С. П. Наумов омыртқалылар зоологиясы
жүктеу/скачать 1,89 Mb.
|
ОМЫРТҚАЛЫЛАР ЗООЛОГИЯСЫ. Наумов
- Бұл бет үшін навигация:
- Скелет. Омыртқа жотасы.
| Ет системасы — өте жақсы жетілген және көптеген бұлшық
-еттер жіктеліп, өз алдына орналасқан. Құрсақ қуысын көкірек қуысынан бөліп тұратын диафрагманың (көк ет) болуы, жалпы -еттердің қызметін сипаттайды. Бұл ет көкірек қуысын бірде кеңейтіп, бірде тарылтып, сүт қоректілердің тыныс алу процесін жеңілдетуге көмектеседі. Тері астындағы ет қабаты жақсы жетілген. Ол терінің кез-келген жерін қозғалысқа келтіре алады. Кірпілер мен кесірткелерде мұндай ет денесін жиырып, домалалып қалуына көмектеседі. Сол сияқты кірпілер мен жайралардың инелерін жыртқыштардың түктерін, вибристарын тікірейтуге көмектеседі. Приматтарда мұндай ет бет бөлімінде болады, оны мимикалық еттер деп атайды. Скелет. Омыртқа жотасы. Сүт қоректілерде омыртқалары- ның буындасатын беттері тегіс болады, яғни омыртқаның мұн-дай түрін платицельдік омыртқа деп атайды. Сонымен қатар -омыртқаның буындасқан жерінде — менискилер деген шемір-шекті дискасы болады. Омыртқа жотасы — мойын, арқа, бел, сегізкөз, құйрық омыртқаларынан құралады. Мойын омыртқа-сының саны әрқашанда тұрақты болады. Алдыңғы екі мойын омыртқасын — ауыз омыртқа (атлант) және эпистрофей деп атайды. Мойын омыртқасы (ламантинадан басқасында). жеті омыртқадан тұрады. Бірақ, сүт қоректілердің мойынының ұзындығы бірдей емес. Мысалы, тұяқтылардың мойыны ұзын, кемірушілердің мойыны қысқа болады. Себебі тұяқтыларға жерден қоректерін алып жеу үшін мойыны ұзын болу керек. Сүт қоректілердің мойнының ұзындығының түрліше болуы, олардың мойын омыртқаларының санына байланысты емес, жеке омыртқалардың денесінің ұзын және қысқа болуына байланысты. Арқа омыртқалары 12—15 болады. Тұмсықты киттерде (Нурогооdоп) және сауыттылардың бір түрінде 9, ал жалқау аңдардың бір қатарында (сһоlоериs) 24 арқа омыртқасы болады. Бір ұшымен алдыңғы жеті арқа омыртқасына, ал екінші ұшымен төс сүйегіне бекіген қабырғаларды — нағыз қабырғалар деп атайды. Ал қалғандарын, яғни екінші ұшы төс сүйегімен жалғаспаған қабырғаларды — жалған қабырғалар деп атайды. Төс сүйегі (зtегпum) бір-біріне жалғасқан бірнеше сүйек пластинкаларынан тұрады. Оның ұшы сүйірленіп барып щанжар тэрізді шеміршекпен (ргосеssиs хірһоіdеиs) аяқталады. Төс сүйегінің алдыңғы жалпақ сегментін — сүріншек (тапиbrum stегпі) деп 214 атайды. Жарқанаттармен алдыңғы аяқтары жер қазуға бейім-делген сүт қоректілердің көпшілігінің төс сүйегінің жігі білінбей кеткен. Бірақ көкірек еттері бекінетін құстардың төс сүйе-гіндегі қыры болады. Бел омыртқаларының саны 2-ден 9-ға дейін болады. Он-дағы қабырғалар рудименті түрде ғана болады. Сегізкөз көпшілігінде бір-бірімен бірігіп кеткен төрт омырт-қадан тұрады. Бұл төрт омыртқаның алдыңғы омыртқасы ғана сегізкөз омыртқасы болады да, артқы екеуі сегізкөзге бірігіп кеткен кұйрық бөлімінің омыртқасы болып саналады. Сегіз көз омыртқалары жыртқыштарда үшеу, ал үйрек тұмсықтыларда екеу болады. Құйрық омыртқаларының саны тұрақты болмай-ды. Мысалы, гиббондарда — 3 болса, кесіртке тәрізділерде 49-ға жетеді. жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|