Тема урока: Состав слова. Словообразование. Приставка. Цели урока

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Он скоро вернется.
Гулять (гуляю, гуляешь)
Погулять (погуляю, погуляешь)
Собаку надо выводить гулять.
Пойдем погуляем!
После работы с текстом упр. 164, стр.71. 
Выводить – обводить, заводить - проводить, отводить - приводить.
 Игра “ Кто больше ?”
-
При помощи приставок от корня – ХОД – образовать и записать как можно больше слов за 1
минуту.
А теперь обратите внимание на эти слова:
КУПИТЬ – ВЫКУПИТЬ
ЧИТАТЬ – ПРОЧИТАТЬ
            ПИСАТЬ – ПЕРЕПИСАТЬ
            БЕЖАТЬ – ДОБЕЖАТЬ
            ГУЛЯТЬ – ПОГУЛЯТЬ
            УЧИТЬ- ОБУЧИТЬ
            ХОДИТЬ- ВХОДИТЬ
            ДАТЬ- ПЕРЕДАТЬ. 
 -Сравните их и скажите, чем они отличаются?
- Где находится приставка: перед корнем или после корня?
-Прочитайте правило на стр 70
ПРИСТАВКА- это часть слова, которая стоит перед корнем и служит для образования новых слов.
Упражнение  Работа над текстом “Как Егор Федора выручил.”
Составьте вопросы к тексту. Опираясь на вопросы,перескажите текст.
Выпишите из текста слова с приставками.Переведите их на родной язык.
З а п о м н и т е : в казахском языке приставок нет.
ПОВЕСТВОВАТЬ  -  значит   рассказывать.  Текст   –   повествование   отвечает   на   вопросы:   что
случилось? Что произошло? В повествовании три части: начало, основная часть, концовка.
Упр.166,стр.72.  
Образуйте слова с помощью данных приставок. Напишите их в два столбика: в 1-й –со значением
приближения, во 2- й –со значением удаления.
Приближение
удаление
Подползти
отползти
Поднести
отнести
Принести
унести
Притащить
утащить
Подгонять
отгонять
Подплыть
отплыть
Прибежать
убежать 
Приходить
уходить
ПРИСТАВКА - это часть слова, и на письме ее нельзя отделять от корня: вошел, вышел, написал,
отклеил, пришкольный. (Правило на стр.73)
Упр.167, стр 72. Спишите,  вставляя глагол писать с нужной по смыслу приставкой.
Новые слова следует записать в словарики. С доски надо списать однокоренные слова. Из текста
нужно выписать с одинаковой приставкой. Плохо выполненное задание лучше переписать.
Упр.168,  стр  72.  Спишите  однокоренные  слова.   Объясните   их  значение.  Выделите   приставку  и
корень.
Учить,   выучить,   доучить,   заучить,   изучить,   научить,   недоучить,   обучить,   отучить,   переучить,
поучить, подучить, приучить, разучить.
115

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
V. Закрепление материала
  VI.Заключительная игра “Найди свое место”
      Беседа по вопросам
- Из чего состоят слова?
- Без какой части слово не может существовать?
- Что такое корень?
-Нарисовать последовательно знаки, которые обозначают корень, суффикс, приставка, окончание,
основа.
VII. Домашнее задание Упр. 169, 170 стр 73 + правило на стр 71, 73.
VIII. Подведение итогов
-
Угадайте, что произойдет сейчас?
Корень мой находится в цене
В очерке найди приставку мне.
Суффикс мой в тетрадке все встречали,
Все же- в дневнике я и в журнале.
          (Оценки)
-
Да,   вы   совершенно   правы:   сейчас   мы   подсчитаем,   сколько   у   нас   умников,   выявим
победителей, и я выставлю оценки в журнал. 
IX. Итог урока. Комментирование оценок.
-------------------------------------------------------------------------------------
                                            Западно-Казахстанская область,  Казталовский район, 
                                           Богатырёвская средняя    общеобразовательная школа
                                                                                 Альдекешова Торгын Нептуновна
                    
     «В мире фразеологизмов»
Первая команда  «Заткнуть за пояс»      Вторая команда «Попасть в точку»
                                                       
1 тур
 1команда 
 1). Вадим немногословен, говорит он не часто, но замечания его всегда «Бьют  в цель». 
 Как говорит Вадим? (Редко, да метко). 
 2). Дядя Миша умеет все: он и на баяне играет, и рисует хорошо, и телевизор 
 сам починить может и модель ракеты сделает, и планер. 
 Как можно назвать дядю Мишу? (Мастер на все руки). 
 3). Только что мы вспоминали о Викторе, а он тут как тут, пришел. 
 Что говорят шутя в таком случае? (Легок на помине). 
2 команда
 4). Егор напроказничал, но каким-то образом остался безнаказанным, 
 уклонился, от наказания. 
 Как говорят об этом? (Вышел сухим из воды). 
 5). Но мы этого так не оставим. Мы раскроем его проделки и расскажем о них 
 всему классу. 
 Что мы сделаем? (Выведем его на чистую воду). 
 6). Ваш друг говорит всегда обдуманно, напрасно ничего не скажет, и если уж 
 пообещает что-нибудь, то обязательно сдержит слово. 
 Как об этом сказать кратко? (Слов на ветер не бросает). 
2 тур                     Загадки — складки
1 команда                                                                                   2  команда
1). Дружнее этих двух ребят 
 На свете не найдешь. 
 О них обычно говорят: 
 Водой... (Не разольешь). 
 2). Мы исходили городок 
 Буквально вдоль... (И поперек). 
 И так устали мы в дороге, 
 Что еле...(Волочили ноги). 
116

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
1). Товарищ твой просит украдкой 
 Ответы списать из тетрадки 
 Не надо , Ведь этим ты другу 
 Окажешь... (Медвежью услугу). 
 2). Фальшивят, путают слова, 
 Поют кто в лес, ... (Кто по дрова). 
 Ребята слушать их не станут: 
 От этой песни уши ...(Уши вянут)
3  тур              «Почему мы так говорим?» 
Ахиллесова пята                                                  Дамоклов меч
                                                               
 4 тур     «Фразеологический зверинец»
Назовите фразеологизмы, в которых упоминается о  животных и птицах.
Ответы: 
 1). Волком смотреть на кого-либо, волчий аппетит; 
 2). Заячья душа, ехать зайцем; 
 3). Медведь на ухо наступил, медвежья услуга; 
 4). Не в коня корм, работать как лошадь; 
 5). Свинья под дубом, посади свинью за стол; 
 б). Собака на сене, собачий холод; 
 7). Денег куры не клюют, куриная память;  
8). Гусь свинье не товарищ
 5 тур
 Дополните выражения. Объясните значения полученных выражений. Назовите сказки, в 
которых они встречаются.
1 команда                                                                            2 команда
В тридевятом царстве…
 Сказка ложь – да в ней…
 Встань передо мной…
 Ни в сказке сказать…
 Сказка про белого…
 Скоро сказка сказывается…
 Долго ли…
 Пир на весь…
           6тур.
 Запишите рядом с каждым фразеологизмом из первого столбика противоположный ему по 
значению фразеологизм из второго.
За тридевять земель,                                 Хоть пруд пруди
Повесить голову,                                        Взять себя в руки
С гулькин нос,                                            Воспрянуть духом
Выйти из себя                                            Рукой подать 
           7 тур. Фразеологический тест  
Зарубить на 
 1. Носу 
 2. Пальце 
 3. Лбу 
 С гулькин 
 1. Рот 
 2. Нос 
 3. Лоб 
 
Держать уши на 
 1. Затылке 
 2. Макушке 
 3. Верхушке 
 Хлопать 
 1. Руками 
 2. Глазами 
 3. Ушами 
 
На мокром месте 
 1. Ноги 
 2. Глаза 
 3. Губы 
 Положить на полку 
 1. Глаза 
 2. Зубы 
 3. Губ
           8 тур.
         Закончите фразеологизмы.
 Команда  1                                                 Команда  2  
бросать слова на …; 
 взять голыми …; 
 водить за …; 
 вывести на чистую …; 
117

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
 делать из мухи …; 
 держать язык за …; 
 держать камень за …; 
ждать у моря …; 
 за тридевять …; 
 зарубить себе на …; 
 гроша медного не …; 
 днём с огнём не …; 
 палец о палец не … ; 
 работать спустя
                9 тур
     Работа по карточкам: подобрать вместо многоточия подходящие по смыслу 
фразеологизмы. 
Команда 1
1.Началась гроза, и дождь полил ... (как из ведра)
2.На школьном участке ученики работали ... (не покладая рук, засучив рукава)
Команда 2
3.Мы вышли в поход ... (ни свет, ни заря)
4.Мальчик прочитал книгу ... (от корки до корки)
         10 тур
 Выберите из скобок нужное слово или форму слова. Объясните ваш выбор.
Держать ... востро (уши, ухо)
Смотреть сквозь ... очки (розовые, темные)
С ... нос (голубиный, гулькин)
Делать из ... слона (комара, мухи)
Не в своей ... (чашке, тарелке)
        11 тур
 "Кто больше найдет фразеологизмов в тексте?". 
   Мой самый близкий друг Шурик любил, оказывается, считать ворон, бить баклуши и гонять 
лодыря. Дома он, как о том были наслышаны все в квартале, палец о палец не ударял, чтобы помочь 
бабушке. Как его только ни корили вернувшиеся с работы родители, что ему ни выговаривали, а ему 
все нипочем. В один из вечеров мы, приятели Шурика, услышали, что на его месте мы давно бы 
сквозь землю провалились и что мучили бы нас угрызения совести. А этому, что ни толкуй – в одно 
ухо влетает, в другое вылетает. И таким он, оказывается, был и когда от горшка два вершка 
только составлял, и теперь, вымахавши с коломенскую версту. Все с него как с гуся вода, все ему что
об стенку горох.
– Нет, мать, – заключил однажды отец, – я больше не намерен бросать слова на ветер и сидеть 
сложа руки.
И он потянулся за ремнем на стене, чтобы Шурику всыпать по первое число, задать баню, снять 
с него стружку и в конце концов показать, где раки зимуют...
                12 тур
  Из заключенных в скобки слов выберите слово, подходящее для состава фразеологического 
оборота.
I  команда. – Я понимаю, в чей (огород, сад) вы бросаете камешки, когда говорите ,что эта книга 
плохая.
II команда – Всю ночь у меня болели зубы, и я ни на минуту не (закрыл, сомкнул) глаз.
   13 тур                   
«Найди ошибку»
 Какие предложения содержат ошибки в употреблении фразеологизмов?    Исправьте ошибки.
Вася красиво, как курица лапой, написал 
заглавие.
Женя остановилась, до глубины души 
восхищенная чудесной музыкой.
Котенок был очень некрасивым, глаз не 
оторвать.
Мы дружно работали сложа руки.
Мы с другом долго спорили, но в конце 
концов нашли общий язык.
У лягушки дух захватило от страшной высоты.
14 тур                 ФРАЗЕОЛОГИЗМЫ В КАРТИНКАХ
К рисункам подберите фразеологизмы и объясните их значение.    
                          
118

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
      
15 тур
  Как вы понимаете значение фразеологизмов на казахском языке?
   Команда 1
  Төбе шашы тік тұрды - сильно испугаться 
  Қас пен көздің арасында - в мгновение ока 
  Ит өлген жер - далеко очень.  
  Көзіне шөп салды - изменил 
  Қой аузынан шөп алмас - тихий человек 
    Команда 2
  Екі аяғын бір етікке тығу - (Заставить на две ноги надеть один сапог) - не давать 
  покоя всякими распоряжениями 
  Аяғы жерге тимей жүгіру - бежать (не касаясь земли ногами) быстро  
  Өз қотырын өзі қасу — букв.: каждый сам свою болячку чешет. Смысл: сам по  
  себе.  
  Бас қатыру - (букв. затвердить голову) 1. ломать голову, 2. морочить кому-то       
  голову 
  Ми шайқау - (букв. встряхивать мозги) доставать кого-то, морочить кому-то  
  голову 
  
16 тур                        «Угадай – ка» 
Команда  1 
 Её заваривают, затевая какое- нибудь 
 неприятное, хлопотливое дело, а потом 
 расхлёбывают, распутывая это дело; 
 Её не сварить с тем, с кем трудно сговориться;
 Её просит рваная обувь; 
 Она в голове у вечных путаников. 
      Команда 2 
 Её толкут или носят в решете те, 
 кто занимается бесполезным делом; 
 Её набирают в рот, когда молчат; 
 Ею нельзя разлить неразлучных друзей; 
 В неё прячут концы нечестные люди, 
 иногда они выходят из неё 
Команда  1                                                             
  Его проглатывают, упорно 
не желая говорить; 
 он хорошо подвешен у человека, 
 который говорит легко и бойко; 
 за него тянут или дёргают, 
 заставляя высказаться; 
 его держат за зубами, когда не хотят говорить 
лишнего. 
                                                                      
Команда  2 
 Он в голове у легкомысленного,                         
несерьёзного человека; 
 его советуют искать в поле, 
 когда кто-либо бесследно исчез; 
 на него бросают слова и деньги  те, кто их не 
ценит 
             
17 тур 
 В столбик записаны фразеологизмы, а с права из перевод. Задание: распределить в 
правильном порядке перевод данных фразеологизмов.

Взяться за ум - аузын шүртейту 

Держать язык за зубами- күлкіден жарылу 

Надуть губы- тісінең шығармау 

Лопнуть со смеху- бас қатыру 

Ломать голову- ақылға салу

Знать как свои пять пальцев- тіс тісіне тимейді 

Зуб на зуб не попадает- бес саусағындай білу 
18 тур
Какие из приведённых фразеологизмов употребляются в деловой речи?

                         в рабочем порядке

                         ни кола ни двора
119

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы

                         буква закона

                         лезть нарожён 

                         ломать голову

                         держать в курсе

                         повесить нос
                         распустить нюни
Ученики:
 — ходите на головах; 
 — грызете гранит науки; 
 — тянете кота за хвост; 
 — жуете мочалку; 
 — режете без ножа учителя; 
 — играете в бирюльки; 
 — гоняете лодыря; 
 — и ухом не ведете; 
 — рассказываете бабушкины сказки; 
 — лезете из кожи вон. 
А учитель в это время: 
 — выжимает слезу; 
 — рвет и мечет; 
 — кусает локти; 
 — на седьмом небе; 
 — смотрит сквозь пальцы; 
 — и в ус не дует; 
 — заводит волынку; 
 — заливается соловьем; 
 — грозит угостить березовой  
      кашей; 
—
обещает намылить голову
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
             Шығыс Қазақстан облысы, Ұржар ауданы,
        Жоғарғы Егінсу  ауылы  «Егінсу орта мектеп – бақша» КММ
                7 сынып оқушысы Бақанғали Ұлпан, оқу озаты
                        
Қазақ халқының ұлттық ою-өрнек  өнері
Қазақ  халқы өзінің  ұзақ   даму  тарихында    бірсыпыра  елдермен  араласып, әр   кезеңде  түрлі
қарым-қатынаста  болғандығы  мәлім.Сондықтан  қазақ   халқының негізін құрайтын  ою - өрнектерді
көршілес  елдердің   қолөнерінен   де кездестіруге болады. Қазақ  ою-өрнегін алғаш зерттеген қазақ
ғалымы  Төлеу    Бәсенов.  Ол     қазақ     мәдениетінің  мәдени шежіресі   болып  табылатын ою-өрнекті
түбегейлі   зерттеп   көптеген   құнды  пікірлер  қалдырды. Қазақ  оюларының  араб, иран  оюларынан
басты   айырмашылығы - ою - өрнектің       әрбір   элементі дара тұрады.Төлеу Бәсенов негізінен ел
арасынан жиналған қолөнер туындыларын алъбом  етіп  шығарып, әсемдік тектес  ою - өрнектердің
даму тарихын  және  оншақты ою нұсқасын қалдырды. Бүгінгі  әшекейлеудің  басты  құралы   ретінде,
біз  қолданып    жүрген   ою-өрнектер  руға  біріккен адамдар  тобының   белгісі. Туымыздан  орын
алған  ою-өрнек те  осының  айғағы.  Рухани қайнарымыздың бірі болған осынау құндылық бүгінде
елдігіміздің   нышаны - көк  байрағымызды  да  көріктендіріп  тұрған  ою. Көп  жағдайда  халықтың
тілін, мәдениетін  білмесек  те қолөнерде  бейнеленген  оюларға  қарап,  қай  халықтың  қазынасы
екенін  танып  білеміз,өйткені ою- өрнек  әр  халықтың  таңбасы,  сол  елдің  қолөнерінің көнеден
келе жатқан мәдениеті. Ою-өрнек өте ежелгі өнер. Оның ұзақта қызықты тарихы бар. Ежелден  келе
жатқан кәсіп қолөнер халықтың  өмірімен,  тұрмысымен бірге  дамып, ұрпақтан -  ұрпаққа  беріліп
отырады. Қолөнер   шеберлері   оюмен     танылады.   Орнамент - әсемдеу,   сәндеу     деген     ұғымды
120

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
білдіретін  латын  сөзі  қазақ  тілінде  ою-өрнек  болып  алынып  жүр. Бұл сөздің  ұғымы  бір  нәрсені
ойып,  кесіп алып  жасау   немесе  екі   затты   оя   кесіп  қиюластырып    жасау,  бір  нәрсенің  бетіне
ойып     бедер   түсіру     деген     мағынаны   білдіреді. Оюлардың ежелден келе жатқан нұсқаларында
құстың, гүлдің, жануарлардың түрін тұспалдап тұратын белгілі. Көне түркілердің түсінігі бойынш,
құс – көктің, балық – судың, ағаш – жердің белгісі. Бұйымдарда жан – жануарлардың мүйізі, дене
мүшесі,   тұяғы,   құстың   тұмсығы,   түлкінің   басы,   бөрінің   құлағы   немесе   иттің   құйрығы   т.б.   және
өсімдіктердің   түрлері   кеңінен   белгіленген.   Эпиограф   Сауық   Қасимонов   пен   сәулетші   Төлеутай
Бәсеновтың ою – өрнектері туралы жазылған ғылыми еңбектері бұл өнер түрін өз тарихы, даму жолы,
задылықтары   бар   тұтас   сала   ретінде   таныпты.Қазақ   ою–өрнегінің   арқауы   болған   «мүйіз»   оюы
заманымызға сай түрленіп, жаңа ұғымда, жаңа мазмұнда қолдануда. Демек, ою – өрнек көнермейді,
ол заман ағымынына қарай өз дәуіріне сай өзгеріп, жаңарып, жаңа туынды ретінде өмір сүреді. Ол
сонау ғасырлар қайнауымен жеткен жай танба белгі емес, бұл халқымыздың оюмен жазылған шежіре
тарихы.  Қазақтың ұлттық ою-өрнектері мен оның атаулары көп  және оюдың элементінде терең
мағына, үлкен мән бар. Халқымыздың бізге жеткен ою-өрнек үлгілері бай мұра, сарқылмас қазына.
Өрнектердің шығу тарихы, адам өмірімен, тұрмысымен байланысты екенін көрсете  келе олардың
даму ерекшелігін, дәуірдің, адам баласының   сана-сезіміне қарай   өрнектің   таңба,   элементтердің
дамуы   мен   өркендеу     ерекшелігін   байқауға   болады.Ғалымдар   ою-өрнектердің     200-дей   түрін
анықтады. Ғылымда  ою - өрнекті    хайуанаттық   (зооморфтық), өсімдік тектес (көгеніс), ғарыштық 
—
(космологиялық),  геометриялық   деп   бөледі.
—
1.Жан жануарлар  тектес  ою - өрнектер. Ою-өрнектердің ішінде мүйіз тектес тобын қазақ
халқының ою-өрнектерінің төркіні десек те болады. Өйткені, барлық жаңа буындар осының негізінде
жасалып, тек атаулары өзгеріп отырған. Мысалы қошқар мүйіз, арқар мүйіз, бұғы мүйіз, қырық мүйіз,
қос мүйіз, сыңар мүйіз, қос алқа, құс қанаты, қаз табан,   қаз мойын, қарға тұяқ, итарқа, итмойын,
өрмекші, төртқұлақ  т.б. ою-өрнектердің негізгі арқауы. Осы элементтерден ою-өрнек  композициясы
жасалады. Бұл мал мен жануарлар өмірінен алынған оюлармен қазақ  еш уақытта киім безендірмеген.
—
2. Өсімдік  тектес ою – өрнектер. Ою-өрнектің  екінші үлкен тобы - өсімдік тектес оюлар.
Қазақ ежелден   табиғатты аялаған. Табиғаттан өзіне пана тапқан.  Қазақ ою - өрнегі - ғасырлар бойы
дамып   келе   жатқан   өнер   туындысы.   Халқымыздың   қай   қолөнер   саласын   алсақ   та,   ою-өрнектер
өзіндік   ерекшелігін   сақтай   отырып,   белгілі   бір   тәртіппен   орналасқанын   көреміз.   Гүл   оюларының
өзінде де халықтың дана ойы жататынын мынадан байқаймыз: гүл мен гүл түйнегінің айқаса бірігіп
салынуы-бірлікті, елдің ынтымақты болуын мегзейді. Қазақ дәстүрлі мәдениетінде жастарға өзімнің
тұрмыс   жағдайын,   ақыл   –   парасаттың,   әдептілік,   адамгершілік,   мейірімділік,   тәлім   –   тәрбие
ұғымдарын кілемшедегі ою – өрнек  нақыштардың мағыналық ерекшеліктерімен  жеткізіп отырған.
Қазақ ою-өрнектерінде кейде түзу, қисық, кейде доға сызықтар көптеп кездеседі. Бұл топқа жататын
оюлар мен өрнектер киім безендіруде молынан кездеседі. Кейде өзен, аққан су сияқты ирек кестелер
кездеседі.   Оны   қазақтар   тоқтаусыз,   қозғалыстағы   үзілмес   өмір   белгісіндей   қабылдайды.   Мұндай
өрнектер   көрнекі   жерге-киім   өңірлеріне   түсіріледі.   Толқын   тәріздес   таусылмас   өрнектер   күрделі
жануарлар немесе аспан әлемінен алынған өрнектердің екі шетін қаусырып тұру үшін таптырмайды.
Сондай-ақ “сүйір”, “ирек”, “балдақ”, “қармақ”, “тұмарша” тәрізді атаулар оюларды киім безендіруге
пайдаланбаған.   Олар   алаша,   ши,   басқұр,   текемет   және   басқа   тұрмыстық   заттар   үшін   таптырмас
безендіру үлгілері. 
—
3.  Космогониялық     ою   -   өрнектер.    Көнеден   келе   жатқан   өрнектің  келесі   тобы  -   ғарыш
сипатты (космогониялық) оюлар. Қазақ қашан да қияли жүйрік халық. Қазақтар ежелгі заманда-ақ
ғарыш сырын ұғуға тырысқан. Өз қиялдарын тұрмысындағы заттарды жасауға немесе безендіруге
пайдаланылған. Аспаннан жерге жеткендей әсер береді. Ғарыштық сипаттағы өрнектер арасындағы,
алдымен  күннің жөні бөлек. Сондай-ақ түнгі аспаннан да талай ою алынған. Небір аңыздарға арқау
болған. Құс жолына қарап “шимай” және ”бітпес” деген өрнектер жасалынды. ”Айшық, “Ай гүл”
деген өрнектер түнгі аспанның басты тұлғасы негізінде дүниеге келген.“Ай гүл”қазақ тарихындағы
алғашқы өрнектердің бірі болған, оған негіз бар. «Күн» ою-өрнегі Күнді меңзейді.   Күн, Ай, аспан
бейнеленген тұмарлар қасиетті деп саналған, себебі, діни  ұғымда бұлардың магиялық  күші бар деп
сенген.   «Күн»,  «күн-көзі»,  «күнсәулесі»,  «шыққанкүн»  оюлары  кілемнің,  тұскиіздің  дәл  ортасына
салынады,   сол   сияқты   бұл   өрнек   кесте   тоқуда   немесе   ағаштан,   сүйектен   ойылған   заттарды
бедерлеуде, ат-әбзелдерін әрлеуде қолданылады. 
121

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
—
4. Геометриялық  ою - өрнектер. Ежелгі  адамдар  геометриялық  ою-өрнектердің  магиялық
және символдық мәні бар   деп  сенген. Қола дәуіріндегі   саз   балшықтан  жасалған    құмыраларда
геометриялық       ою-өрнектермен         әрленген.   Бұл   топтағы   оюлар   киім   безендіруде   молынан
кездеседі.Кейде   өзен,   аққан   су   сияқты   иректер   кездеседі.   Оны   қазақтар   тоқтаусыз   үзілмес   өмір
белгісіндей   қабылдайды.   Мұндай   өрнектер   көрнекі   жерге   киім   өңірлеріне   түсіріледі.   «Сүйір»,
«Ирек»,  «Балдақ»,  «Алшы» т.б.  оны қазақ бақыттың, табыстың, ақ жолдың белгісі деп білген. Сол
себепті әйелдер жаулығының, кимешектердің, бешпеттердің шетіне кестелеген. Қолөнер шеберлерін,
суретшілер   мен   сәнгерлерді   ұлттық   рухта   тәрбиелеуде   ою-өрнектің   атқаратын   рөлі   зор.   Қолөнер
шеберлері   жасаған   бұйымда   ұлттық   нақыш   айқын   тұруы   тиіс.Сол   ұлттық   нақышты   айқындап
бейнелейтін өнер түрі  – ою-өрнек. Қазақ   халқы   ою-өрнекті   киелі   санаған. Мәселен  қабырғаға
тұтылған  тұскиіз   бен   кілемдегі   өрнектерге   біраз   зер   салып   көріңіздер.   Қараған   сайын       ой-
қиялдарың   оянып, сол  ою-өрнектер, бейнелер  мен  сызықтар арқылы   шеберлердің   не  айтқысы
келгенін     байқайсыздар.   Халықтың   рухани   өмірі:   ұлттық   салт-дәстүрлер,   наным-сенімдерге
байланысты  оюлар. Мысалы, қазақ халқының ерте кезден бергі әдет-ғұрпы, салты бойынша, бөтен
жерге,   алыс   ауылға   күйеуге   ұзатылатын   қыз   баланың   белгілі   бір   уақыттан   кейін   төркін   жағына
сәлемдеме   жіберу   дәстүрі   болған.   Сәлемдемеге   жас   келіншек   өзінің   күйеуге   шыққаннан   кейінгі
тұрмыс жағдайын ою-өрнекпен бейнелеп жіберуі шарт. Осы салт бойынша тұрмысқа шыққан қыздың
үйіне   жіберген  сәлемдемесінде   “құсмұрын”   бейнесі   салынған   сәлемдеме   келсе,   ата-анасы   одан
баласының   барған   жерінде   құстай   ерікті,   басы     бостандықта,   жағдайы   жақсы   екенін       ұғатын
болған.Сол   сияқты     орамалдың    бетінде     ұшқан       құс     пен     бүршік     атып    келе     жатқан       гүл
бейнеленсе, ата – анасы қызымыз  құстай  емін – еркін, жайраңдап  өмір  сүріп  жүр  екен,-деп  мәз
болысады. Сонда   әр   өрнектің   астарында   алуан   мағына бар. Қазақ       халқының   ою-өрнектер
бейнеленетін    қол  өнер  бұйымдары  бірнеше  түрге  бөлінеді. Олар  ағаштан жасалған,  теріден,
жүннен, т.б. Ою-өрнектер  өзіндік   ерекшелігін  сақтай  отырып,  белгілі  бір  тәртіппен орналасқанын
көреміз. Оюлардың     ежелден       келе     жатқан   нұсқаларында құстың,   гүлдің , жануардың   түрін
тұспалдап  тұратыны белгілі.  Әр  оюдың  өзіндік  мағынасын  түсіне  отырып , қабырғаға  әсемдік
үшін  ілетін  болған.   Ата –бабаларымыз  «тұмар», «қошқар  мүйіз»  ою-өрнегінің   магиялық  күші
бар  деп  сенген. «Тұйық» оюы ел  қорғаған батырлардың иығы мен қалқанына,  аузы дуалы билердің
жауырын тұсына салынған. Тұйық оюы  бақыттың, достықтың, шексіздіктің, мәңгіліктің белгісі. 
—
               Ай найзасы болмаса,
—
               Ерді қайдан танырсың.
—
               Ен-таңбасы болмаса,
—
               Малды қайдан  танырсың   –  деп қазақ атамыз айтқандай,  тұйық оюы  еліміздің
белгісіндей болып, мемлекеттік Туымызда бейнеленген.  «Қошқар  мүйіз»   ою-өрнегі қойдың  төбесі
мен  екі  жаққа  иіріле  түскен  мүйіз  бейнесінде  келіп,  оның  қолтық  тұсынан  қойдың   құлағын
долбарлайтын   тағы   бір   шолақ    мүйіз  тәрізді  екі  буын   шығып   тұрады.  Одан  байқаған адамға
қошқардың   тұмсық   бейнесі   аңғарылады. «Қошқар мүйіз» ою-өрнегі   байлық пен молшылықтың
нышаны.  Мал  шаруашылығымен айналысқан қазақ халқының көшпелі өмір салтымен байланысты
туған. Қошқар  мүйіз  ою   туралы    халқымыздың  сүйікті  ақын  қызы  Фариза  Оңғарсынова   былай
деп   жазыпты:
—
               Түрін-ай текеметтің! Асыл қандай?
                Үңілдім үнсіз ғана басымды алмай.
                “Келе ғой, қошақаным, өзіме!”-деп,
                Әжем кеп сипағандай шашыма жай.
  Күйімді кешсеңдер-ау сол беттегі.
  Тұрғандай ана - көңіл тербеп мені.
  Жан бітіп жайраңдады жан-жағымнан ,
  Қазақтың қошқармүйіз өрнектері.
 «Қай үйге кірсемде, жердегі киіздің бетіне  оюдың  бір  ғана  түрін  көремін. Сөйтсем, мен 
қазақтың киіз кітабының үстінде демалып отырған екенмін. Қазақ  халқының  адамгершілігін  
күннің  мейірімділігімен  теңеуге болады екен»,-деп  Александр Македонский  айтқан деген аңыз да  
бар.
—
Қай халықта және қашан да болса  мұқтаждықты жою, баршылықты молайта беру, халықтың 
122

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
тұрмысын жақсарту, киiм-кешектi, үй жићаздарын тиiмдi, қолайлы, сәндi де ұнасымды етiп пайдалану
халықтардың бәрiне бiрдей ортақ мүдде,  ортақ арман едi. Соның нәтижесiнде бiздiң  бабаларымыз 
бен аналарымыз кейiнгi ұрпақтар үшiн көптеген өнер  мұраларын  қалдырды. ''Әр елдiң тiлiн, өнерiн 
бiлген кiсi онымен бiрдей деңгейде пiкiрлесе алады, аса арсыздана жалынбайды'' деп тiл мен өнердi  
жоғары бағалаған Абай. Ал,Ш.Уалиханов ою-өрнек өнерi қазақ халқының өмiрiнде айрықша өнер 
екендiгiн, оның ерекшелiктерi мен қыр-сырының  молдығы қаншама бiлiмдарлықты талап ететiндiгiн 
айтқан. Жалпы ою өнерi дүние жүзiнiң көп халықтарына тән. Ою - өрнектерді  әр  түсті бояулармен 
алмастырып  отырудың кейде  мазмұнға  байланысты  логикалық ұғымы да бар.Бояу мен түстерді 
таңдап   пайдаланудың   қазақ  халқының   этнографиялық  тарихымен  де  байланысты  символдық  
мәні   де  болған.  Қазақта  қайсыбір  түстердің   символикалық   мәні  бар:  көк түс – аспанның  түсі ,
қызыл   түс  -  оттың,   күн  көзінің    символы,   ақ  түс  -  ақиқатты, қуаныштың,  бақыттың  
символы, сары түс -  ақыл – парасаттың қайғы –  мұңның   символы,  қара  түс  - жер  символы;  
жасыл  түс  -  жастықтың,  көктемнің  символы.  Затты  осы   түстердің    бірімен   бояғанда  оған   
белгілі   мән  беріледі.   Демек,  бояу   мен  түсті   таңдап   орналастыру   тарихында   әрбір   елдің    
ұлттық   өзіне   тән    талғамы  мен  татымы    болған. Түстер  адам  өмірінде  үлкен  роль атқарады.  
Түс  адамға  психологиялық  -  физикалық  жағынан  әсер  етеді Мысалы, жылы, суық түстен  адамға -
ширақтық  пен  еңбекқорлық,  қуаныш  пен  қайғы  сезімдерін  туғызады. Түстерді дұрыс  қабылдауға 
қабілеті бар  адам он мың түстердің  реңдерін  байқап, ажырата  алады. Қолөнер  бұйымдарын 
жасауда  әрбір түсті   белгілі   тәртіппен  кемпірқосақ   көркіне   лайықтап  орналастырылады. Өрнек 
дегеніміз – кез келген  бұйымның  сыртына  түсірілетін біртұтас  байланысты  әшекей. Жалпы 
алғанда  ою - өрнек  дегеніміз - әдемі  ырғаққа  арнаулы  жүйемен  құрылған  өрнек  бөлшектері. 
Композиция  дегеніміз - өрнекті  бұйымның  бетіне  реттеп  орналастыру,  жүйелеу. Композициялық  
тұйық  өрнектер  дегеніміз- шеңбер  ішінде, түрлі  бұрыштар  ішінде орналасқан өрнектер. 
Өрнектерді  орналастыру  үшін  симметрия  сақталу  керек.  Симметрия  дегеніміз - ою  өрнектің  екі  
жағының  тең  болуы. Ою-өрнекте  бір  элемент  қайталанып  келсе  мұны- ритм  дейміз.  Бұйымға  
салынатын  ою-өрнектің  бояу  түрлерінің  бір-бірімен  үйлесіп,  жарасым  табуы–колорит деп 
аталады.
—
«Тәуелсіздік таңы»  деп аталатын бұл композициялық шығармамызда симметрия, ритм, түс
үйлесімділік   заңдылықтарын     сақтай   отырып,   ілмек   бізбен     тоқыдым.  «Күн»,   «күн-көзі»,   «күн
сәулесі», «шыққан күн» оюлары кілемнің, тұскиіздің дәл ортасына салынады.  Халық қолөнерінің бай
мұралары бүгінгі күннің алтын қорына айналып отыр. Қай халықтың болса да, тұрмыс – тіршілігіне
қажетті әдемі бұйымдар мен заттарды дүниеге әкелген қолөнері болды. Халық шеберлерінің қолынан
шыққан   әдемілеп,   әсемдеп   тіккен   бұйымдары   көзімізге   ыстық   көрінетіні   анық.   Халық   арасында
осындай өнерімен әйгілі шеберлеріміз көп. Олардың қолтаңбасы күнделікті өмірде мен мұндалап үй –
үйде жайнап тұр. Осы халық шеберлерінің мұрасын, біздің қазіргі заманымызға дейін алып келушілер
кімдер?       Әрине, олар он саусағынан өнер тамған шеберлер. Мәшһүр Жүсіп Көшетұлының   аңыз
әдебиет үлгілерін жинақтаған еңбегінде мынандай үш асыл қасиет бар.   Асылдығы   бір – бірінен
өтеді, бірі – көз, бірі – көңіл, бірі –  ақыл. Қазақ халқы бала тәрбиесіне ерекше мән беріп, әсемдікке
баулуда әлемнің әсемдігін көзбен көре білуге, зерделі болуға үйретіп отырған. Шеберлерді үлгі ете
отырып, қолөнерді үйреткен. «Өнер таусылмас азық, жұтамас байлық» - дейді халық даналары. Көне
көз қариялардан сұрастыру арқылы өзінің шеберлік қасиеттерімен халқының ғасырлар талғамынан
өткен асыл қазынасын меңгерген қолөнер шеберлері біздің ауылымызда да өмір сүрген, қазірде бар.
Соның   бір – екеуіне   тоқтала   кетейін. Халқымыздың мұрасын қазіргі кезге дейін алып келген ел
ішіндегі он саусағынан өнер тамған шеберлер. Халық   өнерін   игере білген, ұлттық бұйымдарды
шеберлікпен тігетін   Рая, Нұргүлсім, Жұпарқан апа - әжелеріміздің қолынан шыққан бұйымдар әр
түрлі   көрмелерден   жүлделі   орындар   алып   жүр.   Ол   апаларымыздың   қолынын   шыққан   әдемі
бұйымдары   ауылымыздың   мұражайында   тұр.   Олардың   көзін   көріп,   қолөнерін   үйреніп,   өздерінің
тұрмыстық  қажетін өтеп  отырған   Камалхан,  Роза,  Қарлығаш,  Айман  сияқты  апай көкелеріміздің
тіккен бұйымдары көздің жауын алады. Бабаларымыздың ғасырлар тарихынан өткен асыл қазынасын
осындай елдегі шеберлердің арқасында ұрпақтан – ұрпаққа жалғасып, бүгінгі ұрпаққа жетіп отыр.
Халық өнері мені қызықтырады. Оларды жоғалтпай, үйреніп, әрі қарай дамыту біздің міндетіміз.
—
Өткенді  еске  алып, ойға  толам,
—
Сұрыптап  тезге  салып, көп  ойланам,
—
Ой түбіне  жете  алмай  титықтасам,
123

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
—
Қолыма     қайшы    алып,   ою   оям   –   деп    Б.   Момышұлы     атамыз     айтқандай     мен   де     бос
уақытымда анаммен бірге ою ойып, оны кестелегенді  қолөнермен айналысқанды  ұнатамын. Қазақ
халқының   өзіне  тән  ерте  заманнан   қалыптасқан  ұлттық  тәлім- тәрбиесінің  асыл  қазынасы,  мол
тәжірибесі    бар.  Оның ұрпақ тәрбиесінің  негізіне  алынуы   - еліміздің       мүддесі,  халқымыздың
талабы.   Ұлттық   ою-өрнектердің     бүгінгі     заманға     пайдасы     зор.     Ендігі           міндет       ұлттық
дүниетанымын   ерекшелігін  танытатын  осы   өнер   саласын   заман    талабына  сай  жетілдіріп,
көркем,  рухани   қазына  ретінде  пайдалана   білу.   Қазақ    қолөнерінің    күрделі  саласы   ою-
өрнекті әлі  де  ғылыми   тұрғыдан    тереңірек  зерттей   түсу  қажет. Оюдың адам баласын тигізер
әсері мол. Адам ойын бір жүйеге келтіреді, денсаулыққа пайдалы жағы да аз емес. Ол жүйке қызметін
ретке келтіруге , ашуды, қайғыны басуға ықпал етеді .Бұл туралы Зейнеп Ахметова апамыз  Бауыржан
ата   туралы   жазған   естеліктерінде     көптеген   мысалдар   келтірген.   Атамыз   жазып   отырған   еңбегі
өнімсіз болған кезде қолына жедел қайшы мен қағаз  алып, түрлі  ою ояды екен.  Қорыта  айтқанда
ою-өрнек   дегеніміз-дәлдік,   есеп,   теңдік, үйлесім,   жарасым, сәндік,   көркемдік,   парасаттылық,
жылылық,  сұлулық,  ойлылық,  ақылдылық,   зеректік,    көңілге    шабыт,     шаттық     ұялатады,
ептілікке, іскерлікке,  шеберлікке,  икемділікке,  дәлдікке   баулиды,  тәрбиелейді. Ою-өрнек  өнерге
деген  махаббат,  сұлулыққа  деген   құштарлық  жиын-тығы.  Ою  ойған  адамның  жүрегі  жылы,
нәзік     болады   -   деп   Бауыржан   Момышұлы   атамыз   айтқандай,   ою   оюды   үйрену,   осы   өнерді
жалғастыру біздің қолымыз.                                                                                               
                                    Пайдаланған  әдебиеттер
1.  Қазақстан  ұлттық  энциклопедия     7  том   Алматы,2005.
2. М.Ш.Өмірбекова. Қазақ  халқының   дәстүрлі  өнері Алматы,2003.
3. «Шаңырақ»  үй-тұрмыс  энциклопедиясы   Алматы.Рауан,1990.
4.  Ш. Өмірбекова.Энциклопедия. Қазақтың ою-өрнектері.  «Алматыкітап» 2003ж
5 Ә. Ысқаққызы. Сырмақ өнері. «Алматыкітап», 2007 ж.
6.  Сапар Төленбаев, М.Өмірбекова «Ою-өрнектердің жасалу жолдары» 
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Машекенова Әсемгүл Шерниязқызы
БҚО, Казталов ауданы.  Талдыапан ауылы,
Талдыапан орта жалпы білім беретін мектебінің
өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі
Адалдық пен әділдік.№23-сабақ.
 Құндылық:  Ақиқат.
 Қасиеттер: Адалдық,  әділдік,  шыншылдық. 
 Сынып-5а  
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға   жалпыадамзаттық ақиқат 
Қасиеттерін ұғындыру.
Міндеттері : 
-Оқушыларға  адалдық пен шындықтың  адами қарым-қатынастағы 
маңызын ашу.
- оқушылардың бойындағы шыншылдық,адалдық,әділдік
 қасиеттерін ашуға ықпал  ету.
-  Шындықты жалғаннан  ажырата білуге,әділ шешім қабылдауға,
cенімділікке,жауапкершілікке тәрбиелеу.
Ресурстар: 
(құралдар, 
мәліметтер)
 
Сабақтың барысы :
1 Ұйымдастыру кезеңі 
                                   Тыныштық  сәті.
Арқаңызды тік ұстап отырыңыз. Көзіңізді жұмып,терең тыныс алыңыз. 
Әрбір тыныс алған сайын, неғұрлым көбірек босаңсып сабырды болуға 
тырысыңыз. Қазір біз орманға серуенге шығамыз. Өзіңіздің сынып есігіне 
қарй беттеп, есікті ашқаныңызды, дәлізбен өтіпдалаға шыққаныңызды 
елестетіңіз. Таза ауаны жұтып, шашыңызды желбіреткен желдің лебін және 
    Сабақ 
барысын 
талқылау:
124

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
бетіңізді сәл-пәл қыздырған күн сәулесін сезініңіз. Орманға қарай жүре 
бастаңыз. Келе жатқанда абай болыңыз, жәндіктерді басып кетпеңіз. Бір 
минут тоқтап айналаға көз салыңыз.Табиғаттың әсемдігі мен балғындығын 
сезініңіз. Гүлдердің біріне жақындап, еңкейіп, оның нәіктігімен 
жұқалығына зейін салыңыз. Оны иіскеңіз және иісін жұтыңыз.Айналадағы 
бар нәрсені бақылап, ары қарай жүре беріңіз. Гүлдер гүлдермен ағаштардың
иісі құстардың дауысы және жәндіктердің ызыңын. Орманға ендей түсіңі, 
қараңызшыы, ағаштар биіктей әрі қалыңдай түсті. Жарық пен көлеңкенің 
ойынын қызықтаңыз., жапырақтардың ызыңын тыңдаңыз.  Біз өзімізді 
орманда бақытты әрі қауіпсіз сезініеміз. Алаңқайға шығып, осында бірнеше
минут демалыңыз. Түбіне барып отырғыңыз келетін ағашты таңдаңыз. 
Ағашқа жақындаңызда оның діңінен құшақтаңыз. Оның қуатталығын 
сезініңіз., ондағы өмір қуатын сезінуге және ұғыннуға тырысыңыз. Енді 
оның діңіне арқаңызды сүйеп отырыңыз. Көзіңізді жұмыңыз, терең тыныс 
алыңыз, және қоршаған айналаның жым-жырт тыныштығына көңіл бөліңіз. 
Орныңыздан тұрып, айналаға тағы бір көз қырын салыңыз.Келген 
жолыңызбен кері қайтуға ыңғайланыңыз. Жолыңыздағы жәндіктерді басып 
кетпеңіз. Міне, мектептің алдынада келдік. Айналаңызға тағы бір қараңыз, 
таза ауаны терең жұтыңыз. Осы жым-жырттық тыныштық, қанағат сезімін 
сезімін өзіңізде сақтаңыз.  Көзіңізді ашып күлімдеңіз!...
2 Үй тапсырмасын  тексеру.    
      «Адал бала» Корей ертегісі.
Сұрақтар 
1. Баланың алтын және күміс балтадан бас тартуының себебі неде?
2. Баланың іс-әрекетін адал деп айтуға бола ма?
3. Ақсақалдың қабылдаған шешімін қалай бағалар едің?
4. Шындықты баланың қай жерінен іздеу керек?
Дәйексөз. 
 «Шындық шырағы дауыл соқса да өшпейді»
                                                                          Ғ. Мұстафин.
-Біз шындықтан қаша  аламыз ба?
Жалғанның  шындығын ашпай,ақиқат ауасы еш 
уақытта жылымайды.Шындықтың беті ашылған кезде адамның
 шынайы бейнесі ашылады.Адасу жолының мыңдаған жолы 
болғанымен,одан шығудың бір ғана жолы- ақиқат болып табылады.
Самопознание
№9 2013ж 
қыркүйек
Әңгімелеу.
Мұғалімнің сыйы. "Үш елек."
Аңыз- әңгіме
                                                           Үш   елек. 
Бір адам  Сократтан  былай деп  сұрапты.
-  Сенің досыңның маған не айтқанын білесіңбе?
- Сәл кідір,-деп оны Сократ  тоқтатты,алдымен айтқалы тұрғаныңды үш 
рет електен өткіз.  
-Үш електен?
- Бірдеңе айтпас  бұрын,алдымен оны електен өткізу керек. Алдымен 
шындық елегінен.
Оның  шындық екеніне көзің жете ме?
-Жоқ мен тек естідім.
-Онда сен ол шындық па,жоқ па,оны білмейсің.Онда екінші елек 
жақсылық елегінен өтейік.  
Менің досым туралы жақсы нәрселер айтпақшысың ба, әлде жоқ па? 
Соны ойлан.
Қызықты 
психология
№3  2013ж
125

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
-  Мен  тек естідім.
-Бірақ ол шындық па,жоқ па өзіңде білмейсің.
Үшінші електі қолданып  көрейік.Сен айтқың келгенді менің тыңдауым 
соншалықты қажет пе?
-Жоқ,ондай қажеттілігі жоқ.
-Сонымен,- деді Сократ,-Сен айтқың  келгендеріңде  шындық та, 
жақсылық та, пайда да жоқ
Оны айтудың қажеті не?
                Cұрақтар:
1.Сократтың  іс-әрекетіне қарап ,қандай адам деп айтуға болады?
2.Сократтың  бойындағы қандай жақсы қасиетті өз бойыңа алар едің? 
Әділдікке, шындыққа көз жеткізбей тұрып  жалған айту жақсылық 
әкелмейді және пайдасы болмайды.
Шығармашылық жұмыс,топтық жұмыс.
1 «Адалдық тобы» Адалдық-адамдықтың белгісі.Әңгіме жазу.
2 «Ақиқат  тобы»  Төмендегі  тірек сөздерді пайдаланып,
      Ақиқат туралы әңгіме құрастыру.
Ар-намыс,  шындық,адалдық ,уәде, жақсылық, азаматтық, қымбат өмір.
3   «Әділдік тобы». Жағдаятты талдау.
Ажар мен Алмагүл сабақтан келе жатыр еді.Ажар жарнамадан жаңа 
фильм басталғанын көріп :
  -Менің қалтамда апам самса алып жерсің деп берген ақша бар.Кеттік
Кино көрейік,-деді.
  Алмагүл:
 -Үйден сұранып шыққан жоқпыз.Іздеп қалады ғой,-деп,іркіліп қалды.
-Ештеңе етпес,мектепте болдық деп айта саламыз.
   -Ажардың ұсынысына сендер  қалай жауап бере едіңдер?
Топпен ән айту.
                                    Ақ көгершін         Сөзі   Н.Баймұхамедов.
                                                                        Әні    А.Жұбанов.
    Қайырмасы.
Үйге тапсырмасы.
№24-сабақ. «Ұстаздың шәкірттерін сынауы» ( аңыз-әңгімені оқу.)
« Мен уәдемде тұрамын» эссе жазу
Дәптермен жұмыс.
Адал және әділ адам қандай болады?Ерекшіліктерін бөліп жазу
Соңғы тыныштық сәті. Мен әуенді қосқан кезде бәріміз жүрегіміздегі 
таза, пәк сезіммен, қиял әлеміне аттанамыз
Бүгінгі сабақты еске түсіреміз,алған әсерімізді іштей айтамыз.
Сарсенбиева Айнагүл Энгельсовна
СОШ имени Гали Бегалиева
Западно -Казахстанская область
Казталовский район с. Кушанкуль.
Тема:  Урок –закрепление по творчеству А.С.Пушкина
Цель урока:  Закрепление изученного по творчеству А.С.Пушкина
                     Привить интерес к русской литературе.
Форма урока:  урок-игра
Наглядность:   портрет поэта, книги, интерактивная доска.
                             Ход урока:
Слово учителя:     Здравствуйте ребята. Мы с вами изучили биографию и творчество 
А.С.Пушкина. И сегодня подведем итоги. С творчеством А.С.Пушкина мы знакомы уже с детства. 
126

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Знаете его сказки, стихи.
И сегодня мы хотим больше узнать о поэте. Его жизни, творчестве. Эпиграфом нашей игры мы 
взяли слова самого поэта:
«Я лире посвятил, души прекрасные порывы»
       Игра состоит из четырех геймов.
1 гейм «Дальше, дальше, дальше…»
  За одну минуту нужно ответить на вопросы.
2 гейм « Заморочки из бочки»
    Вынимаете из мешочка бочки с номерами и определяете вопрос. А так же здесь есть номер «Ты 
мне, я тебе» , где вы задаете друг другу вопросы.
3 гейм Темная лошадка» 
    Вопрос от нашего гостя.
4 гейм «Гонка за лидером»
     Каждая команда по очереди отвечает на вопросы. Напоминаю, каждый правильный ответ один 
балл.
Итак, начинаем. Команды просим тянуть жребии и определить какой команде начинать игру.
1 гейм «Дальше, дальше, дальше…»
1. Где и когда родился А.С.Пушкин?
2.Как зовут няню Пушкина? 
3.Где учился поэт? 
4.Какой язык во времена Пушкина считался Светским? 
5. За какое стихотворение Пушкина сослали в ссылку? 
6.Назовите главных героев поэмы «Цыгане» 
7.Как называлось имение Пушкиных? 
8.Любимое время года Пушкина
9.Кому посвящено стихотворение Пушкина «Я помню чудное мгновение»? 
10. «У Лукоморья дуб зеленый.
        Златая цепь на дубе том,
        И днем, и ночью кот ученый
       Все ходит по цепи кругом…»
Откуда этот отрывок? 
11. В каком году было Декабристское восстание
12.Что написал поэт друзьям-декабристам? 
13.Что такое Анчар? 
14.Сколько раз Пушкин был в Болдино?
15.Кем был Самсон Вырин? 
16. Кто впервые перевел Пушкина на казахский язык? 
17.Назовите сказки Пушкина 
18.Кем оказался вожатый? 
19.Как зовут капитанскую дочку? 
20.Куда ехал Петр Гринев? 
2 гейм «Заморочки в мешочке»
1. Почему в XIX веке Москва напоминала большую деревню?
2.Почему русские аристократы пренебрегали русским языком? И на каком языке они говорили?
3.Когда и зачем приехал А.С.Пушкин в Уральск?
4. «Ты мне, я тебе»
Ваши вопросы к соперникам.
5.Какие повести входят « В повести Белкина»?
6.Прочитайте одно стихотворение наизусть.
7.За что Онегин и Ленский стрелялись на дуэли?
8.Какой случай помог избежать Петру Гриневу казни?
9.Кто впервые перевел Пушкина на казахский язык?
10.Какой казахский эпос перевел на русский язык поэт?
3 гейм  «Тёмная лошадка»
127

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
     Угадайте, наш гость тоже любит Пушкина. Учила и меня. Привила любовь к русскому языку.
Правильно эта наша любимая Роза Джанибековна. Она приготовила для вас вопросы.
4 гейм. «Гонка за лидером»
1.Офицерское звание Пушкина при царском дворе
2.Где и когда Пушкин впервые встретился с А.П.Керн?
3. С кем стрелялся Пушкин на дуэли?
4.Кто такой пиит?
5.Назовите имя и фамилию коменданта Белогорской крепости.
6.Чиновником какого ранга был Самсон Вырин?
7.Как назывался первый путевой лист?
8.Как называется перевод письма Татьяны на казахский язык?
9.Назовите несколько поэм Пушкина.
10.Сколько детей было в семье Пушкиных? Назовите имена.
Подведение итогов игры. Определить победителя.
   ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
                 Малая Академия наук Республики Казахстан
Актюбинский филиал
 Малой Академии наук Республики Казахстан
  Тема:  «ВЗАИМОСВЯЗЬ МУЗЫКИ И ЗДОРОВЬЯ ЧЕЛОВЕКА»
  Секция:  Медицина, валеология, психология
Докладчик:  Гилко Настя, 7 «б» класс,  г.Актобе, средняя школа № 29
Руководитель: Абикеш Жанна Зулхарнаевна - учитель музыки                                                               
средней школы № 29  
Научный руководитель: Конырбасова Н.Б. - преподаватель высшей 
                                             категории музыкального колледжа
                                             им. А.Жубанова г.Актобе 
                                                                    
                                       Содержание:
Введение……………………………………………………………………...........
1. Понятие «музыка» и общее представление…………..……………................
2. Влияние музыки на организм человека……………………………...............
2.1  Применение целебных свойств музыки…………………........................... 
3. Сравнительный анализ  влияния музыки на живые организмы ..................
4.Способы воздействия классики на психику человека ....................................
5. Способы воздействия рок- музыки на психику человека..............................
5.1. Влияние рок-музыки на человека.................................................................
5.2. Рок-музыка и психология подростка...........................................................
6. Определенные ноты влияют на определенные органы................................
Исследовательская работа...................................................................................
Заключение............................................................................................................
Сисок литературы.................................................................................................
Слайды...................................................................................................................
                                                                                                               
                                                    Введение
Каждый день большинство из нас слушает разную музыку, которая, так или иначе встретится где-
нибудь, независимо от того, хотим мы этого или нет – в машине, автобусе, супермаркете, кинотеатре, 
на улице, на дискотеке, в баре или ресторане – везде, где бы мы ни находились, нас сопровождают 
звуки музыки. При этом вряд ли кто-то задумывается, какое огромное влияние она оказывает на наш 
внутренний мир и внешнее его выражение – поведение. 
Конечно,   вряд   ли   характер   человека   подвергнется   сильным   изменениям,   если   он   невзначай
послушал пару песен по радио, а затем отправился выполнять свои повседневные обязанности. Здесь
речь идет именно о любителях музыки, о тех, кто не может жить без этих ритмов, у кого большая
128

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы

жүктеу/скачать 2,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: