Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

№47 (958) 

21.03.2013 жыл, 

бейсенбі

4

www.alashainasy.kz

e-mail: info@alashainasy.kz

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

ЫРЫС

  

Кәрі жіліктің құпиясын білесіз бе?

Ұйқыашар – жарасым дәмі

Наурызды тойлаған кезде «ұйқыашар» деген тағамның әзірленетінін айтып жатады. Осы ұйқыашар туралы 

толық мәлімет берсеңіздер екен.

Елдар ШӘРІПОВ  

Ауылда кәрі жілікті үйдің төбесіне, биік жерге іліп жатады. Осы орайда 

кәрі жіліктің қандай қасиеті бар? Осы жілікке қатысты қазақы ырым-

тыйымдар туралы білгім келеді. 

Айсұлу РАХЫМОВА, Алматы облысы

Халқымыз кәрі жілікті кейде кәделі 

жілік деп те атайды. Бұл туралы этнограф 

Ғалия Қайдауылқызы: «Қазанға ет 

салғанда алдымен, кәрі жілікті салады. 

Кәрі жілікті мүжімейді. Табақ тартып 

болған соң кәрі жілікті тастамай, бөлек 

алып биіктеу жерге іліп қояды. Кәрі жілік 

шаңыраққа береке, бірлік, амандық, 

шақырады деп ырымдайды. Шаңыраққа 

ілінген кәрі жілік отбасының күзетшісінің, 

қорғаушысының рөлін атқарады. Мен 

жылына бір рет жылкөже – наурызкөжені 

пісіргенде міндетті түрде алдын ала 

сақтап қойған кәрі жілікті арнайы 

қосамын. Және оны жіпке тізіп, үйдің 

биік жеріне іліп, сақтап қоямын», – 

дейді. Сондай-ақ сыйлы қонаққа 

тартылған бастабақтың ішінде кәрі 

жіліктің де болуы міндетті көрінеді. 

Бастабаққа жамбас, жауырын, ортан 

жілік, кәрі жілік, асықты жілік, қазы-

қарта салынады. Сондай-ақ қазақы 

ырым-тыйымдарда қыз балаға кәрі жілік 

ұстатпайды екен.

Наурыз мерекесі жастардың бойындағы бұлқынған сезімге 

ерекше шабыт сыйлаған. Наурыз мерекесі жігіттің көкірегінде 

бүр жарған ұлы сезімін сүйгеніне айтуға дем береді. Осылайша, 

Наурыз екі жастың жарасуына жол ашқан. Салт-дәстүрі өмірлік 

заңына айналған ата-жұртымыз қыз бен жігіттің қосылуын 

мерекеге ұластыра білген. Соған арнап «Селтеткізер» атты әдемі 

дәстүрді өмірге алып келді. Дәстүр бойынша мереке күні жігіттер 

нәзік жандыларға айна, тарақ, сақина, сырға секілді 

бұйымдарды тарту етеді. Одан әрі қарай мерекенің жалғасы 

ретінде бойжеткендер ұйқыашар ұйымдастырып, нәзік 

жандылар көңілі қалаған боз балаларға дәмді етіп ас пісіріп 

береді. Пісірілген дәмнің аты «Ұйқыашар» деп аталады. 

Ұйқыашар қыз-жігіттердің бір-біріне деген сезімі мен 

махаббатын арттыра түсуге дәнекер болған. Осылайша, жігіттер 

селтеткізер сыйлық сыйласа, сылқым сұлудан дәмді тағам 

тартылатын. Аталмыш дәстүр – екі жастың жүрек жа растығының 

бастамасы іспетті.

Ұйқы ашар – ет, тәтті уыз сияқты дәмді тағамдар. Әдетте 

ұйқыашарды соғымның соңғы етін уызға салып дайындаған 

немесе ұлттық тағамдардың басқа да түрлерін ұсынған. 

Жылқының майы мен құйрық-бауырын ара 

ластырып та 

ұйқыашар ұсынғандар болыпты. Тiптi бұлақтың таза суын да 

берген деседi. Ұйқыашар ретiнде, сондай-ақ зереге боза, 

қымыз құйып әкелген екен.

Жыл басының басты атрибуты – наурызбақ болсын

Сол жерге жергілікті тұрғындар өз 

атынан, өсіп келе жатқан балаларының, 

немерелерінің атынан тал егіп, ағаш 

өсірсе. Одан кейінгі уақыттарда сол жылы 

дүниеге келген әр сәбидің атынан ырым-

дап егіп отырса, сәбиі мен көшеті жарыса 

өспес пе еді. Кейін өскенде сенің ағашың 

деп көрсеткеніне де жақсы. Жыл сайын 

біркүндік қызыққа бола мың сан шыр-

шаның обалына қалғанша, керісінше 

бірнеше тал отырғызып, сауапқа кенел ге-

німіз де жөн болар еді. 

Және әр жыл сайын Наурыз тойы сол 

сая бақта өтетін болса, ғажап емес пе? Ор-

талық алаңдардағы көліктердің шуымен 

ас тасқан жасанды һәм жаттанды мерекелік 

ша радан жалыққан жұрт үшін мерекені 

жаңаша тойлаудың басы да осы болар еді. 

Асфальт пен топырақтың айырмасы бар 

екенін әлі күнге ұмыта қойған жоқпыз. Ор-

талық алаңдағы сахнадан концертті сырт-

т ай тамашалап қана қоймай, өзіміз де май 

топыраққа бір аунап, ұлттық ойын дар ға 

белсене араласып, балуан күрес жасап, 

арқан тартысып қайтатын уақыт әлдеқашан 

туды. 

Тағы бір айта кетерлігі, бұл саябаққа 

елдің тарихынан, дәстүр-салтынан хабар 

беретін ұлттық нақыштағы түрлі шағын 

ескерткіш, мүсіндер орнатылса, жыл-он 

екі ай бойы қозғалмайтын алтыбақан 

қойылса, қандай жарасымды болар еді.

Бұл бақтың Ұлыстың ұлы күнінен басқа 

уақытта да жергілікті жұрт үшін қызмет ете 

беретіні анық. Бозбала мен бойжеткен бір-

бірімен наурызбақта табысып жатса, 

қаланың шуынан шаршаған кез келген 

адам жақын досын жанына ертіп, осы 

жерден табылып жатса, нұр үстіне нұр 

емес пе. 

«Бір тал кессең, он тал ек» дейтін ха-

лықтың бүгінгі ұрпағы үшін наурызбақ ты 

жа саудың, оған жоғарыда айтқанымыздай 

түр лі ағаштардың көшетін отырғызудың 

қиындығы жоқ. Қызу қолдайтынына кү-

мән жоқ. Басты керегі – сол халықты бі рік-

тіріп, бір іске жұмылдыратын биліктің 

ықы ласы мен жер телімі керек. Әрине, бұл 

сая бақтың жергілікті әкімдіктердің мен-

шігінде, қамқорында болу керектігі заңды. 

Осы іс қолдауын тапса ұлтымыз үшін 

ұпайлы болар-ақ еді. Қиял – арманға, 

арман – жоспарға, жоспар іске асып жатса 

арман не?

Мэлс ЕЛЕУСІЗОВ,  

«Табиғат» экологиялық одағының 

төрағасы: 

ЕГЕР ҚОЛДАУ ТАПСА, 

САУАПТЫ ІС БОЛАР ЕДІ

– Егер бұл қолдау табатын болса, 

өте жақсы ұсыныс. Бірақ бұған ең 

бірінші – жер керек. Ал ол жер бар 

ма, жоқ па, бе 

ре ме, бермей ме, 

мәселе сонда. Мен бұған дейін талай 

ұсы ныс  тар  айттым.  Мысалы,  балалар 

бағы деген саябақ ашайық дегенмін. 

Бірақ ол қолдау таппады. Ал мына 

наурызбақ деген тіпті тамаша екен. 

Ұлт тық ме рекемізді осылай ұлық та-

уы мыз керек. Еліміздің қаракөздері 

нау 

рызбақта серуендеп жүрсе ке-

ремет емес пе? 

  Бұл біріншіден, мерекеміздің 

дең 

 

гейін көтеріп, маңызын асырса, 

екін 

шіден, жас ұрпақты табиғатты 

аялауға тәрбиелер едік. Сол арқылы 

туған табиғатымыздың өсіп-өркен-

деуіне, кең қанат жаюына себепкер 

боламыз. Ал табиғатты аялаудан, 

ұлттық  салт-дәс тү рімізді  жаңғыртудан 

асқан қандай сауапты іс болуы мүмкін. 

Біз осындай ұсыныс-пікірлеріміз 

арқылы халықты тәрбиелеуіміз керек. 

Ең бастысы, жа сау ға ұмтылайық. Түптің 

түбінде  орын да латынына  сенейік. 

Әділ АХМЕТОВ, 

ҚР Парламент Сенатының депутаты:  

ТАЛ ЕГУГЕ ҚАРСЫ 

ЕМЕСПІН, БІРАҚ...

– Наурызда бұқара көпшілікті тал 

егуге шақырған дұрыс. Бұл енді бұ рын-

нан бар үрдіс қой. Әркім өзі қайда еккісі 

келсе сонда егіп келген. Ендігі жерде 

барлық адамды бір күнде, бір жерге 

жинап еккізу деген жақсы идея екен. 

Бірақ мен мынадай ұсыныс қосар едім. 

Наурызбақ деп жеке саябақ аш қанша, 

еліміздегі дайын саябақтарға шақырып, 

сонда ектірейік. Өйткені жаңадан бақ 

ашу, бой көтерту оңай шаруа емес. Ал 

дайын саябақтарға ектірсек, бұл енді 

оңайырақ болады. Мысалы, Астананың 

өзінде саябақтар жоқ емес, бар.  Неге 

бізге Президенттің саябағына барып, 

көпшілік болып тал екпеске.

Бейбіт САРЫБАЙ

ҰСЫНЫС

Наурызға қатысты ырым-тыйымдарды білесіз бе?

САУАЛНАМА

Қамаш СЕЙІТЖАНОВА, 20 баланың анасы:

 – Ертеде шығыс елдері Наурызды «мұхаррам» деп атаған. Оның 

мәнісі: осы қасиетті айда табиғатты ластауға, тәртіпсіздікке, ұрлыққа, 

ғайбат сөзге, ішімдікке, тағы басқа жағымсыз істерге тыйым 

салынған. Наурыз әдептілік, адамгершілік сияқты асыл қасиеттерді 

дарытатын, дамытатын, ұлықтайтын күн есебінде ерекшеленген. Бұл 

күндері Наурыз мейрамында мал сойылмайды, жалпы қан 

шығармайды. «Өсер төлге, көбейер малға кесірі тиеді, мал басы 

кемиді» деген тыйым бар. Сонымен бірге Наурыз мерекесі күні шаш, 

тырнақ алмайды. Өйткені адамның қара тырнағынан бастап, шашына дейін жаңарып, 

түлейді. Наурыздың бірінші күні, яғни Ұлыстың ұлы күні кір жумайды, жолға шықпайды, 

құрылыс бастамайды, іс тікпейді, мылтық атпайды, қақпан құрмайды, тұзақ салмайды. 

Бұл күн –  тіршілік әлемінің тойы. Бұлақтың көзін ашу, тал егу –  Меккеге сапар шеккендей 

сауабы үлкен, қасиетті іс. Су бар жерде тіршілік бар, бұлақтың көзі ашылса, су мол болады 

деген ырым бар. 

жүктеу/скачать 9,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: