Сборник трудов международной научно-практической конференции «Современные экономические проблемы в области финансов, учета, управления и туризма»
жүктеу/скачать 7,15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Риск-менеджмент
- «линии толерантности»
Литература 1 Гражданский Кодекс РК (общая часть) (с изменениями и дополнениями по состоянию на 24.11.2015 г.) 2 СТРАТЕГИЯ индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы. 3 Жилкина А.Н. «Инновационный подход в управлении страховым бизнесом» монография.-СПб, 2014. - С.54-65. РИСК-МЕНЕДЖМЕНТ НА КАЗАХСТАНСКИХ ПРЕДПРИЯТИЯХ Кабирова Е.А. Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Астана, Республика Казахстан E-mail:
erke.kabirova95@gmail.com Научный руководитель: к.э.н., доцент Рахметулина Ж.Б.
время в Казахстане период своего становления. Вновь создаются или продолжают свое развитие новые и уже ранее созданные профессиональные объединения и организации, ориентированные на решение отдельных задач в области управления рисками, в данной сфере регулярно проводятся конферен- ции; крупные казахстанские компании инициируют создание корпоративных систем управления риском. В данный процесс активно включаются западные консалтинговые компании, предлагающие модели из «наилучшей» зарубежной практики. В этих условиях особую важность приобретает проблематика формирования единого понимания цели риск-менеджмента, применяемой терминологии, организационной структуры и самого процесса риск- менеджмента, адаптированных к современным казахстанским условиям[1]. Мировая практика предлагает один из подходов к решению данной проблемы - стандартизация в области управления рисками. Общая проблема казахстанской экономики заключается, на наш взгляд, в неготовности руководства большинства промышленных предприятий воспринимать риск- менеджмент как один
из неотъемлемых элементов управления производственным процессом. Даже у крупных промышленных корпораций, принятую систему управления рисками можно назвать «условно вмененной», 365
необходимость которой продиктована не столько реальным желанием контроля за рисками, сколько географией активов, публичным листингом на фондовых биржах, и т. д. В современной трактовке этого понятия риск-менеджмента на казахстанских предприятиях в течение последних нескольких лет не было. И если обратиться к фактам, то категории риск-менеджмента и страхования очень тесно взаимосвязаны. Коммерческое рыночное страхование в стране появилось буквально не- сколько десятилетий назад - вместе с образованием Казахстана как самостоятельного и независимого государства. А риск-менеджмент (в том виде, какой он существует на Западе: с картой рисков, оценкой «линии толерантности» и иными принятыми механизмами управления рисками) появился и того позднее. И при этом, как правило, везде риск-менеджмент начинался со страхования и затем уже из этого логично возникла необходимость сначала администрирования данных страховых программ, затем и дальнейшего, более углубленного управления рисками. Риск-менеджмент, если и существует реально, то именно на предприятиях такого сегмента, как нефтегазовая отрасль, электроэнергетика и металлургия, частично машиностроение, то есть на тех предприятиях, на которых сложилась более- менее какая-то история развития, есть статистика убыточности. Говоря о предприятиях среднего сектора, нужно отметить, что риск- менеджмент как таковой на таких предприятиях отсутствует вообще. В принципе. Здесь надо помнить, что, во-первых, риск-менеджмент - это довольно дорогое мероприятие, требующее от компании определенных инвестиций. А во-вторых, отдача от этих инвестиций, в отличие от других направлений деятельности компании, слабоосязаема. Ведь цель риск- менеджера заключается в минимизации убытков, а качество его работы проверяется только в кризисной ситуации. Парадокс заключается в том, что, если кризиса нет, то система риск-менеджмента работает хорошо. То есть, если ничего не происходит, оценить качество риск-менеджмента практически не возможно. В таких отраслях, как металлургия, машиностроение, нефтегазовая отрасль и энергетика действительно существует серьезный и грамотный подход, имеют место довольно большие расходы на управление рисками. Боль- шие деньги рождают большие риски, и любой грамотный руководитель предпочтет, скорее, инвестировать в риск-менеджмент, чем потом искать дополнительное финансирование в случае крупного убытка. Во всем остальном, даже у предприятий средних масштабов металлургии и машиностроения, можно смело использовать формулу «риск-менеджмент = страхование»[2]. Создание комплексного контроля над рисками выделены в качестве приоритетных задач обеспечения экономической безопасности Казахстана. Попытки менеджмента отдельных казахстанских предприятий разработать механизмы и инструменты управления рисками пока не могли обеспечить эффективного и системного управления рисками. И происходит это из-за отсутствия полноценной методологии управления рисками на базе современных информационных технологий, отсутствия таких технологий
366
управления рисками, которые бы на сегодняшний день соответствовали бы мас- штабам и характеру современных угроз устойчивого развития, требованиям инновационного развития производственных комплексов и регионов. Подобная практика на многих крупных казахстанских предприятиях находится на самом начальном этапе осмысления необходимости формирования системы управления рисками. По
результатам исследования существующих классификаций рисков наблюдается отсутствие единого принципа или стандарта. Среди ученых и специалистов пока нет однозначного понимания содержания процесса управления рисками, отсутствуют единые подходы к формированию системы риск-менеджмента, в частности, применительно к казахстанским предприятиям. Отсутствие однозначного понимания сущности риска на настоящий момент объясняется многоаспектностью этого явления, отсутствием регулирования его законодательством и это обусловило существование множества различных определений понятия «риск», представленных в литературе в зависимости от целей исследования и точки зрения его автора. Для выбора наилучшего метода управления конкретным риском и снижения степени неопределенности в статье предлагается новый принцип построения классификации рисков, который основывается на четких дефинициях отдельных групп рисков и учитывают специфику деятельности предприятия. Достоинством предлагаемого принципа является группировка рисков по функциональным направлениям деятельности промышленных предприятий. Классификация позволяет сформировать во внутренней среде предприятия единое понимание рисков и создает базу для построения системы управления рисками. Составными элементами является разработка карты рисков компании, являющейся неотъемлемой частью для построения системы риск-менеджмент. Это целенаправленный поиск, оценка и управление риском, ориентированная на стабилизацию и увеличение прибыли в условиях неопределенной производственной ситуации. Одна из особенностей риска - это принадлежность его какой-либо деятельности»[3]. Даже в том случае, если компания не осуществляет никакой деятельности, она все равно несет риски - риск неполучения прибыли. Это следует из сущности предпринимательской деятельности. Анализ современных публикаций позволяет сделать вывод о том, что все эти три понятия «риск», «вероятность» и «неопределенность» находятся в тесной взаимосвязи. В основе рыночного риска - вероятностная природа рыночной деятельности и в то же время неопределенность. На основе исследования подходов к определению понятия риска предлагается рассматривать риск как абстрактную возможность потерь при осуществлении деятельности. При этом, управляя хозяйственной ситуацией, можно воздействовать и на величину риска, т.е. траекторию развития рисковой ситуации. 367
Управление рисками в предлагаемой статье рассматривается как инструмент достижения максимальной доходности с учетом риска возможных потерь, притом, что управление рисками не позволяет избежать потерь вообще. Система управления рисками позволяет прогнозировать возможные риски и потери, исключив тем самым фактор неожиданности, а также позволяет разрабатывать эффективные методы минимизации таких потерь. Исходя из рассмотренных в исследовании целей управления рисками и возможностей для систем управления рисками промышленного предприятия по созданию дополнительной стоимости, главными проблемами управления рисками можно назвать: 1.
решений на основе четких процедур их выявления и оценки. 2.
Обеспечение полного контроля над рисками за счет описания и оценки всех рисков компании, эффективной системы мониторинга рисков и своевременного выявления новых рисков. 3.
Анализ воздействия рисков на ключевые показатели деятельности компании, включая стоимость. 4.
подвержена компания и, соответственно, страхование от потерь. 5.
Обеспечение минимизации рисков и потерь при условии соблюдения экономической целесообразности. 6.
зарабатывать прибыль и стремлением сделать это с минимальными потерями, т. е. обеспечение оптимального сочетания доходности и риска. Cтоит отметить, что управление рисками - это не только гарантия прогнозируемости деятельности компании, но и гарантия ее стабильности для акционеров, инвесторов, клиентов, контрагентов и персонала. Необходимо учитывать, что возникшая или прогнозируемая проблемная рисковая ситуация может считаться разрешенной лишь в том случае, если осуществлена выработка и реализация управленческого решения, ликвидирующего состояние промышленной организации или процессы, которые привели предприятие к состоянию, признанному как неэффективное. Литература 1 Ермасова Н.Б. Риск-менеджмент: учебное пособие. - Саратов: Поволж. акад. гос. службы, 2003. - 101 с. 2 Иода Е.В. Управление рисками предприятия: теория и практика страхования рисков.- Тамбов: Изд-во ТГТУ, 2003. - 131 с. 3 Карпова Е.А. Управление рисками: учебное пособие. - Челябинск: ЧГАУ, 2003. - 79 с.
368
ШЕТ ЕЛДЕРДЕГІ ИННОВАЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ТӘЖІРИБЕЛЕРІ Какимов С.К. «Көкше» академиясы, Кокшетау қаласы, Қазақстан Республикасы e-mail : hakimsamai@mail.ru Ғылыми жетекші: э.ғ.д., профессор Жунусов Б.Ғ.
Әлемдік тәжірибеде ғылыми-техникалық үдерісті инновациялық үдеріс түсінігімен тығыз байланыстырады. Өз кезегінде инновациялық үдеріс (инновациялық сала) мемлекет тарапынан белсенді араласуды болжайтын, өзінің құрылымы мен даму қисыны бар бірнеше ішкі жүйелерден құралатын дербес тұтас жүйе ретінде анықталады. Көптеген капиталистік елдер экономикасының даму тәжірибесі бойынша, нарықтың мейлінше аз бейімделген шаруашылық жүргізуші субъектілерін артта қалдыра отырып, әлемдік шаруашылықтағы жағдайдың өзгеруіне әсер етпейтінін және септігін тигізбейтінін көрсетеді. Инновациялық үдеріс тек қана экономикалық және саяси дамуға байланысты емес, ол сонымен қатар, инновациялық қызмет, инновациялық белсенділікті ынталандыру тиімділігі барысында мемлекеттің атқаратын рөлі, соның ішінде, инновациялық саладағы инвестициялық қызметті тиімді реттеуді көздейді. Инновациялық үдерістерді мемлекеттік оңтайландырудың ең маңызды түрі инновациялық саясатты жасау және жүзеге асыру болып табылады, ол өз кезегінде әлеуметтік маңыздылық пен инновациялық үдерістердің тиімділігіне бағытталған мақсат, шараларды іске асыру жолдарының жиынтығын ұсынады. Өткізіліп жатқан инновациялық саясат инвестициялық саясатпен тығыз байланыста екенін атап өткен жөн, осыдан барып, инновациялық саладағы отандық және шет елдік кәсіпкерлердің жоғары инвестициялық белсенділігі болжанады.[1]. Экономикалық дағдарыстардан сәтті шыққан шетелдік тәжірибелерге сүйенсек, мемлекеттік инновациялық саясатты реформаның бастапқы кезеңінде өткізу керек. Көптеген компания, әсіресе, толық дамымаған институционалдық орта
жағдайында инновацияларға деген ынта
болмағандықтан, экономикалық реформалардың бастапқы кезеңінде нарықтың мұндай «сәтсіздігін» қалпына келтіретін механизмдер керек. Өнеркәсібі дамыған елдердегі мемлекеттік инновациялық саясат инновациялық үдерістерді жүзеге асыру үшін жағымды экономикалық ахуал жасауға бағытталған. Ол 369
таза академиялық ғылым мен өнеркәсіпті байланыстыратын буын болып табылады. Жалпы алғанда, мемлекеттік инновациялық саясаттың төмендегідей қызметтерін анықтауға болады: - мемлекет ғылымның, әсіресе, қолданбалы ғылымның дамуына жағдай жасайды және инновациялық идеялардың негізгі көзі болып табылатын ғылыми кадрларды даярлау бағдарламаларын барынша қолдайды; - бизнестің инновациялық белсенділігін арттыруға бағытталған көптеген бағдарламалар жасалуда; - ҒЗТКЖ өткізуге арналған мемлекеттік тапсырыстар көптеген жаңалықтарға бастапқы сұранысты қамтамасыз етеді, кейін олар экономикада үлкен қолданысқа ие болады; - жекелеген фирмалардың инновациялық шешімдерін қабылдауға себепші болатын инновациялық белсенділікті мемлекеттік тұрғыдан реттеудің әкімшілік, қазыналық және басқа да әдістері; - бір жағынан, академиялық және қолданбалы ғылымның, екінші жағынан, қолданбалы корпорациялардың тиімді әрекеттесуін ұйымдастыру ісінде дәнекерші рөлін атқару өндірістік кәсіпорындар мен университеттердің бірігуіне себепші болады.[2]. Инновациялық саясат елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының жалпы мемлекеттік стратегиясының құрамды бөлігі бола тұра, басым инновациялық бағдарламаларды қолдау шараларын жүзеге асыру бойынша негізгі жүктемені өз қолына алады. ТМД-ның мемлекетаралық инновациялық саясатының Тұжырымдамасында көрсетілгендей, өнеркәсіп құрылымын қайта құру және оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында инновациялық саясатты қалыптастыруда нақты стратегияны қалыптастыру, оның прогрессивтік технологиялық құрылыстарды қалыптастыруын ғана көздеп қоймай, инновациялық қызметтің тура және жанама реттелуінің барлық құрал- жабдықтар арсеналын пайдалана білу керек. Қазіргі кезде мемлекеттің экономикаға араласу белсенділігі дәрежесіне қарай елдердің үш тобын бөліп атап кетуге болады: - бірінші топта мемлекеттің экономиканы басқаруға белсенді араласуы қажеттілігінен туындаған тұжырымдама басым болып келеді; бұл топқа Жапония мен Франция жатады; - АҚШ пен Ұлыбритания құрамына енетін екінші елдер тобы мемлекетке бейтарап бақылаушының рөлін қалдырып, нарықтық қарым-қатынастарға ерекше көңіл аударады; - үшінші топ, экономикалық, соның ішінде, инновациялық саясаттағы «аралық» нұсқаны ұстанады. Бұл жағдайда ұстамды мемлекеттік саясат
370
жүргізіледі, көбінесе, мемлекет пен бизнес қызығушылықтарының дамыған келісу жүйесінде әсер етудің жанама әдістері пайдаланылады. [3]. Инвестициялық және инновациялық үдерістерді мемлекеттік реттеудің тура әдістері екі түрде жүзеге асады: әкімшілік-ведомстволық және бағдарламалық-мақсатты. Әкімшілік-ведомстволық түрі тікелей
инновацияларға көмектесу мақсатымен қолданылатын, арнайы заңдармен сәйкес жүзеге асатын тура дотациялық қаржыландыру түрінде көрініс табады. Инновацияларды мемлекеттік реттеудің бағдарламалық-мақсатты түрі мемлекеттік мақсатты бағдарламалардың көмегімен жаңашылдықтарды енгізуді соңғы рет қолдауды, нақты қаржыландыруды болжайды, соның ішінде, шағын ғылымды қажет ететін фирмаларда қажетті тауарлар мен қызметтерді алу үшін мемлекеттік келісім-шарт жүйесі жасалады, фирмаларға жаңалықтарды енгізу үшін несиелік жеңілдіктер жасалады. Қазақстан Республикасында экономиканың индустриалды-инновациялық даму
Стратегиясы бойынша өткізілген сараптама нәтижесі бойынша ғылыми зерттеулерді қаржыландыруда қаржы жетіспеушілігін атап өтпеуге болмайды. Жапония, Швеция мен Израильдегі көрсеткіш 3,5-4,5%, Қытайда-1,7%-ке дейін жетті. Қазақстандағы ғылымға жұмсалған бюджеттік шығындар үлесі 0,2% деңгейінде болды, бұл өте төмен көрсеткіш болып есептеледі. Сондықтан да, бағдарламалық-мақсатты түрі мен дотациялық қаржыландыру даму стратегиясын жүзеге асыру кезінде назарға алынуы керек. Мемлекеттік саясаттың жанама әдістері бір жағынан, инвестициялық және инновациялық үдерістерді ынталандыруға, екінші жағынан, инновациялық және инвестициялық қызмет үшін жағымды жалпы шаруашылық және әлеуметтік-саяси жағдай жасауға бағытталған. Жанама әдістердің мейлінше кең тараған түрлері салық және амортизациялық заңнаманы ырықтандыру болып табылады. Кәсіпкерлікке, соның ішінде инновациялық кәсіпкерлікке деген икемділік пайданы салыққа салу деңгейімен реттеледі. Венгер экономисі Б. Санто Швецияның өнеркәсіп министрлігімен ескерілген төмендегідей байланысты келтіреді: «егер салық көлемі пайданың 0 ден 25%-ға дейінгі аралығында түрленіп отырса, онда кәсіпкерлікке деген икемділік жылдам азаяды, егер салық пайдаданың 50%-ын құраса, онда инновациялар мен онымен байланысты капитал жұмсалымына деген икемділік жойылып кетеді». Бұл инвестициялық және инновацялық белсенділікті мемлекеттік реттеу құралының маңыздылығын барлық индустриалды дамыған елдер мойындайды. Сонымен қатар, әр ел өзінің ҒЗТКЖ-ға капитал тарту мақсатында салықтық және өтемпұлдық саясаттың оңтайлы үлгісін табуға тырысады. 371
АҚШ-та салыққа салынатын табыстардың төлемін төмендету, негізгі құралдарды өтемпұлдаудың қысқа мерзімі, инвестициялық қызметтер мен ЗҒТКЖ-ны ынталандыру барысындағы салықтық ынталандырудың маңызды құралы болып табылады. АҚШ-тағы өндірістің ғылыми-техникалық дамуы
барысында инвестициялау саласындағы жеңілдік жүйесінің ортақ белгісі олардың нақты соңғы нәтижеге бағытталуы болып табылатынын атап өту керек. Көзделген мақсаттарға қол жеткізгеннен кейін, яғни, жаңа көліктер мен қүрал- жабдықтарды пайдалануға беру (инвестицияларға жеңілдіктер), ҒЗТКЖ-ға кететін шығындардың өсуі сияқты жеңілдіктерге ие болуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге, жеңілдіктерге ие болу хұқығы бірден беріледі, дерек бойынша олар заңнамалық тұрғыда бекітілген және компаниялар оларды қай жерде болса да дәлелдеуге міндетті емес. Бұл жүйе Ұлыбританияда қолданылады. Осы жүйе бойынша есеп беретін жылы компанияның салық салынатын кірісі компанияның жалпы кірісінен заңнамада рұқсат етілген барлық шығындарды алып тастау арқылы есептеледі. Осылайша, жалпы шығыннан ғылыми зерттеулер, өнеркәсіптік тапсырмаларға кететін барлық шығындар алынып тасталады. Сонымен бірге көлік пен құрал- жабдықты шығынға жазу қалдық құннан 25% төлем бойынша жүзеге асады. Германияда жағымды инвестициялық ахуал жасауға, өндірістің өзін-өзі қаржыландыру деңгейінің өсуіне, өндірілетін өнімді тез аража жаңартып отыруға және техникалық жаңалықтарды енгізуге мейлінше қабілетті шағын және орта фирмаларды ынталандыруға бағытталған бағдарламалар іске асуда. Германияның салық жүйесінің ерекшелігі компанияның иелігінде қалатын және салық салынбайтын резервтік қорлар мен аударымдарды қалыптастыру болып табылады. 2005 жылдан бастап Францияда ҒЗТКЖ-ға мемлекеттік бюджеттен кететін шығын көлемі айтарлықтай қысқарды және өнеркәсіптік фирмалар үшін ғылыми-техникалық зерттеулерді инвестициялауға жұмсалатын өз шығындарын арттыруға экономикалық ынталандырулар көбейді. Ғылыми, технологиялық парктер, технополистер жоғары қауіпті кәсіпорындар болғандықтан, дамыған елдерде олардың қызметін қаржылық қолдауда негізгі жүктеме мемлекеттік және жергілікті басқарушы органдардың үлесіне түседі. Сонымен, Батыс Европа елдерінде технополис пен технопарктердегі инвестицияның 90%-ын үкімет тарапынан бөлінетін бюджеттік қаражат құрайды. Орталық және жергілікті басқармалардың парктердің құрылысы мен олардың инфрақұрылымын дамытуға арналған нақты салымдар: Францияда – барлық инвестициялардың 74%-і, Германияда - 78%, Бельгияда – 62 %. Мемлекеттік қаржыландырумен қатар инновациялық
372
құрылымға жеке капиталды тарту шаралары қолданылады. Мысалы, Бельгияда ғылыми парктер қызметін инвестициялауға ақшалай қаражатты тарту үшін парктің дамуын қаржыландыратын коммерциялық парктер коммерциялық қаржылық құрылымдар өздерінің қаражатын ғылымды қажетсінетін фирмалардың билігіне кем дегенде үш жылға қалдырған жағдайда, инновациялық кәсіпорындар салған салымынан түскен кіріске төленетін салықтан босатылады. Инновациялық инфрақұрылым бойынша білім берудің түріндегі капиталдың түсімі үшін жағымды жағдай жасаудың жарқын көрінісі Қытай болып табылады. 4 арнаулы экономикалық аймақтарды жасау оның негізі болып келді: Шэньчжень, Чжухай, Сяомэнь и Шаньтоу. Инвестиияларды тарту мақсатында ЕЭА-тағы кіріс салығының төлемі 33%-дан 15%-ға дейін төмендеді. Одан басқа, шет елдік инвесторлар оларға қажетті құрал-жабдықтар мен шикізатты алымсыз енгізе алды. ЕЭА-ны жасау тәжірибесі Қытайға басқа экономикалық құрылымды жасауға мүмкіндік берді – ол Қытайдың барлық территориясына жарамды болған техникалық-экономикалық аймақ. Олар шетелдік және отандық инвестицияларды активтендіру, ғылыми-техникалық әлеуметті ұтқырлау мәселелерін болашақтық тұрғыдан шешуді ұсынып отыр.[4]. Одан басқа, инновациялық саладағы аймақтық инвестициялық саясатты жүзеге асырудың өзектілігін атап өткен жөн. Шетелдік тәжірибеге талдау жасау барысында аймақтық саясаттың бірнеше үлгісі бөліп қарастырылады: 1) ХХ ғасырдың 20-40 жылдарының аяғында дағдарысты аймақтарға көмек көрсетуді, үлкен қалалардың өсуін, алгомерацияларды реттеу жолын көздейтін экономикаға мемлекеттің тікелей араласуы; 2) ХХ ғасырдың 50-70 жылдары аймақтық саясат экономикалық өсуді аймақаралық қайта бөлуге негізделді, оның мақсаты тұрғындардың өмірі үшін тең жағдай жасау үшін аймақтың экономикалық және әлеуметтік даму деңгейін теңестіру. Аймақтық саясат депрессиялық немесе дамымай қалған аймақтардағы экономикалық белсенділікті мемлекет тарапынан қолдауға келіп тірелді, яғни, ол тәжірибе жүзінде қарқынды дамыған аймақтар мен азырақ дамыған аймақтарға ресурстарды тапсыру дегенді білдірді. . Шетелдік инвестицияларды аймақтық орналастыру мәселесі Қытайда да бар. Шетелдік инвесторларды ҚХР-дың теңіз бойындағы аймақтары қызықтырады, осыған байланысты орталық және батыста орналасқан ауылдарда капитал тапшылығын көріп отыр.[5]. Нұсқауға сәйкес шетелдік инвестициялар 4 категорияға бөлінеді: «ынталандыратын», «рұқсат етілген», «шектелген» және «тыйым салынған». «Ынталандыратын» жобалардың негізгі басым бағыттарының біріне Қытайдың
373
орталық және батыс аймақтарындағы табиғи және адами ресурстарды игеруге септігін тигізетіндерді жатқызуға болады. Осыған байланысты, жоғары және прогрессивті технологияны қолданатын жобаларды қолдау жобаланады. Дегенмен, инновациялық саясатты жүзеге асырудың бастапқы кезеңінде жетекші рөл инновациялық үдерістерді дамыту катализаторының қызметін атқаратын мемлекетке беріледі. Олай болса, жоғары технологиялық өнімді өндіруді дамыту барысында жеке капиталға деген қызығушылық төмендеген жағдайда, бастапқы кезеңде
ғылыми-техникалық зерттеулерді инвестициялаудың негізгі көзі мемлекеттік бюджет қаражаты болып табылады. Сол кезде мемлекеттік қаражатты пайдаланумен қатар, жеке, соның ішінде, шетелдік капиталды тарту, ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында инновациялық өнімнің жоғары дамыған өндірісін жасау үшін жағымды жағдай жасалуы керек.
жүктеу/скачать 7,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|