Реферат дене шынықтыру сабақтарында дене қасиеттерін тәрбиелеу Орындаған: Сарбасов М. Б
Дене тәрбиесі сабағының құрылымын тығыздығын есепке алу жолдары
жүктеу/скачать 46,53 Kb.
|
Дене шынықтыру сабақтарында дене қасиеттерін тәрбиелеу
| 3. Дене тәрбиесі сабағының құрылымын тығыздығын есепке алу жолдары
3.1. Спорттық жаттығу заңдылықтарының мәні. Қазіргі заманғы спорт туралы ғылым – спорттық қозғалыс, спорттық дайындық, спорттық жаттығу және спорттық жарыстар саласындағы көп жылдық әрекеттер нәтижесі. Мұның барлығы спорт саласындағы білім жүйесінің ілімдік мазмұнын, ұғымын, қағидасын және заңдылықтарын айқындайды. Ал спорт ілімінің шынайлығы немесе дәлдігі спорттық әрекет тәжірбиесінде дәлелденеді. Спорт ілімінің нысанасы - әлеуметтік құбылыс ретінде адам әрекетінің мүмкіндіктерін айқындайды. Ал оған жарыстарды ұйымдастыру және өткізу жүйесі, оқыту – жаттығу сабақтары енді және ол адам денсаулығының шыңдау, жалпы дене дамуын қамтамасыз етумен қатар, жоғарғы спорттық жетістіктерге жеуді мақсат етіп қояды. Спорт ілімінің қарастыратын пәні – көп салалы қоғамдық құбылыс,жастар жүйесі және соған байланысты дайындық жүйесі ретіндегі спорттың әр түрлі салалары. Спорт ілімінің «Дене шынықтыру және спорт ілімі мен әдістемесі» атты ең басты ұғымдары \категориялары\ бар, олар шартты түрде үш топа бөлінеді: бастапқы,функционалды және қорытынды. Бастапқы ұғымдарға – спорт және спорттық жарыстар енеді. Спорт \ағылшын тілінде – «ойын», «көңіл көтеру»\ -шынықтыру жаттығуларын қолдануға негізделген, әлеуметтік мәні бар тәрбиелік, ойындық, жарыстық әрекет.Басқаша сөзбен айтқанда, спорт дегеніміз өзіндік – жарыстық әрекет, оған арнайы дайындық, сонымен бірге осы әрекеттер негізінде қалыптасатын адамдар арасындағы ерекше қатынастар, мінез – құлық нормалары қажет. Спорттық жарыс – спорттық жетістіктердің көрсету, салыстыру және бағалау, спорт саласындағы бәсекені белгілі бір түрде реттеп отыру. Спорттық жарыстардың мақсаты үздіксіз спортшылар мен топтарды анықтау, жалпы спорттық шеберлікті жетілдіру, дене шынықтыру мен спорттық насихаттау. Бастапқы ұғымдардан келіп спорттық қозғалыс және әрекет ұғымдары туындайды. Спорттық қозғалыс - әлеуметтік қозғалыстың ерекше бір түрі – спорт түрлерін құрау, дамыту, сақтау, алмасу және тұтыну жүйелерінің тарихи қозғалысы жеке адамды қалыптастыру құралдарының бірі. Тарихи спорттық қозғалыстар спорттың төмендегідей көпшілік \халықтық\, резервтегі \негізгі\, жоғарғы жетістіктер \үлкен\,әуесқой және кәсіпқой түрлерін дүниеге әкелді. Спорттық қызмет – адам әрекетінің көп қырлы белсенді жүйесі ретіндегі қимыл – қозғалыс дамуының ең жоғарғы түрі. Осы жерде айта кетукерек,жарыстық әрекет спортшының жарыс ережесі мен амалдарына сәйкес спорттың барлық түрлерінде өз мүмкіндіктерін көрсетуін және бағалауын қарастырады. Функционады ұғымдарға спорттық дайындық, спорттық машықтану жүйесі жатады. Спорттық дайындық – спортшының машықтануы, оның жарысқа қатысуын қамтитын, машықтану және жарыс жүйесін ғылыми әдстемелік және материалдық тәсілдік жағынан қамтамасыз ететін, оқу мен спортты, жарыс пен демалысты үйлестіру үшін қажетті жағдайлар жасаитын көп жақты жүйе. Бұл ұғыммен келіп спорттық дайындық жүйесі және мектебі ұғымдары туындайды. Спорттық дайындық жүйесі – спортшының спорттық жетістікке жету жолындағы дайындық дәрежесін қамтамасыз ететін, білімі, жабдығы әдісі ұғымдық формалары мен жағдайының жиынтығы. Спорт мектебі –мамандар тобының күшімен дамытылған шығармашылық қағидаға негізделген спортшы дайындығының біріңғай жүйесі. Спорттық машықтану – спорттық дайындықтың негізгі бөлігі және дене жаттығуларын спортшының өзі таңдаған спортында барынша жоғарғы көрсеткіштерге жетуіне ықпал ететін қасиеттер мен қабілеттерді дамыту әрі жетілдіру мақсатында дене жаттығуларын қолдануға негізделген дене тәрбиесін мамандығының арнайы жүйесі. Спорттық машықтану жүйесі деп білім, қағидалар, әдістер және спорттық жетістіктер жиынтығы, сонымен бірге машықтану процестерін ұйымдастыру және басқару әрекеттерін айтады. Қорытынды немесе соңы ұғымдарға спорттық жетістіктер, спорттық нәтижеге және спорттық мамандану жатады. Спорттық жетістіктер – белгілі бір нәтижеге спортшының шеберлігі мен қабілетінің көрсеткіші. Спорттық нәтиже – спорттағы көрсеткіштердің сандық және сапалық деңгейі. Спорт түрінің ерекшелігіне байланысты ол жалпыға белгілі өлшемдермен \кг, м, с. Немесе балл, ұпай және т.б.\ немесе басқа да салыстырмалы амалдармен өлшенеді. Спорттық машықтану – белгілі бір мерзім аралығындағы спортшы көрсеткіштерін қорытындылайтын, оған берілетін тұрақты мінездеме. Спорт белгілерінің пайда бола бастауы адамзат қоғамының ең ерте кезеңдеріне жатады. Шынықтыру жаттығуларының пайда болуының алғы шарты адам еңбегі, оның ішінде,белгілі дәрежеде қимыл – қозғалыс дағдылары мен барлық дене қасиеттерін талап ететін аң аулау болды. Қазіргі заманғы спорт түрлерінде ертедегі адамның машықтанушылық белсенділігінің негізгі түрлеріне ұқсас белгілер \мысалы: жүгіру, лақтыру және т.б. \айқын байқалып отырады. Сөйтіп, спорт адамзат қоғамының тарихи дамуы барысында адамның еңбек және әскери әрекеті негізінде пайда болып,адамның дене тәрбиесі еңбекке, әскери істерге дайындығының маңызды жолдары мен әдістерінің бірі, сонымен бірге денсаулық шындау мен демалысты ұйымдастырудың жолы болып қалыптасады. Ежелгі Грецияда спорттың ең жоғарғы белеске көтерілуі \олимпиадалық ойындар\, бүкіл мәдениет дамуын тежеп тастаған. Орта ғасыр дәуірінен кейін қазіргі заманғы спорт Англияда, кейін басқа елдерде дами бастады. Спорт түрлерінің топтастыру. Бүгінгі күндері халықаралық кең сипат алған спорттың қазіргі заманғы түрлерін спортшылардың жарыс әрекеттері мен машықтану ерекшеліктеріне байланысты төмендегідей топтарға топтастыруға болады. Бірінші – жоғары белсенді әрекетті қажет ететін атлеттік спорт түрлері \жеңіл және ауыр атлетика, сайыс және т.б.\. Екінші – спортшының қимыл -әрекеті қозғалыс құралдарын басқаратын спорт түрлері \ авто, самалет және т.б. Үшінші – арнайы спорттық қарау қолданылатын спорт түрлері \садақ, мылтық және т.б.\ Төртінші – конструкторлық әрекет нәтижелерін салыстыруға негізделген спорт түрлері \авиа, кеме құрастыру және т.б.\. Бесінші - ауыстыруға байланысты спорт түрлері \саяхан, тауға өрмелеу және т.б.\. Алтыншы – спортшыдан абстракты – түйінді ойлауды қажет ететін спорт түрлері \тоғызқұмалақ, шахмат және т.б.\. Жазғы және қысқы олимпиадалық ойындар бағдарламасының мазмұнын құрайтын спорт түрлерін: жылдамдық – күштілік, күрделі үйлестірілген сайыс бойынша ойындар және көпсайыс жиынтықтарына бөлу қалыптасқан. Жарыс – спорт ерекшелігінің негізі. Спорттық мәдениеттің ерекше формасы және адамның дене және психикалық қасиеттерінің дамуы мен жетілуіне әсер ететін жарыстық мәні бар.Жарыс - әлеуметтік құбылыс, ол жоқ жерде спорт болуы мүмкін емес. Үлгі ретінде алсақ, спорттық сайыс төмендегідей белгілерден тұрады: сайыс құралы, төрешілік, қатысушылар, жанкүйерлер мен көрермендер. Жарыстың негізгі жемісі – алған орын, жеңіс және т.б. Бәсекелестік қатынастар спорттық жарыстардың ажырамас айырмашылығы болып есептеледі. Спорттық сайыстарда бәсеке мен талас сияқты қайшылықтармен қатар, спортшыларды біріктіретін, дайындық тәжірбиелер мен алмасу мүмкіндіктері бар. Спорттық жетістіктердің өсу тенденциялары мен себептері. Спорттық әрекетті әдетте спортшының ерекше жай – күйімен байланыстарды, ал ол өз қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін салыстыру нәтижесінде қалыптасады. Ал бұл спортшы алдына мақсат қоюға және оны орындауға негіз болды. Мақсат-барынша жоғары жетістікке жету. Спорттық жетістіктер спорт дамуына ерекше орындалады. Ол олимпиадалық және жалпы үлкен спорттық жоғары қоғамдық мәртебесі бар және көпшілік \халықтық\ спортын дамытуға ынталандырады. Спорт белгілі бір ел мәдениеті жетістіктерінің бірі ретінде қарастырылады. Спорт адам мүмкіндіктерін зерттеп білудің алғы шартын жасайды. Спорттық жетістік көп факторлы болып есептеледі. Қоғамда спорттық жетістіктердің өсіп отыруына әсер ететін негізгі факторлар мен жағдайларға мыналарды жатқызуға болады: жеке дарындылық және жетістікке жету жолындағы дайындық деңгейі: спорттық дайындық жүйесінің тиімділігі, оның мазмұны, ұйымдастыру және заттай – тәсілдік жағынана қамтамасыз ету: спорттық жетістіктің таралу өрісі және оны қоғамда дамытудың жалпы әлеуметтік жағдайлары. Жалпы алғанда, спорттық жетістіктер ешқашан елде жоқ амалдарды қолданбай – ақ өсіп отырады. Спорттың әлеуметтік қызметі. Спорт – күрделі көп қызметті құбылыс. Оларды төмендегідей жүйемен бөлуге болады: 1\жарыстық; 2\ сауықтыру - реактивті; ақпаратты – болжалды; 4\ адамгершілік; 5\ бағдарламалы – мөлшерлі және ұйымдастырушы. Әрқайсысын бөліп алып қарастырайық. Спорттық жарыстың қызметі. Бұл спорттың негізгі белгісі мен ерекшеліктерін көрсетеді және спорттық жарыс категорияларымен, спорттық дайындықпен және спорттық машықтандырумен тығыз байланысты. Бұдан келіп спорттық мөлшері, гедонистикалық және тартымдылық қызметтерді туындайды. Мөлшерлі қызметі. Спортта ең басты тұлға – спортшы. Оған қоса мұндай құндылықтар ұйымдастыру – басқару жұмыстары, спортшылар мен мамандар дайындау жүйесі тағы басқалары жатады. Диагностикалық қызметі. Спорт ойнымен айналасудан ләззат алудың жолы ретінде қолданылатындықтан көрсетеді. Тартымдылық қызметі. Спорттың адамдарды тәрбиелеуге және білім беруге, демалыста, спорт және дене мәдениетімен белсенді айналысуға тарту мақсатымен айқындалады. Сауықтыру реактивті қызметі. Спорт ағзаны шыңдап қана қоймайды, сонымен бірге машықтанушыны қалыптастыру қызметін де атқарады. Адамның дене күйінің бірқалыпты болуы, оның толыққанды өмір сүру әрекетін қалыптастырады. Мұның өзі спорттық сауықтыру – реактивті қызметінің ерекше маңыздылығын көрсетеді. Бұл қызметтен келіп сауықтыру және дайындық қызметі туындайды. Сауықтыру қызметі спортты сауықтырудың, ғылыми – техникалық жүйесінің кері әсерлерінен \ гиподинамия және т.б.\ қорғанудың тиімді құралы ретінде қолдануға байланысты, яғни бұл жерде сауықтыру қызметі қорғаушы сипатына ие болды. Дайындық қызметі адамды өмірге дене жағынан дайындайды және қызметті дене дамуына жеткізуді мақсат етеді. Ақпаратты – болжамды қызметі. Бұл қызмет өзінен туындайтын ақпаратты, танымдылық, ағартушылық, болжамды – эвристикалы және парасаттылық қызметтерінен көрінеді. Спорттың ақпаратты қызметі, спорттық қозғалыс бүгінгі дүниеде спорттың алатын орны мен атқаратын қызметі, спорттық дайындық пен жарысты ұйымдастыру мен әдістеме туралы хабардар етіп отыратындығымен айқындалады. Танымдық қызметі спорттың бірқатар әлеуметтік мәселелерді, әсіресе, денсаулықты шыңдау халықтың еңбек ету мүмкіндігін көтеру мәселелерін шешуші құралы ретінде пайдалану заңдылықтарын танып білуге байланысты. Спорттық дайындық жүйесінің өзі бірқатар әлеуметтік, биологиялық, психологиялық және педагогикалық заңдылықтарды, спортық шеберлікті қалыптастыруды танып – білуді қажет етеді. Спорт әрқашан да спортшы бойында парасаттылықты тәрбиелеп, дамытып отырады. Ағртушылық қызметі тұрғындар мен спортшылар үгіт – насихат, басқа да шаралар өткізіп отыру жолымен іске асады. Болжалды – эвристикалық қызметі спортты адамның жан – жақты дамуы мен рухани дамуын зерттеу жолы ретінде пайдаланумен анықталады, адамның қабілеттері, оның қосымша мүмкіндіктері ашылады. Спортты парасаттандыру қызметі ғылыми – техникалық және спорттың даму жолдарымен анықталады. Қазіргі заманғы спорттық машықтану жүйесі және оны басқару ғылым асуы мүмкін емес. Адамгершілік қызметі. Бұл ең негізгі қызмет ең алдымен адамгершілік туралы ілімнің жалпы категорияларымен байланысты. Спорттық сауықтырушылық бағытының адамгершілік сипаты бар, бірақ онымен бірге біз спортты ең алдымен адамдар арасындағы шынайы адамгершілік қатынастар орнату құралы ретінде қарастырамыз. Бұл жерде төменгідей қосымша қызметтерді бөліп қарастыруға болады: идеологиялық, саяси, әлеуметтендіру, адамгершілік – тәрбиелік, пайдалы және интернационалды – интегративті. Идеологиялық қызметі спортта өзі өмір сүріп отырған қоғамдық көзқарас байқалып отыратындығымен анықталады. Спорттың саяси қызметі интернационализмнің, бибітшілік, жалпы даму және халықтар арасындағы достықтың маңызды факторы болып есептелетіндігінен көрінеді. Әлеуметтендіру қызметі тағы да сол адамды жан – жақты дамыту және жалпы тәрбие мәселелерін әлеуметтендіруге байланысты. Адамгершілік – тәрбие қызметі спорттың адам және мәдениеттің жоғарғы тиімді құралы екендігінен көрінеді. Пайдалылық \сәнділік\ қызметі спорт пен спорттық жетістіктер сипатының өсуіне көмектеседі. Интернационалды – интегративті қызметті спорт саласындағы халқаралық байлныстың жоғарғы дәрежеде өсіп, жүйелілік пен тұрақтылық, бейбіт қатар өмір сүрудың ең маңызды формаларының бірі болып қалыптасқандығынан және халқаралық қысымның төмендігінен байқалады. Ал бұл олимпиадалық қозғалыста өте айқын көрінеді. Спорттағы интеграция әр халықтың ұлттық ерекшеліктерін ескеріп отыратын бірқатар елдердің спорт дамуын бір мақсат етіп қойып отырғандығы. Спорт интеграциялау нәтижесінде көпшілік және қосымша спортты дамытуда, жетістіктерді көтеруде, ғылымда және т.б. салаларда бірігіп шешер міндеттер пайда болады. Спорттың бағдарламалы мөлшері және ұйымдастыру негіздері. Дене мәдениетінің күрделі құрылымында спорт айрықша орын алады, себебі оның өзіне ғана тән сипаты бар. Спорт ұйымдастыру нысанасы ретінде негізгі деңгейде көріне алады: көпшілік спорт, қосымша спорт: жоғарғы жетістіктер спорты. Көпшілік спортты қимыл – қозғалыс белсенділігінің қажетті деңгейін қамтамасыз етеді. Оның бағдарламалы – мөлшері негіздерін қорғану және белсенді демалыс мәселелерін шешуге бағытталады. Қосымша спорт балаларды сапалы түрде таңдап алуға арналған. Ол машықтанудың тиімді формалары мен дамушы әдістемесін меңгеруге бағытталады. Олардың негізгілері мыналар: арнайы БЖСМ\ ДЮСШ\, спорттық сыныптар және т.б. Жоғарғы жетістіктер спорты. Қосымша спорт пен жоғарғы жетістіктер спортының аралығына кейде шек қоюға да болмайды. Дегенмен, оның соңғысы спортшы қабілетін барынша дамытуға барлық жағдай жасалатын нәтижелі спорт жүйесінің қызметін атқарады. Оның ұйымдық объектілері: АБЖОРМ \СДЮШОР\, ЦОП, ЖСШМ, ШВСМ\ және құрама топтар жүктеу/скачать 46,53 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|