Табиғи (физикалық) тозу құны деп негізгі капиталдардың материалдық тозуын айтады. Мұнда негізгі капиталдарды өн- дірісте пайдалану кезінде өзінің құнын өндіріліп жатқан өнім- дерге ауыстырады жəне тұтыну қасиетін толығымен немесе жар- тылай жоғалтады, табиғи күштердің əсерінен де туындайды.
Моральдық (рухани) тозу құнында еңбек өнімділігінің өсуі мен техникалық прогресс нəтижесінде негізгі капиталдардың құндары арзандайды. Моральдық тозу екі түрге бөлінеді. Бірінші түрі өндірісте қолданылатын құрал-жабдықтардың арзандауы жəне еңбек өнімділігінің өсуі негізгі капиталдардың ұлғаюына, ал өнім өндіруге жұмсайтын шығындардың (шикізаттар, жартылай өнімдер, дайын бұйымдар жəне т.б) мөлшерін үнемі төмендетеді. Моральдық тозудың екінші түрі – ғылыми-техникалық про- грестің нəтижесінде жаңа машиналар мен жабдықтардың шығуына байланысты ескілері өндірістен шығарылады, ал неғұрлым жетілдірілген (өнімділеу, тиімділеу, беріктеу, қуат- тырақ жəне жөндеуге ыңғайлырақ) түрлері енгізіледі. Мұнда,
моральдық тозудың бірінші түрі негізгі капиталдарды пайда- ланатын уақытына əсерін тигізбейді, ал екінші түрі, керісінше, қайталанбайтын уақытын қарастырады.
Негізгі капиталдар ұдайы өндіріс процесіне қатысуына бай- ланысты тозығы жетеді жəне олардың құны азаяды. Негізгі капиталдардың тозуының ақшалай мөлшерін экономикада амортизация деп атайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
