С. Т. Дүзелбаев техникалық механика

 
323 
Қос
бастырманың
қалыңдығы
1
2

қосылу
табақтарының
қалындығына

үлкен
болғандықтан
, 
табақтардың
арасындағы
тойтармалардың
бөлігін
жаншылу
деформациясына
беріктілікке
тексереміз
. 
Сондықтан
жаншылу
ауданы
.
м
см
d
A
p
2
4
2
10
2
2
1
2








Жаншылу
ауданындағы
кернеу
 
.
МПа
,
iA
F
p
p
p











5
312
10
2
2
10
125
4
3
Демек
, 
үш
беріктік
шартының
орындалуына
байланысты
, 
қосылыстың
беріктігі
қамтамасыз
етілген
. 
18.2-
мысал
.
Тартқыш
пен
аша
саңылаусыз
орнатылған
бұрандамамен
қосылған
(18.9-
сурет
). 
Күш
,
кН
F
48

бұрандама
диаметрі
,
мм
d
20

ал
тартқыш
төбесінің
қалыңдығы
мм
24


болғандағы
тартқыш
төбесінде
туындайтын
жаншылу
кернеуін
анықтаңыз
. 
Шешуі
:
Шартты
жаншылу
бетінің
ауданын
есептейміз
: 
.
мм
d
A
p
2
480
24
20






Тартқыш
төбесінде
туындайтын
жаншылу
кернеуін
анықтаймыз
: 
.
МПа
Па
A
F
p
p
100
10
100
10
480
10
40
6
6
3









Жаттығу
 
есептері
 
1-
есеп
.
Егер
МПа
160
]
[


, 
МПа
s
140
]
[


, 
МПа
p
280
]
[


, 
кН
F
230

болса
, 
тойтарма
қосылыстың
беріктігі
қандай
(1-
сурет
)? 
18.9-
сурет

 
324 
2-
есеп
.
Егер
МПа
s
140
]
[


, 
МПа
p
320
]
[


, 
кН
F
260

болса
, 
тойтарма
қосылысқа
диаметрі
мм
d
14

тойтарманың
нешеуі
қажет
(2-
сурет
)? 
Тойтармалардың
анықталған
саны
бойынша
s

мен
p

-
ды
анықтаңыз
. 


1-
сурет
2-
сурет
 
3-
есеп
.
Беріктік
шарттарынан
тойтарма
қосылысқа
əсер
ететін
мүмкіндік
күшті
табу
керек
. 
Мүмкіндік
кернеулер
: 1 
жолақ
үшін
МПа
160
]
[


, 2 
жолақ
үшін
МПа
140
]
[


; 
МПа
s
140
]
[


, (3-c
урет
). 
3-
сурет
Қайталау
 
сұрақтары
: 
1. 
Кесілу
деген
не
жəне
ол
қандай
күш
əсерінен
пайда
болады
? 
2. 
Ығысу
деформациясы
қандай
қосылыстарда
болады
? 
3. 
Ығысу
деформациясында
кернеу
қалай
анықталады
? 
4. 
Ығысу
модулі
материалдың
қандай
қасиетін
сипаттайды
? 
5. 
Материалдың
үш
серпімді
тұрақты
шамаларының
арасында
қандай
заңдылық
бар
? 
6. 
Материалдардың
созылу
жəне
ығысу
беріктік
шектерінде
қандай
байланыстылық
бар
? 
7. 
Тойтармалы
қосылыста
жолақ
табақтың
өлшемдері
мен
тойтарма
сандары
қалай
анықталады
? 
 
 

 
325 
19-
тарау
. 
БҰРАЛУ
 
 
 
19.1. 
Негізгі
 
түсініктер
 
Бұралу
деп
сыртқы
күштердің
əсерінен
стерженьнің
кез
келген
көлденең
қимасында
тек
бұраушы
 
моменті
туындайтын
деформация
түрін
айтамыз
. 
Бұралып
жұмыс
істейтін
стерженьді
білік
 
деп
атау
қалыптасқан
. 
Бұраушы
момент
T
əрпімен
белгіленеді
. 
Дөңгелек
стерженьді
қарастырып
(19.1,
 
а
-
сурет
), 
оның
екі
ұшына
əсер
ету
жазықтықтары
стерженьнің
өсіне
перпендикуляр
, 
моменттері
M
болатын
, 
қарама
-
қарсы
бағытталған
екі
қос
күшпен
жүктейік
. 
Қию
əдісін
пайдалана
отырып
, 
стерженьнің
көлденең
қимасына
тек
бұраушы
 
момент
əсер
ететіне
көз
жеткізуге
болады
(19.1,
 
с
-
сурет
), 
яғни
стержень
бұралу
 
күйде
деген
сөз
. 
19.1-c
урет
Бұралу
деформациясы
іс
жүзінде
өте
жиі
кездеседі
. 
Мысалы
, 
машиналардың
жетекші
дөңгелектері
отырғызылған
өстерде
, 
беріліс
қорабындағы
біліктерде
, 
кардан
біліктерінде
, 
трансмиссиялық
біліктерде
т
.
б
.
Осы
бөлімде
қарастырылатын
бұралу
теориясы
стерженьнің
көлденең
қимасында
пайда
болатын
ішкі
күштердің
моменттері
, 
яғни
бұраушы
момент
қандай
да
бір
шамасынан
артық
болмайды
деп
жəне
стерженьде
туындайтын
деформациялар
тек
серпімді
, 
яғни
стержень
Гук
заңына
тəуелді
деформацияланады
деген
тұжырымға
негізделген
. 
Олай
болса
, 
серпімділік
шегіндегі
стерженьнің
бұралу
теориясын
мынадай
болжамдарда
негіздеуге
болады
: 
– 
деформацияға
дейінгі
жазық
бір
-
біріне
параллель
қималар
деформациядан
кейін
де
жазық
, 
бір
-
біріне
параллель
жəне
арақашық
-
тықтары
өзгермеген
күйінде
қалады
(
жазық
қималар
гипотезасы
) 
(19.2-
сурет
);

 
326 
– 
стерженьнің
түзу
өсі
түзу
қалпында
қалады
жəне
барлық
көл
-
денең
қималары
осы
өстің
төңірегінде
бір
-
біріне
қарағанда
бұралу
 
бұрышы
деп
аталатын
қандай
да
бір

бұрышқа
бұрылады
; 
– 
деформацияға
дейінгі
түзу
сызықты
қима
диаметрі
деформация
-
дан
кейін
де
түзу
сызықты
күйін
сақтайды
.
19.2. 
Көлденең
 
қимасы
 
дөңгелек
 
білеудің
 
бұралуы
 
Бұралу
деформациясын
зерттеу
біліктердің
көлденең
қимала
-
рындағы
бұраушы
моменттерді
анықтап
, 
олардың
эпюрлерін
тұрғызудан
басталады
. 
Ол
үшін
бізге
белгілідей
, 
қию
əдісі
қолданылады
.
Қарастырылушы
біліктің
қандай
да
бір
қималарындағы
бұраушы
моментін
табу
үшін
сол
қима
арқылы
оны
ойша
екіге
бөлеміз
де
, 
бір
бөлігін
алып
тастаймыз
(19.1, 
b
-
сурет
). 
Алынып
тасталған
бөліктің
қалған
бөлікке
əсерін
бұраушы
моментпен
алмастырамыз
. 
Қалған
бөлік
сыртқы
айналдырушы
момент
пен
қимадағы
бұраушы
моменттің
əсерінен
тепе
-
теңдік
күйде
болады
, 
яғни
T
= 
M
. 
Егер
қалған
бөлікке
бірнеше
айналдырушы
момент
əрекет
ететін
болса
, 
онда
жоғарғыдай
тұжырымдай
отырып
, 
мынаған
көз
жеткізуге
болады
: 
кез
 
келген
 
қимадағы
 
бұраушы
 
момент

қиманың
 
бір
 
жағында
 
жатқан
 
сыртқы
 
айналдырушы
 
моменттердің
 
алгебралық
 
қосындысына
 
тең
.
Біліктің
қарастырылатын
бөлігіне
түсірілген
сыртқы
қос
күштердің
моменттері
, 
білік
бөлігіне
қима
жағынан
қарағанда
, 
сағат
тілі
жүрісіне
қарсы
бағытталған
болса
, 
бұраушы
момент

жүктеу/скачать 9,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: