ʊɧʇɸʒɸ-ʂʞɮɯʃɸ ʂʌʇɧ ɳʞʃɯ ɶɧʂɧʃɧʍɸ ʂʞɮɯʃɸɯʊ

219 
гостей в старинных нарядах, так и угощение – блюда традиционной кухни [2]. По-
добная интерактивность позволяет репрезентовать самобытное пространство как 
уникальное, формируя, таким образом, культурный бренд места, который опреде-
ляет неповторимость региона. 
Культурный бренд, создаваемый на основе региональной историографии, 
позволяет осмыслить историю места в контексте современности. К примеру, про-
ведение мониторинга среди населения Тобольска показало, что культурный бренд 
«Тобольск – отец городов сибирских» соответствует городу, являющемуся столицей 
Сибири на протяжении трех столетий, а также актуален в пространстве, опреде-
ляющего место в качестве туристического западносибирского центра. Как отме-
чают жители, именно Тобольск стал восточным форпостом в освоении новых тер-
риторий, в расширении границ российского государства и началом строительства 
первых сибирских городов. Этот бренд является для Тобольска наиболее эффектив-
ным в качестве объекта для развития туристического бизнеса, поскольку благодаря 
вниманию к событиям, связанным с освоением Сибири, город видится историко-
культурным центром [3].
Историческое прошлое места становится культурным брендом Барнаула. 
Основание города неотделимо от появления на Алтае медеплавильного завода, по-
строенного Акинфием Демидовым, арендующего в XVIII веке землю у государства 
для построения предприятия. Медеплавильный завод через некоторое время стал 
сереброплавильным, и именно вокруг него начал расти и развиваться город. На про-
тяжении полутора веков в Барнауле выплавлялось больше половины российского 
серебра, поэтому сегодня город позиционируется «серебряным венцом Алтая».
Историческая канва, связанная с формированием Омского региона, становится 
основой для создания нескольких «тематических программ» как базиса культурного 
бренда: «Омская область – рубеж России», «Омск – евразийский транспортный узел», 
«Омская область – культурный центр всероссийского значения», «Малые города – ме-
сто для комфортной жизни». Все сюжеты, персонифицируясь в лице исторических и 
ныне живущих известных омичей, представлены в программах региональной культур-
ной политики, особенно актуализирующей события истории в рамках предстоящего 
празднования 300-летия Омска (год основания Омской крепости – 1716 год). Причем 
обращение к памяти места происходит в специфичных для воспринимающей ауди-
тории формах. Так, научной общественности предлагаются площадки для обсужде-
ния тем, формируемых в связке «историко-культурное наследие и современные тен-
денции преобразования региона». Цель дискуссий – возможность проанализировать 
стратегии дальнейшего регионального развития (к примеру, научно-практическая 
конференция с международным участием в рамках программы подготовки к 300-
летию Омска «Культура и интеллигенция России: Личности. Творчество. Интеллек-
туальные диалоги в эпохи политических модернизаций»). Широкому кругу населе-
ния становится доступным знакомство с традиционной и современной культурой в 
рамках ежегодной выставки «Омская культура: мир без границ».
В отличие от сибирских регионов с вековой историей, Новосибирск является 
крупнейшим мегаполисом юго-востока Западной Сибири и связывает свое разви-
тие не с «романтическим налетом старины», а с масштабом, сибирским размахом 
и стремительностью – именно динамизм становится культурной маркой города. 
«Если на пороге XX столетия Сибирская железная дорога положила начало горо-
ду, явилась памятником культуры и технических достижений ХIХ в., проявлением 
русского национального величия, исполнением нравственного долга перед лицом 
грядущих поколений, то на пороге XXI столетия Новосибирск предстал,  как Си-
бирская столица, как крупнейший, почти полуторамиллионный, индустриально-
транспортный и научно-культурный центр, являющийся несомненным памят-

220
 
ʊɧʇɸʒɸ-ʂʞɮɯʃɸ ʂʌʇɧ ɳʞʃɯ ɶɧʂɧʃɧʍɸ ʂʞɮɯʃɸɯʊ
ником XX в., свидетельством торжества созидательной деятельности, мужества и 
героизма сибиряков, их разума, таланта и труда» – именно так презентуют город 
региональные интернет-порталы [4]. Посредством представления региона в каче-
стве сибирской столицы совершается историофикация событий, происходящих 
здесь и сейчас, у населения формируется ощущение ответственности за творимое в 
настоящем, поскольку сегодня – уже история. Если создаваемая таким образом ре-
гиональная идентичность направлена на консолидацию населения, то культурный 
бренд территории привлекает внимание потенциальных инвесторов к развитию 
территории через вложение в нее капиталов, в том числе за счет развития социо-
культурного сервиса и туризма.
Общие исторические события роднят западносибирские регионы, ценность 
места определяется ее жителями именно через вычленение тех эпохальных для ре-
гионов событий, которые, с одной стороны, позволяют вписать место в летопись го-
сударства, а с другой – содействует сплочению населения, на основе причастности к 
общему знанию, определяющему вектор жизнепроживания. Подобный выбор есть 
результат визуализации «коннективной структуры» общего знания, которая, по 
мысли Я. Ассмана, связывает индивидуумов в «мы»[5]. Преломленные через извест-
ные события, траектории современного движения выбираются по пути соединения 
в «расходящейся бесконечности», что происходит благодаря понятному, общему, 
узнаваемому образцу, ставшему основой для единой культуры. 
Резюмируя вышеизложенное, отметим, что каждый из представленных под-
ходов к семантическому наполнению региона взаимно дополняет друг друга, 
определяя регион как полидисциплинарный объект исследования. Отсюда, при 
определении стратегий регионального развития, формировании культурной по-
литики, необходимо придерживаться ряда принципов, которые ориентируют на 
взаимосвязь глобальных тенденций с местными особенностями, причем внимание 
к аксиологическому наполнению места способно обеспечить успешную результа-
тивность социокультурного проектирования. Ориентирами для формирования со-
циокультурных проектов, направленных, в том числе на формирование культурно-
го бренда, позиционирующего регион как уникальное пространство, могут быть 1) 
принцип культурно-национальной поддержки, включающий в себя как работу по 
созданию в регионе атмосферы сотрудничества, доверия между населяющими его 
народами, так и действия по сохранению и развитию культурного наследия наро-
да; 2) принцип культурного патернализма по отношению к аборигенным народам, 
проявляющийся, в том числе в поддержке национальных общин, программ адап-
тации и реабилитации, помощь в подготовке национальных кадров; 3) принцип 
культурно-региональной поддержки, ориентированный, на взаимодействие регио-
нального управления с региональной социокультурной средой [6].
Современный регион, являясь средой, в границах которой реализуются по-
литические решения в соответствии со сложившимся укладом жизни, становит-
ся пространством специфичной культуры и социума, связанного своей историей, 
менталитетом, образующего относительно автономный мир. Геополитические из-
менения, влияющие на социокультурные трансформации, актуализируют роль 
регионов и их самобытное развитие. Аксиосфера, ценностный базис Места стано-
вится своеобразной «защитой» от агрессивного воздействия штампов, стереотипов 
жизнеустройства, стирая само-ценность личности и обращая мир к шаблонному 
существованию. Поэтому регион – это поле соперничества глобальных приорите-
тов развития и локального знания. Глобальные  тенденции, направленные на сохра-
нение локальных устоев в глобальном мироизмерении, становятся естественными в 
человеческом сообществе, желающем усилить внимание к своему и противостоять 
иному. 

221 
1. Этнографический музей под открытым небом «ТорумМаа» // [Электронный 
ресурс].– Режим доступа: hĴp://torummaa.ru/
2. ɸ˕ˆˊ˓ʵ ɪ. ɧ. Стратегия развития туризма на территории Тюменской области.– 
Тюмень, 2006 г.– С.  102.
3. Историко-культурный комплекс «Старина сибирская» // [Электронный ре-
сурс].– Режим доступа: hĴp://www.starinasib.ru
4. Бренд Новосибирска: каким он будет? // Новосибирск – официальный сайт 
города. [Электронный ресурс].– Режим доступа: hĴp://www.novo-sibirsk.ru/media/
news/25039.html
5.  ɧ˖˖ːʲˑ ʠ. Культурная память: Письмо, память о прошлом и политическая 
идентичность в высоких культурах древности / Пер. с нем. М. М. Сокольской.– М.: 
Языки славянской культуры, 2004.– С.16.
6. ʇ˓˄ˆˑ ɪ. ʂ. Основания и смыслы социокультурного проектирования // Основы 
культурологии: Учебное пособие / Отв. ред. И. М. Быховская.– М.: Едиториал УРСС, 
2005.– С. 475–476.

222
 
ʊɧʇɸʒɸ-ʂʞɮɯʃɸ ʂʌʇɧ ɳʞʃɯ ɶɧʂɧʃɧʍɸ ʂʞɮɯʃɸɯʊ
ʊʌʇʈʛʃɩɧɯɪɧ ɧˇʶ˙ˏ˪ ʣː˲˕ʴʺˊˊ˩˄˩
ʁ.ʃ.ɫ˙ːˆˏʺʵ ʲ˘˩ˑʹʲʸ˩ ɯ˙˕ʲ˄ˆˮˏ˩ˌ ˜ˏ˘˘˩ˌ ˙ˑˆʵʺ˕˖ˆ˘ʺ˘˲
«ʑˆˏ˓˖˓˟ˆˮ» ˊʲ˟ʺʹ˕ʲ˖˩ˑ˩˒ ʹ˓ˢʺˑ˘˲
                                                              ˟ˆˏ˓˖˓˟ˆˮ ʸ˩ˏ˩ːʹʲ˕˩ˑ˩˒ ˊʲˑʹˆʹʲ˘˩
ʌʁʊʊʛɾ ɮʋʃɸɯʊɧʃʛʂ ɼɯʄʧʈʊʧɫʧʃɮɯɫʧ ɮʞʈʊʋʇ ʂɯʃ ʈɧʃɧ 
ʈɧɩɧɾʊɧʈʊʛɭʛ
           
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаев «Мəдени мұра» 
мемлекеттік бағдарламасында: «Қай халықтың болмасын өзге жұртқа басты белгісі – 
мəдениеті. Мəдениет – ұлттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақыл-ойы, пара-
саты. Өркениетті ұлт, ең алдымен, тарихымен, мəдениетімен, ұлтын ұлықтаған ұлы 
тұлғалармен, əлемдік мəдениеттің алтын қорына қосқан үлкенді-кішілі үлесімен 
мақтанады» [1] – деген еді. 
 Елбасымыз Жолдауында басты жеті мақсаттың бірі ретінде «...біз қазақ 
халқының сан ғасырлық дəстүрін, тілі мен мəдениетін сақтап, түлете береміз...» 
[1] – деген болатын. Ғасырлар бойы жинақталған тіліміздің байлығы, халық тілінің 
қайнар бұлағы – шешендік сөздер, бейнелі сөздер, мақал-мəтелдер жас ұрпақтың ана 
тілін қастерлеп, тілдегі ұлттық рухты терең тануына мүмкіндік береді. Сондықтан, 
аға буынның басты міндеті – дəстүрлі ұлттық тəрбиеміздің қалыптасқан өмірлік 
үрдістерін қазіргі заман ағымына үндестіріп, бүгінгі жастардың рухани келбетін 
қалыптастыру. Тəрбиенің түпкі мақсаты – шəкірттің рухани өсуіне жол ашу, ал руха-
ни өсу дегеніміз – адами қасиеттерді дамыту,  дүниетанымын кеңейту, өз елін, жерін 
сүйетін, туған топырағының кешегісін бүгінімен, бүгінгісін ертеңімен жалғастыра 
алатын отансүйгіштік, патриоттық рухта тəрбиелеу.
Болашақта гүлденген Қазақстанның одан ары қарыштап өркендеуінің негізгі 
тұтқасы болатын демократиялық қоғамды құратын парасатты жəне білімді 
тұлғаларды дайындауда дəстүрлі мəдениетіміздің маңызы зор екені даусыз. Озық 
жетістіктерге негізделген білім нəрімен қатар, ұлттық тəрбие құндылықтарын бой-
ына сіңірген ұрпақтар ғана ұлт тағдырын тереңінен таразылап, болашағын барын-
ша болжайтын қоғам сұраныстарына жауап беретін жəне барынша əлеуметтенген 
тұлға ретінде танылатыны анық.
Тарихи тағылымды білу, бүгінгі күннің жəне келешектің мүддесін түсіну, өкше 
басар ұрпаққа əлеуметтік, рухани мұра қалдырып отыру - адамзат əулетінің ұлы 
парызы. Сондықтан қазіргі қазақ халқының рухани жағынан қайта түлеу, өркендеу 
кезеңінде ұлттық дəстүрді қастерлеу, ұлтына, еліне, тіліне, дініне, мəдениетіне 
шынайы сүйіспеншілікпен қарайтын тұлғаны рухани-мəдени қалыптастыра 
тəрбиелеу өзегіне айналуы керек  Халықтың рухани-мəдени қалыптасуына бірден-
бір зор ықпал ететін оның өмір тəжірибесінің жиынтығы, іріктелген ұлттық 
сипатының заңдылығы. Халықтың салт-дəстүрі рухани мəдениеттің негізі. Дəстүр 
- адамзат есіндегілерді жəне əлеуметтік тарихи тəжірибелерді ұрпақтан-ұрпаққа 
жеткізуші жəне жинақтаушы құндылық. Дəстүрде бірнеше ұрпақтың мəдениеті 
мен мəдениеттілігінің көп түрлілігі жəне бірлігі жинақталған. Дəстүр қоғамдық 
өмірдің барлық саласын, тəжірибесін қамти отырып, қоғамның əр деңгейіндегі 
ақылдылықты, даналықты бейнелейді. Сонымен қатар, əрбір жаңа ұрпаққа ата-баба 
тəжірибесін олардың өздеріне де көрінбеген, білінбеген құндылықтарды ашады.
 Дəстүрлі мəдениет уақыт ағымына, заман ырқына бағынбайды. Жас ұрпақ, 
жаңа буын мəдени дəстүрлерді өзгертуді мұрат тұтпайды да, əлеуметтік ортада 
берік орныққан салт-дəстүр адамдардың санасына да уақыттан тысқарылық сезімін 
қалыптастырады. Əр ұлттың дəстүрлі мəдениеті оның тарихи дамуы барысын-
да ұстанған діни сенімдері,  дүниетанымы, мүдделері, тұрмыстық ерекшеліктері, 

223 
өзге елдермен саяси, экономикалық жəне мəдени қарым-қатынастары негіздерінде 
қалыптасып орнығады. Қазіргі заманғы əлемдік ауқымдасу процесі кезінде əр ұлттың 
өзінің дəстүрлі мəдениетін сақтай отырып, ғылыми технологиялық жаңалықтарға 
бейімдеуге, жалпы адамзаттық құндылықтармен ұштастыруға ұмтылуда [2].
Қазақтың болмысы түрлі мəдениеттің тоғысында қалыптасқан, ал қазақ 
мəдениеті рухани дамудың қалыптасқан белгілі бір бағдары, əрі деңгейі.    Қазақ 
халқының дəстүрлік ерекшелігі оның қазақи болмысында: адам болу мен ел-
жұрт болу бағдарын бірге ұстаған салтынан, ұрпақ өресін атамекенмен үйлестіре 
қараған мəдени-ұлттық дəстүрінен, халықтық салтты жоғары құндылық ретінде 
қабылдаған бағдарынан құралады жəне жаңғырады. Қазақ – өз атамекенінде, 
енді Қазақстан елінде ежелгі заманнан бері өмір сүріп, өсіп-өніп келе жатқан, 
əлеуметтік-мəдени мəртебесі жоғары тарихи халық. Халықтық болмыс қазақ 
бейнесін толықтырды. А.И. Левшин қазақтың психикалық ерекшелігін: «Қырғыздар 
қазақ туған жерін, атамекенін қатты қастерлейді. Кір жуып, кіндік кескен жерінен 
ешкім ешқайда кетпейді, елін-жерін сүюшілік олар үшін ұлттық сезімнің ең 
жоғарғы  қасиетті белгісі» [3] - деп жазуы қазақ халқының өз жерімен атамекеніне 
деген шексіз сүйіспеншілігі біздің ұлттық қасиетіміз екендігін дəлелдейді. Мұндай 
қазақ халқының ұлттық сипаттарын бейнелейтін жолдар А.И.Левшиннен басқа 
В.В.Бартольт, В.В.Радлов, Л.Н.Гумилев еңбектерінен де кездеседі. Атамекенге деген 
сүйіспеншілікке тəрбиелеудіің қайнары-тамыры тереңде жатқан дəстүрлерден ба-
сталады. Халқымыз ата-бабаларымыздың ғасырлар бойы жинақтаған дəстүрлерін, 
өмір тəжірибесін, бай рухани қазыналарын жас ұрпақты тəрбиелеуде, атамекенге 
деген сүйіспеншілік сезімдерін қалыптастыруда қолданып келеді.
«Халықтық» дəстүр мен  халықтық сана-сезімнің қалыптасуы жалпы 
пайымдаудың баяу беталысынан, бірақ салауатты əлеуметтердің бекем де, беделді 
толғаныстарынан туындайды. Көнеліктің ерекшелігі сол, халқымыз ақыл-ойын 
күнделікті тəжірибе тұрғысынан пайдаланды.  Халқымыз көшпелі жəне басқа 
қандай күйде болмасын, дүниеде өзінше топтасып, біріге ондағы жарасты болмысын 
іздеген, іріктеген. Сол өзіндік болмыстың борышын өтеуге əрқалай тырысып бақты. 
Болмысының уақыты мен кеңістігін бір нүктеге, нақты оқиғаға шоғырландырады. 
Онда адам дүниесі не үйлес, не үйлеспес көрініске айналды. Сөзден ойды, адамның 
мінез-құлқынан əдетті анықтау басталды. Сыртқы топтасу мен ішкі бірлесу əрдайым 
сабақтас бола бермегені анық. 
Мəдени тұрғыдан алсақ, халық – өз өнерін, ойын-сауығын, салауаттылығын 
сақтайтын жəне осы құндылықтарды өз болмысымен үйлестіре,  ұйымдастыра ала-
тын күш. Халық  əр түрлі кеңістік пен уақыттағы іс-əрекеттерін, мінез-құлықтарын 
ортақ идеяға немесе мүддеге бағыттауда өзін тұтас күш-қуат ретінде көрсететін 
əлеуметтік қозғалыстың жəне рухани тұтастықтың бірлестігі. Халықтық – мəдени 
өмірге бейімделудің жəне оны бейімдеудің іріктелінген, тұрақталынған деңгейі. 
Тіршілікке бейімделуде, кеңістікті игерумен уақытты меңгеруде талпыныс тала-
бына икемдеу айқындалынды. Өмірлік тəжірибеде өткен мен бүгін байланысы, 
болашаққа деген үміт үзілмеді. Бұл – халықтық ойлауға деген құштарлықтың ныша-
ны. Ол дегеніміз идеялық сабақтастықты жалғастыру жəне жаңғырту, оның өмірлік 
өрісін айқындай түсетін əрекетті дəстүрдің деңгейіне көтермелеу екенін аңғартады. 
Халықтың мəдени мұрасында өмір мəселесі жоғары қойылды, адамды 
жетілдіруге үлкен мəн берілді. Ұрпақ өмірінің бүгінгі мəн-жайын ашып беруде 
мəдени мұраның атқарар қызметі өте зор. Халық мұрасында озат идеяны, жүректен 
шыққан ілтипатты, елім-жерім деген қимыл-əрекетті қолдайтын, қарқындатуға 
ықпал ететін əдіс-тəсілдер мол. Оларды іске қосатын қажеттілік артуда.
Ұлттық-мəдени сабақтастықтың ендігі өзекті тірегі – қазақтың тұлғалануы мен 
əлеуметтену дəрежесін тануы, саяси-əлеуметтік жəне этномəдени белсенділікте 

224
 
ʊɧʇɸʒɸ-ʂʞɮɯʃɸ ʂʌʇɧ ɳʞʃɯ ɶɧʂɧʃɧʍɸ ʂʞɮɯʃɸɯʊ
өзін танытуы. Бұл сарын мен ағымда қазақ өзін мəдениеттің субъектісі ретінде 
сезінеді. Елдің даму тарихы халықтық мұраның түрлері мен мəн-мағынасын бай-
ытты. Халықтық мұраның тарихи кезеңдері де, рухани түп-тамырлары да терең 
жəне əрқалай. Төлтума – халық болмысының өзіндік арнасы, айғағы жəне айна-
сы. Төлтума ұрпақ өміріне елдік сана-сезім деңгейіндегі сындарлы көзқарасты 
қалыптастырады. Оның тақырыбында табиғат, əлем, адам, төрт түлік мал, тəлім-
тəрбие, тарихи баламалау, халықтың өмір сүру рəсім-салты, ойын-сауық, ою-өрнек 
мəселелері мəдениеттің көріністері ретінде араласып келіп отырады. 
Адам халықтық таным арқылы армандау мен қиялдауды үйренді, адалдыққа 
ұмтылды, мінезін ірілей түсті. Елге біртіндеп қамқорлық оралды. Бірлігін сақтаған ел 
жауынгер, батыр, намысқой келді. Бітімімен шираған, жауынгерлігімен шыныққан 
елге күш-қайрат оралды. Ел жайын жақсы ұққандар көптің қамын жоғары қойды. 
Халық даналығы «атаның баласы болма, адамның баласы бол» - дей отырып, нағыз 
халықтың қамын жеген ер азаматтарды тəрбиеледі. Гуманистік арнадағы талпыны-
стар қазақтың тұлғалық жəне халықтық сипатын жетекші, субъективті күш ретінде 
қалыптастыру рəсімін жандандырды, осы бағыттағы тəлім-тəрбие мен оқу-білімге 
кең мүмкіндік  ашуға ұйытқылық етті.  Олардың тұрақты дəстүрлері мен жасам-
паз қуатын өзара келістіруге жəне келбеттеуге ерекше мəн берді. Дүниетанымдағы 
бағдар халықтық болмыстағы гуманитарлық дəстүр мен мəдени жаңашылдықты 
жақындату мүмкіндігін кеңейтті. 
Халықтық дүниетанымда мақсат-міндет айқын жəне мекем болса да, оларды 
жүзеге асырудың жолы түзу, мүмкіндігі зор, түсінігі жеткілікті бола бермеді. Кең 
байтақ өңірдегі тарихи қысымдар, адамдық адасулар, халықтық дүниетанымның 
алуан түрлі алғашқы сатылары көне, архаикалық түсінікті сақтай отырып, əрқалай 
таратты, тұрмыс қажетіне жаратты. Содан қазақ болмысын ақтайтын, əлпештейтін, 
əлдендіретін халықтың тарихи-көркемдік санасы бірден қалыптаса қоймады.
Халықтық сананың танымдық жəне гуманистік деңгейлері өмір талабы-
на үйлесе бермеуінің тағы бір себебі бар. Ол халықтық дүниетанымның алғашқы 
танымдық кезеңдеріне байланысты. Оған мифологиялық-əпсаналық сана, көркемдік 
сана, сондай-ақ астрологиялық болжам сияқты дүниетанымның жалпы да жалаң 
түрлері жатады.  Халықтың тарихы мен тағдырында қауымдастық сананың бұл 
түрлері мен олардың функциялары бір-біріне араласып, бір-бірімен алмасып жат-
ты. Халық адамды іс-əрекетте, ой саптауында, өмірлік тəжірибесінде қарастырады, 
оқиғаға араласу барысында өз олқылығын, əлсіздігін жеңе білгендердің бейнесін 
жасады. Халық өз өкілінің тілегін қажетті заттармен тежеп қоймай, оны  адамдық 
құрметпен жаңғыртады. Адамдық құрмет – жеңіс,  өмірге ең қажетті нəрселерге, 
байлыққа, сауық-сайран мен сый-құрметке ие боларлық ұмтылыс. 
Қазақ қауымдастығы тарих сыны мен тұрмыс тəлкегінде өзін де, өмірді де 
ерекше түсінетін, қабылдайтын, білетін тұлғаларды тəрбиеледі, тұлғалар өзіміз де-
ген топтарды демеді. Өрісте қиялшыл, қырда қырағы, жолда төзімді болған қауым 
қимыл-əрекетін бірлесе, ақылдаса істеді, көшіп-қонуда ұсақ-түйекті ақылға салып 
еңбектенді. Қауымдасқанда қауышқандар ісіне ғана емес, серіктесіне адал болды. 
Бірлестіктің, татулықтың қажеттілігін мойындап қана қоймау, оның мəселелерін 
ойланып-толғанып шешуді дағдыға айналдырып бақты.
Содан қазақ даласында өркениеттің өзіндік сипаты мен деңгейі өріс алды, 
өзгелерден өзіндік үлесін еншіледі, өз еншісін иемденді. Ұйымшыл құдірет пен 
қуатқа бөленді, өзіндік жəне ортадағы кеңістікті кеңейітті. Ашық кеңістікте өзін еркін 
ұстағандар өмірдің жаңа салмағы мен жауапкершілігін жоғары деңгейде сезінді, 
сезініп қана қоймай, жаңа рөлдің мəн-жайын түсіне бастады. Өзгенің қателерін, 

225 
жаңа қабілеттен туындайтын қабілетті өз  пайдасына жаратуды үйренді. Сонымен 
жаңа болмыс пен тың талпыныс өткен тəжірибеден ғана емес, бүгінгі сұраныстан 
да, болашақ мұраттан да туындай түсті. Болмыстың байлауына жарарлық өріс те, 
өлшем де көбейді.
А. Сейдімбек былай дейді: «Ауыз əдебиетінде қазақ халқының рухани əлемін 
барша жазықтығы мен тереңдігін айқын көрсетілген»; халықтың тарихи-əлеуметтік 
жəне мəдени-рухани болмысын реттейтін əрекетшіл міндет пен қасиет алдымен 
ауызға алынады. «Халқымыздың ақыл-ой қабілеті мен адамгершілік парасаты, өмір 
салты мен тарихи ғұмыр шежірелері барша бітім-болмысымен көрініс табады... 
Ауыз əдебиеті халықтың тарихи жады, өмірдің парқы мен нарқын орнықтырушы, 
еңбек пен əрекетке жұмылдырушы, салт-дəстүрін қалыптастырушы, адамгершілік 
биік парасатқа тəрбиелеуші болды» [4].
Қазақтың тарихи көші біртекті, бір бағыттағы қозғалыс ғана емес. Оның 
бұралаң, соқпақты жəне  соқпақсыз, дұрыс жəне бұрыс жақтары жетіп жатыр. Де-
секте біздің халқымызға кеңдік пен кемелдік жақындау. Ол қазақтың болашағына 
көз тастап, көңілді тізгінде  ұстады. Халқымыздың табанды тарихымен бірге қазақ 
əдебиеті өзінің өршіл рухын, өнегелі, тағылымлық-тəрбиелік мазмұны бар сипатын 
мейлінше сақтап қалды. Қазақтың көне заманнан қорланып, сұрыптала жинақталған 
көл-көсір фольклоры бар. Ерлік пен елдік, тұтастықпен ынтымақтық, адалдық пен 
мейірімділікке жету идеялары халық ауыз əдебиетінің негізгі арқауы болды.
Қазақтың дəстүрлі мəдениетінің негізін құраған фольклорді  көп жанрлы 
көркем шығарманың үндес түрлерінің жиынтығын құрайды. Ауыз əдебиетінің 
төлтумасының үлгісі, үзіндісі, үйлестігі, біржағы бабалар сөзі ретінде, біржағы 
халықтық таным ретінде үстемелей түседі. Осы тұрғыдан қазақ фольклорының 
ерекшелігі неде? Фольклордың дамуынан, біріншіден, қазақ сөз өнерін қасиет 
тұтқан ел, екіншіден, əдет-ғұрпы мен салт-дəстүрі жетілген əлеуетті де бақуатты 
халық, үшіншіден, қазақ тілінің қуатты, құнарлы, құдіретті екенін аңғарамыз. 
Халық қазынасын əрлендіре түсу үшін халық мұрасының ежелден жəне кең 
таралған түрі – ауыз əдебиетін қазақ халқы мəдениетінің құрамдас бөлшегі ретінде 
зерттеу мен жүйелеудің маңызы артуда;  халықтың əдеби мұрасының мəртебесін 
жаңа биікке көтеру үшін оған деген философиялық-əдістемелік міндеттерді 
айқындауымыз шарт; дəстүрлі мəдениетіміз бен  мəдениеттанудың құрамы 
жəне құралы ретіндегі қызметін жіті көрсету олардың халықтық қызметі мен 
философиялық-дүниетанымдық дəрежесін толығырақ айқындаудың маңызы арту-
да; осы бағыттарда орын алып отырған кемшіліктердің өрісін тарылтып, оларды 
түбегейлі, ірі мақсаттарға жұмылдыратын тəсілдермен толықтыру.
Қазақ халқы мұрасына жүйелі түсінік пен көзқарас болмай, ізденіс пен 
жүрісіміздің жаңыла беретіні анық. Халық мұрасының тарихын білмей, халық 
даналығына терең бойлай алмай, өмірлік тəжірибесін меңгермей, болашағымызды  
бағдарлап,  нық қадам  жасай алмаймыз.  
Егемендіктің таңы атқан бүгінгі заманда жағдай мүлдем өзгерді. Қазақстандық 
қоғамдық ғылымдардың қай саласы болса да ең бастысы - əлемдік өркениетпен 
қатар дамыған ұлттық дүниетанымның əлемге əйгілі болып, ол туралы ғылыми 
тұжырымдардың нақты мəдени-философиялық қағидаларға айналуын, сондай-
ақ қазақ халқының мəдени болмысының əлемдік мəдениетпен ұштасып, біте 
қайнасып жақындығын жəне оның мыңдаған жылдарға созылған рухани өзегінің көп 
өзгерістерге ұшырамай, қасіретті зар замандардың сынынан мүдірмей өткендігін 
көрсетуге ұмтылуда. Елбасымыз «Сындарлы 10 жыл» еңбегінде: «Əрбір мəдениет, 
этнос, əрбір өркениет қаншалықты артта қалғанымен, өзін өзгелермен теңестіруге, 
өзіндік орнын айқындауға хақылы. Қазақ халқы өзіміздің бай мəдениетімізге, 
адамгершілік ресурстық мүмкіндіктерімізге табан тіреуіміз қажет. Мəдени мұраның 

226
 

жүктеу/скачать 4,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: