Қр бғМ Ғк философия, саясаттану және дінтану институтының
жүктеу/скачать 1,22 Mb.
|
Филос Энцикл Создик Документ Microsoft Office Word (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- (интеллигенция
| ЗИЯЛЫЛЫҚ (ағл. сөзі intellectualism – интеллигенттік) – кәсіби түрде ой еңбегімен, шығармашылықпен, мәдениетті дамыту, таратумен (ғылым, өнермен шұғылданатындар, заңгерлер, инженерлер, дәрігерлер, журналистер және т.б.) айналысатын адамдар тобы. «Зиялы» терминін ХІХ ғасырда жазушы Н. Бобрыкин айналысқа енгізіп, ол басқа тілдерге де ауысқан. Адамның жоғарғы мәдениетін, ақыл-парасаты мен адамгершілігінің жиынтығын біріктіретін З. тұлғаның ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды тарихи тұрғыдан түсініп, бағалай білуі, әлемдік және ұлттық мәдениет туындыларын талғампаздықпен белсенді игеруі, ізгілік және әділеттілік сезімдерінің молдығы, басқа жанға, жалпы адамзат баласына сүйіспеншілігі, өзге ой-пікірге төзімділігі және т.б. қасиеттерінен аңғарылады. ХХ ғасырдың басында қазақ зиялыларының бір тобы қазақ қоғамының саяси мәдениетінің қалыптасуына негіз қалады.
ЗИЯЛЫ қауым (интеллигенция) жөнінде көптеген теориялар бар. Егер шығыстық дәстүрде зиялы қауым деп белгілі патша айналасында топтасқан аздаған ойшылдары, ақындары бар сарай қауымы есептелсе, Батыста бұлай деп өзін тек ой, өнер жұмыстарына, рухани ізденіске арнаған топты атаған. Батыста зиялыны интеллектуал десе, Ресейде интеллигенция деген. Орыс интеллигенциясы әрдайым қарапайым халық жағында болып, өзін билікпен ымырасыз күресте қалыптастырған. Қазақ даласындағы Алаш қозғалысының өкілдері де сондай болған. Кеңес дәуірінде кеңес үкіметіне берілген партиялық интеллигенция пайда болған. Бұл таза идеологиялық, қолдан жасаған құбылыс еді. Оның салқын салдарларынан әлі де арыла алмай келеміз. Қайта құру дәуірінен бері кеңес интеллигенциясының ең үздіктерінің Батысқа көшуі басталды. Қазіргі посткеңестік интеллигенция өзінің бұрынғы қадірлі мәртебесін орнықтыруға талпынуда. ЗИЯТКЕРЛІК (лат. intellectus – таным, түсінік, ақыл) – адамның ойлау қабілеті, ақылы, парасаты. З. термині ежелгі гректердің «нус» (ақыл) ұғымына сәйкес және мағынасы бойынша Платон мен Аристотельдің «нус», адам жанының ең жоғарғы парасатты бөлігі туралы іліміне тең келеді. Терминді осы мәнінде ортағасырлық схоластика (Құдай зияткерлігі ретінде және т.б.) қабылдады. Сонымен бірге, З. термині схоластикада жоғарғы таным қабілетін (рухани мәндерді жоғарғы сезімдік ұғыну) төменгі таным қабілеті (элементарлық абстракция) ретіндегі парасатқа (ratio) қарама-қарсылықта белгілеу үшін қолданылады. Кант образдық мәнде, зияткерлік терминін (неміс. verstand – ақыл) ұғымды қалыптастыру қабілеті ретінде, ал парасатты (неміс.vernunft) метафизикалық идеяларды қалыптастыру қабілеті ретінде қолданды. Бұл сөздің қолданылуы неміс классикалық философиясында кең таралымын тауып, Гегельдің ақыл мен парасат концепциясында нақтыланды. ХІХ ғасырдың соңында экспериментальді психологияда, парасаттың дамуы дәрежесі ретіндегі З-ті көптеген арнайы тесттер көмегімен және факторлық талдаулар арқылы оның статистикалық өңдеу жүйесін анықтайтын бағалау әдістері пайда болады. жүктеу/скачать 1,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|