Республики казахстан сборник материалов

115 
 
9.
 
Государственный архив Новосибирской области (ГАНО). Ф. Р-47. Оп. 1. Д. 1408. 
10.
 
ГАНО. Ф.Р-1228. Оп. 1. Д. 465. 
11.
 
ГАНО. Ф.Р-1228. Оп. 1. Д. 629. 
12.
 
Государственный архив Российской Федерации. (ГАРФ). Ф. Р-6757. Оп. 2. Д. 44.  
 
***** 
 
ХАЛЫҚ ҚАҺАРМАНЫ – БАУЫРЖАН МОМЫШҦЛЫ 
АТАМЫЗДЫҢ ӘРБІР СӚЗІ, ІСІ БІЗГЕ ҤЛГІ, ӚНЕГЕ. 
 
Баяхметова С.С. 
Қызмет кӛрсету саласының Колледжі тарих оқытушысы, Петропавл қ. 
 
«Ел  ерімен  еңселі,  елім»  –  деп  еңіреп  туған  ерлердің  есімі  еш  уақытта  елеусіз 
қалмайтыны  ақиқат,  халық  мұндай  қаһарман  ұлдарын  жыр  аңызға  айналдырып,  ӛшпес 
ерлігін ауыздарынан тастамай, жан жүрегінде сақтайды. Бүкіл бір елдің қасиетін ӛз бойына 
дарыта  алған,  туған  ұлтын  шексіз  сүйіп,  терең  қадір  тұтқан  халқымыздың  қаһарман  ұлы  – 
Бауыржан  Момышұлы.  Биыл  Жеңістің  70  жылдығымен  қатар  1941-1945  жылдары  соғыс 
майданында айрықша басқарушылық қарым-қабілетімен һәм асқан ерлік пен ӛрліктің үлгі – 
ӛнегесін  кӛрсеткен  кӛрнекті  қолбасшы,  Кеңес  одағының  Батыры,  гвардия  полковнигі 
Бауыржан  Момышұлының  100  жылдық  мерейтойы  атап  ӛтілмек.  Міне  осындай  тарихи 
мереке  қарсаныңда  Қазақстан  Республикасының  Ресейдегі  елшілігінің  ұйымдастырумен 
Мәскеуде ұлы қолбасшы Бауыржан Момышұлының ӛнегелі ӛмірі мен ерлік істері жайында 
сыр шертетін «Легендарный батыр» қазақ және орыс тілдерінде кітабының тұсауы кесіледі. 
Бауыржан  Момышұлы  атамыз  1910  жылы  Жамбыл  облысы,  Жуалы  ауданы, 
Мыңбұлақ ауылында дүниеге келген. 
Кейін „Ұшқан ұя" атты кітабында баяндағандай, Бауыржан атаның әкесі Момыш пен 
кӛкесі Момынқұлдың тәрбиесінен кӛп ӛнеге алған.  
«Ұяда  не  кӛрсең,  ұшқанда  соны  ілесің»,  -  деп,  дана  халқымыз  айтқандай,  оның 
бойындағы  адамгершілік  –  асыл  қасиет,  алдымен  анасының  ақ  сүтінен  дарыса,  екіншіден, 
ӛскен ортасының тәрбиесінен дарыды деп ойлаймын. 
Қаршадайынан-ақ  жігерлігі,  қайтпас  қайсарлығы,  бойында  бір  жұмбақ  күштің 
жасырынып, жанартаудай ӛз кезегін күтіп жатқандығы аңғарылады. 
Жеті жылдық білім алған Бауыржан ата алғаш еңбек жолын мүғалімдіктен бастайды. 
Сонда  жүргенде  кезекті  әскери  міндетін  ӛтеуге  шақырылып,  онда  бір  жарым  жыл  жүріп, 
запастағы командир атағын алады. 
Туған ауылына қайтып оралған соң, ол біраз жыл қаржы мекемесінде қызмет істейді. 
Содан  қайтадан  Қызыл  Армия  қатарына  шақырылып,  түрлі  әскери  бӛлімдерде  взвод,  рота, 
командирі болады. 
1941  ж.  Ұлы  Отан  соғысы  басталысымен,  Бауыржан  даңқты  генерал-майор 
И.В.Панфиловтың  басшылығымен  Алматы  маңында  жаңадан  жасақталған  316  атқыштар 
дивизиясының  құрамында  майданға  аттанады,  батальон,  полк  командирі  қызметтерін 
атқарады. Соғыстың соңғы жылдарында гвардиялық дивизияны басқарады. 
Бауыржан  Момышұлы  жау  шептеріне  ішкерлей  еніп  үрыс  жүргізу  теориясын  соғыс 
тәжірибесінде алғаш қолданушылардың және оны дамытушылардың бірі болды. 
Ол  қаһарлы  соғыс  мектебін  ӛткен  ажал  кӛріне  бірнеше  рет  қараған,  әр  ұлттың 
жауынгерін  жеңіске  жету  мақсатында  тәрбиелеген.  Ол  үнемі  үкімет  оппозиясында  болып, 
ӛзінің тәуелсіз мінезімен, әділетсіздікті сынап отырған. 
Бауыржан  ата  туралы  қаншама  кӛркем  шығармалар  дүниеге  келді.  Олар  Александр 
Бектің «Арпалыс», Әзілхан Нүршайықовтың «Ақиқат пен аңыз», келіні Зейнеп Ахметованың 
«Шуақты күндер», ұлы Бақытжан Момышұлының «Жанымның жарық жұлдызы» және тағы 
басқа шығармалар еді. 

116 
 
Тумасынан асқан дарынды Баукең 1956 жылы ең алғаш қаруын қаламға айырбастап, 
бірыңғай  жазушылықпен  айналысады.  Оның  қарымды  қаламынан  туған  «Ұшқан  ұя», 
«Артымызда  Москва»,  «Майдандағы  кездесулер»,  «Куба  әсерлері»,  «Жон  арқа»,  «Ӛмір 
ӛшкен жоқ» атты түрлі шығармалар әдебиетімізге қосылған ерлік рухқа толы, елеулі де мол 
мұра болды. 
Б.  Момышүлының  үлкен  әдебиетке  келуінен  де  оның  отаншылдығын,  ӛз 
қаруластарына деген сүйіспеншілігін кӛреміз. 1932 – 56 жылға дейін үзбей әскери қызметте 
болған  Бауыржан  атаның  жолы  -  ӛзінше  бір  ерлік  дастан.  Ол  Ұлы  Отан  Соғысының  жан 
беріп,  жан  алысқан  қиян-кескі  майданында-ақ  асқан  ер  жүректілігімен,  әділетсіздікке  қаны 
қас,  қиындыққа  қайыспас  қайсарлығымен,  соғыс  тактикасын  жете  меңгергені,  дарынды 
қолбасшылығымен  аңызға  айналып,  қаншама  ӛнер  туындыларының  басты  кейіпкеріне 
айналды.
 
«...Менің кӛп достарым, майдандастарым опат болды. Егер солар белгісіз күйде қала 
берсе, онда оның ӛзі тірі қалғандардың арына, бәрінен бұрын ӛз басымның ар-намысына шек 
келтірген болар еді»,- дейтін Бауыржан Момышұлы. 
Ол ӛз шығармаларында ӛзінің адамгершілігін, азаматтық тұлғасын бар мүмкіндігінше 
беруге ұмтылды. Момышұлы шығармаларында да сол Момышұлы күйінде кӛріне білді. 
Бауыржан  атамыз  шығармаларында  басты-басты  мына  мәселелерді,  атап  айтқанда, 
биік адамгершілік, рухани тазалық, шындық пен ар-намыс, ел бірлігі, отаншылдық, достық, 
жолдастық, ӛнер-білім, ерлік тақырыптарын суреттеген. 
Ұлы Абай шығармаларында шындықты былай суреттейді: 
«Шындық  – мансапқорлыққа, екі  жүзді  жәдігӛйлікке, тоғышарлыққа қарсы әділеттің 
алмас  қылышы».  Бұл  туралы  ұлы  Абай  «Шыннан  артық  құдай  жоқ»  дей  отырып,  ӛзінің 
«Жігіттер  ойын  арзан,  күлкі  қымбат»  деген  ӛлеңінде  ол  тіршілікте  кӛзі  кӛрген,  халық 
тәжірибесін  танытқан  шындықты  айта  отырып,  жастарды  шынайы  адамгершілікке 
шақырады. 
Ал  Бауыржан  ата  ӛзінің  шығармаларын  бастан  аяқ  тек  тамаша  бір  қасиетке  – 
«шындық»  атты  ұлы  сӛзге  тіреді  деп  ойлаймын.  «Біздің  нақты  болмысымыз  –  шындық. 
Шындықты суреттеп жазу кемістік емес, керісінше, дұрыс түсіндіре алмаушылық кемістік. 
«Шындық бас шабатын айбалта, бұл ӛтіріктің тамырын шабатын айбалта. Кім ӛтірік 
айтатын болса, оны мен емес, тарих жазалайды». 
Шындықтың  қасиеті  жайында  ата-бабадан  қалған  киелі  сӛз,  қисапсыз  ойлар 
баршылық.  Соның  бірі  Тӛле  би  бабамыз:  «Жіп  түйінсіз  байланбайды,  сӛз  шындықсыз 
байланбайды»,  -  деген.  «Шындықты  айтсаң  рас,  маймылға  да  құлақ  ас».  «Алысар  болсаң 
шыныңды айт, қауысар болсаң, сырыңды айт»,- деген екен Тӛле би бабамыз. 
Халықтың ең ірі, ең қасиетті сӛзі – намыс. Ол «Ұшқан ұя» кітабында 
«Намыс – азаматтың алтын түбі» деген. 
Бауыржан  ата  күншілдік,  біреудің  жетістігін  кӛре  алмаушылық  сияқты,  теріс 
әрекеттерді жек кӛреді. 
Соған  дәлел,  генерал-майор  Чернюгов  Бауыржанға,  Панфиловшылдығы,  оның 
дәстүрін  сақтағыштығы  үшін  сӛгіс  береді,  сол  күншілдікке  қарсы,  қаймықпастан: 
«Панфиловтың  аты  ешқашан  да  ӛшпейді,  оның  дәстүрі  Кеңес  Армиясының  рухында  мәңгі 
ӛмір сүретін болады»,- деп жауап берген екен. 
Батыр  атаның  күншілдікті,  намысты,  ерлікті  сынау  арқылы  да  ӛзгелердің  және 
басқалардың биік мұратын кӛрсетеді. 
Қаһарман батыр Бауыржан Момышұлы атамыз: 
Достық дегеніміз - ӛзара ақталған сенімнің түтіні.  
Бауыржан  ата  «Адамгершілік  –  ар  тазалығы»  дейді.  Адам  адамға  дос  болу  үшін 
мейірім, шыншылдық, тату достық, таза жүрек керек дейді. 
«Талаптының тоқпағы жерге қада қағады», «Адамгершілігі жоғары адамның алдында 
жат  қалықтар  жасауға  ешкімнің  батылы  бармайды.  Себебі,  оның  мысы  болады»,  «Жан 
жүрегі таза, рухы биік адамды ешкім басына алмайды». 

117 
 
Бауыржан  Момышұлы  атамыз  да  тіл  туралы  былай  дейді:  «Ежелден,  атам  заманнан 
тілдің, мәдениет әдебиеті ӛсіп, ӛніп  от басындағы үй тіршілігінен бастап, қоғам, халық, ел-
жұрттың,  жалпы  мәдениеттің  арнаулы  құралы  –  ғылымның  атаулы  санасы  екені  даусыз. 
Тілсізді – айуан дейді. Тілі кедей елді мәдениетсіз, анайы, надан халық деп санайды. 
Тіл  адам  баласының  негізгі  қасиеті  болғандықтан  –  тіл  байлығы  елдің  елдігін, 
жұртшылығын, ғылыми-әдебиетін білдіреді». 
Бауыржан  атамыз:  «Ӛмір  сүргің  келсе,  сүріне  еңбек  ет»,  «Именіп  жүріп  кӛрген 
игіліктен,  қарсыласып  жүріп  кӛрген  бейнет  артық»,  «Арпалысып  алған  абырой  ӛмірдің  ең 
шырын рахаты»,  - дейді. 
Бауыржан  ата  ӛз  шығармаларында  білімді  ел  ең  қуатты  ел  болатындығы  туралы 
айтқан.  Ол  ӛз  шығармасында  қанат  болып  қалған  мына  сӛзге  мән  берейікші:  «Ақыл  айтар 
мезгілді  мың  жасаған  шалдай  бол»,  -  дейді  батыр  атамыз.  Демек  білімді  адам  ол  кӛпті 
кӛрген,  мың  жасаған  шалдай  болады.  Ол:  «Қоғамды  ӛзгертіп  дамытатын  жастардың 
қолында», - дейді. 
Бауыржан  Момышұлы  –  екінші  дүниежүзілік  соғыстың  даңқты  жауынгері,  халық 
каһарманы, қазақтың кӛрнекті жазушысы. 
Кеңес Одағының Батыры халық батыры Бауыржан Момышұлының ӛмір жолы туралы 
Отан  тарихына  арналған  кинотаспаларда,  энциклопедияларда  бейнеленген,  оның  образы 
ТМД елдері мен Шетел галлереяларында. Баукеңнің атымен оның туған жері Жуалы ауданы 
аталады,  онда  оған  арналған  мұражай,  сонымен  бірге  Кременевка  ауылы  да  Баукеңнің 
атымен аталады, алаң, кӛше, мектеп, лицейлерге Баукең аты берілді. 
Соғыстан кейін Бауыржан Момышұлы Совет Армиясы Бас штабының Жоғары әскери 
академиясын  бітіреді.  Әскери-педагогикалық  жұмыспен  айналасып,  Совет  Армиясы  әскери 
академиясында сабақ береді. 1956 жылы полковник атағымен отставкаға шыққан Бауыржан 
атамыз  біржола  шығармашылық  жұмыспен  айналысады.  Ол  қазақ  және  орыс  тілдерінде 
бірдей  жазып,  ӛз  ӛмірінде  кӛрген-білгендерін  арқау  етеді.  Оның  қаламынан  туған,  ӛмір 
шындығын арқау еткен тамаша романы мен әңгіме, повестері қалың оқушының іздеп оқитын 
шығармаларына айналады. Олар бірнеше қайтара басылып шығады. 
Москва  түбіндегі  шайқастағы  ерлігі  сол  кездің  ӛзінде  Одақ  кӛлеміне  аңыз  болып 
жайылады.  Бауыржанның  осындай  ерлігі  жӛнінде  белгілі  орыс  жазушысы  А.Бек 
«Волоколамское шоссе» (казақшасы «Арпалыс») повесін жазды. Бұл шығарма кейін бірнеше 
тілге аударылады. Соғыстан кейін Бауыржан Совет Армиясы Бас штабының Жоғары әскери 
академиясын бітіреді. Әскери педагогикалық жұмыспен айналысып,  Совет Армиясы әскери 
академиясында сабақ береді. 1956 жылы полковник атағымен отставкаға шыққан Бауыржан 
біржола  шығармашылық  жұмыспен  айналысады.  Ол  қазақ  және  орыс  тілдерінде  бірдей 
жазып, ӛз ӛмірінде кӛрген білгендерін арқау етеді. Оның қаламынан туған, ӛмір шындығын 
арқау  еткен  тамаша  романы  мен  әңгіме,  повестері  қалың  окушының  іздеп  оқитын 
шығармаларына  айналады.  Олар  бірнеше  қайтара  басылып  шығады.  Биыл  Қазақ  халқының 
біртуар  ұлы,  Кеңес  Одағының  Батыры,  Қазақстан  Республикасы  Мемлекеттік  сыйлығының 
лауреаты,  жауынгер  жазушы,  даңқты  қолбасшы  Бауыржан  Момышұлының  туғанына  100 
жыл толады. 
Бауыржан  Момышұлының  бай  әдеби-әскери  мұраларын  кӛпшіліктің  игілігіне 
айналдырып,  мерейтойды  лайықты  қарсы  алу  мақсатында  Жамбыл  облысында  арнайы 
редакциялық  топ  құрылды.  Қазіргі  таңда  аталған  мәселе  бойынша  жоспарлы  жұмыстар 
жүргізілуде.  Атап  айтқанда,  жауынгер  жазушының  30  томдық  кітабы  мен 
энциклопедиясының, фотоальбомының қолжазбалары, фотосуреттерін дайындау жұмыстары 
аяқталып  келеді.  Әскер  қатарына  ертерек  шақырылған  Б.Момышұлы  Ұлы  Отан  соғысы 
жылдарында батальон, полк және дивизия басқарып, майдан даласында ерен ерліктің ӛшпес 
ӛнегесін  кӛрсеткені,  қайсарлығы  мен  қаһармандығы  жайлы  орыс  жазушысы  А.Бектің 
«Волоколамское шоссе»  повесінде, Ә.Нұршайықовтың «Ақиқат  пен аңыз» романында жэне 
басқа да кӛптеген кӛркем шығармаларда ерекше шабытпен жазылғаны мәлім. 

118 
 
Бауыржан Момышұлы 1952 жылы Кеңес Армиясы Бас штабының жанындағы Жоғары 
әскери академияны  бітіріп,  1950-1956 жылдары осы оқу орнында дәріс берді.  Оның  әскери 
тактика мен стратегия туралы жазған еңбектері әлемдік әскери әдебиетте ӛзіндік орын алады. 
Бауыржан  Момышұлының  әскери  тақырыптағы еңбектері  негізінде  Израиль, Польша, Куба 
және  басқа  да  бірқатар  шетелдерде  арнайы  курстар  ӛткізіледі.  Соғыстан  кейінгі  жылдары 
қарымды  қаламгер  ретінде  танылған  Бауыржан  Момышұлының  «Офицердің  күнделігі» 
(1952),  «Жауынгердің  тұлғасы»  (1958),  «Москва  үшін  шайқас»  (1959),  «Майдан»  (1961), 
«Майдандағы  кездесулер»  (1962),  «Генерал  Панфилов»  (1963),  «Тӛлеген  Тоқтаров»  (1965), 
«Куба  әсерлері»  (1965),  «Ел  басына  күн  туса»  (1970)  және  тағы  басқа  шығар-малары  елдік 
пен  ерлік  жайын  баян  етті.  Оның  қазақ  халқының  түрмыс-салты  мен  ұлттық  дәстүрлерін 
арқау еткен «Ұшқан ұя» (1975) атты шығармасы Мемлекеттік сыйлыққа (1976) ие болды. 
Еңбектерін  қазақ  және  орыс  тілдерінде  бірдей  жазған  Бауыржан  Момышұлының 
шығармалары бірнеше шет тілдеріне аударылып, кӛпшіліктің кӛзайымына айналды. 
Қазақ  елі  тәуелсіздік  алар  тұста  Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаевтың  тікелей  араласуының 
арқасында  Бауыржан  Момышүлына  Кеңес  Одағының  Батыры  атағы  берілді.  Ол  сонымен 
қатар Қызыл Ту, Еңбек Қызыл Ту, Халықтар Достығы, I дәрежелі Отан соғысы, 2 рет Қызыл 
Жұлдыз, «Құрмет Белгісі» ордендерімен және кӛптеген медальдармен марапатталған. 
Қорытынды: 
Бауыржан Момышұлы – әскери педагогика мен әскери психологияны байытушы баға 
жетпес  мұра  қалдырған  дара  тұлға.  Оның  атақ,  даңқы, батырлығы  А.  Бектің  «Волоколамск 
тас жолы» атты кітабында суреттеледі. Кітап неміс,  чех, еврей, ағылшын, француз, т,б. шет 
ел тілдеріне аударылады. 
Сондай-ақ,  Қазақ  халқының  біртуар  ұлы,  гвардия  полковнигі  Бауыржан 
Момышұлының ӛшпес ерлігі мен қолбашылық қаһармандығы елден тысқары аймақтарда да 
жақсы  таныс.  Отан  үшін  болған  сол  бір  қиян-  кескі  ұрыста  кӛрсеткен  ерлігі  мен  Мәскеуді 
жанқиярлықпен  қорғағаны  үшін  1944  жылы  шілде  айында  Бауыржан  Момышұлы  Ленин 
ордені  мен  Кеңес  Одағының  батыры  атағын  ұсынылғанды.  Алайда  түрлі  жағдайларға 
байланысты осынау  маңызды мәселе шешілмей қалды. Дегенмен Қазақстанның  Президенті 
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жеке бастамасымен,  1990 жылы тарихи әділеттік орнап, 
батырдың 80 жылық мерейтойы қарсаңында Бауыржан Момышұлының рухы биіктей түсті. 
Ойшылдың,  ақылы  –  парасатқа  толы  қалдырған  мұраларынан  отан  сүйгіштікті,  ел 
жандылықты  шығармаларынан  нәр,  үлгі  ала  отырып,  ХХІ  ғасырдың  иегерлері,  біздер, 
Бауыржаншыл ұрпақ болып ӛсеміз. 
Ғұламадай  елімізді,  жерімізді  шексіз  беріле  сүйіп,  туған  халқымызға  адал  еңбек 
етеміз. 
Себебі, біз еліміздің ертеңіміз! 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1.  Б.Момышұлы. Ұшқан ұя. Алматы: Атамұра, 2003. 
2.  Ә.Нұршайықов. Ақиқат пен аңыз. Алматы: Атамұра, 2004. 
 
***** 
 
 
 
 
 
 
 
 

119 
 
ПАТРИОТИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ КУРСАНТОВ ВОЕННЫХ ИНСТИТУТОВ 
ВНУТРЕННИХ ВОЙСК МВД РОССИИ В РАМКАХ ВОЕННО-НАУЧНОЙ 
РАБОТЫ НА ПРИМЕРЕ ТЕМ, СВЯЗАННЫХ С ИСТОРИЕЙ ВЕЛИКОЙ 
ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ. 
 
Гавриленко М.В. 
Новосибирский военный институт внутренних войск имени генерала армии  
И.К. Яковлева МВД России, кандидат исторических наук, г. Новосибирск. 
 
В  системе  учебных  заведений  внутренних  войск  МВД  важнейшей  стороной 
образовательного  процесса  всегда  являлось  патриотическое  воспитание,  формирование 
чувства сплоченности, коллективизма, гордости за родную страну.  
В.Е.  Уткин  полагает,  что  «процесс  формирования  патриотических  качеств,  чувств  у 
будущих  офицеров  может  быть  результативным  при  реализации  следующих  социально-
педагогических  условий:  направленности  образовательного  и  воспитательного  процесса, 
повседневной  жизнедеятельности  на  формирование  готовности  военнослужащих  к 
проявлению  патриотических  качеств  и  чувств  в  изменяющихся  геополитических  условиях; 
наиболее  полное  использование  воспитательного  потенциала  военных,  специальных, 
гуманитарных дисциплин…» [2,с. 7].  
В.В. Жердев подчеркивает тот факт, что «на современном этапе сущностная сторона 
военно-патриотической  подготовки  рассматривается  как  совокупность  общих  и  частных 
целей,  задач  и  установок,  определяемых  общечеловеческими,  государственно-
национальными, профессиональными и личностными ценностями» [1, с. 106].  
Формированию чувства патриотизма у курсантов военного вуза может способствовать 
научно-исследовательская  работа  в  рамках  военно-научного  общества  курсантов  (ВНОК).  
ВНОК  призвано  развивать  творческие  знания,  умения,  навыки  курсантов  по  проведению 
научно-исследовательских  работ  и  способствовать  решению  актуальных  вопросов 
повышения  эффективности  служебно-боевой  деятельности  внутренних  войск  МВД  и 
совершенствования  военного  образования.  Для  того  чтобы  вызвать  у  курсанта  интерес 
исследовать  определенную  научную  проблему,  руководителям  секций  ВНОК  необходимо 
применять  личностно-ориентированный  подход,  учитывать  индивидуальные  предпочтения 
курсантов, интерес к той или иной проблематике. Ежегодно в рамках ВНОК курсанты вместе 
с  научными  руководителями  секций  пишут  рефераты,  написание  которых  в  качестве 
воспитательной  цели  несет  в  себе  становление  разносторонне  развитой  личности, 
формирование  чувства  патриотизма  и  национального  достоинства.  Темы  рефератов, 
докладов  и  статей  могут  быть  самые  разнообразные.  В  том  числе  они  могут  касаться 
различных  аспектов  военной  истории,  социально-политических  проблем  прошлого  и 
настоящего, истории государственной символики.  
Важное  значение  в  организации  патриотического  воспитания  имеет  сохранение  и 
развитие славных боевых и профессиональных традиций прошлого, поэтому целесообразно 
предлагать  курсантам  темы,  рассматривающие  определенную  проблему  в  исторической 
динамике. 
В 
ходе 
подготовки 
рефератов 
курсанты 
осуществляют 
большую 
исследовательскую  работу:  изучение  газетных  и  журнальных  публикаций,  архивных  и 
интернет-материалов. Руководителю секций стоит организовывать мини-семинары, научные 
диспуты,  обсуждения,  темы  которых  связаны  с  патриотической  тематикой,  различным 
аспектам  героического  прошлого  своей  страны.  Здесь  важно  предлагать  интересные  и 
близкие курсантам темы, на которые они хотят и могут говорить.  
Темы,  связанные  с  Великой  Отечественной  войной,  никогда  не  утратят  своей 
актуальности и, как показывает опыт, всегда интересны курсантам. Например, наибольший 
интерес  у  курсантов-членов  ВНОК  вызывают  следующие  темы,  связанные  с  Великой 
Отечественной  войной:  история  подготовки  офицерских  кадров  в  этот  период,  отражение 
основных  событий  Великой  отечественной  войны  в  периодической  печати  того  времени, 

120 
 
военно-патриотическое  воспитание  молодежи  накануне  и  в  ходе  войны,  спортсмены  в 
Великой  Отечественной  войне,  патриотизм  в  произведениях  писателей  в  послевоенные 
десятилетия,  освещение  основных  битв  Великой  Отечественной  войны  в  историографии  и 
т.д.  
Таким  образом,  можно  сказать,  что  целью  работы  ВНОК  является  не  только 
формирование научного мышления курсантов, но и формирование чувства патриотизма как 
важного  этапа  становления  их  профессиональной  подготовки  и  темы  исследований, 
связанные  с  историей  Великой  Отечественной  войны  значительно  способствуют 
достижению данной цели. 
 
Список литературы: 
1.
 
Жердев  В.В.  Сущность  и  особенности  военно-патриотической  подготовки  в 
современных  условиях//  Известия  Саратовского  университета.  2010.Т.10.  Сер.  Философия. 
Психология. Педагогика. Вып. 2. – С. 102–106. 
2.
 
Уткин  В.Я.  Военно-патриотическое  воспитание    в  системе  подготовки  будущих 
офицеров  в  высших  военно-учебных  заведениях  (на  опыте  частей  и  подразделений  при 
выполнении служебно-боевых задач): автореф. дис. канд. пед. наук, Казань, 2000. – 19 с. 
 
***** 
 
ПАТРИОТИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ КУРСАНТОВ НА ИСТОРИЧЕСКОМ 
НАСЛЕДИИ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ 1941-1945 ГОДОВ. 
 
Анцибор Е.С. 
старший преподаватель кафедры языковой подготовки Военного института  
Национальной гвардии Республики Казахстан, г. Петропавловск. 
 
                                                     Прошла война, прошла страда, 
                                                     Но боль взывает к людям: 
                                                     «Давайте, люди, никогда 
                                                     Об этом не забудем!»  
                                                                                   А. Твардовский 
 
Семьдесят  лет  назад  отгремели  канонады  самой  страшной  войны  в  истории 
человечества.  С  каждым  годом  становится  всѐ  меньше  и  меньше  очевидцев  тех  страшных 
военных лет. Для молодого поколения Великая Отечественная война – далекая история. Если 
мы, дети, внуки и правнуки воевавших, не передадим своим детям то, что хранится в нашей 
памяти  как  свидетельство  того,  что  пережили  наши  отцы  и  матери,  дедушки  и  бабушки, 
связь  времен,  семейная  нить  прервется.  Недаром  говорят,  что  «народ,  забывший  своѐ 
прошлое, не имеет будущего». 
Исторический  опыт  становления  и  развития  нашего  Отечества  указывает  на  то,  что 
важнейшим  средством  формирования  гражданского  общества,  укрепления  единства  и 
целостности нашего  многонационального государства является патриотическое воспитание 
граждан.  Патриотизм  –  это,  прежде  всего,  «преданность  и  любовь  к  своему  отечеству,  к 
своему  народу»  /1,  с.426/,  определѐнное  отношение  к  территории  на  которой  живѐт  и 
трудится население, определѐнный народ или народы с их историей, культурой, языками и 
т.д.  
Во все времена патриотизм как социально-политический феномен проявлялся на всех 
этапах человеческой цивилизации, выступал как заряд энергии и как двигатель, приводящий 
в  действие  многочисленные  средства,  которыми  поддерживались  единство  народа:  язык, 
национальная культура, чувство исторической традиции, национальные черты той или иной 
религии.  

121 
 
Военных людей обычно интересует военно-профессиональный патриотизм. 
К чертам военно-профессионального патриотизма относятся: 
‒
 
Беспредельная  преданность  Отечеству  и  готовность  сознательно  отдать  за  него 
жизнь. 
‒
 
Непререкаемый авторитет воинской присяги и ее исполнение в любых условиях. 
‒
 
Высокие  понятия  воинской  чести  и  воинского  долга,  как  у  офицеров,  так  и  у 
солдат и матросов. 
‒
 
Стойкость и упорство в бою, готовность к подвигу как норма поведения.  
‒
 
Преданность полку, кораблю, его знамени, его традициям.  
‒
 
Уважение и соблюдение воинских ритуалов, наград и чести мундира. 
‒
 
Героическое поведение в плену. 
‒
 
Готовность прийти на помощь народам, оказавшимся в беде. 
‒
 
Личный пример офицера своим подчиненным. 
‒
 
Мастерское владение своей профессией от полководца до рядового. 
При ответе на вопрос, в чем проявляется патриотизм, достаточно просто обратиться к 
истории  Великой  Отечественной  Войны,  где  люди  массово  жертвовали  своими  жизнями 
ради своей родной земли. Именно их называют наши курсанты, когда мы просим привести 
примеры проявления патриотизма. 
Великая  Отечественная  война  продемонстрировала  всему  миру  героизм  бойцов  и 
командиров  Красной  Армии,  самоотверженность  тружеников  тыла,  сплочѐнность  людей 
разных национальностей, безграничная вера в победу.   
Духовное  наследие  Великой  Отечественной  войны  открывает  нам  основные 
жизненные ценности и ориентиры человека, вступившего в третье тысячелетие. Это, прежде 
всего патриотизм, справедливость, благородство, солидарность, верность своей  семье, идея 
служения Отечеству. Их признание обеспечит преемственность в развитии нашего  общества 
и послужит источником формирования патриотизма и гражданственности.  
Наши  курсанты  должны  понять,  что  феномен  Великой  Отечественной  войны 
заключается  в  общенародном  подвиге.  Это  была  великая  война.  Были  великие  великие 
сражения.  Это  битвы  под  Москвой  и  под  Сталинградом,  блокада  Ленинграда,  сражения  на 
Курской дуге, на Днепре и в Белоруссии.  
Мы не должны забывать, что во время сражений на поле боя помимо солдат были и 
фотографы,  и  военные  корреспонденты,  которые  рисковали  своими  жизнями  ради  того, 
чтобы  сделать  снимки,  написать  статьи,  чтобы  показать  силу  и  отвагу  солдат,    отдающих 
свои жизни за свободу своего народа.  
Надо  отдать  должное  и  советскому  кинематографу.  С  первых  дней  Отечественной 
войны начался выпуск патриотических фильмов, которые помогали мобилизовать духовные 
силы народа на борьбу с немецко-фашистскими захватчиками.  
Грохот  орудий  не  смог  заглушить  и  голоса  поэзии.  Лучшие  произведения 
многонациональной литературы, созданные в годы Великой Отечественной войны, живут и 
поныне,  воссоздавая  беспримерный  подвиг  людей,  тревожа  души  фронтовиков  и  заставляя 
задумываться  о  прошлом  молодых.  Строки  поэтов  шли  от  самого  сердца,  вдохновляли, 
вселяли надежду и веру в победу, поднимали в бой. Подобные чувства вызывали у людей и 
песни военных лет. 
Каждый  из  нас  знает,  что  многонациональный  народ  Казахстана  внѐс  достойный 
вклад  в  борьбу  советского  народа  с  немецко-фашисткими  захватчиками.  В  армию  было 
призвано  1  млн.  196  тыс.  164  казахстанца;  в  так  называемую  «трудовую  армию»,  которая 
состояла  преимущественно  из  «спецпереселенцев»  -  свыше  700  тыс.  человек,  то  есть  на 
фронт  и  в  оборонную  промышленность  был  отправлен  каждый  четвертый  житель 
республики.  На  территории  Казахстана  было  сформировано  12  стрелковых  и  4 
кавалерийских дивизии, 7 стрелковых бригад, около 50 отдельных полков и батальонов.  

122 
 
Казахстанцы  приняли  активное  участие  во  всех  сражениях  Великой  Отечественной 
войны.  
Яркий  пример  проявления  патриотизма  –  подвиг  28  героев  панфиловцев.  Всего  28 
человек, в том числе один офицер. Вооружение – бутылки с «горючкой», гранаты, несколько 
противотанковых  ружей.  Справа  и  слева  –  никого.  Могли  разбежаться.  Могли  сдаться. 
Могли лечь на дно окопа и будь что будет. Но ни того, ни другого, ни третьего не случилось. 
Отбили  две  танковые  атаки:  одну  –  20  танков,  другую  –  30.  Половину  сожгли!  По  всем 
мыслимым и немыслимым расчетам они должны были проиграть, ведь почти по два танка на 
брата.  Но  ведь  не  проиграли.  Выиграли!  Сегодня  многие  не  верят  и  спрашивают:  почему? 
Ответ в трех словах – присяга, долг, патриотизм. 
За подвиги в Великой Отечественной войне около 500 казахстанцев были удостоены 
звания Героя Советского Союза. Дважды такое звание получили лѐтчики – щтурмовики Т.Я. 
Бегельдинов,  Л.И.  Беда,  И.Ф.  Павлов  и  лѐтчик  –  истребитель  С.Д.  Луганский.  Высокого 
звания Героя Советского Союза удостоены и подвиги девушек – казашек М. Маметовой и А. 
Молдагуловой.  110  казахстанцев  награждены  орденом  Славы  трѐх  степеней.  Примерно  41 
тысяча казахстанцев не вернулись с войны. 
Мы, живущие в XXI веке, не имеем права забывать войну и тех, кто принес победу. И 
какую бы дисциплину в нашем ВУЗе мы не преподавали, мы должны постоянно обращаться 
к  наследию  Великой  Отечественной  войны,  воспитывая  патриотизм,  самоотверженность, 
любовь к Родине у наших курсантов.  
Мы,  преподаватели  английского  языка  Военного  института,  на    своих  занятиях, 
ставим  перед  собой  воспитательную  цель:  «Развивать  у  учащихся  чувство  патриотизма, 
гордости своей Родиной». И для достижения поставленной цели мы используем примеры из 
истории нашего Отечества. 
Для  развития  фонетических  навыков  мы  проводим  работу  над  пословицами, 
поговорками,  высказываниями  великих  людей.  Мы  подбираем  их  тематику  таким  образом, 
чтобы  не  только  обеспечить  отработку  произношения  и  изучаемый  грамматический 
материал,  но,  и  стараемся  сделать  так,  чтобы  выбранная  нами  пословица/поговорка/ 
высказывание являлось темой для дальнейшего обсуждения, имело воспитательное значение. 
Их основные темы – Родина, патриотизм, долг. 
При изучении темы «Офицер – профессия героическая» мы предлагаем учащимся для 
чтения тексты о выдающихся личностях войны 1941-1945 гг.:  о Бауржане Момыш-улы,  М. 
Маметовой,  А.  Молдагуловой,  героях-панфиловцах  и  др.  Мы  интересуемся  у  курсантов, 
принимал ли кто-нибудь из их родственников участие в боевых действиях. И эта тема всегда 
вызывает неподдельный интерес  у наших учащихся. Очень радует, что молодое поколение, 
часто  характеризуемое  как  равнодушное  ко  всему  и  отчасти  жестокое,  не  безразлично  к 
событиям прошлого.  
При изучении темы «Искусство. Музыка», описывая чувства, эмоции и переживания, 
которые может вызвать та или иная музыкальная композиция, мы включаем им гимн защиты 
Отечества «Священную войну» В.И. Лебедева-Кумача и А.В. Александрова, и трогающую до 
глубины души «Землянку» А. Суркова и К. Листова. 
Мы  приводим  курсантам  в  пример  высказывания  великих  деятелей  США  и 
Великобритании по поводу героизма наших войск во время Великой Отечественной войны. 
Все  эти  слова  вызывают  у  курсантов  чувство  гордости  за  Родину,  за  своих  дедов  и 
прадедов.  
Теме патриотизма уделяется нашими преподавателями большое внимание и во время 
проведения  военно-научного  общества  курсантов.  Так  под  руководством  старшего 
преподавателя  кафедры  Анцибор  Е.С.  в  2009  году  курсант  321  уч.гр.  Есдаулетов  А. 
представлял  на  конкурсе  научных  работ  свой  научный  проект  о  патриотизме,  в  2013  г.  
курсант  811  уч.гр.  Каримов  Т.  участвовал  в    областном  конкурсе  научных  проектов 
учащихся  по  актуальным  проблемам  защиты  Отечества,  обеспечения  безопасности  в  мире, 
военного  строительства,  военно-патриотического  воспитания  в  Республике  Казахстан  с 

123 
 
работой  «Военный  патриотизм:  пути  формирования,  опыт,  проблемы,  поиски»,  на 
межведомственную научно-теоретическую конференцию «Мы – строители своего будущего. 
К  20-летию  образования  ВС  Республики  Казахстан»  в  г.  Алматы  курсант  432  уч.гр. 
Рахимбеков Д. отправлял свою работу «Пути формирования военного патриотизма». В этом 
году  курсант  221  гр.  У.  Жаукенов  под  руководством  преподавателей  Аубакировой  М.М.  И 
Анцибор  Е.С.  представлял  свою  работу  «Журналисты  в  шинелях».  И  во  всех  этих  работах 
курсанты обращаются к Великой Отечественной войне, к подвигам, совершѐнным в эти годы 
на полях сражениях и в тылу, к людям, вооружѐнным автоматами или ручками, станками или 
фотокамерами.  К  людям  разных  национальностей,  по-разному  сражающихся  с  врагом,  но 
объединѐнных одной целью – желанием победить, спасти родную землю, свои семьи и своих 
потомков.  
Давайте же стремиться к тому, чтобы интерес наших воспитанников к теме военных 
лет не ослабевал. Уроки мужества, встречи с ветеранами войны, походы в музеи, конкурсы 
военно-патриотической  песни,  вечера  поэзии  и  просмотры  кинофильмов  о  войне  с  их 
последующим обсуждением – вот далеко не полный список того, что можно организовывать 
и проводить с нашими курсантами. Для того чтобы они знали. Для того чтобы они помнили. 
Для того чтобы они гордились, чтобы учились у своих предков, чтобы не были бездушными. 
Память о войне была и будет. Важно ее не подменять, не замалчивать, не утаивать. 
 

жүктеу/скачать 2,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: