138-жаттығу. Көркем шығармалардан үтір және леп белгісімен келген,
сөйлемнің түрлі шенінде (басында, ортасында, соңында) орналасқан қаратпа
сөздерді тауып, әр түріне екі мысалдан жазыңыздар.
139-жаттығу. Мәтіндегі қаратпа сөздердің тиісті тыныс белгілерін қойып,
жаттығуды көшіріңіздер.
(Жер хабарын бермесін) Табай сараң адам екен. Жолаушылап келе жатқан
Торғай дуанының елге белгілі екі биі Қорғанбек пен Дәуренбек Табай
ауылының сыртына келіп түсуге рұқсат сұрапты.
– Қонақ күтетін уақытым жоқ, – депті Табай. Бұған қатты ренжіген екі би
аттанып кетіпті.
Келесі жылы сол екі бидің ауылына Табай келіп түсуге рұқсат сұрапты.
Былтырғы іске қатты өкпелеген билер «кет» демесе де, онша жақсы рай таныта
қоймаса керек.
Табай сонда ауыл ортасындағы қотанға келіп ат ойнатып:
– Уа қу құдай Билігіңе таласқан жоқпын қу құдай Мырзалығыңа таласқан
жоқпын қу құдай Байлығыңа таласқан жоқпын қу құдай Өзің берген
сараңдығың бар еді, мына Шақшақ балалары оны да алам деп сіресіп жатыр қу
құдай Енді маған не қалды қу құдай – деп айнала шапқан екен дейді. Мұны
естіген билер:
– Бір ашуыңызды беріңіз Тебеке Қателік бізден екен, – деп ат үстінен
көтеріп алған екен дейді-ау. (С.Кенжеахметұлы «Жеті қазына»)
68
Қыстырма сөздердің тыныс белгісі
Баяндап отырған мәселеге автордың көзқарасын, өзіндік пікірін, түрлі
сезімін аңғарту үшін қолданылатын, сөйлемнің басқа сөздерімен байланыспай,
оқшау тұратын сөздерді қыстырма сөз дейміз.
Қыстырма болатын сөздер мен сөз тіркестері
Кісінің
көңіл
күйін,
сезімін
білдіреті
н сөздер
Айтылған ойға
нануды,
жорамалдауды
білдіретін
сөздер
Айтылған
ой
кімнің
тарапынан
шыққанын
білдіретін
сөздер
Ойдың желісін, ретін
білдіретін сөздер
Тыңдаушының
назарын аудару
үшін айтылатын
сөздер
амал
қанша,
бақыты
мызға
қарай,
несін
айтасың
т.б.
әрине, әлбетте,
рас, сөз жоқ,
сірә,
мүмкін,
шамасы,
расында,
шынында, бәсе,
бәлкім,
айтпақшы,
шынын
айту
керек,
өзіңіз
білесіз т.б.
... айтуынша, ...
айтқандай,
меніңше,
сеніңше, ..., ...
ойынша,
әлі
есімде,
ұмытпасам т.б.
біріншіден, ..., ... әуелі,
алдымен,
демек,
сөйтіп,
қысқасы,
ақырында,
әйтеуір,
ендеше,
керісінше,
мысалы,
негізінен,
сонсын, сосын, бір
жағынан,
...,
бір
сөзбен
айтқанда,
былайша
айтқанда,
сайып келгенде т.б.
айталық,
өздеріңізге мәлім,
көріп отырсыз,
шынында, міне,
әне,
қане,
байқаймын,
байқайсыз
ба
т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |