Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет
Дайындаған Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ
жүктеу/скачать 9,12 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Төл мейрам сахнада қалып қойған жоқ па
- Дайындаған Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ Смағұл ЕЛУБАЙ
- Ақ мол болсын! Басы 1-бетте
- Мәшһүр Жүсіп КӨПЕЙҰЛЫ Өскеменде палау фестивалі өтеді
- Азамат ҚАСЫМ
- Мэлс ЕЛЕУСІЗОВ , «Табиғат» экологиялық одағының төрағасы: ЕГ ЕГ ЕР ЕР
Дайындаған Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ Күләш АХМЕТОВА, ақын: – Мен Наурыз мейрамында дастарқан мәзіріне қатты мән беремін. Қазанымды аққа толтырып қойып, наурызкөже жасағанды жөн көремін. Жалпы, Наурызда нақ осы қазанды аққа толтыруға қатысты өзіндік ырым бар деседі. Мысалы, Шығыс халықтары күн мен түн теңелген күні үйіндегі бос қазандарының түгелін аққа толтырып қойып, оның бетін ашып қояды екен. Ондағысы «дас- тарқаным берекелі болсын, үйіме бақ-береке, ырыс енсін» деген ниеттен туындаса керек. Осылайша, ниеттеніп мен де үй ішімді тазартып, қыстан қалған сүр етті асып қазан көтеріп, осы бастан наурызкөже жасауға кірісіп кеттім. Мұным дастарқанымыз берекелі, ырысымыз мол, ел іргесі аман болсын деген ойдан туындап отырған дүние. Жалпы, Наурызда ата- бабаларымыздың дені тазалыққа, кешірімділікке айрықша мән берген. Міне, біздің де қазіргі тұста мән беріп келе жатқан дүниеміздің бірі осы іспетті дүниелер... Мейрам ҚАБДРАХМАНҰЛЫ, сарапшы-маман: – Менің бала кезімнен білетінім, Наурыз мейрамында басты назар аударылуы тиіс нәрсе мынадай ырым-тыйымдар болуы керек: Наурызтөл – наурызда туған мал басын қазақтар сатпайды. Мұны төл басы деп есептейді де мұндай төл басын ешкімге сыйға да бермейді. Мұндай малды көбіне өз қызығына сойып, «малым ырысты болсын» деп ырым етеді. Бұдан соң Наурыздағы бір ырым наурызкөк деп аталады. Наурызкөк деген – осы айда ұшып келетін құс. Бұл құсты алғаш көргендер оны үркітпейді, қорқытпайды, үйінің төбесіне қонып тұрса отбасыма береке орнайды деп қуанады. Наурызшешек – бұл наурыз айында өсетін өсімдік. Бұл өсімдікті ырым етіп үйінде өсіргісі келетіндер көп. Бірақ бұл өсімдік қорының аздығынан қазірде «Қызыл кітапқа» енген. Ежелде жұртшылық бұл өсімдікті сақтап, өсіру мақсатымен көктем шыға өсімдіктің тұқымын алдырып еккен. Қазір біз мұның орнына жас талдарды егіп, ырым жасап жүрміз. Наурызша – қайсыбір аймақтарда наурызда жеңіл үлпілдек қар түседі. Мұны қалың қауым наурызша – деп атайды. Мұндай қар жауса, жаңа жылдың келе жатқанының ырымына балайды. Наурыз айында келесі бір аймақтарда жаңа жыл еніп, жер бусанып, күн күркіреп, жаңбыр жауып, көк дүркірегенде ауыл адамдары далаға шығып, саумалық айтып, қуанышты көңілмен жақсы тілек тілейді.
САУАЛНАМА Ерлан СЫДЫҚОВ, тарих ғылымының докторы, профессор: – Наурыз – халқымыздың мемлекеттік дәрежеде тойланатын жалпыхалықтық мерекесі. Сондықтан келешекте осы мерекенің сахналық шарасын ойластырушылар Наурыздың формасын ғана тойлауға назар аудара бермей, оның мазмұнына да терең мән берсе жөн болар еді. Кезінде ата-бабаларымыз Наурыз келе салысымен алыс-жақындағы жамағайындарымен көрісу жоралғысын жасаған. Қыстан мал-жан аман шыққанына шүкіршілік етіп, осы көрісу дәстүрін мықтап ұстанған. Көрші-қолаңдарымен, жолдас-жорасы- мен, алыс-жақынымен көріскен жұрт – көрісудің соңын үлкен мейрамға ұластырған. Наурыз тойының бастауы осы көрісу болғандықтан, бізге неге нақ қазір осы дәстүрді жаңғыртпасқа?! Қазір еліміздің батыс облыстарында ғана бұл дәстүрдің ұшығы бар. Ал қалған аймақтар мұндай дәстүрді соншалықты терең біле бермейді. Сондықтан жыл сайынғы сахналық қойылымдар барысында осы дәстүрдің насихатын күшейткен жөн. Жалпы, Наурыздың дұрыс тойлануы үшін жергілікті әкімдіктердің жауапкершілігін арттырып, идеологияны нығайтқан абзал. Дайындаған Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ Смағұл ЕЛУБАЙ, жазушы: – Біз жыл сайын Наурыз мейрамында Қызыр ата, Тазша бала немесе Алдар көселердің образын сомдау арқылы әртүрлі сахналық қойылымдар жасап шығарамыз. Әттеген-айы, сол қойылымдардың бір сарынды жүйемен кетіп қалатындығы. Меніңше, біз Наурыз мейрамын жас ұрпақтың санасына сіңіру үшін, Қызыр ата бейнесіне жаңашылдық енгізгеніміз абзал. Мысалы, Қызыр бейнесін сахналау арқылы балаларға сол Қызыр ата арқылы сыйлықтар тарату ісін қолға алсақ. Бұл балалар үшін көңіл сергітерлік қуанышты сәт болар еді. Балалар Қызыр атадан сыйлық алу сәтін бір жыл бойы тосып жүреді де, Наурыз келген тұста олар үшін бұл кәдімгідей орасан мерекеге ұласады. Сондықтан мейрамның жүйесін жасаушылар осы жағына баса назар аударса... Бұдан кейін біз осы Наурыз арқылы ұлттық киімдеріміздің беделін айшықтай түскеніміз жөн. Мәселен, көршілес Қырғыз елінде, Өзбекстан, Түркіменстан елдерінде Наурыз айында бір топ жастардың, қалың бұқараның ұлттық киім киіп көшеге шығу үрдісі бар. Осы іспетті дәстүрлерге біз де тереңірек мән беріп, Наурыз жақындағанда жастарымыз ұлттық киімдерімізді киіп көшеге шығуды жатсынбаса, бұл да бір жаңашылдықтың белгісі болар еді. Негізінде, қазіргі заманға үйлестіріп, кез келген дәстүрді жаңғыртуға болады. Әрине, бұл ретте ұйымдастырушылардың қабілеті жоғары болуы керек.
– 1926 жылы Наурызды «діни мереке» деп мерекелеуге тыйым салынғаннан кейін біз бұл мейрамды мерекелеуге тартындық. Мұндай тыйымның біздің санамызға сіңісіп, психологиямызға кері әсер еткені соншалық, арада ғасыр өтсе де күні бүгінге дейін Наурызды тойлауға терең мән бермей келеміз. Мысалы, біздің қазір Жаңа жыл деп 31-желтоқсанда тойлап жүрген мерекеміз – Иса пайғамбардың туған күні. Міне, осы күннен бастап жыл басын санауды біздің санамызға кезінде кеңестік идеология мықтап сіңірді. Біз әлі сол санамызға сіңісті болған саясаттан шыға алмай, Наурызға соншалықты байыппен қарай алмай, мерекені тойлауда жаттандылықтан арыла алмай жүрміз. Наурызға үстіртін қараймыз. Мұны жасырудың қажеті жоқ. Наурызды Христиан мәдениетінен төмен көріп, әлі де орыс мәдениетін артық көреміз. Келешекте мықты мемлекеттік идеология болмаса, біз қолымызға аққайнар ұстап алып, оны бір-бірімізбен түйістіріп, 31-желтоқсанды «Ұлы мейрамға» айналдыруды қоя алмаймыз. Сондықтан Наурыз жаттандылықтан, жаттанды сахналық қойылымнан арылып, дәстүрі терең, салмақты, салиқалы жалпыхалықтық мейрамға айналуы үшін бұған жоғарыдан бір мықты мемлекеттік пәрмен керек. Сондай бұйрық түскенде ғана Наурыздың тойлану үрдісі тереңдей түсері анық... Ақ мол болсын! Басы 1-бетте Қайда атақты, асқан бай бар болса, Наурызнаманы сол байға қылдырады екен. Үйсін Төле билердің заманында Наурызнаманың қадір-құны астан, тойдан ілгері болады екен. Мәшһүр Жүсіп КӨПЕЙҰЛЫ Өскеменде палау фестивалі өтеді ШАРА
Өскеменде биыл Әз-Наурыз мерекесі өзгеше кейіпте аталып өтеді. Өскемен қаласының әкімі Серік Тәукебаевтың айтуынша, Наурыз мейрамы облыс орталығының 16 ықшамауданын толықтай қамтымақ. Қала бойынша мейрам күндері есебіндегі 21-25 наурыз аралығында жиыны 80-ге жуық іс-шаралар өткізу жоспарланған. Мереке күндері Өскеменнің көшелерінде 50-ден астам киіз үй тігіліп, Ұлы Отан соғысы және тыл ардагерлеріне арналып концерттік бағдарламалар ұйымдастырылады, қарияларға арнайы дастарқан мәзірі әзірленеді. Ерекше атап өтер шараның бірі – мереке күні облыс орталығында алғаш рет Өзбекстан мен Қырғызстаннан келген биікке тартылған арқанмен жүрушілер, сайқымазақтар, балуандар, жануарларды үйретушілер мен отпен ойнаушылардың қатысуымен цирктік шоу-қойылымдар көрсетіледі. Сонымен қатар, осы күні еліміз бойынша теңдесі жоқ палау фестивалі ұйымдастырылып, алаңға келген әрбір адам дәмді палаудан дәм татып, баға беруші ретінде фестивальға да қатыса алады. Осылармен бірге Наурызды мерекелеу шараларына 40-қа жуық кәсіпкер қатысып, 125 сауда нүктесі қызмет көрсететін болады. Оларда халыққа арналып шығыс тағамдары ұсынылып, бауырсақ пен шай тегін үлестірілетін болады.
Азамат ҚАСЫМ, Өскемен
Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото) Берік ӘШІМОВ Абай ОМАРОВ №47 (958) 21 21 .0 .0 3. 3. 20 20 13 13 ж жыл ыл, , бе бейс йс ен енбі бі www.alashainasy.kz e-mail: info@alashainasy.kz y y РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ Наурызды тойлаған кезде «ұйқ й ыашар» деген тағамның әзірленетінін ай й тып жатады. Ос О ы й ұйқыашар туралы толық мәлімет берсеңіздер екен. Елдар ШӘРІПОВ Ауылда кәрі жілікті үйдің төбесіне, биік жерге іліп жатады. Осы орайда кәрі жіліктің қандай қасиеті бар? Осы жілікке қатысты қазақы ырым- тыйымдар туралы білгім келеді. Айсұлу РАХЫМОВА, Алматы облысы Халқымыз кәрі жілікт т і кейде кәделі жілік деп те атайды. . Б Бұл ұл т ур ур ал ал ы ы эт эт но н гр гр аф аф
Ғалия Қайдауылқызы : «Қ Қ аз ан ға е
т салғанда алдымен, кәрі жілікті салады. Кәрі жілікті мүжімейді. Табақ тартып болған соң кәрі жілікті тастамай, бөлек алып биіктеу жерге іліп қояды. Кәрі жілік шаңы
ң ра р ққ ққ а а бере
р ке, бірлік, амандық, ша шақы
қы р рады ды д деп еп ы ыры ры мд мд айды. Шаңыраққа ілінген кәрі жілік отбасының күзетшісінің, қорғаушысының рөлін атқарады. Мен жылына бір рет жылкөже – наурызкөжені пісіргенде міндетті түрде алдын ал л а са са қт қт ап ап қойған кәрі жілікті а а рн рн ай айы ы қо са мы н. Және оны жіпке тізіп, үйд йд ің
биік жеріне іліп, сақтап қоямын», – дейді. Сондай-ақ сыйлы қонаққа тартылған бастабақтың ішінде кәрі жіліктің де болуы міндетті көрінеді. Бастаб б
ақ қа а жамбас, ж ж ау ау ыр р ын, , ортан жілі к, к, к к әр әр і і жі ж лі лі к, к, а а сы ықт
қт ы ы жі жі лі лі к, к, қ қ азы- қарта салынады. Сондай-ақ қазақы ырым-тыйымдарда қыз балаға кәрі жілік ұстатпайды екен. Наурыз мерекесі жастардың бойындағы бұлқынған сезімге ер ер
ыт сыйлаған. Наурыз мерекесі жігіттің кө кө
к ре ре гінд д е бү бү р р жа жа рғ рғ ан ан ұ ұлы лы с с ез ез ім ім ін ін с с үй ү геніне айтуға дем береді і. . Ос Ос ыл ыл ай ай ша ша , , Наурыз екі жастың жарасуына жол ашқан. Салт-дәстүрі өмірлік заңына айналған ата-жұртымыз қыз бен жігіттің қосылуын мерекеге ұластыра білген. Соған арнап «Селтеткізер» атты әдемі дәстүрді өмірге алып келді. Дәстүр бойынша мереке күні жігіттер нәзік жандыларға айн н а,
т т арақ, сақи и на н , сырға секілді бұйымдарды тарту ете е ді
. . Од Одан ан ә ә рі рі қ қ ар а ай ай м м ер ер ек екен ен ің ің жалғасы ретінде бойжеткендер ұ йқ ыашар ұйымдастырып, нәзік жандылар көңілі қалаған боз балаларға дәмді етіп ас пісіріп береді. Пісірілген дәмнің аты «Ұйқыашар» деп аталады. Ұйқыашар қыз-жігіттердің бір-біріне деген сезімі мен маха
а бб б атын арт р тыра түсуге дәнекер болған . . Ос О ыл ы айша , , жігітт т ер ер
се елт лт ет ет кі к зе зер
р сы сы йлық сыйласа, сылқым с с ұл ұлуд уд ан ан д д әм әм ді ді т тағ ағам ам
тартылатын. Аталмыш дәстүр – екі жастың жүрек жа растығының бастамасы іспетті. Ұйқы ашар – ет, тәтті уыз сияқты дәмді тағамдар. Әдетте ұйқыашарды соғымның соңғы етін уызға салып дайындаған немесе ұлттық қ таға ғ мдардың ба б сқа да түрлерін ұсынған. Жылқының м м ай айы
ы ме ме н н құ құ йр йр ық ық-б
-б ау ауыр ырын ын ара ластырып та ұйқыашар ұсынғандар бо б лыпты. Тiптi б бұлақтың таза суын да берген деседi. Ұйқыашар ретiнде, сондай-ақ зереге боза, қымыз құйып әкелген екен. Сол жерге жергілікті тұрғындар өз атынан, өсіп келе жатқан балаларының, немерелерінің ат ат ын ын ан а тал егіп, , ағаш өсірсе. Одан кей ей ін ін гі гі у уақ
ақ ыт ыт та та рд рд а со со л л жы жы лы лы
дүниеге келген әр сә б би і дің атынан ырым- дап егіп отырса, сәбиі мен көшеті жарыса өспес пе еді. Кейін өскенде сенің ағашың деп көрсеткеніне де жақсы. Жыл сайын біркүндік қызыққа бола мың сан шыр- ша ш ны ны ң ң об об ал л ын ын а қалғанша, керісінше бі бі
неш еш е е та та л л от отыр ырғызып, сауапқа кенел ге- німіз де жөн болар еді. Және әр жыл сайын Наурыз тойы сол сая бақта өтетін болса, ғажап емес пе? Ор- талық алаңдардағы көліктердің шуымен ас тасқан жасанды һәм жаттанды мерекелік ша радан жалық ық қа қа н н жұ жұрт рт ү ү ші ші н ме мере ре ке ке ні ні
жаңаша тойлауд уд ың
б бас
асы ы да
да о о сы сы б
бол ол ар ар е е ді ді . Асфальт пен топырақтың айырмасы бар екенін әлі күнге ұмыта қойған жоқпыз. Ор- талық алаңдағы сахнадан концертті сырт- т ай тамашалап қана қоймай, өзіміз де май топыраққа бір аунап, ұлттық ойын дар ға белсене араласып, балуан күрес жасап, ар ар
қа н н та та рт рт ыс ыс ып ып қ қ айтатын уақыт әлдеқашан ту туды ды . Тағы бір айта кетерлігі, бұл саябаққа елдің тарихынан, дәстүр-салтынан хабар беретін ұлттық нақыштағы түрлі шағын ескерткіш, мүсіндер орнатылса, жыл-он екі ай бойы қозғ зғ ал
ма м йтын алтыбақан қойылса, қанда а й й жа жа ра ра сы сы мд мд ы ы бо бола ла р р ед ед і. і. Бұл бақтың Ұ Ұлыстың ұлы күн і інен
б басқа
уақытта да жергілікті жұрт үшін қызмет ете беретіні анық. Бозбала мен бойжеткен бір- бірімен наурызбақта табысып жатса, қаланың шуынан шаршаған кез келген ад д
ж ақ қ ын д д осын жанына ертіп, осы ж же рд рден ен т таб абыл
ыл ып ы жатса, нұр үстіне нұр емес пе. «Бір тал кессең, он тал ек» дейтін ха- лықтың бүгінгі ұрпағы үшін наурызбақ ты жа саудың, оған жоғарыда айтқанымыздай түр лі ағаштардың көшетін отырғызудың қиындығы жоқ. Қы Қы зу зу қ қ ол ол да да йт й ын ын ын ын а а кү кү - мә мә н н жо жо қ. қ. Б Б ас асты ы к к ер ер ег ег і і – – со сол л халықты бі рік- ті тіріп,
б бір
ір і іске
е жұмылдыратын биліктің ықы ласы мен жер телімі керек. Әрине, бұл сая бақтың жергілікті әкімдіктердің мен- шігінде, қамқорында болу керектігі заңды. Осы іс қолдауын тапса ұлтымыз үшін ұпайлы болар-ақ еді. Қия л л – ар ар манға, ар ман – жоспарға, жоспар р і
ске е ас ас ып ып ж ж ат ат са са
арман не? Мэлс ЕЛЕУСІЗОВ, «Табиғат» экологиялық одағының төрағасы: ЕГ ЕГ ЕР ЕР Қ Қ ОЛ ОЛ ДА ДА У У ТА ТАПСА, СА С УА ПТЫ ІС С БОЛ АР ЕДІ – Егер бұл қолдау табатын болса, өте жақсы ұсыныс. Бірақ бұған ең бірінші – жер керек. Ал ол жер бар ма, жоқ па, бе ре ме, бермей ме, мәселе сонда. Мен бұ ұ ға а н н де де йі йі н н та та ла ла й й ұсы ны ныс с т т ар р а а йт йтты ты м. м. М М ыс ыс ал ал ы, ы, б б ал ал ал а ар бағы ы д д ег ег ен ен с сая аяба ба қ қ аш аш ай айық ық д д ег ег ен енмін. Бірақ ол қолдау таппады. Ал мына наурызбақ деген тіпті тамаша екен. Ұлт тық ме рекемізді осылай ұлық та- уы мыз керек. Еліміздің қаракөздері нау рызбақта серуендеп жүрсе к к е- е ре реме мет т е емес пе? Б Бұл біріншіден, мерекеміз і ді і ң дең гейін көтеріп, маңызын асырса, екін шіден, жас ұрпақты табиғатты аялауға тәрбиелер едік. Сол арқылы туған табиғатымыздың өсіп-өркен- деуіне е , , ке е ң ң қа қ нат жаюы юы на себепкер бола ла мы мыз. з. А А л л та та би би ға ғатт тт ы ы ая ая ла ла уд уд ан, ұлттық салт-дәс тү рімізді жаңғыртудан асқан қандай сауапты іс болуы мүмкін. Біз осындай ұсыныс-пікірлеріміз арқылы халықты тәрбиелеуіміз керек. Ең бастысы, жа сау ға ұмтылайық. Түптің тү тү бі бі нд нд е е орын да латынына сенейік . жүктеу/скачать 9,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|