Сайын Назарбекҧлы

 
103 
 
3.2. 
Қара нарым, Әбішім, Кемеңгерім!
 
 
 
Қазақтың Қара Нары! 
 
 
Кҿкірегі ояудың Кемеңгері!
 
 
Менің Ҽбішім!
 
 
 
"Қайран  жҧртым,  қазағым!"  деп  жаныңды  жалдаған,  қауіпті 
кездерде  қара  бас  тағдырын  талқыға  салған,  ар  менен  жан,  ақыл 
менен  тҿзім  додаға  тҥскен  алмағайым  заманда  арпалыстан 
қаймықпаған Сіз едіңіз!.. Оны халқыңыз біледі, Ҽбеке!..
 
 
Жиырма  жылға  жуық  арпалыспен  ҿткен  бҧл  жылдар  Сізді 
шаршатқан да болар... Шаршаған да шығарсыз, Ҽбеке!.. 
 
 
Дегенменен тап осындай тағдыр ҥшін, халыққа қызмет ете алған 
мҥмкіншілік  ҥшін,  тындырылған  істердің  маңызын  ойлағанда  "шҥкір" 
деуге де тҧрарлық жылдар болмады ма... Айтып та жҥрген шығарсыз, 
Ҽбеке!..
 
 
Қара нарым, Ҽбішім! Кемеңгерім! –
  
Дауылдарда "майыспас емен" дерім!
 
Жҧқардың ба, қабаққа мҧң толыпты,
 
Білмей отыр, Сайының, неден дерін?..
 
 
Қара нарам, қаймықпай тартқан алға,
 
Жол ауырын білгенсің жатқан алда. 
 
Айнымасқа ант еттің, зҽр ішсең де
 
Лоқсымауға, бҧ жолға аттанарда.
 
 
Секілді еді елуде халің тҽуір,
 
Болды ма ҽлде бҧл жылдар қомың ауыр?..
 
Жирма жылда айылды бір босатпай,
 
Бел кетті ме, ағажан, жоның жауыр?.. 
 
 
 
Жел  сҿз  сҿйлеп  желігетіндерге,  дау  туғызып  даурығатындарға 
билік  тиген  заманда,  ҧлт  намысы  кҿкпар  етіліп  талқыға  тасталып, 
ҽлгілердің  тартуына  тҥскенде  топқа  тҥсуден  қорықпайтын  да,  
жасқанбайтын да Сіз болып едіңіз! 
 
 
Ҿйткені Сіз қазақ елі ҥшін жан пида етуге дайын болатынсыз! 
 
Ҿйткені  Сіз  сол  кезеңге  сҽйкес  келген  Елу  жасыңызда  "Ол  –
 
қазақ!" 
дегізер  қазақылық  қалпыңызды  Табиғат  сыйлаған    дарыныңызбен 
арқаулап, қазақтың қуанышы мен мҧңын бойға сіңіріп  ҥлгерген едіңіз! 
Сіз
 
кҥреске  дайын  болатынсыз!  Сізді  қазақ  халқын  қамқорлап  тҧрған 
қҧдіретті кҥш дайындап ҥлгерген секілді еді, сол тарихи жылдарға...
 

 
104 
 
Сіз, сол заманға сҽйкес келген Елу жасыңызда,  "Ҽбіш –
 
Азамат!"  
дегізер  кісілік  пішініңізді  ҽлемдік  озық  ойлармен,  елу  жылдық 
тҽжірибемен ҿрнектеп ҥлгерген едіңіз!.. 
 
 
Ҿз  қамыңыз  тҥгіл,  ҽлемді  он  айналып  келе  аларлық  ақылмен 
жҥрегіңізге жара тҥсірер қауіпті сезе тҧрсаңыз да: 
 
 
Аузы сасық, жаны пасық, имансыз
 
Жандар менен кҥреске ҿмір қиғансыз!
 
Кісіліктің, парасаттың пішінін
 
Зерлі сҿзбен, "қазақ қалпын" қҧйғансыз!
 
 
Ҿтті сол кез... Ҿмір жылжып барады,
 
Ашылды да, қазағыңның қабағы.
 
Біраз інің: "Дейді Ҽбіш ағаның –
 
Ғажап еді бізге берген сабағы!"
 
 
Бейтаныстар алды ҿзіңді Аға қып,
 
Біраз кҿңіл ҿз сҿзіңмен тазарып,
 
Міне енді, бурыл шашқа қарасам,
 
Жарасып тҧр, Сізге –
  
"Асыл Ағалық!"
 
 
Қазақ  Егемен  Ел  атанып,  Тҽуелсіздік  Кҿк  Байрағы  аспанына,  Елбасы 
кҿгіне кҿтерілген сҽтте:
 
 
Елдің сҿзін кім айтып еді!.. 
 
 
Ел қуанышын кім жеткізіп еді!.. 
 
 
Елдің ене кҿкірегін кім иіте алып еді! 
 
 
Кҿзінен  қанды  жас  ағызып  ҽдеттеніп  қалған  қазақ  жанары, 
шҥкіршілік пен мақтаныш отын шашып тҧрмап па еді сол кҥні!.. 
 
 
Сол  кҥні  тазалығы  мҧхит  тҥбінде  жатар  маржандай,  асылдығы 
сап  алтындай    ғажайып  сҿздер  сағынышты  немересін  кҿрген  кҽрі 
кемпірдің  омырауынан  аққан
 
сары  уыздай  қҧлаққа  бал  болып  жағып, 
жҥрекке нҽр болып қҧйылмап па еді!.. 
 
 
Ел бірлігіне, ел рухына деп шашылған парасат дҽні содан тамыр 
тарта бастамап па еді!..
 
 
Ой қандай  сҽт еді!.. Сҿз қандай еді!..
 
 
 
Ҽр сҿзіңе "па" дегенді, бҧ халық!..
 
 
Ҽр ойыңа "е"
 
дегенді, бҧ халық!..
 
 
Со сезімін жоғалтпайды бҧ халық!..
 
 
Сол мҽртебең мҽңгілік деп ҧғалық!..
 
 
 
Ҽбеке!  Біздің  бҧл  ой  Сізді  жақсы  кҿргендіктен  жазылып  отырған 
жоқ.  Ел  ортасында  жҥрген    сҿз  сҿйлерлік  жҧрты  бар,  сҿз  тыңдарлық 
қҧлқы бар адамның кҿңілге тҥйгені. 
 

 
105 
 
Халқыңыз  Сіздің  соншама  ҿлшеусіз  дарыныңызбен,  соншама 
жылдар  ат  ҥстінен  тҥспеген  мҽртебеңізбен  бір  де  бір  рет  асып
-
тасып 
артық кеткеніңізді кҿрмепті!..
 
 
Ҽттеген
-
ай, дейміз біз!..
 
 
Мҥмкін,  анда
-
санда  тасып  тҿгіліп,  босап  сҿгіліп  те  тҧру  керек  пе 
еді, пендеге?.. 
 
 
Мҥмкін ондай мінез Сізді ҽлі де болса таныта тҥсуге, тындырған 
істеріңізді халық қҧлағына жеткізе тҥсуге септігін тигізер ме еді?..
 
 
Ҿз еңбегіңіз ҿз атыңызға жазылып қалар ма еді?.. 
 
Мҥмкін  анда
-
санда  босап,  сҿгіліп  тҧрсаңыз,  анау  сезім  мен  еттен 
жаралған жҥрекке де жеңілдеу болар ма еді?..
 
 
Артық кетті, еңбегім демегенді бҧл алып,
 
"Кемеңгерім" атаған сол шамада бҧ халық...
 
Оза шапқан тҧлпарға қойыңдаршы ағайын, 
 
Ҽдетіңді, ҽуелден, ҽзірлейтін "Бҧғалық"?..
 
 
 
Ана  тіліміз  деп  айқасқан,  қазағым  деп
 
қасарысқан  сол  жиындар, 
ел  болашағын  анықтаған  сол  кезеңдер  Ҽбіш  Кекілбайҧлының  шын 
мағынасында "Ел Баласы" екенін анықтап берген шағы болатын.
 
 
Ана тіл деп айқасқан жарыс қандай...
 
Арыстанмен алысқан барыстардай!
 
Еңбек етті қазаққа Ҽбіш мырза,
 
Тарихтан, заманнан қалыс қалмай.
 
 
Ҧмытшақпыз, қалайша, ҧмытшақпыз?..
 
Ер еңбегін елеуге –
  
ҧмытшақ, Біз!..
 
"Ҽділеттік моделі" сол емес пе,
 
Қалай ҿмір сҥреміз "Ҥміт
-
шақсыз"?..
 
 
Ҿзі қандай, сҿзі де жарасады,
 
Талай дҧшпан қасында аласарды!..
 
Талай тҥйін шешіліп, талай рет,
 
Мҽмілемен  ел тыныш тарасарды.
 
 
Неге шалым, дем алып, отықпадың?..
 
Неге отырдың ҽр тҥннің "тҥтіп" таңын?..
 
Аялдасаң не етер ед, анда, санда,
 
Ҽбекежан, со Шалдың, кҥтіп жанын?..
 
 
Бірақ сол кез толысқан, керім едің!,
 
Сенен ерлік кҥткенді Жерің, Елің.
 
Бір
 
сҿзіңмен қайтарып Маңғыстауға
 
Облыстық атағын беріп едің.
 

 
106 
 
Не талайын тындырдың шаруаның,
 
Аспандаттың Бекеттің аруағын!
 
"Ҽбіш айтты" дейтінді, қажет кезде,
 
 
Ҽлсіздердің, біраздың қаруы едің.
 
 
 
Қазақ  халқының  бақытына  бола  жаратылған  аймаңдай 
ҧлдарының маңдайын жарқырата жазылған Сіздің мақалалардың қҧны 
мемлекеттің  берер  ордені  мен  ел
-
жҧртының  берер  атағы  секілді 
қҧрметтерден  кем  тҥспеді  десек,  бізге  ешкім  артық  айтты  дей  алмас 
деп ойлаймыз. 
 
 
Манастың мыңжылдығын марапаттауға, Қҧрманғазының қҧдіретін 
танытуға  арналған  сияқты  ондаған  ғылыми  мақалалар  жазушының 
ҧшан теңіз білімі мен пайымының дҽлелі. 
 
Ҽбіш  Кекілбайҧлының  ҿзінің  біз  танымайтын    Жҧмекені,  Тҿлегені, 
Олжас  ақыны,  Серке  Қожамқҧловы,  Шыңғыс  Айтматовы,  Ахмет 
Жҧбановы,  Сҧлтанмахҧмҧты,  Махамбеті  тағы
 
сол  сыяқты  тҧлғалары 
жетерлік. Ол жазған зерттеу, таным мақалаларына кейіпкер болғандар 
атын санап шығу міндет емес болар. Оларды оқу керек. Ол мақалалар 
ҿнертану,  адамтану  ғылымының  ҽліппесі  іспеттес,  жақсыны  жақсы 
кҿру, ҿнерлінің ҿрге басқанына тілектес
 
болу оқулықтары секілді.
 
 
Ол  еңбектер  –
 
халқымыздың  ҿнердегі,  мемлекетіміздің  ҽлемдегі 
тҧлғалану  процесінің  кҥнделігі.  Қазақ  халқы  ҿзінің  рухани  кҥшінің 
қаншалықты 
ілгерілеп 
келе 
жатқанын 
байқау 
ҥшін, 
Ҽбіш 
Кекілбайҧлының  ҧлт  ҧлдарына  арнаған  зерттеулерін,
 
мақалаларын, 
арнауларын бір қарап шықса жеткілікті болар еді.   
 
 
Ҽбіштің  ҽлгі  атақтыларымызды  тҥсінуі  ерекше  зерттеуді  қажет 
ететін қҧбылыс.  Жан жібітер сҿздер, сезім тербер теңеулер, кейіпкер 
шығармашылығының  тереңін  тҥсіне  алған  білім,  тек  қана  халқына 
деген  сҥйіспеншіліктен,  оған  деген  табынудан  бастау  алатын  болар. 
Содан  барып,  халқына  адал  еңбек  еткендерді  кҿргенде,  ҿнері  ел 
абырайын  асқақтатар  азаматтарын  кҿргенде,  сол  сҥйіспеншілігі  ҽлгі 
тҧлғаларға  деп  ақтарылатын  болар.  Оның  еңбегінен  бір  де  бір 
жаттанды сҿз, қайталама қайырма кездесе қоймайды. Оның себебі ол 
барлық  жҧртқа бірдей  қарай  алмайды.  Оның  пейілін  анықтар  бір  ғана 
кҿрсеткіш  бар.  Ол  –
 
кейіпкерінің  таланты,  кейіпкерінің  елге  еткен 
еңбегі.  Олар  ҽр  тҥрлі  жандар.  Ҽр  қырлы  еңбектер.  Содан  барып 
Ҽбекең  ҽр  кейіпкерін  ҿз  сезімі  арқылы  ҿз  жҥрегінен  ҿткізеді  де 
қайталанбас  тҧлғалардың  қайталанбас  образдары  мҥсінделіп  шыға 
береді...
 
 
 
Тындырылған іс қаншама!..
 
 
Ҿтелінген парыз қаншама!.. 
 
 
Мойынан тҥскен борыш қаншама!..
 
 

 
107 
 
Осылар туралы ойлағанда, Сіздің бақытты сезінуге, ҿзіңізге риза 
боп жҥруге толық хақыңыз бар Азамат деп ойлаймыз, Ҽбеке!.. 
 
 
Кеше  ғана  бодандықта  жҥрген  халқыңыздың  қабырғалы  ел 
болуына  сҥбелі  ҥлес  қосқан  Қайраткер  ретінде  қабағыңызды  мҧң 
шалмауға,  атағыңызды  кір  шалмауға  тиіс  жандардың  бірі  болуға 
қҧқылы деп ойлаймыз, Ҽбеке!..
 
 
Соншама  жыл  ауыр  жҥк  арқадан  тҥспеген  шыдамыңызға  бола 
Сіздің Шҥкіршілігіңіздің шамасы шексіз деп ойлаймыз, Ҽбеке!.. 
 
 
Ойлайтынбыз...
 
 
Бірақ, бҧл қалай?.. Ойға бір кҥдік кірді...
 
 
Біздің  соңғы  кездесуіміз  кезінде  Сіздің  даусыңызда  ызғар    бар 
екенін сезгендей болдық, қабағыңызда мҧңдар бар екенін байқағандай 
болдық... 
 
 
Осыны жҥрегіммен сездім... 
 
 
Осыны болмысыммен байқадым.. 
 
 
Қара нарым, Ҽбішім! Кемеңгерім! –
  
Қай дауылда "майыспас емен" дерім!
 
Жҧқардың ба, қабаққа мҧң толыпты,
 
Білмей отыр, Сайының, неден дерін?..
 
 
Шаңырақ нар! 
 
Жампозым, арқа жауыр,
 
Біз білеміз болғанын жҥгің ауыр!
 
Тҽрбиелеп ҥлгермей бар қазақты,
 
Ҧрпақ қамы, сыздай ма бҥгін бауыр?..
 
 
Мойындалды, дарынды дара Тҧлғаң!..
 
Қаратаудың Отпаны, дара
 
тҧрған!..
 
Ҿзің дейміз, Ҽбеке, бҧйрықпенен,
 
Бақытына қазақтың жаратылған!..
 
 
Шыдап едің уақыт тепкісіне,
 
Келе жатыр жақындап Жетпісің де.
 
Сенем сенің атағың "Мҽңгі Мезгіл",
 
Ондай атақ тағылар тек Кісіге.
 
 
Беріп кетші, тҥгелдей қазынаңды!..
 
Менің саған осындай базынам бар!..
 
Бар ҽлемнің байлығы бір басыңда,
 
Жетпіс емес жҥз нарлық қазынаң бар!
 
   
 
 
 
 
"Маңғыстау", 16.10.2204.
 
 
 
 

 
108 
3.3. 
Кӛзіндей қайқылардың Кҥріш сері
 
 
 
―Ой‖ атты ерекше қасиетке ие адам пенделері ―пайғамбар жасы‖ 
дейтін кезеңге жеткен шақта ―не тындырдым‖ деген сҧрақ қойып, ҿзіне
-
ҿзі ойша есеп беретін болса керек. Басқаны қайдам, осындай сҧраққа 
жауап  берерде  Кҥріш  Қҧбашҧлы  Тасболатов  мырза,  Кҥріш  сері,  кҿп 
уайымға  батпайды
-
ау  деп  ойлаймыз.  Ҿйткені  ол  тек  қана  Маңғыстау 
ҿңіріне  емес  Қазақстанға,  Қазақстанға  емес  бір  кездегі  тҧтас  Кеңес 
ҿкіметі  кеңістігіне,  біраз  шет  елдерге  аты  кеңінен  танымал  ҿнерпаз 
болды,  ―ҽнші  Кҧріш‖  аталды.    Еліне  де  ҿнерге  де  риясыз  еңбек  етті. 
Оның  ҿнері  ондаған,  жҥздеген  Кҥрішше  айтатын  жаңа  ҽншілер 
қауымын  ҿмірге  ҽкелді.  Сҥгір  жыраудың  ―Қашаған,  Сҽттіғҧлдай 
болмасамда, елу жыл тойларыңды амалдадым‖ дейтініндей, міне елу 
жыл бойы Кҥрекең ҽнімен таңымыз атып, Кҥрекең ҽнімен кҥніміз батып 
келеді.    Ел
-
жҧртын  ҽнге  бҿлей  ол  да  кемеңгерлік  шаққа,  кемелденер 
жобаға, ―пайғамбар жасына‖ жетіп қалыпты.
 
 
Бір  жылы  туғандарды  қҧрдастар  дейді  халқымыз.  Мен  секілді 
жыл  басында  туған  марқалар  да,  Кҥріш  секілді  жыл  соңында  туған 
―жастар‖ да ―бір жылдың тҿлі‖ делініп, ―қҧрдас‖ аталады. ―Қҧрдас‖ сҿзі 
арқылы  қазақ  халқы  ҿз  ҧлдарына  ағайындық  пен  бауыр  болудың, 
достық  пен  сыйлас  болудың  тағы  да  бір  амалын  жасап  беріпті.  Сол 
―қҧрдас‖  сҿзінің  жҥгі  арқылы,  Кҥріш  ҿнерінің  қҧдіреті  арқылы  менің  де 
Кҥрішке  деген  ықыласым  мен  қҧрметім  жасақталды,  ерекеше  оған 
деген сезім қалыптасты. Одан бір жасқа жуық ересек болсам дағы мен 
оған  ҿмір  бойы  сҽлем  беруден  жалыққан  емеспін  жҽне  оны  ҧлық 
тҧтып, оған кішілік ететініме ҿзіме
-
ҿзім ризамын да.
 
 
Кҥрішті  ҥлық  тҧту  менің  болмысыма  қалай  қалыптасты?..  Осы 
тҥсінік маған бірден пайда бола кетпеген болар, ол ҧзақ жылдар бойғы 
қҧрдастық  сыйластықтың,  ҿнерге  деген  қҧрметтің  қортындысы  болуы 
керек... Менің Кҥріш ҽншінің ҧлылығына деген, нақ асыл ҿнерге деген  
қҧріметім болар...
 
 
―Кісі  ҿз  елінде  пайғамбар  бола  алмайды‖  дейді  екен.  Дей 
тҧрғанмен  Маңғыстауда  Кҥріш  беделі  жоғары
 
екенін  мойындауымыз 
керек.  Ол  беделді  ол  таза  еңбегімен  алды.  Ал  менің  жеке  ҿз  басыма 
ол кісіні ҧлық тҧту сезімі қалай қалыптасты, қалай сіңісті деген сҧраққа 
жауап  іздейтін  болсақ,  онда  естеліктер  арқылы  ҿмір  жолын  бір  сҥзіп 
қарап шығу қажет болар...
 
 
..
.Екінші,  ҽлде  ҥшінші  сынып  оқитын  жылдары  біздің  ―Жаңа
-
кҥш‖ 
колхозына  Қҧбаш Тасболатов  деген  кісі  бастық  болып  келді.  Менімен 
жасты,  Кҥріш  атты  ҧлы  бар  екен.  Сол  жылы  бір  жас  орыс  қызы  да 
Тиген  бастауыш  мектебіне  келіп  жҧмысқа  тҧрды.  Алғашқы 
сабақтардың бірінде орыс апайымыз бір баланы тақтаға шығарып бір 
сҿзді  жазғызса,  ҽлгі  бала  қате  жазған  болуы  керек,  апайымыз 
шҥлдірлеп  бізден  бірдеңе  сҧрап  жатты.  Біз  орысша  сҿз  айтпақ  тҥгілі, 
орыс  тҧқымдас  адам  пендесін  кҿрмеген,  апайымыз  ―ам
-
ям‖  деген 

 
109 
жҧрнақтарды  зорлағанда  айтқыза    алмайтын  дҽрежедегі  ауыл 
балалары  едік.  Сол  кезде  қол  кҿтеріп,  апаймен  орысша  сҿйлескен 
Кҥріш  ―на  место  ―и‖  пишется  ―ы‖  дегені...  Сол  сҽт  ҽлі  кҥнге  менің  кҿз 
алдымда.  Ҿзімдей  бала,  орысша  судай  ағып  тҧр!..  Ол  орыс  қызбен 
кҽдімгідей сҿйлесетін секілді еді... Біз ол заманда одан асқан ҿнер бар 
деп ойламайтынбыз... 
 
 
...Кҥріште ҿнер кҿп екен. Ҽн салатыны, домбыра тартатыны жҧрт 
аузына  іліне  бастады.  Бір  кҥні  ол  мені  ҥйіне  ерітіп  апарды.  Домбыра 
тартты.  Содан  бір  уақытта  ―саған  домбыра  тартуды  ҥйретейін‖  деп, 
―комсомолдар қаһарман, Ленин бізге жол салған‖ деген ҿлеңді ҥйрете 
бастады...  Менің  домбыра  ҥйренуден  алған  дҽрісімнің  бас
-
аяғы  сол 
болды, бірақ ҽлі кҥнге, содан бері елу жылдан астам уақыт ҿтсе дағы 
Кҥріш ҥйреткен сол екі
-
ҥш қағыс есімде қалыпты...
 
 
...1987  жылы,  қырық  алты  жасымда,  алғашқы  тҿрт  шумақтан 
тҧратын  ҿлеңімді  жазып,  мен  ақыры  ақын  атанған  адаммын.  Сол 
алғашқы ҽнімді бірінші деген санмен белгілеппін. Ал 22.06.1988 жылы 
қатар  саны  тоғызыншы,  оныншы  деген  ҽндерімді  жазып,  екеуінде 
Кҥрішке арнаппын.
.. 
 
...Алматы  политехникалық  институтының  инженер
-
қҧрылыс 
факултетін  бітіргеннен  соң  мені  сол  институтқа  оқытушылық  жҧмысқа 
қалдырды.  Атақты  Ҽбіш  Кекілбаевпен  Ҧштаған  мектебінде  бір  оқып 
едім. Алматыда ҥйінде жиі болып тҧратынмын. Ҽбіш ҥйі қаладағы жас 
ақын
-
жазушылардың  клубы  секілді  еді.  Менің  жалпы  ҿмір  туралы, 
ҧлттық  мҽселелер  туралы  пікірлерімнің  қалыптасуына  Ҽбекең  ҥйінде 
болатын  жиындар  септігін  тигізбей  қалмаған  болар  деп  ойлаймын. 
Сондай  бір  жиында  Маңғыстау  ҽндері  туралы  ҽңгіме  болып,  Ҽбіш 
магнетефоннан бір ҽн жіберді... 
 
 
...Жігіттер бір
-
екі ауыз ҽн салдым деп,  
 
 
Несіне  аттан  тҥсіп  талтаңдадың...  Тыңдаушылардың  бірі 
Жҧмекен Нажмадинов болатын. Осы екі жолды қайта
-
қайта қайталап, 
дҽмін  ала  тамсанып,  Кҥріш  ҽншінің  ғажайып  даусы  туралы  толғана 
сҿйлеп  кетіп  еді...  Мен  сол  кҥні  бала  кҥнімде  ажырасып  кеткен  Кҥріш 
қҧрдасыммен  сыртай  қайта  табысқан  едім...  Мен  оны  содан  бастап 
сағынатын болдым...
 
 
...Міне  содан  бері  де  қырық  жыл  ҿтіпті.  Осы  қырық  жыл  бойы 
оның  ҿнері  менің  ҿмір  тіршілігімнің
 
қажетіне  рухани  азық  болып, 
болмысыма нҽр таратқан қайнарлар бастауының бірі болды десем, бір 
ауыз жалған сҿз, бір жҧтым жалған ой қоспағаныма ҿзім сенімдімін.
 
Оның мінезі мен жҥріс
-
тҧрысы да кесек
-
кесек қылықтарға толы. Бір екі 
мысал келтіре кетелік...
 
 
...Алматының  бір  ҽдемі  жазында  екеуміз  жаяулатып  кҿше 
қыдырып келе жаттық. ―Агентство‖ деген мекеменің қасынан ҿтіп бара 
жатыр  екенбіз,  соны    кҿріп  қалт  тҧра  қалып  Кҥріш:  ―Сайын,  мен 
Москваға  ҧшамын‖, 
-- 
деп,  аяқ  астынан  бҧзыла  қалғаны.  Жарайды 
дедік... Кассаға келіп билет сҧрадық. Бҥгінге де, ертеңге де билет жоқ 

 
110 
болып  шықты.  Амал  таусылып  далаға  шығып  бара  жатырмыз.  Бір 
кезде  ол  маған  жалт  бҧрылып  ―егер  бҥгінге  билет  тауып  берсең  бір 
билеттің қҧнындай, егер ертеңге тауып берсең, жарты қҧнындай ақша 
беремін‖  дегені.  Мен  Кҥріштің  қамшылауымен  кассир  ҽйелге  қайта 
келдім. Бар шындықты айтып жатырмын. Анау тҧрған ―странный, чудак 
человек‖ дедім. Егер сен оны бҥгін Москваға ҧшырып жібере алсаң, бір 
билет  қҧнын  екуміз  қазір  бҿліп  алар  едік.  Ал  ертең  ҧшырсақ  жарты
 
билет  қҧнын  бҿлісеміз  дедім...  Ол  уақытта  алпыс  сом  кҿп  ақша 
болатын,  кассир  ҽйел  екеуміз  бір  билет  қҧнын  бҿлісіп,  шала  байып 
қалған болатынбыз...
 
 
...Мен  1990  жылы  Москвада  онкоауруына  қарсы  тҿртінші  рет 
операция  жасатпақ  болып,  ВОНЦ  деген  ауруханада  жаттым.  Бір  кісі 
мені  тҿменде  біреудің  шақырып  тҧрғанын  айтты.  Москвада  мені  кім 
іздеуші  еді,  ҽлгі  бала  қателескен  болар  деген  оймен  тҿмен  тҥсе 
қоймадым.  Бір  уақытта  сыпайы  кҥліп,  сынай  қарап  біздің  бҿлмемізге 
Кҥрекең  кіріп  келе  жатыр  екен...  Сол  сҽтте  мен  шыныменен  қуанған 
болатынмын...
 
 
Табиғаттың  бір  ғажабы  туған  жер  мен  жерлес  дегендерге  адам 
пейілін  ерекше  бҧрып  қойған  ғой.  Мен  ҧзақ  жылдар  Маңғыстаудан 
шетірек жҥрдім. Талай сағыныш сезімдерін бастан ҿткіздік...
 
 
...Ойланып  қаралықшы,  алыста  жҥріп  Маңғыстауын  сағынған 
кісінің кҿз алдына алдымен не келер еді...
 
 
...  Маңғыстаудың  шалқыған  шалқар  теңізі,  оқшырайған  Отпаны, 
тҿре  тау  Шерқаласы,  тершіген  Тамшалысы,  опырылған  Жығылғаны, 
Сауысқанның  қҧмдары,  ғажайып  зираттық  сҽулет  ескерткіштері,  жҥз 
қадам  шыңыраулары,  мҥжілген  қарт  Қаратауы  мен  қолдан  қашалып 
жасалғандай ақтаулары, сорлары мен даласы, шҿлі мен суы, шҧбаты 
мен  балқаймағы,  аржайы  адамдары,  сыпайы  ―сасып‖  тҧрмайтын 
сҿздері...  қҧдайға  шҥкір,  жалғастыра  беруге  болады  екен...  Біз  солар 
ортасында ҿскесін осылайша еске тҥсіре аламыз.
 
 
...Ал  Маңғыстауға  келмеген,  кҿрмеген,  тек  қана  сырттай 
білетіндер оны қалай елестете алар еді...
 
 
Ол сҧраққа ақын Темірхан Медетбек сҿзімен жауап беруге болар. 
―Сержан  –
 
кҥй,  Кҥріш  –
 
ҽн,  Ізбасар  –
 
жыр‖  деген  бір  ауыз  сҿз 
бейтанысқа 
Маңғыстау 
ҿнерін, 
Маңғыстау 
ҿңірін 
айнытпай 
таныстырып  тҧрған жоқ па...
 
 
Сержан!..  Кҥріш!..  Ізбасар!..  Бҧлардың  ҿнерлерінің  толыса  пісіп, 
ҿздерінің кемелденген шағы Кеңес ҿкіметі кезінде біз секілді бҧратана 
елдердің  ҿнерін,  тілін,  болмысын  бірте
-
бірте  жоспарлы  тҥрде 
советтендіріп  жатқан  шақты,  радио,  теле  каналдарының  Маңғыстау 
туралы ҥнсіз жатқан шағына сҽйкес келді. 
 
 
Қызғанышқа  бой  алдырмай  ойланып  кҿрелікші...  Ҽлгі  ҥнсіздіктен 
ҥн  асыру,  ҽлгі  қараңғы  тҥнекті  серпіп  тастау,    бір  тайпа  елді  ҿнердегі 
мҽңгҥрттіктен  сақтап  қалған  Темірхан  атаған  кісілердің
, 
солардың 
ҧстаздары  мен  шҽкірттерінің  қолынан  келген  болатын.  Олар  Алматы 

 
111 
деп  те  жҥгірмеді,  астана  деп  те  қызықпады.  Ҿз  елінің  ортасында 
асылды  тҥйірлеп  жинап,  кҿкірек  қалтаға  сала  берді,  пісіре
 
берді, 
тарата  берді.  Осылайша  Маңғыстаудың  ерекше  ҿнерін  ―ҧзынның 
қысқарған,  жуанның  жіңішкерген  шағында‖  жалғастырып,  келесі 
зерделі  ҧрпақ  қазынасына  айналдырып  жіберген  болатын.  Олар  тек 
қана  ҿнердің  жалғастырушы  болып  қалмады,  бҧлар  Маңғыстау 
ҿнерінің  ҿңін  келтіре,  сҽнін  толықтыра  жалғап  жіберді.  Сондықтан  да 
Сержанша кҥй тартатындар, Кҥрішше ҽн салатындар бҧ кҥндері байтақ 
Қазақстанның тҥкпір
-
тҥкпірінен бҥр жарып, ҿмірге келіп жатыр... 
 
 
Кҥрішті тек қазақ ҽндерінің орындаушысы ретінде тануға болмас. 
 
Шіркін
 
Кҥріш  салған  орыс  романстарының  ҽсері  қаншалық 
десеңізші...  Кҥріш  романс  сазына  жан
-
жағын  бҿлеп  жібергенде  адам 
ойына  ―ол  неге  осы  романстарды  шырқамайды?..  Неге  ҥлкен 
сахналарда ел жанын тербемейді?‖ секілді сҧрақтар кҿмекейіңе ҿзінен
-
ҿзі кептеле бастайды. Біз бҧл тақырыпқа оның ҿзімен сҿйлесіп кҿрген 
жоқпыз.  Бірақ  ол  орыс  романсының  жоқтаушысы  да,  айтушысы  да 
жеткілікті  деп  ойлайтын  болар.  Барлық  мҥмкіншілігімді  аттары  ҿшіп 
кетуге айналған ―Маңғыстау қайқыларын‖ тірілтуге еңбектенуді мақсат 
еткен  секілді.  Кҿңілді  жиын
-
тойда  айтқаны  болмаса,  ҥлкен  сахнаға, 
теле
-
радио  каналдарына  ҿзге  ҽндерді  шығарып,  насихаттағанын 
кҿрмедім. Ол тек қана Маңғыстау ҽндерін, Маңғыстауша айтуды арман 
еткендей...
 
 
Кҥріш  елуге  толған  жылы  оған  тағы  бір  ҽн  арнаппын.  Бҧл  ҿлең 
менің  ―Парыз‖  атты  ҿлеңдер  жинағым  жҽне  ҥш  томдық  шығармалар 
жинағыма  енді.  Бҧдан  он  ҥш  жыл  бҧрын  жазылған  бҧл  ҿлең

жүктеу/скачать 1,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: