Сборник научных трудов г. Кокшетау, 2015

86 
щенной проблеме адаптации к учебе в военных учебных заведениях. 
Прежде  всего  необходимо  рассмотреть  понятие  «адаптация».  Данный  термин  по-
явился  в  биологии,  в  узком  смысле  «адаптация  -  приспособление  организмов  к  изменяю-
щимся условиям существования» [1, с. 196]. 
Более полно, на наш взгляд, раскрывает данное понятие А.И. Воложин: «Адаптация - 
это составная часть приспособительных реакций системы на изменение условий среды су-
ществования,  выражающаяся  в  том,  что  система,  реагируя  на  изменения,  перестраивает 
свои  структурные  связи  для  сохранения  функций,  обеспечивающих  ее  существование  как 
целого» [2, с. 53]. 
Самым трудным для курсантов является первый курс, так как он связан с вхождени-
ем в другую среду, то есть с адаптацией к обучению. Меняется прежняя структура поведе-
ния, появляются новые привычки. 
Противоречие между объемом и сложностью учебного материала и отсутствие жела-
ния и способностей обучаться в вузе являются отличительными чертами курсантов первого 
курса.  Курсантам  нужно  не  только  учиться  слушать  и  записывать  лекции,  но  и  самостоя-
тельно  изучать  и  конспектировать  литературу,  готовиться  к  практическим  и  семинарским 
занятиям. На первый план выходят такие качества, как самостоятельность, ответственность, 
умение грамотно распределять время, желание учиться. 
Очень  важно  понимать  разницу  между  обучением  в  гражданском  и  военном  вузе. 
Учеба в военном вузе имеет следующие особенности: 
1.
 
Специфичность знаний, навыков, умений и качеств, которые необходимо сформи-
ровать у воинов, обусловлена их нацеленностью на предотвращение агрессии и при необхо-
димости подавление, уничтожение противника [3, с. 141]. 
2.
 
Изучение военного дела для военнослужащих - служебная обязанность [4, с. 142]. 
В основе военного дела лежат знание воинских уставов, занятия по дисциплинам, включен-
ным в оперативно-боевую подготовку (тактика, военная топография и т.д.). 
3.
 
Обучение  военнослужащих  проводится  неотрывно  от  выполнения  служебных 
обязанностей, в условиях постоянной боевой готовности [5, с. 142]. Очень часто у курсан-
тов происходит неразрывная цепочка смены деятельности: учебные занятия - заступление в 
наряд - несение наряда - смена наряда - учебные занятия, что оставляет им мало времени на 
подготовку к занятиям. 
4.
 
Одновременно  используются  индивидуальные  и  коллективные  формы  обучения 
[6, с. 142]. 
5.
 
Подготовка  военнослужащих  имеет  ярко  выраженную  практическую  направлен-
ность [7, с. 142]. В связи с этим учебный отдел планирует для курсантов выезды на полевые 
учебные центры. 
6.
 
Овладение воинским мастерством проводится с использованием реальной боевой 
техники  и  вооружения  [8,  с.  142].  Это  вызывает  у  курсантов  большие  психологические  и 
физические трудности. 
7.
 
Процесс  обучения  осуществляется  в  рамках уставной  организации, направляется 
командиром-единоначальником,  детально  и  жестко  регламентируется  требованиями  руко-
водящих документов, которые определяют принципиальный подход к содержанию, органи-
зации и методике воинского обучения и воспитания [9, с. 142]. 
Большое  влияние  на  обучение  и  воспитание  курсантов  оказывает  уставная  сторона 
службы.  Такие  ритуалы,  как  обязательное  ежедневное  построение,  поднятие  флага  части, 
ношение военной формы, поднимают настроение курсантов и способствуют развитию чув-
ства патриотичности. 
Вышеназванные  особенности  обучения  вызывают  у  курсанта  кризис,  связанный  с 
трудностью  перестраивания  к  новым  требованиям  без  посторонней  помощи.  У  курсантов 
появляется  чувство  тревожности,  неуверенности  в  своих  силах,  сомнение  в  правильности 
выбора  профессии.  Как  показывают  наблюдения,  именно  на  первом  курсе  отчисляется 
большее число курсантов. Возникновение кризисной ситуации связано с процессом адапта-
ции. 

87 
Выделим несколько этапов адаптации относительно условий военной службы. 
1.
 
Подготовительный. На данном этапе курсанту присуще состояние неопределенно-
сти, учащихся в военном вузе часто посещает чувство страха от того, что он не знает, что 
его ожидает. Этот этап сопровождается изменением жизненных стереотипов, формировани-
ем нового взгляда на учебу и взаимоотношения с окружающими. 
2.
 
Этап  стартового  психического  напряжения,  который  можно  считать  запуском 
процесса адаптации. Идет внутренняя мобилизация ресурсов человека с последующим ис-
пользованием их в целях организации нового уровня психической деятельности в изменен-
ных условиях существования 
3.
 
Этап острых психических реакций входа. Здесь курсант ощущает на себе влияние 
новых  условий  существования:  как  географических  (возможное  изменение  климата  места 
проживания),  так  и  социальных  (курсант  имеет  круг  общения,  ограниченный  военным 
учебным заведением). 
4.
 
Этап острых психических реакций выхода. На данном этапе у курсанта происхо-
дит замена старых стереотипов поведения на новые, выработанные с учетом новых условий 
существования. 
Как  отмечают  психологи,  длительность  процесса  адаптации  индивидуальна  и  зани-
мает от двух-трех месяцев до года. Тем не менее это достаточный срок, чтобы командиры, 
воспитатели и преподаватели могли помочь курсанту ускорить и облегчить этапы пережи-
вания адаптации. 
Для определения адаптивных возможностей обучаемых разработано много методик. 
Среди курсантов первого курса Военного института в конце первого семестра обучения бы-
ло  проведено  исследование,  направленное  на  изучение  особенностей  социально-
психологической  адаптации  к  обучению  военном  вузе.  Исследование  проводилось  с  ис-
пользованием многоуровневого личностного опросника «Адаптация» (МЛО-АМ), разрабо-
танного  А.Г.  Маклаковым  и  С.В.  Чермяниным.  Данный  опросник  позволяет  определить 
степень развития адаптивных возможностей опрашиваемого. 
В результате тестирования в отношении отвечающего можно сделать вывод «годен» 
-  «не  годен»  или  же  дать  подробную  личностную  характеристику,  оценив  поведенческую 
регуляцию, коммуникативные качества и моральную нормативность. 
В опросе приняли  участие курсанты трех взводов роты в  составе 80 человек в воз-
расте 18-19 лет. Всем им был предложен опросник, состоящий из 165 вопросов, связанных с 
самочувствием,  поведением  и  характером  опрашиваемого,  на  которые  необходимо  было 
дать ответ «да» или «нет». При совпадении ответа с ключом опрашиваемому начисляется 1 
балл. 
Опросник  имеет  следующие  шкалы:  «достоверность»  (Д);  «нервно-психическая 
устойчивость»  (НПУ);  «коммуникативный  потенциал»  (КП);  «моральная  нормативность» 
(МН); «адаптивные способности» (АС). 
Обработка  результатов  позволяет  распределить  опрашиваемых  на  группы  соответ-
ственно трем уровням адаптивных способностей: группа высокой и нормальной адаптации; 
группа удовлетворительной адаптации и группа низкой адаптации [10, с. 549-558]. 
Проанализировав результаты, мы выявили, что 75 курсантов (96% от общего числа 
опрашиваемых)  успешно  прошли  этап  адаптации  и  относятся  к  группам  с  высокой,  нор-
мальной и удовлетворительной адаптацией. Только у 4% опрашиваемых процесс адаптации 
еще  не  завершился,  и  они  нуждаются  в  помощи  со  стороны  командиров,  воспитателей  и 
преподавателей. 
Большой  процент  адаптированных  курсантов  во  многом  определяется  профессио-
нальным психологическим отбором, который будущие первокурсники проходят задолго до 
поступления. 89% курсантов, вошедшие в группу с высокой и нормальной адаптацией, лег-
ко адаптируются к новым условиям, достаточно быстро определяют стратегию поведения, 
коммуникабельны, большинство из них неконфликтны, эмоционально устойчивы. 
Группу с удовлетворительной адаптацией составили 7% респондентов, которые пока 
зависят от условий среды, в которой находятся. Они общительны, но круг их общения неве-

88 
лик. 
Курсантам,  попавшим  в  группу  с  низкой  адаптацией,  требуется  индивидуальный 
подход и постоянное наблюдение, у них могут случаться срывы, могут быть замечены слу-
чаи проявления агрессии и конфликтность. 
С целью выявления трудностей, возникших в процессе адаптации курсантов к учебе 
в военном вузе, данной выборке была предложена анкета, состоящая из 15 вопросов, оцени-
вающих организацию учебного процесса, условий быта и нового коллектива. Проведенный 
анализ показал, что 69 курсантов поступили в военное учебное заведение сразу после окон-
чания школы, 6 человек прошли службу по призыву, 8 человек старше своих одногруппни-
ков. Определяя мотив поступления, 91% респондентов отметили желание стать офицером, 
5% выбрали вуз в связи с его престижностью и 4% решили совместить получение высшего 
образование с возможностью не прохождения службы по призыву. 
Из  трудностей,  возникших при  прохождении  процесса  адаптации  к  условиям  воен-
ного  вуза,  большинством  отмечены  условия  учебы  с  обязательной  самоподготовкой;  сов-
мещение  учебы и службы; содержание и специфичность преподаваемых дисциплин;  регу-
лярные построения и занятия строевой подготовкой. 
Наблюдения показали, что самый сложный период обучения в военном вузе - первый 
курс. Именно на первом курсе происходит становление самостоятельной личности, опреде-
ляются  жизненные  ценности  и  ориентиры.  Большую  роль  при  таком  становлении  играет 
адаптация курсанта к обучению в военном вузе, ведь от того, как легко и быстро пройдет 
этот  период,  зависят  психологическое  состояние  курсанта,  его  успеваемость  и  будущая 
профессиональная деятельность. Первоочередная задача командиров, воспитателей и педа-
гогов  состоит  в  том,  чтобы  постараться  помочь  курсантам  успешно  пройти  обязательный 
период адаптации. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Бенедиктов Б.А., Бенедиктов С.Б. Психология обучения и воспитания в высшей школе. 
Минск, 1983. 224 с. 
2.
 
Воложин А.И., Субботин Ю.К. Адаптация и компенсация  - универсальный биологиче-
ский механизм приспособления : учеб. для студентов мед. вузов. М., 1987. 176 с. 
3.
 
Военная педагогика : учеб. для вузов / под ред. О.Ю. Ефремова. СПб., 2014. 640 с. (Се-
рия «Учебник для военных вузов»). 
4.
 
Там же. С. 142. 
5.
 
Там же. 
6.
 
Там же. 
7.
 
Там же. 
8.
 
Там же.  
9.
 
Там же. 
10.
 
Практическая психодиагностика. Методики и тесты : учеб. пособие / ред.-сост.д.Я. Рай-
городский. Самара, 2001. 672 с. 
 
 
Сагындыкова Г.М. - Абай Мырзахметов атындағы  
Көкшетау университетінің магистистранты 
 
ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ІС-ӘРЕКЕТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҰЛҒАСЫ 
 
Педагогикалық  іс-әрекеттің  ең  маңызды  жағы  –  іс-әрекетте  педагогтың  өзін-өзі 
жетілдіру мен оқытуға бағытталған білімділігі, тәртіптілігі, дамытушылық қабілеті. 
Кәсіби  іс-әрекет  арнайы  білімді  талап  етеді,  яғни,  сол  кәсіпке  байланысты  қажетті 
арнайы білім, білік, дағдылар жүйесін меңгеру. 
Кәсіби  педагогикалық  іс-әрекетпен  шұғылданатын  адамды:  тәрбиеші,  мұғалім, 
оқытушы, педагог деп атайды. Бұл оқу, тәрбие беру мекемелеріне байланысты: тәрбиеші – 

89 
бала бақшада; мұғалім – мектепте; оқытушы  – лицей, колледж, жоғары оқу орындарында. 
Педагог – осы түсініктерге жақын, «туыс» ұғым. 
Кәсіби  іс-әрекеттің  бір  түрі  -  педагогикалық  іс-әрекет,  оның  мазмұны  оқыту, 
тәрбиелеу,  білім  беру,  дамыту.  «Кәсіби  іс-әрекет»  ұғымының  ауқымы  «педагогикалық  іс-
әрекет»  ұғымынан  гөрі  кеңірек,  өйткені,  мұғалімнің  кәсіби  іс-әрекеті  осы  проблеманы 
зерттеген  мамандардың  пікірінше:  оқыту,  тәрбиелеу,  дамыту,  әлеуметтік-мәдени, 
психотерапевтік, қатысымдық және т.с.с. функционалдық элементтерден тұрады. 
Педагогикалық  іс-әрекет  аясында  мұғалім  оқушымен  қарым-қатынас  үрдісінде 
ғылымды байланыстырушы рөлін атқарады. Ендеше мұғалім білім мазмұнын бере отырып, 
ұжымдық  субъектілердің  іс-әрекетін  жеке  субъектілердің  жеке  іс-әрекетіне  айналдыру 
процесін ұйымдастырады, сөйтіп жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз етеді. 
Сонымен,  педагогикалық  іс-әрекет  –  педагогтың  білім  мазмұны  мен  оқушылардың 
іс-әрекетін ұйымдастырудағы белсенділігі, ол адамның жеке тұлға ретінде қалыптасуы мен 
дамуын қамтамасыз етеді. 
Педагогикалық 
іс-әрекетті 
зерттеушілер 
оның 
құрылымында 
мынадай 
функционалдық элементтері бар жүйе ретінде қарастырады. Олар: 
1)
 
педагогикалық  өзара  іс-қимыл  субьектісі  мен  обьектісі,  олармен  бірге  іс-әрекеті, 
оқыту мақсаты және қатынас жасау құралдары; 
2)
 
оқушы  мен  мұғалім,  оқыту  мен  тәрбиелеудің  мақсаты,  мазмұны,  процесі  және 
ұйымдастыру түрлері; 
3)
 
педагогикалық  ықпалдың  мақсаттары  субьекті  мен  обьектіні,  мазмұны  мен 
құралдары, нәтижелері. 
Педагогикалық  іс-әрекет  кәсіби,  кәсіби  емес  те  бола  алады  екендігін  түсіндіруге 
талпыныс жасадық. Кәсіби емес іс-әрекет отбасында ата-ананың баланы тәрбиелеуі болып 
табылады. 
Кәсіби педагогикалық іс-әрекеттің негізгі белгілері: 
1
 
онымен міндетті білім, дағдыны меңгерген арнайы адам шұғылданады; 
2
 
оны жүзеге асыру үшін белгілі формалары болады: сабақ, «сынып»; 
3
 
бұл  іс-әрекет  белгілі  бір  мақсатты  көздейді:  баланы  белгілі  бір  нәрсеге  үйрету; 
белгілі бір білімдер жүйесін беру; белгілі бір білік, дағды қалыптастыру, білім алуда кеткен 
ақаулардың  орнын  толтыру;  адам  етіп  шығару;  қабілеттерін,  қызығушылықтарын,  ойлау, 
елестету, т.б. дамыту; 
4
 
оқыту, білім беру, тәрбиелеудің мазмұнын анықтау; 
5
 
баланың педагогпен «ерекше» қарым-қатынасы (іскер, ресми, регламенттік, т.б.); 
6
 
педагогикалық  іс-әрекеттің  нәтижелерін  тексеру,  яғни,  мұғалім  үйреткен  білім 
мен біліктердің қорытындысы; 
7
 
нағыз  педагог  регламенттік  іс-әрекетпен  ғана  шектелмейді  –  ол,  өзінің  оқушыға 
әсер етуде барлық мүмкіншілігін пайдаланады: дәстүрлі емес әңгімелер, сенімді әңгімелесу; 
баланы ойландырып жүрген мәселелерді талқылау, кеңес беру, көмектесу. 
Іскерлік – белгілі бір әрекетті саналы түрде орындау, білімді тәжірибеде қолдана білу 
қабілеті.  Ойлау  әрекетінің  қатысу  дәрежесіне  байланысты  іскерліктің  екі  түрлі:  ақыл-ой 
және практикалық тобы белгілі, ал сипаты бойынша – жалпы оқу, еңбек, көркем, спорттық 
ойын және т.с.с. болып жіктеледі. 
Дағды  дегеніміз  –  ол  автоматтық  іс-қимыл,  олай  болса,  музыкалық  педагогикада 
орындаушылықтың  орны,  орындаушылықтың  түрі  –  қимыл  іс-әрекеті  жағынан  біз  оны 
біліктілікке  жатқызамыз.  Бірақ  бұл  айтып  жатқанымыз  дағдыны  жоққа  шығару  емес, 
дағдының да атқаратын үлкен маңызы бар. 
Кәсіби  білім  арқылы  оның  шығармашылық  қабілеті  де  дамиды.  Ол  үшін  болашақ 
мұғалім мәдениетінің негізі педагогикалық шеберліктің қалыптасуы. 
Педагогикалық  шеберлік  дегеніміз-болашақ  мұғалім  тұлғасының  жеке  дара, 
психологиялық, интеллектуалды күштері мен қабілеттерінің өзін-өзі іс жүзінде көрсетуінің 
процесі. Шығармашылық шеберлік ізденіс процесі арқылы жүзеге асырылады. 
 

90 
Ал,  кәсіби  шеберлік–мамандығы  және  өзін-өзі  ұйымдастыру  шеберлігін 
қалыптастыратын тұлғаның қасиеттерінің жиынтығы. 
Педагогикалық шеберліктің құрылымы: 
 
гуманитарлық бағыттылығы: қызығушылықтар, құндылықтар, идеялар; 
 
кәсіби білімдері; 
 
педагогикалық  қабілет:  коммуникативтілік,  перцептивті  қабілеттер,  динамизм, 
эмоционалды тұрақтылық, креативтілік; 
 
педагогикалық техника: өзін-өзі бағдарлау. 
Педагогикалық  міндеттерді  шешуде  қарым-қатынас  жасай  алу  (дидактикалық 
біліктілік, ұйымдастырушылық қабілет, контактілі қарым-қатынас жасау зор роль атқарады. 
Педагогикалық  қарым-қатынас  педагогикалық  кәсіби  мәдениетті  қалыптастырады.  Ал, 
педагогикалық шеберлік – педагог тұлғасынының іс-әрекет барысында дами бастайды. 
Кәсіби-педагогикалық  мәдениеттің  құрылымы  төмендегідей  негізгі  үш  топқа 
бөлінеді: 
1.
 
Аксиологиялық компонент: 
–
 
адами құндылық қасиеттердің жиынтығы. Олар объективті (тарихи тұрғыда қалы-
птасқан). Бірақ адамның оларды игеру барысында олар субьектке айналады 
–
 
әлеуметтік  кәсіби  құндылықтар.  (нормалардың,  ережелнрдің  идеялардың 
жиынтығы) 
–
 
Жеке кәсіби мақсаттар, міндетте, маманның дүниетанымдық көзқарасы 
2.
 
Технологиялық компонент: 
 
кәсіби іс-әрекеттің технологиясы. Кәсіби іс-әрекеттің түтас жүйеде жүзеге асуы. 
3.
 
Жеке шығармашылық компонент: 
 
маманның  психологиялық  саланы  меңгеруі.  Бұнда  тұлғаның  кәсіби  түрде  ойлау 
қабілеттілігімен  анықталады:  жоғары  белсенділік,  жауапкершілік,  ұйымдастырушылық 
қабілет,  өзінің  мінез  құлқын  бағалау.  Сондай  ақ  болашақ  маманның  шығармашылық 
ерекшелігі айқындалады. 
Н.В.  Кузьминаның  зерттеуі  бойынша  педагогикалық  іс-әрекеттің  компоненттері. 
Педагогикалық  қабілеттің  даму  деңгейіне  қарай  Н.В.  Кузьмина  педагогтардың  мынадай 
біліктілігін  ұсынады:  данышпан,  дарынды,  әр  түрлі  дәрежедегі  қабілет:  өте  қабілетті 
(педагогикалық міндеттерді шешуді қамтамасыз етудің жүйесін өз бетімен жасаған) және аз 
қабілетті (оқушылармен қарым-қатынас жүйесінде сезімтал емес). 
Педагогикалық қабілеттің жоғары деңгейіне арнайы қабілет (пән бойынша, мысалы, 
математикалық қабілет) жатады, ол да педагогикалық мақсатқа жетуге ықпал етеді. Кәсіби 
мұғалімнің  академиялық  білім  беру,  тәрбиелеу,  дамыту  қабілеті  болуы  тиіс.  Академиялық 
қабілет  және  білім,  білімділік  нєтижесі  -  педагогикалыќ  іс-әрекеттің  міндетті  компоненті 
жєне  шарты.  Педагогикалық  қабілеттің  бұл  екі  түрінсіз  педагогикалық  іс-әрекетті  жүзеге 
асыру мүмкін емес. 
Н.В. 
Кузьмина 
педагогикалық 
іс-әрекеттің 
бес 
компоненттен 
тұратын 
функционалдық моделін ұсынды: 
1)
 
гностикалық, педагогикалыќ жүйені қолдаудың заңдары мен механизмдері туралы 
жаңа білім алу мен білімдік қор жинау міндетін шешедқ 
2)
 
жобалаушылық,  бұл  –  оқытылып  отырған  курс  мақсаты  мен  ол  мақсатқа  жету 
жолдарын жобалаумен байланысты; 
3)
 
конструктивтік  (сындарлы)  компонент,  бұған  курс  мазмұны,  сабақты  өткізу  түрі 
мен әдістерінің композициясын түзу мен таңдау жөніндегі іс-әрекеттер енеді; 
4)
 
ұйымдастырушылық бойынша жоспарланғанды жүзеге асыру міндеттері шешеді; 
5)
 
коммуникативтік  компонент,  бұған  педагогикалық  процесс  субъектілерінің 
арасында  педагогикалық  мақсатқа  сай  өзара  қатынас  орнатумен  байланысты  іс-әрекеттер 
енеді. 
Маманның  педагогикалық-психологиялық  іс-әрекеті  жоғарыда  баяндалғандай, 
жекелеген  іс-әрекет  жиынтығы,  нақтырақ  айтсақ:  әртүрлі  әдебиетті,  бағдарламаларды, 
оқулықтарды,  оқу-әдістемелік  кешендерді  және  тағы  да  басқа  оқыту  құралдарын  талдау, 

91 
соның негізінде оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, қажетті оқу материалын 
іріктеп таңдау және оларды құрастыру болып табылады. 
А.И.  Шербаковтың  зерттеуі  бойынша  педагогикалық  процесті  жүзеге  асыру 
сатысындағы  педагогикалық  іс-әрекетің  компоненттері.  Мұғалімнің  педагогикалық  іс-
әрекеті кәсіби іс-әрекеттің негізгі субъектісі болып табылады. Мұғалім оќушыларды оқыту 
сапасына,  олардың  білім  және  тәрбие  деңгейіне  жауапты  екендігі  белгілі.  Мұғалімнің 
жұмысы,  оның  жеке  тұлғасының  негізгі  сапаларының  кәсіби  іс-әрекетінің  сипатына  сай 
келген жағдайда ғана табысты болады. 
А.Н.  Щербаков  мұғалімнің  іс-әрекеті  жөнінде:  «Кеңес  мұғалімінің  іс-әрекеті,  ол 
қандай  түрде  болмасын,  өзінің  психологиялық  мазмұны  жағынан  адамнан  жоғары 
идеялылықты,  айқын  кәсіби  бағыттылықты,  тиянақты  білім  мен  орнықты  ықыласты, 
балалықтың  заңдарын,  оқыту  мен  тәрбиелеудің  теориясы  мен  практикасын  білуді  талап 
ететін күрделі еңбек» дейді. Осы сапалардың барлығы бірігіп біртұтас құрылым міндеттерін 
атқарады да, мұғалімнің тұлғасын сипаттайды. 
«Мұғалім»  мен  «педагог»  туралы  түсінік  педагогикалық  қызмет  атқаратын 
мамандарға  арналған  синоним  ретінде  қолданады.  Мұғалім  деп  негізінде  мектептегі 
педагогтарды  айтады.  Педагог  деп  жалпылама  айтылады.  Педагогтың  әлеуметтік 
статусының 2 түрі бар: 
1)
 
мамандар, яғни арнайы даярлығы барлар; 
2)
 
басқа мамандықтардағы, бірақ тәрбиеші, оқытушы қызметін атқарып жүргендер. 
Бұларды педагогикалық қызметкерлер деп айтуға бола ма? Неге болмайды, егер де, 
оның тәжірибесі мен білімі жеткілікті болса. 
Педагогикалық  қызмет  оқушы  мен  тәрбиеленушінің  дамуына  жұмыс  істейтін 
мақсатты, арнайы ұйымдасқан педагогикалық бірлестігінен туындайды. 
Мамандық қызметінің түрлері: оқыту, тәрбиелеу, дамыту, біліктілігін арттыру болып 
табылады. 
Мұғалім  тұлғасының  даму  мүмкіндігін  педагогикалық  қызметтің  гуманистігі  деп 
атайды. Мамандыққа ықпал ететін негізгі шаралар: 
 
мамандық іс-әрекетінің мазмұны мен тұлғаның өзін-өзі көрсетуі; 
 
нәтижесін анықтайтын қоғамдық мәні; 
 
мамандықтың  әлеуметтік  орнында  тұлғаның  еңбектегі  қызметінің  қоғамдық 
бағасының анықталуы; 
 
еңбектің тәртібі мен жағдайы. 
«Әрдайым  оқытып,  тәрбиелейтін  мамандар  ма?  Дүниеге  келген  күннен  бастап 
тәрбиелейтін кім?» деген сұрақтарға жауап іздеп көрейік. 
Мұғалімнің педагогикалық қызметінің түрлері: 
 
диагностикалық  қызметі  оқушыларды  зерттеп  білумен  және  олардың  даму, 
тәрбиелілік деңгейін белгілеумен, анықтаумен байланысты; 
 
бағдар  беру  –  болжам  жасау  қызметі  -  мұғалімнің  тәрбие  қызметінің  бағытын 
және тәрбие жұмысының әрбір кезеңінде нақты мақсаттар мен міндеттерді анықтап, оның 
нәтижелеріне  болжам  жасай  білуімен  тұжырымдалады,  яғни,  мұғалім  неге  нақты  қол 
жеткізгісі келеді, оқушыны қалыптастыру мен дамытуға ол қандай қадам басуды қалайды; 
 
жобалау қызметі - бағдар беру-болжам жасау қызметінен туындайды; 
 
ұйымдастырушылық  қызметі  -  оқушыларды  белгіленген  тәрбие  жұмысына 
жұмылдырумен байланысты; 
 
ақпараттық-түсіндірме  қызметі,  педагог  –  ғылыми,  дүниетанымдық  және 
адамгершілік-эстетикалық ақпараттың аса маңызды көзі болатын мұғалім қызметі; 
 
ұжымды  ынталандыру  қызметі  –  мұғалімнің  жеке  басының  адамгершілік  жақсы 
қасиеттерімен  және  оқушыларға  ықпал  ете  білумен,  оның  қарым-қатынас  жасау, 
демократиялық  байланыстар  орнату,  іс-қимылға  жетелеу  шеберлігімен  байланысты 
қырларын  қозғайды.  Бұл  қызмет  балаларға  сүйіспеншілік  таныта  білуді,  нағыз  ізгілікті 
қамтиды; 
 

92 
 
талдама-бағалау  қызметі  –  мұғалімге  оқыту  мен  тәрбиелеу  барысына  талдау 
жасауға,  олардан  жағымды  жақтары  мен  кемшіліктерді  анықтауға  мүмкіндік  береді.  Ол 
сондай-ақ, мұғалімге өзінің жұмысында жанды байланыс орнатуѓа мүмкіндік береді; 
 
мұғалімнің  зерттеушілік-шыѓармашылық  қызметі:  педагогикалық  теорияны 
қолдану  мұғалімнен  белгілі  шығармашылықты  қажет  етуі  осы  қызметтің  бір  қыры  болып 
табылады.  Екінші  бір  қыры  –  белгілі  теорияның  шеңберінен  шығып,  оны  байытатын 
жаңалық атаулыны ой елегінен өткізіп дамыту болып табылады. 
Құрылым  –  (латын  сөзі,  құрылыс,  орналасу,  тәртіп  деген  мағынаны  түсіндіреді) 
әртүрлі  сыртқы  және  ішкі  өзгерістер  жағдайында  объектіге  оның  негізгі  қасиеттерін 
сақтауға мүмкіндік беретін жиынтығы. 
Елбасымыз  Н.Ә.  Назарбаев  «Қазақстанның  әлеуметтік  жаңғырттылуы:  Жалпыға 
Ортақ Еңбек Қоғамына жиырма қадам» атты мақаласында мұғалімдердің кәсіби шеберлігін 
шыңдау, оның дамуымен заңдылықтарын нақты игеру үшін акмеологиялық білімін шыңдау 
туралы  келелі  ойды  еліміздің  мұғалімдерінің  алдына  қойыған  үлкен  мақсаттардың  бірі 
екендігін  нақты  анықтап  берді.  Қазақстандағы  білім  беру  жүйесі  ескірген  әдістемелерге 
негізделіп  отыр,  оны  тездетіп  жаңарту  керек  дей  отыра  жеке  табысқа  жетудің,  жеке 
тұлғаның  әлеуметтенуінің  әдістемесі  сынды  міндетті  «Акмеология»  оқу  курстарын  енгізу 
туралы  мәлімдеді.  Жастардың  едәуір  бөлігінің  әлеуметтік  инфантилизміне,  ересек  өмірге 
бейімделе  алмауына,  басқа  да  келеңсіздіктерге  ұрындырады.  Жастардың  бір  бөлігі  діни 
секталардың,  экстремистердің,  есірткіге  құмар  және  қылмыстық  топтардың  «оңай 
олжасына» айналады. Мұның бәрінің басты себебі  – әлеуметтік инфантилизм, өзінің өмірі 
мен  өз  отбасының  әл-ауқаты  үшін  өзі  жауап  бере  алатын  ересек  әрі  кемел  азамат  болуға 
шамасы  жетпеушілік.  Сондықтан  бүгінгі  таңда  оқу-тәрбие  үдерісін  түбірінен  өзгерту 
маңызды», - деп атап өтті президент. 
Курсқа  келген  мұғалімдердің  кәсіби  деңгейін  дамыту  ісімен  айналысатын 
институтымыздың  негізгі  мақсаттарының  бірі  әр  ұстазға  жоғарыда  сипатталып  өткен  өз 
әрекеттерінің  шыңына  шығуына  жағдай  жасау.  Акмеологиялық  жағынан  әсер  ету  туралы 
ойымызды тарқата түсу үшін барлық курс мазмұнына атаулы тақырыпты ашатын дәрістер 
еңгізілуде. 
Мұғалімдерінің  шығармашылық  әлеуетін  дамыту  мәселесін  акмеологиялық  мәселе 
ретінде  қарастыра  отырып  келесі  тұжырым  жасауға  болады:  акме  жағдайына  көтерілген 
тұлға  –  үнемі  ізденіс,  шығармашылық  әрекет  түрлерін  қарастыра  алу  арқылы  өзінің 
дамуының  субъектісі  деңгейіне  көтеріліп,  өзінің  қайталанбайтын  даралық  әлеуеттерін 
дамытады.  Білім  беру,  біліктілікті  арттыру  ісін  акмеологиялық  тұрғыда  ұйымдастыру 
қайталанбас  табиғи  қасиеттері  бар  адамдармен  даралап  жұмыс  жасау  емес,  әр  адамның 
табысқа жету мүмкіндіктерін ашуға көмектесу болып табылады. 

жүктеу/скачать 3,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: