Сене күресіп келе жатқан жауынгер басылым
жүктеу/скачать 2,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Бақтияр СМАнОв, қР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, Халықаралық Ш.Айтматов академиясының академигі, қазақстан Жазушылар одағының мүшесі тіл мен жағым талмағай...» азақтың ұлы даласы сөз бастаған шешендерге, топ бастаған көсемдерге, қол бастаған батырларға қашанда кенде болмаған. Солардың бірі – биыл туғанына 200 жыл толып отырған халқымыздың аса көрнекті ақыны Мәделі (Мәделіқожа) Жүсіпқожаұлы. Ол 18161888 жылдар аралығында өмір сүрген Қоқан және Хиуа хандықтары мен Ресей патшалығының отаршылдық әрекеттеріне қарсы қол бастаған ержүрек батыр, күрескер ақын, қайраткер тұлға. қ қ шығармашылығынан айқын байқаймыз. Бұл жөнінде ұлы ғалым, заңғар жазушы, академик М.Әуезов: «...Бұрын өз бетімен еркін жүрген елдің тіршілігі осы (ХІХ ғасырдың орта кезінен бергі – Б.С.) дәуірде қайғыны да, қазаны да, толып жатқан өзгерісті де көрген. Сол ауыр күндері ел ортасынан екі алуан адамды шығарды дегенбіз. Біреуі – тарихи өлеңдерде саналған ел қаһармандары, екіншісі – ел тілегін айтып, зар, мұңын сөзбен шығарған ойшыл қария, өлеңші ақын, жырау бо- латын. Қазіргі қарастырғалы отырған зар заман ақындары сол ел қамын сөзбен жоқтаған жоқшылар. Бұлардың туысы мен бағыт сарыны ел басына келген тарихи дәуірден туғандықтан, барлық ақынды та- рихи көлемінде қарастыру керек. Бұларды ұғу үшін соларды туғызған ел мен шартты тарих бетінен ұғыну керек» деп жазады «Әдебиет тарихы» атты еңбегінің «Зар за- ман ақындары» деген бөлімінде. Міне, біз сөз етіп отырған Мәделі де сол зар заман тудырған тарихи тұлға, әрі батыр, әрі ақын. Жастайынан мұсылманша білім алған болашақ ақын өлеңді хатқа жазып та, ауыз- ша айтып та шығарып жүрген. Өзі секілді ақын замандастарымен талай рет айтысқа түскен. Оның «Қоқан ханына айтқаны», «Ақ патша», «Қанай датқаға», «Майлы ақынға», «Батырбек пен Байзаққа», «До- салы мен Қасымбек датқаны жарастыруы», «Әбділда қожаға», «Аман бол, Қосжарсуат, туған жерім!», «Мырза би деген бек шықты», «Ахмет төреге», «Еш нәрсе бұл дүниеге болмас тұтқа», «Тәтен датқаға», «Бәйтерек, Байзақ едің мақтап жүрген», «Мәделі мен Байтақ ақын», т.б. көптеген өлең-жырлары, арнау-толғаулары, ай- Әлихан атамыздың үйқамақта болуы содан. Бірақ ақырында НКВД Нығымет Нұрмақов екеуін бір күнде атып тастаған. Әлихан Бөкейхановтың Ленинді де, Сталинді де бой- ына теңгермегеніне тағы бір дәлел бар. Ленин Алашорданы ақтап, кешірім жасағаннан кейін Қазақ елінің атынан Ресеймен келіссөз столына Алашорда Үкіметі отырады. Әлекеңнің өзі баратын жөні бар ғой. Бармайды. Алаш арыстарының ішіндегі ең жасы – Әлімхан Ермековті жібереді. Ленинмен төрт сағат ырғасқан Ә.Ермеков Қазақстанның осы бүгінгі шекарасын шегелеп, басқа да көп шаруаны тын- дырып шығады. Сонда Ах- мет Байтұрсынов айтты де- ген сөз бар. «Ленинің біздің Әлімханмен төрт сағатқа сөйлесуге жарады. Осал емес екен» деген екен. Біз университетте оқы- ғанда марксизм-ленинизм классик- терінің талай еңбектерін оқыдық. Сон- да Ленин алты тіл біледі деп оқытқан ұстаздарымыз – ғылым докторлары. Біздің Әлихан Бөкейханов атамыз тоғыз тілде еркін сөйлеп, көсіліп жазған. Францияның күні бүгінге дейін шығып келе жатқан «Фигаро» газетіне фран- цуз тілінде 1930 жылы екі мақаласы жарияланған көрінеді. Шіркін, тауып әкелсе ғой. Сонда кім мықты? Әлекең бе, Ленин бе? Амал нешік, бәрі НКВД-ның қызыл қасабында құрбан болды. Не дейміз? Өткенге – салауат, бүгінге – барақат дейміз. Бүгінгі ұрпақ осы Алаш арыста- рындай болса екен деп армандаймыз. Ұлы Абай «Болмасаң да ұқсап бақ» деген сөзді бекер айтпайды ғой. Мағауия СЕМБАй, «Орталық Қазақстан» газетінің бас редакторы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері ҚАРАҒАНДЫ Алаш үшін азап шеккен
Тізесін бүкпеген, айылын жи маған, ешкімнен қаймықпаған. Қазақ тың та- лай арысы жапон шпионы деген жа- ланы азапқа шыдамай мо йындағанда, жалғыз Әлекең ғана сынбапты. Рухы тасты да шабатын ал даспандай болғаны ғой. Шың ғыс хан нан, Жошыдан тамыр тартатын асыл қаны бүлкілдеп соғып тұрғаны ғой. Мен білетін саясаткерлерден СССР деген алып державаның іргетасын қалап кеткен Ленин анкетасында мамандығын «журналист» деп жазған. Сталин «марксист» деп жазыпты. Бұл екеуі де негізгі мамандықтары басқа бола тұра, журналист болған. Ленин « Искра» газетін шығарып, өзі редак- тор болса, Сталин бүкіл мақалалары мен сөйлейтін сөздерін өз қолымен жазған. Осы екі тұлғаны да Әлихан атамыз көзіне ілмеген. Әлекеңді әуелі Бутыркаға қамап тастағанда ескі марксист, Сталинге сөзі өтетін қарт бәлшебек, Маркстің өзін көрген В.Шелгунов: «Әй, Коба, кімді тұтқында ұстап отырсың?» деп босаттырыпты. таң атты, күн батты. Өткінші жауындай өтіп бара жатқан өмір-ай! Осыдан сексен жыл- дай бұрын Мәскеудегі нКвД-ның Бутырка түрмесінде Алашы үшін азап шеккен Әлихан атамыз тұтқын анкетасын өз қолымен толтырыпты. Мамандығын журналист, аудармашы деп көрсеткен. туған жері – қарқаралы уезінің тоқырауын болысындағы 7-ауыл. Әлеуметтік тегін қазақтың ұлымын, әкем 1900 жылы, анам 1918 жылы қайтыс болған депті. Револю ция дан кейін қазақтың Алашорда Үкіметінің төрағасымын деп тайға таңба басқандай жазып кетіпті. Жуырда Алматы облысы, қаскелең қаласындағы Мәдениет үйінде қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің вице-министрі Эльмира Суханбердиеваның қатысуымен келелі кеңес болып өтті. Оған қарасай, Жамбыл және іле ауданының ұстаздары, ата-аналар комитеттерінің мүшелері, арнайы оқу орындарының өкілдері қатысты. Мәделі ел мүддесін, халықтың ынты мағын ойлаған ақын. Осы ұлы мұрат жолында ол талай араздас қан ағайынның арасындағы келіспеу шіліктерден бастап, бүкіл елдік деңгейдегі үлкен дауларға, келелі мәселелерге дейін белсене араласып, олардың оң шешімін табуына ықпал еткен. Ақын тәжірибелі би ретінде екі рулы елді немесе жаңылысқан дүйім жұртты жарастырып, олардың орта- сында бітімгершілікке, араағайындыққа жүрген. Онда «Жүйелі сөз жүйесін табады, жүйесіз сөз иесін табады» демекші, ақын өзінің билік шешімдерін дәлелді сөздермен, поэтикалық терең ойлы толғамдарымен білдіріп, екі жақты өлең-жырмен ақылға келуге шақырады. Академик-жазушы Сәбит Мұқанов «Халық мұрасы» атты еңбегінде: «...XVIII және XIX ғасырларда қожалар арасынан дарынды ақындар да шыққан. Мысалы, Арқада – Шортанбай, торғайда – Серәлі, Жетісуда – Жарылғасын мен Жүсіпбек, Сырдария бойында Мәделі мен Майлы. Бұлар... қазақтың халықтық өмірінен талай шындықты ақтарып, арттарына толып жатқан елеулі мұралар қалдырған» деп жазады. Бұл рас сөз. Өйткені Мәделі шығармашылығы, классик- қаламгер атағандай, қазақтың халықтық өмірінен талай шындықты ақтарады, ел өмірінің шежіресін танытады. 8 №20 (1330) 19 – 25 мамыр 2016 жыл
АНА ТІЛІ АНА ТІЛІ 9 №20 (1330) 19 – 25 мамыр 2016 жыл
Білім Баспасөз – 2016 Кеш білім алушы және ғылыммен шұғылданушы жаста- рымыз осыны терең түсініп, елшіл маман болуға жұмылып отыр. Олар алдыңғы буынның білімін сақтап әрі молайта отырып, республикамыздағы ғылыми серпілісті жақсы түсінеді. Елбасының сенімі, Елордалық мәртебе және сол сенім мен мәртебеге лайық жауапкершілік біздің қызметіміздің салмағын ауырлата түседі. 2003 жылдың 9 сәуірінде университеттің оқу- зертханалық ғимаратының ашылу сәтінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Элиталық университет болу үшін Еуразиялық университет барлық қажетті талаптарға жауап береді. Қазақстан жоғары оқу орындарының бәрінде Еуразия университетіндегідей оқу базасы жоқ екенін сеніммен айта аламын, ТМД елдерінде де осы университет тәрізділерді сирек көріп жүрмін. Л.Н.Гумилев атындағы университет ең жоғары сапалы кәсіби маман даярлайтынына үміттенемін және сенемін» деген болатын. Президентіміздің осы сөзін басшылыққа алған оқу ордасының ұжымы қазір жүйелі жұмыс жасап, көптеген жетістіктерге қол жеткізіп келеді. тұсында тұр. Біздің міндет – осынау бірегей гео- саяси жағдайымызды өз еліміз бен халықаралық қоғамдастықтың мүддесі үшін ұтымды пайдалану» деген пікірі де қоғамымызды, оның ішіндегі білім- ғылым саласы қызметкерлері мен студенттерін жаңа бастамалар мен қадамдарға шақырады. – университеттеріңіздегі соңғы жаңа шыл дыққа
теу орталығына айнала бастаған Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық уни верси тетінің даму- ына осы оқу орнын басқарып отырған азаматтың үлесі айрықша екені ақиқат. Жаңашыл басшы басқарудың заманауи, инновациялық тәсілдерін шеберлікпен қолдануы нәтижесінде қызу қарбаласқа, жарқын жаңалықтарға толы білім ордасының аты аз уақытта әлемге әйгілі болды. Яғни ЕҰУ жай-күйі мен білім ордасының жаңа- шыл дығына аталмыш оқу орнының ректо ры, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, тарих ғылымының д о к т о р ы , п р о ф е с с о р Е р л а н Б ә т т а ш ұ л ы Сыдықовтың еткен еңбек, төккен тері аз болмады. М ә с е л е н , 2 0 1 4 ж ы л ы 2 қ ы р к ү й е к т е Бүгінде қасиетті қарашаңырақта білім алу- шылар саны жыл сайын артып келеді. Бұл студенттердің білікті маман болып қалыптасуы үшін еңбек ететін ұжымның жемісі деп білемін. Жалпы, қазір білім шаңырағында елімізге танымал тұлғалар, ғылым, білім саласындағы мемлекеттік сыйлықтың лауреаттары, педагогикалық және ғылыми қызметте тәжірибесі мол атақты ғалымдар, академиктер, ғылым докторлары мен кандидаттары, профессорлар мен доценттер, PhD докторлар мен оқытушылар қызмет етеді. Әлгінде өзіңіз атап өткен мәртебелі марапаттар университеттегі ұжымның қызметтегі жетістігі мен оқу орнында инновациялық зерттеулерді дамытуға ерекше үлес қосқаны үшін берілді деп есептеймін. Елбасының ғылым мен білім беру жүйесіне қатысты қойған талабы аса биік. Біздің университеттің биік мақсат жолында белгілі бір бағытпен жұмыс жасауы басшылықтың сенімінен шыға білді деп ойлаймын. Қазіргі кезде оқу орны өз түлек терінің жоғары талапқа сай болуын көздеп, жұмыс берушілерімен тығыз байланыс ұстаған, профессор-оқытушылар құрамын қамтамасыз ету, ғылыми-техникалық бағыттағы инновациялық даму, халықаралық қатынастар жыл сайын даму үстінде.
– Өте орынды сұрақ, айналайын. Еу- разия лық идеясы теория ретінде өткен ғасырда туғанымен, ол осы ғасырда жүзеге асуда. Сондықтан да ол ХХІ ғасырдың ба- сты идеяларының бірі ретінде танылуда. Ал еуразияшылдықтың негізгі тезисін Л.Н.Гумилев: «...біздер өзімізге достар іздеуіміз керек, ол өмірдің басты құндылығы» деп түсінген. Бұл тұрғыдан алғанда, Ұлт көшбасшысы, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев бастаған Астана еуразиялық жасампаздықтың, толеранттылықтың, демократияшылдықтың, меймандос еуразияшылдықтың орталығына айналды. Сонау замандарда өмір сүрген Ұлы көшпенді- лердің ұрпақтары – бүгінгі қазақстандықтар Елбасы айқындаған жедел жаңару, әлемдік қауым дас тықтан бастамашыл легінде жүру – қоғамымыздың басым бағыты деп түсінеді. Бұл сөзге дәлел ретінде қазақстандық барлық меке- ме, кәсіпорын, шаруашылық, оқу орны жедел жаңарудың субъектісі әрі объектісі екендігін еске алса да жеткілікті. Елбасы негізін қалаған Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ да бұл жолдағы жауапкершілігін, әсіресе еуразиялық миссия- сын жақсы сезінеді. Н.Ә.Назарбаев біздің университетімізде жасаған «Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономи- касына» деген баяндамасында:«Еуразиялық идеясының Қазақстанның бастамасы бойын- ша іске асырылған үш киті – бұлар ЕурАзЭҚ, АӨСШК және ШЫҰ. Бұл – бір ғана айтып жеткізгісіз Орталықтың, біртұтас Еуразиялық идеяның іс жүзіндегі үш түрлі көрінісі. Сондықтан да Еуразияның рухани ел ордасы, жүрегі Астана, ал осынау жүректің ең қымбат өзегі – Астанадағы біздің Еуразия университеті бола алады» деген сөз дері университет ұжымын биік белестерге көтерді.
Университетте жаңа заманға лайық білім беру, ғылымды салаландыру және Президент көтерген Еуразия идеясын дамытуда көптеген игі іс-шаралар атқарылды. Ал Мемлекет басшысының: «Қазақстан бүгін Еуропа мен Азия арасындағы коммуникациялар легінің түйіскен Ө м і р д е а д а м а д а м ғ а б о - рыштар. Сайын Мұратбеков өз қолымен кепілдеме жазып, Кеңес Жазушылар одағының мүшелігіне өткізді. Әдеби өмірде азды-көпті пікірін білдіргендер көп-ақ. Әйтеуір, алты ондықта олардың ақ ниетін көріп, жақсы сөзін тыңдағанға мәзбіз.
– Екі әңгіме... – «Қояншық», «Қасқыр мен
– Әуелде Достоевскийдің «Нақұрысына» түсіне алмадым. Қайталап оқыдым. Гогольдің «Өлі жандары» да қатты әсер етті. Бұл жарықтықтардың өздері сол кеселмен ауырған екен. Оқыған шығарманың әсері де адамды иландырмай қоймайды. Адам жанының қиналуы, көркем шығарманың әсері адамды өзіне баурамай қоймайды екен... – С і з д і ж а п о н м е н қ ұ д а - құдандалы дейді?.. – Т ұ ң ғ ы ш ұ л Ж а п о н и я - да жұмыс істеді. Үйленем деді, үндей қоймадым. Кезінде өзіміз де өз дегенімізбен жүрдік. Бала кейбір туындыларының тараулары сахналанды. Көрермендер тара- пынан түскен көптеген сұрақтарға жауап берген – қаламгердің өзі. К е л у ш і л е р ұ й ы м д а с т ы р у алқасына алғыстарын білдіріп Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық универ- ситетінде Білім күніне арналған салтанатты шара аясында белгілі ғалымдар мен мемлекеттік мекеме басшылары, ұлттық компания, даму ин- ституттары, инвестор және қаржы ұйымдарының өкілдері қатысуымен «Стартап» аймағының тұсаукесер рәсімі өтті. Білім күні ұстаздар мен ата-аналар, студент- тер мен магистранттар және докторанттар үшін тарихи күн. Өйткені білімнің жаңа кезеңі осы күннен бастау алады. Еуразия ұлттық университетінде елімізге ғана емес әлемге танымал ғалымдар, қайраткерлер қызмет істейді. Олардың ішінде Мұхтарбай Өтелбаев, Сейіт Қасқабасов, Рахметқажы Берсімбай, Болат Көмеков сынды Ұлттық ғылым академиясының академиктері, Мырзатай Жолдасбеков, Сайлау Батыршаұлы, Ғаділбек Шалахметов, Еңлік Нұрғалиева, Мырзагелді Кемел, Әділ Ахметов сынды мемлекет және қоғам қайраткерлері, Уәлібай Өмірбаев, Қайрат Қадыржанұлы, Нұрлан Темірғалиев, Серік Неги- мов, Рәтбай Мырзақұл, Рысқұл Ойнарұлы, Асқар Арынғазин, тағы басқа өз саласының жетекші профессорлары – Еуразия университетінің ғана емес, Отанымыздың мақтаныштары. Тұсаукесердің басты ерекшелігі – қазақ- стандық ғалымдардың энергия үнемдеу және биотехнология, энергетика саласындағы бәсекелестікке арналған ғылыми жобаларының өндіріске енгізілуі және ғалымдардың инвестор- лармен бетпе-бет жүздесіп, келісімге келуіне жағдай туғызу. Сондай-ақ «Стартап» аймағында жас ғалымдарға қолдау білдіріп, кеңес беруге ерекше назар аударылуда. Әсіресе, мемлекеттік қолдаудың арқасында жағдайы жақсарған ғалымдардың болашақта әртүрлі тақырыптар бойынша өткізетін шеберлік сыныптары мен тәжірибелі кәсіпқой мамандардың тренингтері де ғылымға бет бұрған жастар үшін өте пайдалы болмақшы. Сондай-ақ ЕҰУ-дің 20 жылдығына орай осы университеттің аумағында «Академиктер аллея- сы» ашылды. Сонымен қатар 2013 жылы «Университет» студенттер саябағы ашылып, оған екі жүз студент 200 ағаш көшетін отырғызған болатын. Оның да басы-қасында да ЕҰУ ректоры Ерлан Бәтташұлы жүріп, профессор-оқытушылар құрамы, Астана қаласы Алматы ауданы әкімшілігі мен табиғи ресурс және табиғатты пайдалану жөніндегі басқарма басшылары қатысқан еді.
– Менің әріптестерім – білім және ғылым саласының қызметкерлері. Ақыл-ой еңбегінің адамдары. Абай атамыз бізге «Ғылым таппай мақтанба» деп өсиет қалдырды. ХХІ ғасырда ғылым – жай қағаздағы, кітаптардағы ғылыми жаңалықтар емес, халықтың әл-ауқатының деңгейі, сапасы. Сондықтан біздің бірлесе атқарып келе жатқан жұмысымыз қызықты да жауапты. Меніңше, Қазақстан ғылымы мен білімі қазір тарихи кезеңді бастан өткеріп отыр. Оның тарихилығын халқымыз бен Елбасымыздың «Мәңгілік Ел» мұратына қызмет ету анықтайды. Қазір біздің саламыз түбегейлі жаңару, жаңғыру үстінде. Бізде білікті мамандар, жақсы жетістіктер мен әлемдік деңгейдегі зертханалар бар. Ендеше, Мемлекет басшысының сенімімен жаңа биіктерді бағындыруға жұмылуымыз керек. Осы жолда әріптестерім мен жас ғалымдарға сәттілік серік болсын деймін! Гүлжазира ЕРТАСОВА, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі нова курстасымда бір сыршылдық жатыр, әр шығарманың сыры- на терең сүңгіп оқитындығын көрсетеді. Айта берсе, сөз көп-ақ.
– Бұл да кітап оқылмайды деген сауалға келіп ойысады ғой. «Кітап оқылады, оны тек оқи білу керек» дейді кітап сатумен айна- лысатын бір жігіт. Елге барғанда: «Оқитын кітап қайда, сатып алар едік» дейді қарапайым адам- дар ағынан жарылып. Олардың көкірек түкпірінде кітапқа құмартқан алпыс екі тамыр лүп- лүп соғып тұр. Тек оны соларға жеткізе білу керек. Кітап сатуды ұйымдастыру да заманның бір шаруасы. Алты томдығымды әлгі кісіге тегін бердім. Ол көрімдігін аяған жоқ.
жатты. Өйткені бүгінгідей көркем туындылар аз оқылатын кезеңде бір жазушының шығармашылық зертханасына үңілу қарапайым жұртшылықты рухани тұрғыдан сергітіп, серпілту заңды да еді. Кештің жоғары деңгейде өтуіне атсалысқандар – осы Достық үйінің әкімшілігі, қаладағы жоғары оқу орындарының студенттері ж ә н е М . О . Ә у е з о в а т ы н д а ғ ы педагогикалық колледждің ұжымы. Кешті жүргізген – педагогикалық колледждің директоры, филология ғылымының кандидаты Шағангүл Жанаева.
СЕМЕЙ
«ҮРКеР» – таланттардың үміті Жазушы, «Үркер» журналының бас редакторы Қуандық Түменбаймен сұхбат Жазушы шығармашылығы талқыланды «Ана тілі» газетінің биылғы жылы шыққан №10 (10-16 наурыз) санында журналист Ақбота Исләмбектің «Отан отбасынан басталады немесе демографиялық ахуалымыз қалай?» атты мақаласы жарық көрген болатын. Осы тақырыпқа орай өз пікірімді білдіруді жөн көрдім. Демография – ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі аса маңызды фактор болғандықтан, бұл мәселенің маңыздылығын ел басшылығы білетіні және осы бағытта жоспарлы жұмыстар жүргізіліп жатқаны даусыз. қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті шығаратын жыл сайынғы статистикалық жинаққа (http://www.stat.gov.kz) зер салсақ, демографиялық көрсеткіштердің соңғы он жылда біртіндеп өсіп келе жатқанын көруге болады. нақты мысал, нақты көрсеткіштер бар. Сондықтан бұл жерде сала ісін оңға бастырып, жақсартуға байланысты қабылданған нормативтік актілерді, бағдарламалық құжаттарды санамалап, тізбелеп жату да ретсіз. Басты дәйек – бала тууды көбейтуге, өмір сүру жасын ұзартуға, сәбилердің шетінеуін, ана өлімін азайтуға бағытталған шаралардың тиімділік көрсеткіштері. Оларды ешкім жоққа шығара алмайды. Камал ӘлпеЙіСОвА, жазушы, қР президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық- демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның Сарапшылар кеңесінің хатшысы, филология ғылымының кандидаты жазылған жайдың жалғасы Енді мақалада көтерілген мәселе- лердің кейбіреуіне тоқтала кетсек. Өмірде өтетін үрдістер сызып қойған жолмен жүре бермейтіні, қандай да бір құжаттың ауқымына сыймайтыны белгілі. Қағаз жүзінде «коммунизм» орнатып қоюға да болады. Мыңдаған адамдарды иландыратын («МММ» сияқты) жалған құрылымдарды ой- л а п т а б у ғ а б о л а д ы . М ұ н д а й д ы халқымызда «Пәлен жерде алтын бар дейді, барсаң – бақыр да жоқ» деп дәл сипаттаған. Сол сияқты өзге елдердегі кейбір бағдарламалар бар мәселені шешетіндей көріп, таңдай қағып жата- мыз. Олардың кейбіреуінің бастапқы көрсет кіштері жақсы болғанымен, аяғы «сиырқұйымшақтанып» кететінін ескермеу де бар. Солардың біреуі – демографиялық мәселені мате риал дық ынталандыру арқылы шешуге арналған бағдарламалар дер едік. Материалдық тұрғыдан қызық- тыру, соның ішінде, автор айтып кеткен «Ана капиталы» – уақытша ғана әсері бар қадамдар екені қазір жасырын емес. Бағдарлама қабыл- данды деп жалғанға жар салынды. Барша жұрттың назарын оның игі мақсатынан гөрі дүниеге келетін бала үшін берілетін қаражат сомасы қызықтырған сыңайлы. Бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған материалдарда «көрші елде бала туған әйелге пәлен сома беріледі» деген мазмұн басым. Ал сол бағдарламаның нәтижесі туралы зерттеулерге мән берді ме екен? Халқы қанша пайызға өсті? Сол капиталды алудың қитұрқы схемалары ашылып, қаншама шулы сот процестері болғанын ше? Баспасөзде бұлар туралы да талай жазылды емес пе?
Мысалы, Ресей жоғары эконо- мика мектебі жүргізген зерттеудің нәтижелері шығып, ол осыдан бір ай ғана бұрын бірқатар элек трондық бұқаралық ақпарат құрал дарында жарияланды. Онда сарапшылар «Ре- сей Федерациясында 2007 жылы енгізілген Ана капиталы бағдарламасы бала тууға айтарлықтай әсер ет- кен жоқ» деген қорытынды жасай- ды. Росстаттың ақпараты бойынша Бағдарлама қолданысқа енгізілгенге дейін туу коэффициенті әр әйелге 1,3 баладан келсе, енгізілгеннен кейін бұл көрсеткіш 0,15-ке ғана өскен. Мақалада айтылып кеткен «Демо- скоп» электрондық журналында осы Бағдарламаның нәтижесіне байланы- сты да материалдар бар. Солардың бірі ресейлік ғалым Н.Звереваның 2007 жылдан кейінгі бірер жыл көлеміндегі өсім мәселесіне арналған зерттеуі. Профессор Наталья Зверева бұл өсім әлеуметтік қолдау шаралары- мен байланысты емес деп санайды. Мәселеге ура-патриоттық сезіммен емес, нақты ғылыми тұрғыдан келген оның зерттеуінде «2007 жылдан кейін балалы болған әйелдердің 58 пайызы, ер адамдардың 56 пайызы мұндай шешімге келулеріне бағдарламаның ешқандай қатысы жоқ» деп атап көрсетілген. Сауалнамаға қаты- сушылардың тағы 20 пайызы «балалы болуға демографиялық саясаттың әсері бар ма?» деген сұраққа нақты жауап қайтармаса, бар болғаны 6 пайы- зы мемлекет тарапынан берілетін осы көмекке сеніп, бала тууға бел буғандарын айтқан. Бұл жай бір асыл нақылымызды есіме түсірді. «Адамның бір қызығы – бала деген»! Иә, бала – адамның қ ы з ы ғ ы , қ у а н ы ш ы , к е л е ш е г і ! Сондықтан баланы біз, адамдар, өзіміз үшін дүниеге әкелеміз. Ешқандай да демографиялық өсім үшін емес. Әйелдер қауымы мені қолдайтынына күмәнім жоқ – белгілі бір жасқа кел- ген әйел затының бойында бала сүюге деген ғажап сезім пайда болады. Ба- лалы болу үшін ол қандай да сыннан өтуге, кез келген қиындықты жеңуге дайын болады. Ер адамдар да сондай сезімді бастан кешіреді деп ойлаймын. Яғни балалы болу – әркімнің өз ісі, өз шешімі. Мамандық таңдау, отбасын құру, той жасау, машина сатып алу сияқты. Ал өз шешіміміз үшін Үкіметке иек арту қаншалықты дұрыс? Рас, кез келген мемлекет өз хал- қының әлеуметтік жағдайын жақсарту шараларын ойластырады. Ал Кон- ституцияда өзін «демо кратиялық, зайырлы және әлеуметтік мемлекет» деп жариялаған Қазақстан Республи- касы үшін әр азаматын әлеуметтік қамсыздандыру басым бағыттардың бірі екені айтпаса да түсінікті. Сондықтан да балалы отбасыларына, мүгедектерге, қарт адамдарға берілетін жәрдемақылар тағайындалып, жыл сайын олардың көлемі баяу да болса, өсіп келеді. Д е г е н м е н , м е м л е к е т т і ң б ұ л жәрдемақы ларын – тіршілік етудің негізгі көзі деп түсінбеуіміз керек. Аты айтып тұрғандай, бұл – жәрдемақы, балалы отбасыларына көрсетілетін қосымша көмек. Бізде, әсіресе ауыл- ды жерлерде осы жәрдемақыға ауыз- дарын ашып отыра беретін әкелер кездесетіні өкінішті. Қызмет бабымен жүздесуге тура келгенде «жұмыс жоқ» деседі олар. Әйелі қияр тұздау үшін базардан бір қапшығын сатып әкеп отырған отағасынан «Неге көкөніс екпейсіз?» деп сұрадық. «Су тарту ке- рек» деді. «Су неге тартпайсыз?» «Тех- ника жоқ. Құдықты бір ай қазу керек». «Қазыңыз». «Өй, сіздер ақыл айтпай, одан да «пособиені» көбейтпейсіздер ме!» деп дау айтты. Тағы бір ауылдың ірі қарасы да, ұсақ малы да Сыр бойындағы тоғайлардың ішінде жайылады екен. Бақташы болуға барлығы намыстанады деді үлкендер жағы. Есесіне, жыл сайын сол малдың тең жартысы қолды бола- ды. Бір рет ұрылар ұсталыпты. Көрші ауданның жұмыссыз жүрген жігіттері екен. Бәрі өз балаларымыз, бәрі дерлік көпбалалы отбасынан шыққан. Көмек сұрап хабарласқан анасына «Серпін» деген мемлекеттік бағдарлама бар екенін, сол бойынша білім алып, кәсіп жүктеу/скачать 2,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|