  Интегра-
ция  направлена  на:  углубленное  изучение 
детьми проблем, находящихся на стыке наук 
и  искусств;  поиски  нестандартных  подходов 
к  решению  проблем;  творческую  самоактуа-
лизацию  (выявление  и  развитие  детьми  сво-
их способностей); повышение уровня позна-
вательной  мотивации;  введение  таких  форм 
организации  образовательного  процесса  как 
факультативы,  мини  и  спецкурсы,  секции, 
кружки, студии, творческие мастерские, рас-
ширяющие креативное поле образовательно-
го пространства в учебном и внеучебном про-
цессе [3].
Принцип индивидуализации находит выра-
жение в организации системы изучения учета 
личностных  (психологических,  физических, 
физиоло гических),  учебных  и  социальных 
особенностей  детей,  анализ  процесса  раз-
вития  их  одаренности.  Определение  и  учет 
личностных,  интеллектуальных,  креативных 
и других характеристик с помощью педагоги-
ческого наблюдения, тестирования, анкетиро-
вания,  собеседования,  системы  специальных 
заданий  и  других  методов  позволяют  осу-
ществлять уровневое взаимодействие, выбор 
темпа  обучения,  личного  образовательного 
маршрута в условиях коллективной деятель-
ности. Индивидуальный подход предполагает 
преемственность и перспективность в работе, 
усложнение заданий и требований, усиление 
самостоятельности и творчества воспитанни-
ков, разработку и применение в соответствии 
с  выявленным  уровнем  различных  стимули-
рующих  и  корректирующих  форм,  средств, 
приемов [4].

153
Қолданбалы психология жəне психотерапия – Прикладная психология и психотерапия
Принцип  дифференциации.  В  педагоги-
ке  различают  два  вида  диффере нциации  как 
явления  деления  целого  на  многообразные 
и  различные  формы  и  ступени:  внешнюю  и 
внутреннюю.  Внешняя  дифференциация  − 
это деление в школе на классы: профильные, 
углубленного  изучения,  выравнивания,  кор-
рекции, а на уровне класса условное деление 
на  сильных,  средних,  слабых  и  одаренных, 
которые  в  силу  меньшинства,  как  правило, 
группу  не  составляют.  Внутренняя  диффе-
ренциация обучения осуществляется с учетом 
индивидуальных особенностей детей и пред-
усматривает в связи с этим деление учебного 
материала  по  уровню  сложности,  а  методов, 
форм  и  приемов  обучения  в  зависимости  от 
уровня  профессионализма  педагога,  уровня 
материально-технического обеспечения обра-
зовательного учреждения [5]. 
Принцип  творческого  саморазвития  рас-
сматривался  нами  в  работах  В.И..Андреева 
[6],  СВ.  Кульневича [7], А.К.  Уразовой [8]. 
Как интегративная характеристика «самости» 
личности, творческое саморазвитие включает 
следующие  системообразующие  компонен-
ты:  самосознание,  творческое  самоопреде-
ление,  самоуправление  и  творческую  само-
реализацию.  Каждый  из  компонентов  несет 
определенную  функциональную  нагрузку, 
имеет свою специфику, отражает по-разному 
развитие  сфер  жизнедеятельности  ребенка, 
его  грани  личности.  Творческое  саморазви-
тие, реализуемое по программе, как принцип 
имеет  своим  результатом  психическое  ново-
образование – «Я – концепцию» личности.
Принцип  синергии  (от synergie - усиление 
воздействия  нескольких  фак торов) [9] ре-
ализовывался  посредством  использования 
инструментальных  средств:  опоры  на  связь 
осознаваемого  и  неосознаваемого  (логики  и 
интуиции; рационального и эмоционального), 
убеждения и внушения, воз можностей функ-
циональной  музыки  для  снятия  стрессов, 
тревожности,  ха рактерных  для  одаренных 
детей  или,  наоборот,  классической  музыки 
для  интенсификации  обучения.  В  результате 
целенаправленных  несильных  ре зонансных 
синергичных воздействий на все сферы пси-
хики личности ре бенка (в том числе и неосоз-
наваемые),  а  не  только  на  интеллект,  путем 
по вышения  рефлексии  личности  ребенка, 
инициации  его  собственной  актив ности,  ин-
тереса и мотивации к творческой деятельно-
сти формируется ее готовность к творческому 
росту и саморазвитию, она становится как бы 
«воспитателем самой себя».
Принцип  (система  принципов)  эвристиче-
ской  деятельности  как  утверждает  А.В.  Ху-
торской заключается в выявленных опытным 
путем  положениях,  на  основе  которых  осу-
ществляется  эвристическая  образовательная 
деятельность в конкретных условиях учебно-
го  предмета,  класса,  школы [10]. Эвристиче-
ское обучение направлено на познание мира, 
природы,  искусства,  добывание  и  конструи-
рование  знаний,  образовательной  продукции 
(креативного  результата)  самими  детьми  и 
включает:  исследование,  сочинение,  художе-
ственное,  техническое,  зрелищное,  педаго-
гическое,  методическое  произведение  (к  по-
следнему относятся умения конструирования 
своих целей с помощью заданных алгоритмов, 
умения планирования, рефлексии, самооценка 
и  самоанализ  своей  деятельности,  создание 
образовательных минипрограмм и т. д.). Кри-
терии различения образовательной продукции 
являются диагностическим инструментарием 
развития и саморазвития одаренности детей.
Что  есть  особое  образовательное  про-
странство?
При  этом  модель  управления  развитием 
общей одаренности детей в школе инноваци-
онного  типа  соотносится  со  всеми  функция-
ми  квадратичного  цикла  управления  (плани-
рование, организация, руководство людьми и 
контроль), а именно: педагогический анализ; 
постановка цели; проектирование; программа 
действий; подготовка и принятие управленче-
ских  решений;  исполнительское  внедрение; 
внутришкольный  контроль;  регулирование; 
коррекция и др. Так, педагогический анализ, 
позволяя оценивать результаты деятельности 
и  вырабатывать  фактические  предложения 
по  переводу  системы  на  более  высокий  ка-
чественный  уровень,  обязательно  включает 
проверку на синдром диссинхронии. Целепо-

154
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014 
лагание  и  проектирование  управления  фор-
мированием и развитием определенного типа 
личности на основе социального заказа пред-
усматривает  целостную  информационную 
программу, в которой закладываются ступени 
индивидуализации  обучения.  Планирование 
и прогнозирование обусловливает объем и со-
держание зон ближайшего и перспективного 
развития ученика, учителя, коллектива, шко-
лы. Организация и исполнение планов (при-
нятие  инноваций,  их  использование,  пере-
вод перемен в константы) должны учитывать 
множество факторов: от самих людей и про-
грамм, психологического климата и принятых 
приемов, до движения финансовых потоков и 
политики правительства. Руководство персо-
налом  в  таком  случае  непременно  включает 
согласование  профессиональных  позиций  и 
создание  мотивации  коллектива  в  условиях 
непрерывного  переформулирования  целей. 
Регулирование  и  координация  поддержива-
ют систему в том состоянии, когда контроль 
в сущности приобретает функцию поддержки 
инициатив при общем курсе на результат.
Важным  аспектом  при  организации  педа-
гогического обеспечения работы с одаренны-
ми детьми в школе инновационного типа вы-
ступает  создание  особого  образовательного 
пространства,  в  котором  бы  осуществлялось 
эффективное  взаимодействие  специалистов, 
педагогов, учеников и родителей.  При орга-
низации  предметной  деятельности  педагога 
и ребенка педагог выступает в роли фасили-
татора  интересов  детей  и  подростков.  Спе-
циалист  выступает  в  роли  консультанта  и 
эксперта,  обогащая  содержание  деятельно-
сти,  включая  педагога  и  ребенка  в  реальное 
профессиональное  сообщество,  обладающее 
собственной  субкультурой.  Позиция  родите-
лей  заключается  в  понимании  и  поддержке 
разнообразных форм взаимодействия ребенка 
и педагога, обеспечении участия детей в кон-
курсах, фестивалях, конференциях.
Приоритетными  в  работе  с  одаренными 
детьми  становятся  коммуникативные  и  про-
ектные  методики  с  использованием  совре-
менных  информационно-коммуникационных 
технологий.
Организация  образовательно-воспитатель-
ного пространства в школе строится поэтапно.
1-й  этап – адаптивно-диагностический 
(1-4-й класс). На этом этапе происходит диа-
гностика одаренности учащихся, их уровень, 
распределение по типам одаренности; разви-
тие интереса учащихся к обучению, ребенок 
становится  соорганизатором  учебного  про-
цесса. 
2-й этап – проективно-творческий (5-8-й 
класс). На этом этапе происходит формирова-
ние  основ  исследовательской  деятельности, 
выбор траектории развития учеником, вовле-
чение учеников в творческую деятельность. 
3-й  этап – иследовательско-прогности-
ческий (9-11-й  класс).  На  данном  этапе  осу-
ществляется вовлечение в исследовательскую 
деятельность – групповой  тренинг  деятель-
ности, развития как коммуникативных, так и 
исследовательских навыков, навыков рефери-
рования,  а  также  деятельности,  связанной  с 
личным  и  социальным  развитием,  профори-
ентация, профессионализация. 
Заключение
В  результате  реализации  представленно-
го  содержания  концепции  школы  инноваци-
онного типа по развитию одаренности детей 
осуществляется  самореализация  учащегося 
в  образовательной  среде,  формируются  его 
способности  к  самостоятельному  управле-
нию  учебной  деятельностью,  рефлексив-
ному  анализу  и  накоплению  собственного 
учебного опыта; реализуется программа раз-
вития у педагогов готовности к работе с ода-
ренными  школьниками:  профессиональное 
самосознание,методические  знания,  педаго-
гические  умения,  диагностические  умения, 
коммуникативные  умения  и  др.  Происходит 
становление  позиции  родителей  на  позитив-
ное  восприятие,  понимание  и  фасилитации 
развития одаренного ребенка в семье.
Таким образом, сложность и многоуровне-
вость процесса развития детской одаренности 
в  школе  инновационного  типа  требует  адек-
ватной  теоретико-методологической  основы 
для  исследования  данной  проблемы.  Одним 
из  таких  инструментов  и  условием  развития 
может  стать  модель  управления  на    основе 

155
Қолданбалы психология жəне психотерапия – Прикладная психология и психотерапия
интегративно-развивающего  подхода,  вклю-
чающего принципы системного, деятельност-
ного,  личностного,  развивающего  подходов, 
обладающего  значительным  теоретико-мето-
дологическим потенциалом для организации 
образовательно-воспитательного  простран-
ства школы инновационного типа.
ЛИТЕРАТУРА
1  Гладилина  И.П.  Работа  с  одаренными 
детьми  в  учреждениях  дополнительного  об-
разования  [Текст]:  учеб.пособие / И.П.  Гла-
дилина,  М.В.  Жиркова,  О.С.  Михно;  Федер. 
ин-т  развития  образования.  −  М.:  Коллаж, 
2008. − 97 с.
2 Гуляев В.Н. Педагогическое обеспечение 
преемственного  развития  детской  одаренно-
сти  [Текст] / В.Н.  Гуляев // «Образование  в 
новом  тысячелетии:  опыт,  проблемы  и  пер-
спективы  развития».  Материалы  междуна-
родной  научно-практической  конференции 
− Новосибирск: Изд-во НИПК. − НРО, 2003. 
− С. 203-211.
3  Келеева  Т.Н.  Развитие  интеллектуально 
одаренных  детей  в  условиях  учреждения  до-
полнительного  образования  [Текст]: [опыт 
Центра  «Одаренность  и  технология»  Екате-
ринбурга] / Т.Н. Келеева // Одаренный ребенок 
: науч.-практ. журн. 2004. − №5. − C. 120-122.
4  Ландау  Э.  Одаренность  требует  муже-
ства:  Психологическое  сопровождение  ода-
ренного ребенка [Текст] / Пер. с нем. А.П. Го-
лубева; Науч. ред. рус.текста Н.М. Назарова. 
– М.: Издательский центр «Академия», 2002. 
– 144 с. 
5  Никитина  Е.А.  Психолого-педагогиче-
ские  условия  развития  Я-концепции  одарен-
ных старшеклассников [Текст]: автореф. дис. 
... канд. псих.наук : 19.00.07 / Е.А. Никитина. 
− Курск, 2008. – 24 с.
6 Андреев, В.И. Педагогика [Текст]: Учеб-
ный курс для творческого саморазвития / В.И. 
Андреев.  −  Казань:  Центр  инновационных 
технологий, 2000. − 608 с.
7 Кульневич С.В. Педагогика личности от 
концепций до технологий [Текст]: учеб.посо-
бие для учителей и классных руководителей, 
студентов,  магистрантов,  аспирантов  пед. 
учеб. заведений, слушателей ИПК [Текст] / С. 
В. Кульневич. − Ростов-п/ Д., 2001. − 160 с.
8 Образование. Науки. Творчество. Теория 
и  опыт  взаимодействия  [Текст]:  монографии 
/ Научная школа В. Г. Рындак / Под ред. В.Г. 
Рындак.  Екатеринбург:  Оренбург:  Ор-лит-А, 
2002. − 352 с.
9 Гуляев В. Н.Педагогическое обеспечение 
преемственного  развития  детской  одаренно-
сти в учреждениях общего и дополнительно-
го образования [Текст]: автореф. дис. ... канд. 
пед. наук: 13.00.01 / В.Н. Гуляев. − Челябинск, 
2004. − 24 с. 
10  Одаренность  и  возраст.  Развитие  твор-
ческого потенциала одаренных детей [Текст]: 
учеб.пособие/  под.  Ред.  А.М.  Матюшкина 
−  М.:  Изд.-во  Московского  психолого-соци-
ального института; − Воронеж: Изд.-во НПО 
«МОДЭК», 2004. − 192 с.

156
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014 
Б.А. ОСПАНОВА, Л. ДЖУМАБАЕВА
Қ.А.Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
oba_49@mail.ru
Түркістан қ., Қазақстан
 
СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
Аннотация
Мақалада болашақ мамандардың біліктілігінің негізі ретінде студенттердің сын тұрғысынан 
ойлау  түсінігіне  теоретикалық  талдауға  арналған.  Осы  заманғы  маманның  тиімді  оқытудың 
негізгі құрылымдық құраушысы ғана емес, сондай-ақ оның кəсіби өзін-өзі жетілдірудің шарты 
да бола алатын осы күнгі бəсекеге қабілеттілік пен біліктілік сын тұрғысынан ойлау қабілетінің 
қалыптасу деңгейімен анықталатыны туралы айтылады.
Түйін сөздер: ойлау, сын тұрғысынанан ойлау, оқу іс-əрекеті, жаңа технологиялар, біліктілік.
В статье рассматриваются возможности развития критического мышления студентов, влия-
ющие на эффективность и результативность их учебной деятельности как будущих професси-
оналов.
Ключевые слова: мышление, критическое мышление, учебная деятельность, новые техноло-
гии, профессионализм. 
Annotation
This article discusses the possibility of the development of critical thinking of students, affecting 
the effi ciency and effectiveness of their learning activities as future professionals.
Keywords: thinking, critical thinking, educational activity, new technologies, professionalism. 
Қ
оғамымыздың қазіргі даму кезеңі мек-
тептегі  білім  беру  жүйесінің  алдына 
оқыту  үрдісін  технологияландыру  мəселесін 
қойып  отыр.  Оқытудың  əр  түрлі  технологи-
ялары  жасалып,  білім  беру  мекемелерінің 
тəжі рибесіне  енуде.  Жаңа  технологияларды 
меңгерту оқытушынің интелектуалдық, кəсіп-
тік, адамгершілік, рухани, азаматтық жəне де 
басқа  да  көптеген  адами  келбетінің  қалып-
тасуына игі əсерін тигізеді.
Жаңа  технологиялар  теориялық  тұрғыда 
дəлелденіп, тəжірибеде жақсы нəтижелер бе-
руде.
Жаңа  педагогикалық  технологияларды 
күнделікті сабақ үрдісінде пайдалану үшін, əр 
оқытушы алдында отырған студенттердің жас 
ерекшеліктерін  ескере  отырып,  педагогтік 
мақсатына, мүддесіне сай, өзінің шеберлігіне 
орай таңдап алады. Бұл жаңа технологиялар-
студенттердің  шығармашылық  қабілеттерін, 
терең  ойлай  білуін,  теориялық  негіздерін, 
эстетикалық көзқарастарын пайымдауын, ба-
ға  беруін,  танымдық  белсенділігін  дамы туға 
бағытталған.  Жалпы  білім  беретін  мектеп-
тер дегі  оқу-тəрбие  үрдісін  жаңаша  дамыту, 
яғни  оның  нəтижесінің  жоғарғы  деңгейде 
болуын  қадағалау  жаңашыл  педагогтардың 
қолында  болды.  Олар  педагогикаға  «жаңа 
технология»  терминін  енгізді.  Бұл  жаңашыл 
педагогтардың  мақсаты-студенттердің  ала-
тын білімдерін сапалы ету, оның толыққанды 
жеке  тұлға  болып  қалыптасуына  негіз  болу. 
Осыған орай қазірде педагогикалық техноло-
гиялар көптеп саналады.
Мысалы, атап айтар болсақ, П.М. Эрдниевтің 
«Дидактикалық бірліктерді ірілендіру техно-
логиясы»,  Л.С.  Выготский,  Л.В.  Эльконин, 
В.В.  Давыдовтің  «Дамыта  оқыту  технологи-
ясы»,  В.М.  Монаховтың  «Модульдік  оқыту 
технологиясы», «Проблемалық  оқыту  тех-

157
Қолданбалы психология жəне психотерапия – Прикладная психология и психотерапия
нологиясы», «Деңгейлеп  саралап  оқыту  тех-
нологиясы», «Оқытудың  компьютерлік  тех-
нологиясы»,  Сын  тұрғысынан  ойлау  арқылы 
оқыту  технологиясы»  т.б.  көптеген  техноло-
гиялар енгізілді.
Бұл  педагогикалық  жаңа  технологиялар 
жо ғары  оқу  орнындағы  студенттерге  мына-
дай  қағидаларды  ұстанады:  оқуға  шығар-
машылықтың  енуі,  оқытушы  мен  білімгер 
арасында  ынтымақтастық,  өзара  əрекеттестік 
сипатындағы жаңа əлеуметтік қатынастың пай-
да болуы, жеке тұлғаның дамуына жағ дай дың 
туғызылуы,  яғни  жеке  тұлғаға  бағдар ланған 
оқу,  тұлға  дамуының  сыртқы  əсермен  бірге 
білімгердің ішкі түрткілері негізінде жүргізілуі. 
Сонымен, педагогикалық техно логия дегеніміз-
тəжірибеде  жүзеге  асы ры лып,  нəтиже  беретін 
педагогикалық жүйенің жобасы. 
Білімнің  жаңа  мазмұнын  жүзеге  асыру 
үшін жаңа технологиялар қажет-ақ. Жаңа лық-
ты меңгеру мен жүзеге асыруда дұрыс түсін-
беушілік  ұйымдастырушыға  əртүрлі  кедергі 
жасайтыны  белгілі.  Сондай  педа го гикалық 
технологиялардың бірі «Оқу мен жазу арқылы 
сын тұрғысынан ойлауды дамыту».
«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» техно-
логиясы əлемнің түкпір-түкпірінен жиналған 
білім берушілердің бірлескен еңбегі деп түсі-
нуіміз керек.
Бұл  бағдарламаның  мақсаты  барлық  жас-
тағы,  соның  ішінде  жоғары  оқу  орны  білім-
герлердің  кез  келген  мазмұн,  түсінікке  сыни 
тұрғыдан  қарап,  екі  ұйғарым  бір  пікірдің 
біреуін  таңдауға  сапалы  шешім  қабылдауды 
осы  сабақтарда  үйренеді. «Сорос-Қазақстан 
қоры»  арқылы  келген  бұл  технология  қазақ 
тілдерінде оқу орындарына ене бастады.
Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының 
талаптарын  жүзеге  асыруда,  студенттердің 
білім  деңгейін  көтеруде,  шығармашылыққа 
баулуда,  ойларын  еркін  айтуда  тез  арада 
дұрыс шешімдер табуға атсалысатын бірден-
бір тиімді бағдарлама деп есептейміз.
Сын тұрғысынан ойлау-сынау емес, шың-
далған,  бірін-бірі  толықтырған  ойлау  десек 
қателеспейміз. Аталмыш бағдарламаның ішкі 
құрылымында  ерекшелік  бар.  Бұл  құрылым 
үш  деңгейден  тұратын  оқыту  мен  үйретудің 
үлгісі. Көп ақпаратты талдай, жинақтай оты-
рып ішінен қажеттісін алуға үйретеді.
1-кезең. Қызығушылықты ояту. Бұл үйрену 
үрдісі. Білімгердің бұрынғы білетіні мен жаңа 
білімді  ұштастырудан  тұрады.  Сондықтанда 
сабақта  қарастырғалы  тұрған  мəселе  жай-
лы  білімгер  не  біледі,  не  айта  алатындығын 
анықтаудан  басталады.  Бұнда  ойды  қозғау, 
ояту,  ми  қыртысына  тітіркендіргіш  арқылы 
əсер  ету  жүзеге  асады.  Осы  кезеңге  қызмет 
ететін «Жұпта талқылау» стратегиясын бүгінгі 
практикалық  жұмыс  барысында  байқаймыз, 
сондай-ақ келесі сабақтарда үйренуге болады. 
«Топтау», «Түртіп  алу», «Болжау», «Əлемді 
шарлау» т.б. əдістер жинақталған.
Қызығушылықты  ояту  кезеңінің  екінші 
мақсаты  −  үйренушінің  белсенділігін,  ынта-
жігерін  арттыру.  Білімгер  өз  білетінін  еске 
түсіреді, қағазға жазады. Жұбымен, тобымен 
талқылайды.
Білімгер  ойын  осылайша  шыңдауға 
мүмкіндік  туады.  Жəне  де  жаңа  білім  жай-
лы  ақпарат  жинап,  оны  байырғы  біліммен 
ұштастырады. 
Ойлану  мен  үйренуге  бағытталған  бұл 
бағдарламаның  2-кезеңі  «Мағынаны  тану». 
Бұл  кезеңде  үйренуші  жаңа  ақпаратпен  та-
нысады,  тақырып  бойынша  жұмыс  істейді, 
тапсырмалар  орындайды.  Оның  өз  бетінше 
жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай 
жасалады.  Студенттердің  тақырып  бойынша 
жұмыс  жасауға  көмектесетін  оқу  стратегия-
лары  бар.  Соның  бірі  ІNSERT.  Ол  бойынша 
оқу  тақырыбымен  яғни  мысалымен  танысу 
барысында,
Y- білемін;
- - білмеймін;
+ - мен үшін жаңалық;
? – мені таң қалдырды;
белгілерін  қоя  отырып,  мысал  оқу  тапсы-
рылады. ІNSERT - оқығанын түсінуге, өз ойы-
на басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететін 
ұтымды құрал. Бір əңгіменің соңына тез жету, 
оқығанды  есте  сақтау,  мəнін  жете  түсіну 
күрделі  жұмыс.  Сондықтан  да  білімгерлер 
арасында оқуға жеңіл-желпі қарау салдарынан 
түсіне  алмау,  өмірмен  ұштастыра  алмау  жиі 
кездеседі. Мағынаны тануды жоғарыдағыдай 

158
ПЕДАГОГИКА ЖƏНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2014 
ұйымдастыру  −  аталған  кемшіліктерді  бол-
дыр маудың бірден-бір кепілі.
Үйренушілер білетіндерін анықтап, білмей-
тіндерін  белгілеп  сұрауға  əзірленеді.  Бұл 
əрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрынғы 
білім  арасында  көпірлер  құрастыруға , яғни 
бай ланыс құруға дағдыландырады.
Тақырып бойынша «Ой толғаныс» бағдар-
ла  маның 3-кезеңі. Күнделікті оқыту үдері сін де 
білімгердің  толғанысын  ұйымдастыру,  өзіне, 
басқаға сын көзбен қарау, баға беру назардан 
тыс қалып жатады. Сын тұрғысынан ойлауды 
дамыту  бағдарламасында  бұл  сабақтағы  аса 
қажетті мəнді, маңызды əрекет болып табыла-
ды. Дəл осы кезеңде үйренуші не үйренгенін 
саралап,  салмақтап,  оны  қандай  жағдайда, 
қалай қолдану керектігін ой елегінен өткізеді. 
Белсенді  түрде  өз  білімін  үйрену  жолына 
қарап,  өзгерістер  енгізеді,  яғни  нағыз  білім 
шыңына  көтеріледі,  үлкен  əлемге  енеді.  Сол 
білім арқылы өзінің өзгергенін сезінеді, өзіне 
өзгеше  сенім,  тəрбиелік,  даналыққа  бастау 
алады.  Толғануды  тиімді  етуге  лайықталған 
«Бес жолды өлең», «Венн көрсетілімі», «Еркін 
жазу», «Екі түрлі түсініктеме күнделігі», «Ой-
лану стратегиясы» т.б. осы сияқты стратегия-
лар əр сабақтың ерекшелігіне қарай лайықты 
қолданылады. Олар студенттердің бір-бірімен 
ой  алмастыруын,  ой  түйістіруін  қамтамасыз 
етеді.  Əр  білімгер  өз  шығармашылығын 
көрсете алады.
Біз  өз  сабағымызда  «Ой  толғаныс»  саты-
сында «Екі түрлі түсініктеме күнделігі» стра-
тегиясын пайдаландық. 
Мысалы:
– Сіздің ойыңызда не сақталып қалды?
– Автор оқырманды қалай қызықтырды?
– Кейіпкерлердің іс-əрекетін сіз қалай баға-
лайсыз?
Бұл  əдіс  те  білімгерлерді  ұжым  болып 
жұмыс  жасауға  үйретеді.  Ақпараттарды  өз 
бетінше  меңгеруге  жағдай  жасайды.  Сөз  ас-
та рын,  құдіретін  түсінуге  машықтанады. 
Сон дай-ақ, əдістің тиімділігі сабақтан тысқары 
қалатын  білімгер  болмайды,  оқыған  мəтінді 
түсіну,  оны  түсінікті  етіп  айтып  беру,  оған 
қатысты ойын, пікірін білдіру арқылы сауатты 
оқырман қалыптастыру мүмкіндігі туады.
Сын  тұрғысынан  ойлауды  үйрету  үшін 
мына шараларды орындауы шарт:
1.  Сын  тұрғысынан  ойлауды  үйрету  үшін 
уақыт керек.
2. Білімгерлерге ойланып-толғануға, ойын 
ашық айтуға рұқсат беру.
3. Əр түрлі идеялар мен пікірлерді қабыл-
дау.
4.  Үйрену  барысында  студенттердің  бел-
сен ді іс-əрекетін қолдау.
5.  Кейбір  студенттердің  бір-бірінің  жауа-
бына  жасаған  сынының  дəлелді,  дəйекті  бо-
луын талап ету.
6.  Сын  тұрғысынан  ойлауды  бағалау.  Ал, 
білімгерлерге байланысты:
- сенімділікпен жұмыс жасау;
- бар ынтасымен оқуға берілу;
- пікірлерді таңдау, құрметтеу;
- өз пікірін ашық білдіруді талап ету қажет.
Тек сонда ғана олар:
- мен осы мəселе туралы не ойлаймын?
-  осы  мазмұннан  алған  ақпарат  менің 
бұрынғы білетініме сəйкес пе?
- маған бұл жаңа ойлар қаншалықты əсер 
етті деген сауалдар төңірегінде ойлауға үйре-
неді.  Сын  тұрғысынан  ойлауды  дамыту  тех-
нологиясының  басты  мақсаты – оқытуды 
білім  герге  бағыттау.  Осы  орайда  ең  басты-
сы  оқыту  философиясы  түбегейлі  өзгереді. 
Оқыту  үрдісінде  алдымен  оқыту  мақсаты, 
оқы ту  мазмұны  жəне  сабақ  құрылымы  мен 
фор малары өзгереді.
Жəне  де  сын  тұрғысынан  ойлауды  дамы-
ту  бағдарламасы  бойынша  оқыту  үрдісінде 
білімгерді-басты тұлға деп алып:
-  оқытуды  білімгердің  дамуына  бағыттай 
ұйымдастырамыз;
- оқыту мазмұнына байланысты мақсат пен 
міндетті дұрыс қойып, нəтижеге жетеміз;
- жеке тұлғаның танымдық əрекет иесі бо-
луы;
-  оқытушы  мен  білімгер  арасындағы  тең 
құқылы қарым-қатынасты қолдаймыз;
- кəсіби деңгейіміз дамып, жаңашыл оқы-
тушыдан зерттеуші ұстазға айналамыз.
Əрине, əр сабаққа дайындық керек, білім-
герлерге  шығармашылық  бағыт-бағдар  бере 

159
Қолданбалы психология жəне психотерапия – Прикладная психология и психотерапия
отырып,  үздіксіз  іс-əрекетке  жетелеуге  бола-
ды. Бағдарлама стратегиялары студенттердің 
бірін-бірі  тыңдап,  құрметтеуіне  үйретуге 
бола ды.  Сабақтарды  ерекше,  жаңа  техно-
логия  жобасымен  өтуі  оларға  еркін  сөйлеп, 
ойларын  ашық  жеткізуге,  сыншыл  көзқарас 
байқатуларына мүмкіншілік туғызады. Бүгін-
гі қоғамға да, оқу орнына да керегі осы техно-
логияны қолдану. 
Демек,  бұл  технологияда  білімгер  өз  топ -
шылауын, өз пайымын еркін білдіреді, өзін  дік 
дəлелдер келтіреді, басқалардың ой түйіндерін 
сынайды, өз пікірін, өз тоқ тамын жасайды. Бұл 
əдіс  студенттерге  де,  оқы тушыларға  да  үлкен 
жауапкершілікті  жүк тейді.  Оқыту  əдістерін 
жетілдіруге,  дамы туға  олардың  тиімділігін 
арттыруға  көмек теседі.  Студенттердің  сыни 
тұрғыдан  ойлау  қабілеттерін  дамытуға  ар-
налған оқытудың əдіс-тəсілдері білім алушыға 
құбылыстардың  себептерін  толық  ұғынуға, 
ережелер  мен  заңдылықтардың  сырларын 
терең  түсінуге,  олар дың  ғылыми  білімдегі 
орнын  аңғаруға  қолайлы  жағдаяттар  жасай-
ды.  Мұндай  əдістер  табиғатынан  тұйық,  өз 
ойын тəптіштеп түсін діруге шалағай, өздеріне 
сенімсіздеу,  түйін  жасауда  жасқаншақтық 
байқататын білім герлер ге пайдасы ұшан теңіз 
екеніне көзіміз жетті.
Сын  тұрғысынан  ойлау  −  бұл  кез-келген 
мазмұнды сынау емес, оны зерттеу, бақылау, 
талдау,  əртүрлі  стратегиялар  арқылы  өзінің 
ой лау  негіздерін  сыни  тұрғыда  дамыту. 
Жаңа  технологияның  арқасында  білімгердің 
бел сенділігі  артып,  жан-жақты  талдауға, 
ойын  ашық  айтуға,  оқу  мен  жазу  арқылы 
сын  тұрғысынан  ойлауға  үйренеді.  Осын-
дай  жұмыстардың  нəтижесінде  бүгінгі  күн 
тала бына  сай  сауатты,  білімді  білімгерлер 
тəрбиелеуге  болады.  Ол  үшін  оқытушы  көп 
ізденіп, көп оқып, ізденіс үстінде болу керек.
Қорыта  айтқанда,  педагогикалық  жаңа 
технологиялардың  барлығы  жеке  тұлға-
ның  өзін-өзі  дамытуына,  өздігінен  шығар-
машылықпен жұмыс істей білу қабілетін жəне 
біліктері  мен  дағдыларын  қалыптастыруға 
бағытталған  алға  қойған  мақсатқа  жетудің 
тиімділігін,  нəтижелілігін  қамтамасыз  етуді 
көздейтін, берілген материалды жедел, əрі са-
палы меңгертуге бағытталған.
ƏДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан  Республикасының «Бiлiм ту-
ралы  концепциясы – 2015». – Астана, 2004.
2.  ТашеноваА.  Сын  тұрғысынан  ойлау-
ды  оқу  мен  жазу  арқылы  дамыту //Білім-
Образование. 2006. − №2. 15-18 б.
3.  Халперн  Д.  Психология  критического 
мышления. − Питер, 2000.
4.  Бутенко  А.В.,  Ходос  Е.А.  Критическое 
мышление:  метод,  теория,  практика.  −  М.: 
Мирос, 2002. 
С.В. ФЕДОРЕНКО
Национальный педагогический университет им. Н.П. Драгоманова
sd7227@rambler.ru
г. Киев, Украина

жүктеу/скачать 4,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: