Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет
жүктеу/скачать 8 Mb. Pdf көрінісі
|
Тө ле ген ЖАНҒАЛИЕВ, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері. Абай ауданы, Қарауыл ауыл ы (эссе) Абай ОМАРОВ (коллаж) №157 (1068) 11.09.2013 жыл, сәрсенбі
www.alashainasy.kz 6
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ
АЛАШ АЗАМАТЫ
Сынық әйнек үшін жазалай ма? Көлігімнің әйнегінде жарықшақ пайда болды. Шағылып қалғалы тұр. Мен соған қарамастан, ара-тұра қала көшелеріне шығып серуендеп қайтамын. Егер мені жол полицейлері тоқтатса, қандай шара қолдануы мүмкін? Әлде сынық әйнек үшін жазаламай ма? Дәурен, Алматы қаласы ҚР Ішкі істер министрлігі Жол по лициясы комитеті маманда- ры
ның мә ліметінше, ҚР Жол қоз ға лы сы қа уіп сіздігі ере же- сінің «Жа рам сыз дық тар мен кө- лік құралын пай да лануға тыйым са лынатын жағ дайлардың ті- зімі» (7.4) тар ма ғы на сәйкес, ав токөліктің маң дай әйнегінің жүргізуші отыратын бө лі гінің та- за лағыштар қозға латын ау ма- ғында жарықшақ бол ғанда, кө- лік құ ралын пайдалануға ты йым са лы нады. Егер сызат те ре зе та- за ла ғыш тар қозғалатын ау мақ- тан төмен не ме се жоғары жақ та болса, көлікті пай далана беруге рұқ сат етіледі. Лауазымды қызметке қабылдану үшін жасқа шектеу қойыла ма?
Төтенше жағдайлар саласына қызмет- ші лер ді қабылдау ҚР «Құқық қорғау қыз- меті ту ралы» заңына сәйкес іске асы ры- лады. Бұл заң ның 10-бабы бойынша қа тар
дағы және кіші же текшілік құ- рамның лауазымдарына 25 жас қа дейінгі аза маттар қабылданады. Дегенмен тиіс ті мамандық бойынша айтарлықтай тә жі- рибесі және жоғары кәсіби дайындығы бар кей бір азаматтар 35 жастан асқан соң да қа был дануы мүмкін. Сол сияқты мұн- дай аза мат тар орта және жоғары жетек- ші лік құрамның лауазымдарына да қа- был данады. Осы себепті сізге тиісті ме ке меге барып, еңбек өтіліңіз ту ра лы құ жаттарды ұсынғаныңыз жөн. ДАТ!
– Рас, қазірде қайсыбір зерттеуші ма - мандар тарапынан «біздің қазақ ба ла сы тумысынан өнертапқыштыққа бе йім» деген пікірлер айтылып қалып жүр. Бі рақ мен
мем лекеттік өнертапқыштар қо ғамын құрудың ке ректігін мына бір жайт
тарға қарата айтқан едім. Біздің қо ғам, өзіңіз айтқандай, өнертап қыш тар дың аласы мен құласын ажырата алмай кет ті. Осыдан барып шынайы ізденім паз өнер тапқыштардың салмағын ар зан да тып алдық. Қазірде нағыз өнер тап қыш тар ды мем лекеттік қолдауда біз кемшін тү сіріп отыр мыз. Біздің елде ғылыми жа ңа лық тарды, өнертапқыштарды қол дау ға ты ры сатын венчурлық мекемелер, тех - нопарктер, ин новациялық қорлар, агент - тіктер мен комитеттер, бизнес-ин ку баторлар жетіп-артылады. Бірақ осы ата л
ған мекемелердің бірде-бірі ғы лым ға қаржы тауып беруге, ғылыми жа ңа
лықтарды өндіріске енгізуге сон ша лық ты ықылас танытқан емес. Ал біздің ға лымдарымыз, өнертапқыштарымыз із денуден, ашқан жаңалығының жо ба сын жарқыратып көрсете білуден кен де емес. Арамызда білікті, ізденімпаз, өз ісі не шын
жанашырлықпен қарайтын, тек қана ғы лы- ми ізденістен рақат алып, өмі рінің мәні ғы- лым деп түсінетін аза мат
тар баршылық. Олар дың қай сы бі рі нің ашқан жаңа лық- тарына азуын айға бі леген батыстың өзі тамсанып қарайтын кез дер де болған. Амал не, сол ғылымға адал ғалымдарымыздың еңбегі еленбей жүр.
– Мәселен, мен М.Ә.Айтқожин атын - да ғы Молекулалық биология және био хи- мия институтында бас ғылыми қыз мет кер- мін. Біз аталған институтта қы з мет істейтін ға лымдар нано тех но ло гия ны қолданудың арқасында татымды-та тымды дүниелерге қол жеткізе алып отыр мыз. Ендігі кезекте сол ашқан жа ңа лықтарымызды жарыққа жар қыратып шы ғарайық десек, отандық құ зырлы орын дардың дені құлық таныта қой май ды. Мысалы, біз адамның мінез- құл
анық тадық. Зерттеулер бойынша, егер адам ағзасында глютомат көбейіп кетсе, онда ағ зада тікелей мидың дамуына әсер ететін күшті нейротоксин пайда болады. Ней ротоксин – жүйке жүйесін за қым дай - тын зат. Осыдан барып адамның жүй ке сін- де үлкен өзгерістер пайда бо лып, әсіресе жас балалардың арасында ау тизм, ши зо- фре ния, оллегафрения тә різді ауыр дерт- тер дендейді. Ескерте ке тетін жайт, бұл глю томат, әсіресе жас ми ды тез улайды. Жал пы, глютомат де геніңіз – тез дайын бо- латын тағам дар да, біз пайдаланып жүр ген «Доширак», «Ролл тон», «Магни» тәрізді кес пелерде көп кездеседі. Сосын те ле- дидардан күн са йын жарнамалап жататын қатырылған сор паларды (бульон), дәм де- уіштерді та маққа қосу да зиянды. Бала ла- рымыз үнемі тұтынатын чипсы, кириешки де адам миына өте зиянды. Чипсы мен ки риеш киді бір тұтынған бала есірткіге тә- уел ді адам тәрізді оны қайтара жегісі ке ліп, аң сары ауып тұрады. Қазір осын дай өнім- дерді тұтынғаннан кейін ұрпағы ұсақ- талып, халық денсаулығы күрт тө мен деп кеткенін аңғарған біраз елдер бұл өнімдерді тұ ты нуға арнайы заңмен ты йым салды. Мы са лы, Дания елі құра мын да глютоматы бар өнімдерді нарыққа сатылымға шығаруға мүлдем шек теу
қойды. Өзге елдер осы лай
ша за ңын
мықтап жатқанда біздің Мәжіліс бұ ған әлі самарқау қарап, назар аудар май отыр. Байыптағанға, бұл – үлкен мә селе. Жер- гілікті санитарлық қадағалау орын дары, тиісті құзырлы мекемелер бұл жайт қа мән беруі керек. Абзалында, өнім дердің сыр- тына глютомат болса, оны арнайы нұс қау- лықпен көрсету қа жет. Қазір біздің қоғам күн сайын жаңа лық
тардан кісі өлімі жайында ақпарат ай тылса, селт етпейтін болды. Анасын ба ласы балталап тастау, тоғыз жасар қыз балалардың қуыршаққа та ласып өзімен ойнап жүрген құрбысын тұн шықтырып өл тіруі, әкесін ұлы атып тас- тау тәрізді сұм дық оқиғаларды біз де күнде ес тиміз. Бұрын мұндай жағдай қазақ қо ғамында болып па еді?! Жоқ, кезінде мұн дай сұм дық тарды естімедік, көрмедік, біл медік. Ол тұс тары қазақтың алдындағы асы таза еді. Қазір қазақтың үштен бірі «бір жер ден алып қалсам, бір жерден жым қы- рып қал сам, қымқырып қалсам» де ген тү- сінікпен күн кешіп жүр. Қытайдың ұлы ой- шылы Лао-Цзы таза тағамдармен ау қат тануға қатысты «Адам не жесе, соған ұқ сайды» деген екен. Мен бұл пі кір мен то- лық келісемін. Адамның мінез-құл қы ның бұ зылуына тікелей тамақ та нып жүр ген ас- ау қаты әсер етеді. Бұған қоса, тағы бір айтарым, осыдан екі жыл бұрын мен Фран ция да «Ин фек ция лық тыныс жол- дары ау ру ларының ал дын алатын на но тех- ноло
гия лық әдіс» де ген атпен арнайы баян дама жасадым. Әлем нің 500-ден аса ғалымы жиналған бас қосуда біздің осы бір ашқан жа ңа лы ғы мызға фран цуз дар, қытайлар «мына жаңалықтарыңыз ха- лықты сақтауға ар нал ған ірі жоба екен» деп баға берді. Бұл на номайлар жүрек дертіне, бронхы-өк пе, яғни тыныс алу жолдары ауруларына дауа береді. Мы- салы, қатты сыр қат тан ған адам ды біз дің медицина қалай ем дейді? Алыс қа бар- май-ақ өзімді мысал ете йін, осыдан екі жыл бұрын отандық дәрігерлер менің де басымды біраз қа тыр
ды. Олардың ай- туынша, «мен омырт қадан құрт ауруы дер- тіне шалдық қан мын. Дерттен емделу үшін тоғыз ай ау руханада жатып, күніне 20-ға тар та та блетканы ішуім керек. Төрт ан ти- био тикті үзбей тоғыз ай қабылдауым ке- рек». Қолхат жазып, ауруханаға жа тудан бір ден бас тартып, үйге келдім. Ойым – өз әдіс-тәсіліммен емделу. Сөй тіп, өзіміз ой- лап тапқан жоғарыда атал ған нано май ды омыртқамның тұсына те рінің сыртынан бір жарым ай жақтым, көріп отырсыз, Аллаға шүкір, алдыңызда отырмын. Барып тек се- рілдім, дерттен ада болдым. Бұл жетістікке дә рігерлердің өзі таңырқады. Ал ау руха- наға жат қа ным да дәрі-дәрмектің зардабы бауыр мен бүйрекке кері әсер ететін еді. Улы ан тибиотиктер ағзама зия нын тигізетін еді. Осы жаңалығымызды ха лық тың игі лігі үшін пайдалансақ деп ойлаймын. Бұл наномайлардың бір қасиеті ауырған жерге терінің сыртынан жағу арқылы ем қол да- насыз. Қолқаңыз ауырса, қол қа ның тұсына кү ніне үш-төрт мәрте жа ғасыз, өкпеңіз ауыр са, өкпенің тұсына жа ғып қолданасыз, наномайдың ішін дегі наноэлементтер ауру клетканы өзі тауып алып емдейді. Бір жақсысы, улы ан тибиотиктермен ағзаны уламайсыз. Ине мен немесе таблеткамен ем делу ба ры сында сол антибиотиктер ауыр ған жер ді 1 пайызға емдейді де, 99 пайыз бас қа ағза мүшелерін улайды. Жа- ңағы на номайларды тек ауырған жердің сыр тына ғана жағып емделу ар қылы басқа ағ заларды уламай тек қана ауыр ған жер ді толық емдеп алуға мүм кіндік бар. Бұдан соң қазір бізде жыныстық жұқ палы ау ру- лар көбейіп кетті. Мұндай жұқ палы ауру- лар дың жас қыздар мен жігіттердің бо- йынан та былып жатқаны – тіпті қынжылатын жайт. Ауылдық жер лердің өзінде атауы жаман жыныстық ау рулар өршіп тұр. Біз осы атауы жаман жы ныс тық ауруларды емдейтін на но суп позиторлар ойлап таптық. Бұл суп по зиторларды бір- бір жарым ай қол дану ар қылы бірқатар жыныстық дерт терден жазылуға болады. Қазірде
Алматы қа ла лық 12-інші аурухананың урология бө лі мі ем дік мақсатта қолданып жүр. Нә ти же сі жа ман емес. Ем алушылар да, ем деуші дә рігерлер де оң пікір білдіруде. Мі не, сон шалықты ізденіспен, қажырлы ең бекпен келген дүниені өз елімізде ке ңінен қолда нысқа енгізіп, халықтың кә де
сіне жаратқың келеді. Бірақ оған қар жы жағы қолбайлау болады.
– Жалпы, біз қолданысқа кеңінен ен гіз- гіміз келетін нанотехнологияны қазір да- мыған елдердің дені шарықтау шегіне дейін жеткізіп, әрі қарай дамыған үстіне да мыта түсуде. Өркениетті елдер на но тех нологиялық жүйемен өнім жасау, оны қол данысқа енгізу дегенді жете түсінеді. Оған асқан қызығушы- лық пен қарайды. Ал біздің қоғам үшін бұл әлі де жат нәрсе бо лып тұр. Нанотехнология – иннова ция ны алға сүйрейтін дүние. Адам ағ за сындағы басты орган жүрек болса, эко- но миканы дамытудың, инновацияның кү- ретамырына қан жүгіртудің бірден-бір төте жолы – нанотехнологияға жүгіну. Оған мен 100 пайыз кепілдік бере ала мын. Бұл жерде күмәнданудың реті жоқ. Денсаулық сала- сын да ғана емес, на но тех нология бүкіл өнер кәсіпті биікке кө те ріп отыр. Мысалы, өзіміз күнделікті тұ тынатын ұялы телефон, көлемді те ле
дидар, ғарыш кеңістігінде болып жатқан жа ңалықтардың барлығы – осы на но тех нологияның көмегімен жүзеге асуда. 30 жыл бұрын көршілес Қытай Халық Рес публикасы инновациялық техно ло гия ны же тілдіруде біраз елдерден артта еді. Ал қа- зір сол Қытай елі азуы айды бі леген Аме ри- каның өзін ба сып озып, бет қа рат пай келеді. Мұның себебі – Қы тай да ғы лым ды қолдау жағы басым. Ғы лымға кел генде олар сараңданбайды. Егер біз Еу ропаның ал дын- да ұлтарақ бо лып қал мауды ойласақ, ғы- лым ға кө ңіл бөлінгеніміз жөн. Біз де әрбір ашыл ған жа ңа лықты мем ле кет тік тұрғыда елек тен өт кі зіп оты ра тын бір жекелеген ұйым бо луы керек. – Қалай ойлайсыз, мүмкін, бізге ғы лыми жаңалықтарды тат бас- тыр май, өндіріске енгізу үшін жа- ңа лық ты жарнамалап отыратын ғы лыми ме неджерлер керек шы- ғар? – Әрине, менеджерлер тобы ғылым де геннің не екенін түсінетін, пайымы бар бі лікті азаматтардан құралса, мен бұл ұсы- нысты орынды ұсыныс дер едім. Бі рақ дәл қазіргі бағытымызбен ғылымға жа ны ашитын менеджерлер тобы құ ры ла ды деп үміттенудің өзі қиын. Рас, біз түрлі бағдарламалар жобасын ойлап та уып, жастарымызға шетелден білім алып, бі- лікті ліктерін толықтыруға мүм кін дік жасап- ақ жатырмыз. Бірақ сол бағ дарламамен ше телден оқып келген жас мамандар ше- неунік болудан әрі аса ал май жүрген жоқ па? Олар ғылымға мүл де мойын бұрғысы келмейді. Ой лай тындары – жұмсақ орын- дық, қомақты жа лақы. Біз әрдайым ізба- сар
ларымыздан үміт күтеміз. Олар біз шық қан биіктен де жо ғары шыңды бағын- дыр са деп ой лай мыз. Жаңа ақыл мен жаңа тұлға, жа ңа шыл
дық әр заманға керек. Сондықтан ғы лымды дамыту үшін қар жы- лай қол дау керек, бұдан соң бізге қазақ ғы лы мын дағы жастарды қанаттануына мүм кін дік жасалғаны жөн. Бір ғана мысал ай тайын, Жапонияда ғалымдарды құр мет- теудің шарықтау шегіне жеткені сон ша лық – оларда әр ай сайын әрбір кө ше де, әрбір ауданда, әр облыста өнер тапқыштардың сайысы болып тұ ра ды. Сосын сол сайыстан жеңіп шық қан дар ды тікелей император- дың өзі қа был да уына шақырады, сұх бат- тасады, ке ңеседі. Өкінішке қарай, біздің әкім қа ра лар, өнертапқыштарды емес, ше- тел ден әртіс шақырып, той тойлауға, қо- мақ ты қаржыны соларға жұмсауға бе йім. Өз басым бір әкімнің бір ғалымды ша- қырып алып соған ашқан жаңалығы үшін пә тер беріп, көлік мінгізіп, «ғы лым мен айналыс, әлеу меттік және басқа жоқ- жітігіңді т ү гендеп, жағдайыңды жа сап береміз» де генін естімедім. Өз ге лер дің де ес тігенінен кү мәнім бар. Аб за лында, ке- лешекте өркен дейміз, елде өн діріс ошақ- тарын жандан ды рамыз де сек, ғалымдарға атқарушы билік тара пы нан көңіл бөлінуі қажет. Ғы лымға қа тысты моралды-мате- риал ды қол дау, ықылас-пейіл айрықша болуы керек.
– Келісуге болады. Өкінішке қарай, бұл ірі компаниялардың құлағына әзірге жет- пей жүр. Олар ғылымға көңіл бөліп, ғы- лымға қамқор болғаннан гөрі тұрғын үй тұрғызып, оның әр пәтерін 100-200 мың АҚШ долларына сатуды, сауда орын дарын салуды, тойханалар мен ірі-ірі қонақүйлер тұрғызып, айналымға са лынған қаржысын тез қайтарып алуды ой лайды. Біз бір жа- ңа лық ашу үшін ең кемі 20 жыл жұмыс іс- тей міз. Жаңағы сіз айтып отырған ком па- ния лар 20 жылда пә ленбай тұрғын үй тұр ғызып, сау да алаң дарын салып, одан түс кен пай дадан көк қағазға белшесінен ба тып жа та ды емес пе? Жалпы, біздегі ірі ком па ния лар ды немесе белді кәсіп кер- лер ді ғы лым ға жұмылдыру үшін жо ға- рыдан бір мықты пәрмен керек деп ой лай- мын. Есі бар ел ғылымына індет жо лат пайды. Ал біз дің қоғамда ғылымды жем қорлық, та мыр-таныстық жайлап бара жат са, бұл, біріншіден, бақылаудың тө- мен ді гі нен. Екіншіден, біздегі лауа зым ды тұл ға ларда мемлекеттік қызметке деген жа уапкершілік аз. Үшіншіден, ма ман дар- ды таңдау кезінде бізде субъективизм ба- сымдық танытады. Мұны шектеудің не гізгі жолы – құқық қорғау органдары мен әкімшілік биліктің тізгінін ұстап отыр ған лауазымды адам дар ға әділетті қыз мет істеулеріне жағдай жасау ке рек. Ашығын айту керек, бізде бю ро кра тизм ба сым. Бір құжатты дайындау үшін 10, 20 органның табалдырығын тоз ды расың. Ақыры болмаған соң та ны сыңа пара беріп, жаның тыныш табады. Екі-ақ сағатта шешілетін мәселені қалтаң те сік болса, екі жыл жүріп те шеше ал май сың. Тағы бір айтатыным, бізде орын сыз жиын өткізу жағы басым. Кезінде әйгілі Балпық би «Түске дейін түк шеш
пейтін жиын бо ла
ды» деген екен. Қазір нақ соның кері келіп тұр. Мінбеден елдің жайын әдемі сөйлеп, мінбеден тү се бере барлығын ұмытып өзі нің ха лық қа тә- уел ді, сол халық үшін қызмет етуі ке рек еке нін ұмытып кететін ше неу нік тер ба сым. Меніңше, шенеуніктер, әкім қа ра лар халыққа тәуелді екенін, халық үшін қыз мет ететінін ұмытпағанда ғана қо ғам да жаңа- шыл дық, инновациялық, эво лю ция лық да му болады. Ендеше, әр са ланың тіз гінін ұстап отырған шенді-шек пенді те рең нен ойлай білсе деймін. Ең бастысы, да му үшін жаңалыққа бейім бо лу керек. Ал сол жаңалықты ашатын, жаңалықты жасайтын ғы лым екенін ес кер сек, ғы лым ға көңіл бө- лі нуі керек. Ғы лымды қол даудан, ғалымды қол паш тау дан тан ба уымыз керек.
ШАРА
Отбасы күніне арналған отбасылық сайыс Мектептегі 4-сыныптар арасында өткен спорттық сайыста балаларымен қосылып, олардың ата-аналары да қаппен секіру, арқаннан өту, кенгуру секілді түрлі сайыс түрлерімен бақ сынасты. Маржан ЕРТАЙҚЫЗЫ, Алатау ауданы әкімінің орынбасары: – Биыл Отбасы күнінің елімізде ал- ғаш рет тойлануы қоғам тарапынан қызу қолдау тапты. Ауданымызда От- басы күніне орай көптеген іс-шаралар өт кізілуде. Олардың бірқатары Отбасы кү ніне дейін өтсе, Отбасы күнінен кейін де іс-шаралар жалғасын тауып жатыр. Со лардың бірі – осы мектепте ұйым- дас тырылып отырған «Толағай» отба- сы лық сайысы. Аудан көлемінде «От- ба сылық құндылық» тақырыбында кон ференция өткіздік. Ауданымызда 22 мек теп бар. Сол мектептердің бар- лығында аналар және әкелер кеңе сі құрылды. Мәселен, қазір мектепте ер мұғалімдер өте аз. Осындайда әке лер кеңесі мектеп өміріне белсене ара- ласып, мектептегі ер адамның тәр- биесін оқушылардың бойына сіңіруге атсалысады деп ойлаймын. Аудандық АХАЖ бөлімінде сол күні отбасын құр- ған жас жұбайларға шаңырақ көтер- ген деріне 50 жыл, 30 жыл болған үл гілі отбасыларды шақырып, батасын алып бердік. Олар жас жұбайларға өз ба та- ла рын беріп, сый-сияпат көрсетті, өмір лік тәжірибелерімен бөлісті. Қазір қо ға мымызда ажырасып жатқан от ба- сылар өте көп. Осындайда өмірлік тә- жірибесі мол, отасқандарына ұзақ жыл болған ерлі-зайыптылар үлгі бол са, шаңырақтардың шайқалуының ал дын алуға ықпал етсе деген оймен осындай шаралар ұйымдастырылды. Сондай-ақ отасқандарына 60 жылдан асқан отбасылардың үйлеріне барып, ар найы әкімдік атынан сый-сияпат жа салды. Мектептерде ашық сабақтар ұйым дас- ты рылып, емханаларда отба сы лық дә- рігерлер ашық есік күндерін өт кізіп, тұр ғындарға ем-дом жасады. Мем- лекет шағын отбасылардан тұра ды. Ен- деше, еліміздегі әрбір отбасы тату-тәтті әрі көпке үлгілі болуы керек. жүктеу/скачать 8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|