-кесте. Кəсіпорынның жұмыс

14–932

209

∆П₃ = _

736,0

^pж^qн ^

p_жq_{ж }

^пж^qж

^pж^qж
= (10502,4-9936,0) *

9936,0

= 42,0 мың теңге немесе

^pж^qн

10502, 4

∆П₃ =( _

теңге;
p_жq_ж

^{-1)* П}ж^qж ⁼⁽
9936,0

– 1) *736,0 = 42,0 мың

г) шығарылған өнімнің ассортименті өзгеруінің əсері:

∆П₄ =(

^пж^qн

p q

• 
  ^пж^qж
  

p q
782, 0 736, 0



^{) * pжqн ) ) = (} 10502, 4 ^9936,0 ⁾

^ж н

^ж ж

*10502,4 = 4,4 мың теңге .

Онда тауарлы өнімді сатқаннан түскен нақты пайданың жос- пардан абсолюттік ауытқуы мынаған тең болады:

∆П = ∆П₁ + ∆П₂ + ∆П₃ + ∆П₄ = - 92,4 + 90,0 + 42,0 + 4,4 = 44,0

мың т.г

Кəсіпорынның пайдалылығына қатысты сипаттамасы болып келетін көрсеткішті оның рентабельділігі деп атайды.

Рентабельділік дегеніміз – жеке кəсіпорындардың немесе эко- номика салаларының табыстылығын, тиімділігін, пайдалылығын көрсететін көрсеткіш жəне оны екі түрлі жолмен есептейді, ал өлшем бірлігі % көрсетіледі.

Бірінші жолы, сатылған тауарлы өнімдердің рентабельдік деңгейі – оны есептеу үшін сатқаннан алынған пайданы өткізілген (сатылған) тауарлы өнімдердің толық өзіндік құнына қатынасы арқылы анықталады немесе мына формула бойынша:

с. ⁼
r


^Пс.

_q
· 100,

мұнда, r_с – сатылған тауарлы өнімдердің рентабельділігі; П_с. – сатқаннан алынған пайда;

∑zq – тауарлы өнімдердің толық өзіндік құны.

r_ж =

Пбал.

· 100,

НҚ АҚ

мұнда, r_ж – жалпы рентабельділік; П_бал. – баланстық пайда;

НҚ +

АҚ – негізгі өндірістік қорлар мен айналым

қаржыларының орташа жылдық құндары.

Енді рентабельділіктің есептік көрсеткіштерін көрсету ретінде мысал келтіреміз жəне ол 7.7-кестеде көрсетілген:

6. 
   -кесте. Кəсіпорынның рентабельділігін есептеу көрсеткіштері
   

Пбал.

Пбал.

Пс.

_zq

r_ж =



НҚ АҚ

Пс.

^{ } = К · r · К

_{zq Н А} п. c нқ+АҚ .

Егер осы берілген белгілерді түсінікті, ұғымды болуы жəне есептеуді жеңілдету үшін қысқартылған түрін қолданамыз:

К_п = а, r_c = в,

^{К НҚ} + ^{АҚ = с.}

Енді осы белгілердің əрқайсысының рентабельділікке тигі- зетін əсерлерін жеке табуға болады жəне ол төмендегідей:

1. 
   «а» себептің өзгеруінің əсері:
   

А_н· В_н· С_н

^Irбал.= А · В · С ^; абсолюттік өсу (кему) мөлшері:
ж н н

∆ r_бал. = (а_н – а_ж) · в_н · с_н

^Irбал.⁼ _Ј

бал.ж.

=Ir_а.· Ir_в.· Ir_с.

абсолюттік өсу (кему) мөлшері:

^∆rбал. ^{= ∆ Ј} бал.н. ^{– ∆ Ј бал.ж. = ∆r}а ^{+ ∆r}в ^{+ ∆r}с.
ТЕРМИН СӨЗДЕРГЕ ТҮСІНІК

Баланстық пайда – кəсіпорынның қаржылық нəтижесінің қоры- тындысын көрсететін ақырғы көрсеткіш.

Бір дана өнімнің орташа өзіндік құны – барлық өндірілген өнім- дерді бірге алғандағы жұмсалынған шығын көлемінің жалпы санына қатынасы.

Кəсіпорындар қызметтерінің негізгі көрсеткіші – қаржы нəти- жесі, яғни өндірістің тиімділік жүйесі.

Кəсіпорынның жалпы рентабельділігі – баланстық пайданың негізгі өндірістік қорлар мен айналым қаржыларының орташа жылдық құндарының қосындысына қатынасы.

Өнімнің өзіндік құны – кəсіпорындар мен ұйымдардың белгілі мөлшерде бір дана (кг, метр) өнім өндіруге жəне оны өткізуге байланыс- ты жұмсалынған ақша түріндегі шығындары.