ЛИТЕРАТУРА
1.
Жумагулова Н.С. Eвpaзийскaя языкoвaя личнoсть: мoнoгpaфия / Н.С. Жумaгулoвa. -
Кoкшeтaу: Издaтeльствo Кoкшeтaускoгo унивepситeтa им. A. Мыpзaхмeтoвa, 2012. - 164
с.
2.
Сepиo П. Кaк читaют тeксты вo Фpaнции / П. Сepиo // Квaдpaтуpa смыслa. Фpaнцузскaя
шкoлa aнaлизa дискуpсa. - М.: Пpoгpeсс, 1999. - С. 14-53.
3.
Унивepситeт кaк цeнтp культуpoпopoждaющeгo oбpaзoвaния. Измeнeниe фopм кoмму-
никaции в учeбнoм пpoцeссe / М.A. Гусaкoвский, Л.A. Ящeнкo, С.В. Кoстюкeвич и дp.;
Пoд peд. М.A. Гусaкoвскoгo. - Мн.: БГУ, 2004. - 279 с.
4.
Дoбpeнькoвa E.В. Дeфopмaции oбpaзoвaтeльнoгo дискуpсa / E.В. Дoбpeнькoвa // Вeстник
Мoскoвскoгo унивepситeтa. Сep.18. Сoциoлoгия и пoлитoлoгия. - 2006. - №1. - С. 105-
114.
5.
Психoлингвистикa и сoциoлингвистикa: сoстoяниe и пepспeктивы: Мaтepиaлы
Мeждунapoднoй кoнфepeнции, пoсвящeннoй 70-лeтию Кaзaхскoгo нaциoнaльнoгo
унивepситeтa им. Aль-Фapaби / Oтвeт.peд. Э.Д. Сулeймeнoвa. - Aлмaты, 2003. - 300 с.
Сулейменова К.А. - Қорқыт ата атындағы
Қызылорда мемлекеттік университетінің
«Педагогика және психология» факультетінің
ІІ -курс магистранты, Қызылорда облысы
Ғылыми жетекші: Нұғманова Х.Е. - п.ғ.к., профессор
А. БАЙТҰРСЫНОВТЫҢ, М. ЖҰМАБАЕВТЫҢ ҰЛТТЫҚ
ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ ТУРАЛЫ ИДЕЯЛАРЫН ПЕДАГОГИКА ПӘНІН
ОҚЫТУДА ПАЙДАЛАНУ
ХІХ ғасырдың 20-30 жылдары этнопедагогикалық ой- пікірлердің дамуында қазақ
халқының көрнекті ағартушы-педагогтары А. Байтұрсыновтың, М. Жұмабаевтың алатын
орны ерекше. Ағартушылардың шығармаларында ұлттық мектептер ашу, онда оқитын
балаларға ұлттық – тәрбие беру мәселелері қойылып, оны шешудің нақты жолдары
көрсетіледі.
Ел Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің 1999 жылғы халыққа арналған жолдауында
былай деген болатын: «Жиырмасыншы ғасырдың бас жағында біздің сан ғасырлық
тарихымызда тұңғыш рет халықты әлемдік айдынға алып шығатын нақты мүмкіндіктер
туды. Ол мүмкіндікті тудырғандар «Алаштың» ардақты азаматтары еді» [1] - деп, А.
Байтұрсыновтың, М. Жұмабаевтың, Ж. Аймауытовтың, М. Дулатовтың, Х.
Досмұханбетовтың қазақ ұлтының сауатты болу жолындағы ерен еңбектеріне әділ бағасын
берген болатын.
Қазақ халқының ағартушы педагогтары А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев армандаған
ұлт мектептерін ашу, ұрпаққа ұлттық тәрбие беру үшін оқулықтар, оқу құралдарын басып
шығару мәселелері кеңінен зерттеліп жатыр, жас ұрпаққа ұлттық тәлім-тәрбие беру
проблемаларын зерттеп жүрген белгілі ғалым-педагогтар: Қ.Б. Жарықбаев, С. Қалиев, С.
Ұзақбаева, Ж. Наурызбай, Ә. Табылдиев, І. Халитова, Қ. Бөлеев.
Қазақ ағартушы-педагогтарының оқушыларға ұлттық тәрбие беру және оған болашақ
мұғалімдерді дайындау туралы идеяларына тоқталсақ. Ұлы ғалым Ахмет Байтұрсынов өз
елінің жоғын жоқтап, тарихын зерделеп, бай ауыз әдебиетін жинап, теріп олардың
тәрбиелік, білімділік мәнін зерттеген. Ақын «Маса» атты еңбегінде өз халқын оқуға,
білімге, өнерге, теңдікке, ел болып бірігуге шақырғанын көреміз:
Бұл неткен жұрт, ұйқышыл,
Болсын кедей, болсын бай.
Жатыр бейқам, жым-жырт жай
Шығармақ бір жеңнен қол, бір жерден сөз,
103
Адалдық, алтыбақан дертпен кірдім
Жан-жақты жаратқанға күзеттіріп
Жақынмен араласып иттей үрдім, [2, б. 23] - деп сол замандағы ащы болсада
шындықты жырлады.
Жастарды білімге, тәрбиелі болуға баулуда халықтық мақал-мәтелдердің маңызын
көрсетті: «Төртеу түгел болса, төбедегі келеді, алтау ала болса, ауыздағы кетеді», «мал –
жанымның садағасы, жан арымның садағасы» мақалдары адамның рухани байлығын
жоғары бағалаған.
Орыс халқының ақыны А. Крыловтың «Аққу, шортан, һәм шаян» мысалын қазақ
тіліне аударып, өз халқына өнеге ретінде ұсынды.
Жігіттер мұнан ғибрат алмай алмай болмас,
Әуелі бірлік керек болсаң жолдас.
Біріңнің айтқаны бірің көнбей,
Істеген ынтамақсыз ісің оңбас, - деп, халықты бірлікке шақырып, халық даналығына
сүйенеді: «бөлінгенді бөрі жеп, көлденең көк аттыға жем» болып кетесің дейді. Ұлы
ақынның мұндай құнды идеясы бүгінгі Қазақстан халқының ұранына айналған – «Мәңгілік
ел» болуға бағытталған Қазақстан халықтарының бірлігі үшін маңызы зор десек артық
айтқандық болмас [2, б. 40].
Ғалым – ақын халқымыздың ауыз әдебиетінің, соның ішіндегі жұмбақтардың,
ертегілердің, аңыз әңгімелердің білімділік, тәрбиелік мәнін ашып көрсетті. Себебі, бұл
шығармалар жас ұрпақтың ойлау қабілетін, дүниеге деген көзқарастарын дамытып,
қалыптастырудың маңызды құралдары деп санаған.
1913 жылы А. Байтұрсынов мектептер ісінің жағдайы туралы былай деп жазды:
«Қазақша оқу әлі белгілі бір тәртіпке келіп жатқан жоқ, кемшілігі есепсіз көп. Қазақша оқу
кітаптары жаңа ғана көрініп келеді. Тәртіппен оқытарлық қазақша оқуды аймаққа бірдей
жеткілікті ететін жасалған өрнек жоқ, оқыту ғылымын үйрететін училищелер жоқ» - деп
күйзелген [2, б. 32] Ақын сол кездің өзінде балаларды қазақша –орысша екі тілде білім алу
жүйесін ерекше қолдап, халықтың орысша оқуына қоғамда мүмкіндік жоқ екенін айтып,
келешекте қазақ жұртында оқымаған жан қалмасын – деген идея ұсынады. Ұлы ақынның
бұл талабы бүгінде Қазақстандық жастардың қазақ, орыс, ағылшын тілдерін меңгеруге
барлық алғы шарттар жасалу идеясымен сабақтасып жатқанын көреміз.
Ахмет Байтұрсыновтың ойынша, ертегілер ойдан шығарылған болсада, олар астарлы
мәнімен жастардың өнеге алуына белгілі дәрежеде әсер етеді. Ертегілер балаларды
жігерлілікке, шындыққа, ептілікке, достыққа, адалдыққа, білімгерлікке баулиды деп
санаған. Балалардың оқуына ұлы ақын қазақ халқының мынандай ертегілерін ұсынған:
«Алдар көсе», «Жиренше шешен», «Атымтай жомарт», «Тазша бала», «Алтын айдар», «Хан
қызы», «Қаракөз сұлу», «Қара батыр», «Арам пейіл, ақ пейіл» т.б. Ғұлама ақын қазақ
халқының сана сезімін, дүниеге деген көзқарасын қалыптастыру үшін жаппай сауаттандыру
жұмыстарын жүргізуді ұсынған. Сондықтан ол «Тіл құралы», «Тіл жұмсар», «Жақындасу
әдісі», «Қай әдіс жақсы?» т.б. еңбектерін жазды. Бұл еңбектерін «Педагогика» курсындағы
«Дидактика» бөлімін өткенде пайдалануға болады. Себебі, әмбебап ақын қазақ тілінің
балалар үшін тәрбиелік мәнін көрсете білді. Ана тілі арқылы оқып, білім алудың тәрбиелік
мәні зор деп есептеген. Қазақ тілі халықтың рухани мәдени байлығының, экономикалық
және тарихи дамуының құралы болып табылады.
Ұлы ақынның педагогикалық идеяларының бірі ол «Қазақша оқу жайынан» атты
еңбегінде «Біз әуелі елді түзетуіміз керек. Неге десек, болыстықта, бүлікте, халықта оқумен
түзеледі. Қазақ ішіндегі неше түрлі кемшіліктердің көбі түзелгенде оқу біліммен түзеледі»
дейді [2, б. 52]. Бұдан шығатын идея ол білім ғылымның қоғамды өзгертуші күш екені, өз
елінің өз халқының патриотты, азаматы болуы бүгінгі тәуелсіздіктің көк байрағын
желбіретіп отырған Отанымыздың маңызды мәселелері болып отырғаны белгілі.
Ақын халық педагогикасының тағылымдарын жинап, зерттеп жас ұрпақ тәрбиесінің
кәдесіне жарату жөнінде құнды ой -пікірлер айтқан. «Сөйлей сөйлей шешен боласын, көре
көре көсем боласың» деген мақалдар ұлы адамдар тәжрибесінен қорытылған өнегелі сөздер
104
болса керек. Сондықтан халқымыз «Дананың ақылы дария, ауылдың ақылы қария» деген.
Ахмет Байтұрсыновтың шығармаларындағы педагогикалық идеяларының маңызын
«Мектеп керектері» атты еңбегіненде көреміз. Ақын «Ең әуелі мектепке керегі білімді,
педагогика, методикадан хабардар, оқыта білетін мұғалім. Екіншісі оқыту ісіне керек
құралдар қолайлы һәм сайлы болуы. Құралсыз іс істелмейді, һәм мұралар қандай болса
істеген істе сондай болмақшы. Үшінші мектепке керегі - белгіленген программа. Әрі
көңілдегідей болып шығуы үшін оның үлгісі я мерзімді өлшеуі болуы керек. Үлгісіз я
өлшеусіз істелген іс солпы я артық, я кем шықпақшы» [2, б. 12].
Алаш партиясының көрнекті қайраткерлерінің бірі, тоталитарлық заманының
жазықсыз құрбаны болған халқымыздың бес арысының бірі көрнекті ақын ғалым - ұстаз
Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастары ұлы ақын А.Байтұрсыновтың тәлім -
тәрбиелік ой -пікірлерімен сабақтасып жатады. Мағжан 1917 жылы «Алаш» партиясына
мүше бола жүріп, оқу - ағарту мәселесімен тікелей айналысты. Қоғам қайраткерлерінің
саяси әлеуметтік көзқарастарының қалыптасуына олардың өмір сүрген ортасының ықпалы
әсер ететіні белгілі. Еліміздің сан ғасырлық тарихында өз елін қорғаған батырлар,
тәуелсіздікті аңсаған қоғам қайраткелері бастарынан небір айтулы қуғын -сүргіндерді
өткізгені шындық.
1918 жылы ұлы ақын ғалым Мағжан Жұмабаев Петропавлда шығатын «Үш жүз»
атты газеттің баспаханасында «Жастарға» деген өлеңін басып шығарды. Онда ақын былай
деп жазды: «Жастар. Алда жүрген, алаш жолына аянбай қызмет қылған адал жүрек
ағалардан үлгі өнеге алыңдар. Күнді түні жақынңды жат, пайданы зиян деп жүрген толық
саяси құқықтарын іздеп алуға ер жетіп, есі кірген елді ойлаңдар» [3, б. 20].
Мағжан өзінің «Педагогика» оқулығында ана тілінің тәрбиелік мәнін былайша
сипаттайды: «Тілсіз, ұлт тілінен айырылған ұлт дүниеде ұлт болып жасай алмақ емес, ондай
ұлт құрымақ. Ұлтының ұлт болуы үшін бірінші шарт тілі болуы. Ұлттың тілі кеми бастауы
ұлттың құри бастағанын көрсетеді» [3, б. 80].
1922 жылы Мағжан аталмыш оқулығында мұғалім туралы былай деп жазды:
«Еліміздің аз ғана жылдық ояну дәуірінде баға беру үшін Алты алаштың баласы бас қосса,
қадірлі орын мұғалімдікі» [4, б. 53]. Сонымен ұлы ақын ұлағатты ұстаздық ісін қадір тұтып,
педагогика ғылымын халық педагогикасымен үндестіре отырып, ұлттық тәрбиенің ғылыми
негіздерін жасағаны белгілі. Ғұлама ақынның бұл ойларын «Мамандыққа кіріспе» пәнін
оқытуда тиімді пайдаланып, қазіргі кезде ақынның идеяларының тәуелсіз Қазақстанда іс
жүзіне асырылып жатқанын айтып, қорытындылауға әбден болады. Жаңа Қазақсатанға
аянбай қызмет ететін жастарды оқытып оларға ұлттық тәрбие беруде мұғалім қауымының
орны айрықша. Енді туған халқының сауатты болып, төл мәдениетін өркендетуге бүкіл
ғұмырын құрбан еткен Алаш қайраткерлерінің тәлім тәрбиелік идеяларын шағын кесте
арқылы беруді жөн көрдік.
А. Байтұрсыновтың, М. Жұмабаевтың ұлттық тәлім-тәрбие туралы идеяларын
педагогика пәнін оқытуда пайдалану.
№
Педагогика
пәнінің
бөлімдері
А. Байтұрсыновтың тәлім-
тәрбиелік ой-пікірлері
М. Жұмабаевтың тәлім
тәрбиелік идеялары
1
Педагогиканың
жалпы
негіздері
«Қоғамның дамуы әрбір-
адамның дамып, жетілуіне
байланысты, яғни оның
саналылығына, қоғам үшін
қызмет ететініне оның
отбасына зор ықпал етеді».
«Балам деген жұрт болмаса,
жұртым дейтін бала қайдан,
шықсын», «Тән мен жан
сабақтас», «Қазақ ішіндегі
«Жер жүзіндегі басқа жан
иелерімен салыстырғанда адам
баласы туғанда өте әлсіз, осал
болып туады. Ақыл есі жоқ,
денесі тым әлсіз оның денесіне,
жанына азық беріп өсуіне
көмек көрсетпек, яғни оны
тәрбие қылмай болмайды»,
«Адамдармен және қоршаған
ортамен үйлесімді өмір сүретін
105
неше түрлі кемшіліктердің
көбі түзелгенде оқу-біліммен
түзеледі», «Тіл деген – нәрсе
қалың елдің күндегі тұрмыс
қазанында қайнап, пісіп
дүниеге келеді»
тұлға тәрбиелеу», «Тәні сау
адамды - тәрбиелеу» т.б.
2 Тәрбие
теориясы
«Ата-ананы сыйлап, пір тұту –
исі түрік халықтарының
қанына дарыған, айнымас
қасиетінің бірі», «Мал табу
үшін – еңбек ету керек, еңбек
ету үшін – дені сау болу
керек», «Ертегілер өтірік
болғанымен мағынасыз
болмайды. Олар өнегелі
келеді, жақсылық, жамандық,
ептілік т.б өнеге беру, тәлім-
тәрбие беруді мақсат етеді»,
«Адамды ғылым тілімен де,
көркем сөзбен де әрі білімді,
әрі тәрбиелі етіп, жан-жақты
жетілдіруге болады»
«Тәрбиенің 5 түрін берген:
Ақыл – ой тәрбиесі,
адамгершілік тәрбиесі,
эстетикалық тәрбие, дене
тәрбиесі. Балам адам болсын
дейтін ата-ана осы төрт
тәрбиені дұрыс орындасын»,
«Тәрбиенің мақсаты – ол әрбір
ұлт бақытты болса, онда
адамзат бақытты», «Өзінің
ақыл ойын, дене
мүмкіндіктерін көрсете білуге
тәрбиелеу»
3 Дидактика
«Ең әуелі мектепке керегі – ол,
білімді, педагогика,
методикадан хабардар, оқыта
білетін мұғалім», «Әр адам ана
тілінде оқып білім алады,
тәрбиеленеді, өнер үйренеді»,
«Біз ең әуелі – елді түзетуіміз
керек, неге десек болыстықта
халықта оқумен түзеледі»,
«Оқу ісіне керекті құралдар
һәм сайы болуы. Құралсыз іс –
істелмейді һәм құрал қандай
болса, істелген істе сондай
болмақшы»
«Қазақтың тағдыры келешекте
ел болуы да мектебінің қандай
негізінде құрылуына барып
тіреледі», «Сабақ оқытуда
мұғалім сөзі жинақы, жігерлі,
қызықты болуға тиіс»,
«Білімінің бәрін балаға тез
білдіруге емес, еппен
басқыштап білдіруі қажет»,
«Баланың жақсы оқуы үшін
оның ойлау қабілеті жоғары
болу керек»
Ғасырлар тоғысында дүниеге келіп, өмір сүрген қазақ елін отарлық қанаудан
құтқару, ұлттың өзін өзі билеу жағдайына жету жолында күресіп, халықты жаңа өмірге
бастаған Алаш қайраткерлері А. Байтұрсыновтың, М. Жұмабаевтың педагогикалық
идеялары бүгінгі Қазақстанның педагогика ғылымының дамуына өз үлестерін қосатыны
хақ.
ӘДЕБИЕТ
1.
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқы жолдауы.- Алматы, 1999 ж.
2.
Байтұрсынов А. Мектеп көрнектері. - Ақ жол Жалын, 1991 ж.
3.
Жұмабаев М. Таңдамалы. - Алматы: Ғылым, 1992 ж.
4.
Жұмабаев М. шығармалары. - Алматы: жазушы, 1989 ж.
106
Исмагамбетова Л.Ш. - магистр педагогических наук,
старший преподаватель кафедры «Иностранные языки», СКГУ
Штро О.Г. - магистр педагогических наук,
старший преподаватель кафедры «Иностранные языки», СКГУ
DISTANCE TEACHING FOREIGN LANGUAGES
According to experts using new technologies in educational and pedagogical process repre-
sents qualitatively a new stage in the theory and practice of pedagogics. The aspiration of progres-
sive teachers leads to emergence of new education forms to satisfy the increasing society needs in
education with the help of computer technologies.
One of such forms is a distance teaching with use of computer telecommunication net-
works which was widely adopted in a number of developed foreign countries.
In foreign scientific and pedagogical literature the term “distance teaching” is used for des-
ignation of such education forms where information transfer between students and teachers occurs
at distance by technical means of communication [2]. The most typical examples of such forms are
Radio - and TV-lessons having a very wide application and a great success abroad. Popularity of
distance teaching is explained by a number of its advantages in comparison to traditional forms of
education. Firstly, we should note the availability of such teaching practically for each person who
has radio- or TV-receiver. Secondly, distance teaching is rather democratic for people of different
age, educational level and a social status. Thirdly, for each student there is a possibility to choose a
certain course according to the interests and abilities. However lack of operative individual feed-
back between students and teachers significantly limits didactic opportunities of radio - and TV-
lessons. Operational feedback with students provides the possibility of operating control and cor-
rection during educational process. Communication of the teacher and students in computer net-
works can be carried out with different types of the services provided by a network depending on
character of the solved pedagogical or methodical task. These types of service are well-known now
and are provided by almost all telecommunication networks. Such types of service are: e-mail,
TV-conference, SmartBoard.
Thus, even very short analysis of technical capabilities of computer telecommunication
networks on realization of information exchange between objects and subjects of educational pro-
cess shows that the didactic potential of networks for distance teaching first of all is connected
with possibility of the vigorous communicative activity of the student who is the most important
component in training foreign languages [4]. That is why distance teaching foreign languages with
the help of computer networks seems to be the most interesting one. Besides communication ser-
vices (ensuring distance communication of people with each other), modern networks play a role
of storage device for huge information in various areas of human knowledge. This information is
stored in memory of the main mechanism of a network, and the access to it is possible in principle
for each user of a network. In order not to "drown" in this "information sea", quickly and purpose-
fully to find the interesting data in computer networks we should use friendly browsers providing
searching and obtaining information from the Internet.
Distance teaching can be the only way of training foreign languages for following catego-
ries of students:
-
those who live in the remote districts and having opportunity to attend school, courses or
to take private lessons;
-
disabled one;
-
those who have no opportunity to attend classes because of a long illness.
It should be noted that technologies of distance teaching differ according to specifics of a
unified course material [5]. In system of distance teaching the following technologies or their
combinations can be used:
-
a case technology is a type of distance teaching based on use of text sets (cases), audio-
visual and multimedia educational and methodical materials and their mailing for independent
studying by students at the organization of regular consultations at teachers-tutors in the traditional
107
or distance way;
-
TV-technology is a type of distance technology based on use of TV-systems for delivery
to students educational and methodical materials and the organization of regular consultations at
teachers-tutors;
-
network technology is a type of distance technology based on use of telecommunication
networks for providing students with educational and methodical materials and interactive interac-
tion between the teacher, the administrator and the student.
Any model of distance teaching has to provide a flexible combination of the following
components [6]:
independent cognitive activity of students with various sources of information, training
materials which are specially developed at this course;
systematic interaction with the leading teacher of a course;
group work on training type in cooperation with other participants of a course.
Thus, distance teaching is specific educational process which is based according to logic of
cognitive activity as well as any other, but it is realized by means of Internet technologies, vide-
oconferences, interactive television, other interactive means. The main idea of a technique of dis-
tance teaching is creation of the educational information environment including computer infor-
mation sources video and audiotek, books and manuals. The information and education environ-
ment gives students unique opportunities for mastering knowledge both independently and with
teachers’ assistance.
LITERATURE
1.
Андреев A.A. Введение в интернетобразование: Учебное пособие. М., 2003.
2.
Интернет в гуманитарном образовании: Учебное пособие / Под ред. Е.С. Полат. М., 2001.
3.
Концепция создания и развития единой системы дистанционного образования в России.
М., 1998.
4.
Педагогические технологии дистанционного обучения: Учебное пособие для студентов
высших учебных заведений / Под ред. Е.С. Полат. М., 2008.
5.
Преподавание в сети Интернет: Учебное пособие / Отв. ред. В.И. Солдаткин. М., 2003.
6.
Романов А.Н., Торопцов В.С., Григорович Д.Б. Технология дистанционного обучения в
системе заочного экономического образования. М., 2000.
Радзицкая Я.И. - к.п.н.,
Шумушпаева А.А. - магистрант
ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ КАК
ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ФЕНОМЕН
Казахстанская система послевузовского образования в настоящее время находится на
пути решения задач обеспечения нового качества подготовки магистрантов, владеющих в
совершенстве исследовательской деятельностью. Поскольку важнейшими качествами со-
временной личности становятся инициативность, способность творчески мыслить и нахо-
дить нестандартные решения.
Необходимость в исследовательской направленности деятельности магистрантов
определяется рядом обстоятельств:
Во-первых, современная парадигма военного образования ориентирована на функ-
ционирование в нем выпускника, способного к нестандартным решениям. Сообразно с
этим, исследовательская деятельность магистранта выступает средством обновления обра-
зовательной практики.
Во-вторых, гуманизация и гуманитаризация образования обуславливают направлен-
ность деятельности обучаемых, которая обеспечивала личности возможности самораскры-
тия.
108
В-третьих, специфика профессиональной деятельности военнослужащего требует
постоянного поиска самостоятельных творческих решений.
В качестве философской категории деятельность является теоретической абстракци-
ей человеческой практики. Она выступает как специфическая форма активного отношения
человека к окружающему миру, содержание которой составляет ее целесообразное измене-
ние или преобразование [1, с. 151].
По мнению С.Л. Рубинштейна, специфическая особенность человеческой деятельно-
сти заключается в том, что она сознательна и целенаправленна. Так как в ней и через нее
человек реализует свои цели, объективирует свои замысли и идеи в преобразуемой им дей-
ствительности, что в свою очередь, отражает сущность самого процесса исследования [2, с.
8].
А.Н. Леонтьев, преимущественно относя понятие «деятельность» к человеку, отме-
чал, что деятельность - форма активного целенаправленного взаимодействия человека с
окружающим миром (с включением и других людей), отвечающего на вызвавшие это взаи-
модействие потребности как «нужде», «необходимости» в чем-либо. Опираясь на положе-
ния психологической концепции человеческой деятельности А.Н. Леонтьева к основным
структурным компонентам исследовательской деятельности относятся следующие: потреб-
ности, мотивы, цели; действия операции, условия [3].
В процессе анализа понятия «исследовательская деятельность» можно седлать вывод
о неоднозначности его толкования различными авторами. Объединяющим диаметрально
противоположные подходы является понимание того, что названная деятельность заключа-
ет в себе ее осознанность субъектом, целенаправленность, познавательную направленность,
ориентированную на получение знаний, обеспечивающих прогнозируемое изменение в ка-
кой-либо сфере общественной жизни.
Все вышеизложенное подводит нас к определению исследовательской деятельности,
предложенному И.А. Зимней, которая под исследовательской деятельностью понимает спе-
цифическую человеческую деятельность, регулируемую сознанием и активностью лично-
сти, направленную на удовлетворение познавательных, интеллектуальных потребностей,
продуктом которой является новое знание, полученное в соответствии с поставленной це-
лью и в соответствии с объективными законами и наличными обстоятельствами, определя-
ющими реальность и достижимость цели. Определение конкретных способов и средств дей-
ствий, через постановку проблемы, вычленение объекта исследования, проведение экспе-
римента, описание и объяснение фактов, полученных в эксперименте, создание гипотезы
(теории), предсказание и проверку полученного знания, определяют специфику и сущность
этой деятельности [4, с. 29].
Говоря о проблеме формирования исследовательской деятельности следует отме-
тить, что ей посвящены исследования O.A. Абдуллиной, Н.В. Кузьминой, В.А. Сластенина,
и других. В них даны разные определения этим понятиям, что свидетельствует об их неод-
нозначности. Анализ определений данных понятия позволил выделить три основных под-
хода к их интерпретации: деятельностный, личностный и личностно-деятельностный.
Как известно, средства осуществления исследовательской деятельности являются
важным компонентом ее предметного содержания. Здесь разграничиваются внутренние
средства, в качестве которых выступают имеющиеся знания, умственные действия, посред-
ством которых актуализируются эти средства.
Таким образом, эффективность любой деятельности, в том числе и исследователь-
ской, зависит от практической готовности специалиста к ней, в основе которой лежит ком-
плекс соответствующих деятельности умений.
Так, с позиций деятельностного подхода умение рассматривается как категория дея-
тельности, что позволяет раскрыть содержательную и операциональную стороны развития
умения. Кроме того умение определяется как знание в действии. В этом случае процесс раз-
вития умений рассматривается в неразрывной связи с единством внешних процессов и пси-
хической деятельности.
109
Личностный подход дает основание рассматривать исследовательские умения как
качество личности, как личностное свойство, как способность обучаемого к целенаправлен-
ной научной деятельности.
С позиций личностно-деятельностного подхода умение формируется в деятельности,
определяется ее объективными особенностями, но, кроме того, умение проявляет себя и как
способность к целенаправленной деятельности и является важной характеристикой лично-
сти.
Вслед за К.К. Платоновым и Г.Г. Голубевым считаем, что умения нельзя противопо-
ставлять знаниям и навыкам, ни располагать при перечислении раньше, так как умения об-
разуются лишь на их основе. Из этого следует, что умение следует понимать как способ-
ность человека продуктивно с должным качеством и в соответствующее время выполнять
работу в новых условиях, а навык, как способность в целенаправленной деятельности вы-
полнять составляющие ее частные действия автоматизировано, без специально направлен-
ного на них внимания, но под контролем сознания [5, с. 82].
Рассмотрим собственно исследовательские умения. Так, под учебными исследова-
тельскими умениями понимают умения применять соответствующие приемы научного ме-
тода в условиях решения учебной проблемы, выполнения учебного задания. С.И. Архан-
гельский определяет эти умения как умения мыслить категориями науки и действовать ка-
тегориями науки, видеть свою область знаний и профессиональную деятельность глазами
исследователя [6].
Т.А. Беспамятных полагает, что учебно-исследовательские умения являются своеоб-
разной интеграцией теоретических, практических и организационно - коммуникативных
умений.
К теоретическим исследовательским умениям ученый относит умение определять
цель, объект, предмет, задачи работы; умение сформулировать проблему, гипотезу исследо-
вания, предвидеть ошибки и затруднения при проведении и оценивании результатов рабо-
ты; умение анализировать, обобщать, выделять причинно-следственные связи, делать выво-
ды.
К практическим умениям ею отнесены умение проводить эксперимент, фиксировать
результаты исследования, чертить графики, составлять схемы, таблицы, производить изме-
рения, обрабатывать результаты.
К организационно - коммуникативным исследовательским умениям отнесены уме-
ние планировать ход исследовательской работы, организовывать рабочее место, осуществ-
лять само - и взаимоконтроль за выполнением работы, сотрудничать, работать в коллективе
[7].
Анализ представленных выше подходов показывает, что многие исследовательские
умения относятся разными авторами к разным категориям. Эти умения не отражают вре-
менной характер осуществляемой посредством их деятельности и не соотносятся с опреде-
ленными сторонами самой деятельности.
Опираясь на логику выполнения исследовательской деятельности, И.А. Зимняя и
Е.А. Шашенкова выделяют три группы исследовательских действий и в соответствии с
этим три группы исследовательских умений.
В первую группу действий она включает как собственно интеллектуальные, ум-
ственные действия: сравнение, анализ, синтез, абстрагирование и др., так и осуществляемые
на их основе более сложные мыслительные действия, такие как: систематизация, классифи-
кация, моделирование, постановка целей, задач, выдвижение гипотезы и др.
К умениям этой группы она относит умение анализировать, соотносить и сравнивать
факты, умение выбрать главное, умение поставить цель, сформулировать задачи исследова-
ния и др. Посредством этих действий и умений конструируется, проектируется исследова-
ние, осуществляется целенаправленная научная работа, требующая проявления интеллекту-
альной активности, разрешения проблемных ситуаций на основе самостоятельного перено-
са знаний и умений в новую ситуацию. Эту сторону исследовательской деятельности автор
относит к интеллектуально-исследовательской.
110
К информационно-рецептивной стороне исследовательской деятельности ученые от-
носят действия, которые соотносятся с приемом информации, ее смысловой интерпретаци-
ей: наблюдение, смысловое восприятие информации, просмотровое, аналитическое, поис-
ковое чтение и следующие умения: умение наблюдать, собирать и обрабатывать данные,
умение логически осмысливать материал, умение работать с научной литературой и др. Со-
вокупность данных действий и умений помогает раскрыть объективное содержание и сущ-
ность исследуемого предмета
Цель использования действий и умений продуктивной стороны деятельности заклю-
чается в получении, обосновании, описании, оформлении результатов исследования, полу-
ченных в ходе полного осуществления исследования, количественный и качественный ана-
лиз данных, составление плана, выделение фактов, подготовка текста курсовой, дипломной
работы и следующие умения: умения собирать и обрабатывать данные, умение проводить
эксперимент, умение составлять библиографию, умение излагать ход и результаты работы и
др. [8, с. 35].
На наш взгляд, предложенная авторами классификация исследовательских умений
наиболее удачно раскрывает специфику исследовательской деятельности. Распределив ис-
следовательские действия на три группы в соответствии со сторонами исследовательской
деятельности, автор выделяет исследовательские умения, в которые могут входить несколь-
ко действий. А эти умения представляют собой результат обученности человека к исследо-
вательской деятельности.
Таким образом, анализ научной литературы по проблеме формирования исследова-
тельской деятельности магистрантов позволил сделать ряд теоретических выводов.
Во-первых, исследовательская деятельность магистрантов рассматривается как инте-
гральная характеристика, включающая знания основных компонентов этой деятельности и
умения их реализовывать, устойчивое признание ее значимости для решения профессио-
нальных.
Во-вторых, в качестве основных критериев сформированности основных компонен-
тов исследовательской деятельности магистрантов выступают: осознание профессиональ-
ной значимости исследовательской компетенции и потребности в ее освоении, самостоя-
тельность и успешность в проявлении основных исследовательских умений при выполне-
нии учебно-профессиональных заданий.
В-третьих, педагогический смысл понятия «исследовательская деятельность» следу-
ет рассматривать как процесс усвоения и применения основных знаний (когнитивный ком-
понент) и умений (технологический компонент) в области научной работы под влиянием
внешних факторов и внутренних процессов развития личности.
Достарыңызбен бөлісу: |