Тәулік ішінде қабылдау мөлшеріне сәйкес тамақ мөлшерін дұрыс бөлу: Күнделікті тамақтанудың энергетикалық құндылығының пайыздық үлестері келесідей: таңғы ас 25-30, түскі ас 35-40, кешкі ас 20-25, екінші кешкі ас 5-10
ДДҰ-ның дұрыс тамақтанудың он екі ұстанымы Тепе-теңдікте дұрыс тамақтану негізінен жануарлардан емес өсімдіктерден алынатын әртүрлі тағамдарға негізделген Нан, жарма және макарон өнімдерін, күріш пен картопты күніне бірнеше рет, әртамақта жеу керек Сүт пен сүт өнімдері күнделікті рационда өте маңызды Майлы ет пен ет өнімдерін бұршақ, балық, құс, жұмыртқа , майсыз етпен алмастыру Әр түрлі көкөністер мен жемістерді күніне бірнеше рет жеу керек Шектеулі қант: тәттілер, кондитерлік өнімдер, десерттер Дәнді дақылдар мен сэндвичтердегі «көрінетін» майды тұтынуды шектеу, ет және сүт өнімдерінің аз май сорттарын таңдау Ең алдымен өз аймағында өсірілетін түрлі өнімдерді (жаңа, мұздатылған, кептірілген) таңдау. Бумен пісірілген немесе микротолқынды пеште, қайнау, пісіру, яғни қуырмау. Дұрыс дене салмағы ұсынылған шектерде болуы керек Күніне екі порциядан артық алкогольді ішпеу (әр порцияда 10 г) Балаңыздың өмірінің алғашқы алты айында емізу Тұзды жалпы қабылдау күніне бір шай қасықтан (6 грамм) аспауы керек
Дене тәрбиесі және спортпен айналысатындарға арналған тамақтану негіздері Дене шынықтырумен айналысатындар үшін күніне 4-5 рет тамақтану ұсынылады. Күнделікті тамақтанудың калория мөлшері келесідей бөлінеді: таңғы ас - 25-30%, түскі ас - 40%, кешкі ас - 20-25%, түстен кейінгі шай немесе екінші кешкі ас - 5-10%.Таңғы ас құрамында ақуыз-көмірсулар болуы керек (сүзбе және одан жасалған тағамдар; жұмыртқа; сүт өнімдері; ет тағамдары, жеміс жидектер, мүмкін болса көкөністен салаттар).
Түскі ас дәстүрлі болу керек: көкөніс салаттары; сорпалардың барлық түрлері; еттен жасалған негізгі тағамдар; балық немесе құс еті; картоп пен көкөністерден гарнирлер; компоттар, шырындар, кисель, жеміс жидектер.
Бесіндікке жемістер, шырындар, айран немесе сүт ұсынылуы мүмкін.
Кешкі ас - ақуыз-көмірсуларға бағдар (сүт және сүт өнімдері, балық тағамдары, жарма, көкөністер, жемістер).
Екінші кешкі ас - ұйқыға дейін айран немесе йогурт.Тірі адамның ағзасында әртүрлі қоректік заттардың тотығу процестері үздіксіз жүреді. Тотығу реакциялары организмнің өмірлік процестерін ұстап тұруға қажетті жылудың пайда болуымен және босатылуымен бірге жүреді. Жылу энергиясы бұлшықет жүйесінің жұмысын қамтамасыз етеді. Сондықтан физикалық еңбек неғұрлым ауыр болса, ағзаға көп тамақ қажет.
Маңызды қоректік заттар Ақуыз
Ақуыз
Май
Май
Көмірсу
Ақуыздар * Ақуыздар барлық ұлпаларда және дене сұйықтықтарында болады, олардың негізгі бөлігі. Ақуыздардың құрамына ақуыздың биологиялық құндылығын анықтайтын әр түрлі аминқышқылдары кіреді.
Негізгі аминқышқылдарының негізгі жеткізушісі: ет, сүт, балық, жұмыртқа, сүзбе.
Ересек адамның денесінде жалпы салмақтың 1 кг үшін шамамен 1 грамм ақуыз алынуы керек. Демек, салмағы 70 кг «орташа» ересек адам күніне кемінде 70 г ақуыз алуы керек.
Ағзада тотығу кезінде 1 грамм ақуыз 4 ккал жылу мөлшерін шығарады
Ақуыздарды басқа заттармен алмастыруға болмайды.
Майлар
Майлар барлық басқа заттардың энергиясынан асып түседі, қалпына келтіру процестеріне қатысады, жасушалардың және олардың мембраналық жүйелерінің құрылымдық бөлігі бола отырып, A, E, D витаминдерінің еріткіштері ретінде қызмет етеді және олардың сіңуіне ықпал етеді. Майлар сонымен қатар иммунитеттің дамуына ықпал етеді және денені жылы ұстауға көмектеседі.
Майдың жетіспеушілігі орталық жүйке жүйесінің бұзылуына, терінің, бүйректің және көру органдарының өзгеруіне әкеледі.
Ересектерге арналған майдың орташа мөлшері тәулігіне 80-100 г құрайды, оның ішінде көкөніс – 25-30 г.
1 грамм май = 9 ккал
Көмірсулар
Көмірсулар - энергияның негізгі көзі. Күнделікті тұтынылатын калорияның 50-70% -ын көмірсулар құрайды.
Ақыл-ой немесе жеңіл физикалық еңбекпен айналысатын ересек адам үшін көмірсуларға күнделікті қажеттілік күніне 300-500 г құрайды. Ауыр дене еңбегімен айналысатын адамдарда көмірсуларға қажеттілік әлдеқайда жоғары.
Нан, жарма, макарон өнімдері, картопқа, қант көмірсуларға бай. Денедегі артық көмірсулар тағамның негізгі бөліктерінің дұрыс қатынасын бұзады, сол арқылы зат алмасуды бұзады.
1 грамм көмірсулар = 4 ккал
Әртүрлі аурулармен ауыратын адамдарға арналған. Диеталық тағамдар аталған аурулардың қозуын алдын ала ескертеді. Ағзаның қорғауыш және сәтті емделудің терапиясына мүмкіндік береді. Зат алмасудың бұзылуынан диеталық тағамдар дифференциалданады, қосымша қорғау компоненттері бар тағамдар немесе керісінше құрамындағы заттарды жояды, аурудың алдын алады. Диеталық тағамдардың байытқыш мөлшері денсаулық органдарының ұсынуымен және мемлекеттің қызметің қарауында болады.
Минералды-ақуызды байытқыш.Қанның толыққанда ақуызымен және майсыздандырылған сүттің қосылуымен дайындалған. Жоғары мөлшердегі минералды заттардан тұрады. Оны көбінесе бүйрек, асқазан және ішек ауруларынан, анемиядан қорғайды.Араласқан – құрғақ ақуыз.Оны құрғақ ағартылған қаннан және құрғақ майсыздандырылған сүттен алады. Құрамында толыққанды ақуыз, жұмыртқа ақуызына ұқсас амин қышқылынан тұрады. Минералды заттардың көпмөлшерде болуымен және ағзадан май (1% аз) мен ерекшеленеді. Тамақтың қорытылуымен және тәбетің бұзылуымен байланысты қолданылады.Ақуызды сүтті тағам.Майсыздандырылған сүттің өндірілуі немесе пахтаға (майсуына) хлорид кальциймен барлық ақуыз – казеиндердің, альбуминдердің, глобулиндердің қосылуы. Құрамында кальций және фосфор бірдей қатынаста болады. Құрамындағы ақуыз еттен, балықтан және жұмыртқадан кем емес. Семіздікті емдеуде қолданады.Крилді паста «Океан».Құрамында ақуыз жоғары дәрежедегі «В» тобының дәрумен, минералды заттар ерекше орын алады. Адамдардың тамақтануымен асқазан – ішек ауруына, семіздіктен, балалардың тіс ауруына қолданылады. Өзін жақсы жағынан көрсетті.Емдік – профилактикалық тамақтану.Әртүрлі қолайсыз фактордан, өндіруші ортадан, зиянды химиялық қосылыстардан, тағы сол сияқты нәрселерге ұшырайтын адамдарға арналған. Тағамдардың жасалуы және рационалдық емдік – профилактикалық ұсынуы жеке тағамдардың тартылуына тәуелді. Метоболизм және таксикалық қосындыларды ағзадан шығару. Қазіргі кақытта емдік профилактикалық тамақтанудың 5 рационы бар. Кейбір мамандардың жұмысы емдік профилактикасы және диеталық тамақтануды немесе жеке топтық тағамдардың түрлері әртүрлі нутрименттармен байытылған. Осы заттардың ішінде маңызды орын алатын дәрумендер, минералды заттар және тағамдық талшықтар бар. Олар табиғи және синтетикалық болып келеді. Бұл бағыттардың дамуы біржағынан профилактикалық және көп таралған ауруларды емдеу үшін, екіншіден өндірудің көбеюімен және бәсекелестіктің өсуі үшін жаңа тағамдардың толық өндіру саласындағы және қоғамдық тамақтануды дамыту үшін үздіксіз жұмыс істей керек.
Емдік профилактикалық және диеталық тағамдар. Байытылған дәрумендер.
Мысалы француз фирмасы өндірген «Вива» және «Силуэт» дәруменін алуға болады. Қорғанды қораптағы Вива жоғары (3,5%) және төмен (1,5%) құрамындағы май екі түрде сатылады. «Силуэт» майсыздандырылған сүт шағарады. Осындай бір стакан сүттің құрамында 25% колори кәдімгі С, В1, В2, В6, РР дәрумендері аз. Ол екі сұранысқа тұтынушының денсаулығына және салмақтың көбеюіне әсер етеді. Қорғандық коробкалар дәрумендердің қызметін күндізгі жарықтан қорғайды (әсіресе жарық сезуші дәрумендер С және В). Оны тасуға және қақтауға қолайлы. Осындай тағамдарды өндірістегі улесі 1991 жылы 6 % құраса және жыл сайын 8-10 % көтеріледі. Ол сатушылар арасында 20-25% болса да беделді болуын куәләндырады.
