С. П. Наумов омыртқалылар зоологиясы
жүктеу/скачать 1,89 Mb.
|
ОМЫРТҚАЛЫЛАР ЗООЛОГИЯСЫ. Наумов
- Бұл бет үшін навигация:
- Жамбас белдеуі
| Ми сауыты. Сүт қоректілердің миының үлкен болуына бай-ланысты, ми сауыты да үлкен болады. Жас сүт қоректілердің ми сауыты (тұмсық бөлімімен салыстырғанда) ересектерінің ми сауытынан үлкен болады. Сүт қоректілердің ми сауытын-дағы жеке сүйегінің саны, төменгі сатыдағы омыртқалардың сүйегінен аз болады. Өйткені ми сауытын құрайтын көптеген сүйектер өз ара бірігіп кеткен, негізгі, бүйір және жоғарғы шүйде сүйектер тұтасып бір сүйекке айналған. Құлак сүйектері бірігіп тасша сүйек (реtгоsum) деген бір сүйекке айналған. Қанат-сына тәрізді сүйек негізгі сына тәрізді сүйекпен, ал көз-сына тәрізді сүйек алдыңғы сына тәрізді сүйекпен бірігіп кеткен. Ми комплекстерінін, әсіресе ми сауытын құрайтын сүйектердің арасындағы жіктер ересек тартқанда бірігіп кетеді. Бұл жануарлардың өсуі кезінде мидың көлемінің артуына мүмкіндік береді.
Ауыз омыртқасы мен шүйде сүйектің бірімен-бірінін, бекитін жерінде екі бұдыр өсінді бар. Ми сауытының төбесі жұп төбе, мандай, мұрын бір дара жақ аралық сүйектен тұрады. Ми са-уытының бүйір бөлімі, бұдыр бетті сүйектерден одан сыртқа және алға карай самай өсінділері кетеді. Бұл өскіндер самай сүйегіне жалғасып, алдыңғы жағынан жоғарғы жақтың өскіні-мен ұштасады. Осының нәтижесінде тек қана сүт қоректілерге тән бет доғасы (гуgоmаtісum) пайда болады. Ми сауытының астыңғы бөлімі (түбі) негізгі (sрһепоidеum) және алдыңғы сына тәрізді сүйектерден, ал висцериальды бөлімінін, түбі — қанат тәрізді, тандай және жоғарғы жақ сүйектерінен қалыптасады. Ми сауытының түбінде, есіту капсуласынын маңында тек қана сүт қоректілерге тән барабан (tутрапісum) болады. Есіту сүйектері біртіндеп сүйектене келіп, ақырында қос тасша (реtгоsum) сүйекке айналады. Жоғарғы жақ, жұп жақ аралық және жоғарғы жақ сүйекте-рінен тұрады. Сүт қоректілерде жак аралық сүйектердің және жоғарғы жақ сүйектерінің өсінділерінен және таңдай сүйектері- 215 нен екінші реттегі таңдай сүйегі пайда болады. Осының нәтижесінде хоандар кеуілжір сүйектерінің арасымен келіп, ауыз қуысына ашылмай, таңдай сүйектің артқы жағынан келіп ашылады. Бұл сүт қоректілердің аузында тамақтың кесегі болып, оны шайнаған кезде тыныс алуына кедергі келтірмейді. Төменгі жақ сүйегі бұдыр бетті сүйекке бекитін бір пар тіс сүйегінен (dіепtаlе) қалыптасады. Буындасу сүйегі, есіту сүйекшесі — балғаға (mаllеиs) айналады, шаршы сүйек, есіту сүйекшесінін, екінші бір түрі төске (іпеиs) айналады. Бұл екі есіту сүйекшелері және үшінші есіту сүйекшесі — үзеңгі (stареs) ортаңғы құлақ қуысының ішіне орналасады. Ортаңғы құлақтың сыртқы бөлімі және есіту жолы — дабыл сүйегінен тұрады. Сөйтіп, сүт қоректілердің висцериалдық аппаратының бірсыпырасы сыртқы және ортаңғы құлақ аппаратына айналады. Иық белдеуі — сүт қоректілерде өте қарапайым. Ол негізгі жауырын, оған бекіген рудиментті каракоидтан тұрады. Клоа-калы сүт қоректілерде ғана (үйрек тұмсықты, ехидна) корокоид өз алдына жеке сүйек болып саналады. Сүт қоректілердің ал-дыңғы аяғы алуан түрлі күрделі қимылдар жасайтын түрлерін-, де (маймылдарда) бұғана болады, ал алдыңғы аяғы жер беті-мен қозғалу қызметін атқаратын тұяқтыларда рудиментті түр-де болады немесе тіпті болмайды. Жамбас белдеуі — жер бетінде тіршідік ететін жануарларға тән — шонданай, шап және мықын сүйектерінен тұрады. Көпшілік сүт қоректілерде бұл үш сүйек тұтасып барып бір ғана — жамбас сүйегін (іппоmіпаtіum) құрайды. Аяқтарының скелеті барлық жер бетімен қозғалатын бес саусақты жануарларға тән құрылысты сақтайды. Әйткенмен, тіршілік ету жағдайларының түрліше болуына және аяқтарын пайдалану тәсіліне байланысты оның құрамындағы сүйектердің құрылысы да түрліше болады. Мысалы, жер бетінде жүретін түрлерінде аяқтарының жоғарғы бөлімдері ұзын болса, ал суда тіршілік ететіндерінің бұл бөлімі керісінше қысқа болады, яғни аяғының төменгі бөлімінің сүйектері — табан сүйектері және саусақтары жақсы жетілген, әрі ұзын болады. жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|