Шеберлік негіздері

207
7. Хрестоматия по педагогической психологии / сост. А.И. Красило, А.П. 
Новгородцева. – М., 1995. – Раздел 3. 
 
Педагогқа әдістемелік ұсыныс: «Тілдесудің тұлғаға 
бағытталған моделін трансакция талдау принципі бойынша 
іске асыру». 
Мақсаты: рефлексияны дамыту, қарым-қатынастағы пози-
циясына қарай адамдардың мінезін талдау қабілетін қа-
лыптастыру; студенттермен қарым-қатынастарда субъект-
субъектік қатыныстарды іс ж‰зінде іске асыру. 
Тапсырма: тілдесу (қарым-қатынас) стилінің трансактілік 
талдау позициясынан тірек-сызбасын тұлғалық бағытталған 
негізі бөле отырып құрастыру. 
 Нұсқау: тапсырманы орындау ‰шін тілдесудің (қарым-
қатынастың) тұлғаға бағытталған моделі тәрбиеленушімен тіл-
десуді (қарым-қатынасты) төмендегілер сипаттайды: 
Мақсаты: балада психологиялық комфорт, қорғаныш-
тылық сенім, тіршілік қуанышы. 
Қарым-қатынас т‰рлері: т‰сіну, бала тұлғасын тәрбиешінің 
децентрлеу негізінде қабылдау және мойындау (яғни, басқаның 
позициясында тұра білу, оның көзқарасын ескеру, балалардың 
эмоциясы мен сезімдерін қабылдау). 
Қарым-қатынастактикасы: ынтымақтастық. 
Педагогтың тұлғалық позициясы: баланың даму перспек-
тивасы мен қызығушылығына с‰йену. 
Балаға көзқарас: балаға манипулятивті келісті терістеу. 
Ұран: «Қасымда емес, ‰стімде емес, бірге!». 
Трансакция (мәміле) – тілдесу (қарым-қатынас) өлшем бір-
лігі, тілдесудегі адамдардың эго-к‰йлерінің алмасуы. Бұл өзара 
процесс: жолдау – реакция. Трансактілік талдау (ТА) тұлға 
аралық әрекеттесу моделі болып табылады. 
ТА теориясы ‰ш мәселеге негізделеді (Э. Берн): 
1. Әр адам бір кезде бала болған. 
2. Әр адамның ата-анасы немесе оларды алмастырушылар 
болған. 
3. Әрбір дені сау адам қоршаған шындықты адекватты 
қабылдай, бағалай алады. 

208
ТА тәрбиешінің баламен қатынасын т ‰ с і н у, қ а б ы л д а у 
және м о й ы н д а у арқылы қарым-қатынас орнатылады. 
Т ‰ с і н у дегеніміз – баланы екі н‰ктеден көру: өзінің 
(яғни, ересек көзімен) және бала көзімен. Қ а б ы л д а у - бала 
мінезіне қарамай оның даралығының шартсыз оң қатынасы.
М о й ы н д а у – баланың кез келген мәселені шешуге құқықты 
болуы, яғни ересек болу құқығы. 
Тұлғалық бағытталған әрекеттесу позициясынан «Ересек-
ересек» стилі әлдеқайда ұнамды. 
Сіздің мінезіңізде ата-ана, ересек және бала бір-бірімен 
қаншалықты ‰йлесімді екенін бағалап көріңіз. Ол ‰шін төмен-
дегі айтылғандарды 0 мен 10 ұпай арасында бағалап анықтаңыз. 
1. Маған кейде шыдамдылық жетпейді. 
2. Егер менің арманым маған кедергі келтірсе, онда мен 
оларды баса аламын. 
3. Ата-ана ересек ретінде балаларының тұрмыс құруын 
қамтамасыз етуі керек. 
4. Мен кейде кейбір оқиғаларда өз рөлімді асыра айтамын. 
5. Мені алдау оңай емес. 
6. Маған тәрбиеші болу ұнар еді. 
7. Менің кейде бала сияқты құтырғым келеді. 
8. Болып жатқанды мен дұрыс т‰сінемін деп ойлаймын. 
9. Әркім өз борышын орындауы қажет. 
10. Кейде мен істеу керектіні жасамай, өзімше істеймін. 
11. Шешім қабылдар алдында оның салдарын ойластырамын. 
12. Кіші ұрпақ ‰лкендерден қалай өмір с‰ру қажет екенін 
‰йрену қажет. 
13. Көп адамдар сияқты мен де ренжігенмін. 
14. Мен адамдардан олар айтқандарынан көп көре аламын. 
15. Балалар ата-аналарының айтқандарын м‰лтіксіз орын-
дауы керек. 
16. Мен – әуестенуші адаммын. 
17. Менің 
адамды 
бағалаудағы 
негізгі 
критерийім
– объективтілік. 
18. Менің көзқарасым м‰дірмейді (непоколебимы). 
19. Кейде бәсекеде бәсекелеспеу ‰шін емес, жеңіліске ұшы-
рамау ‰шін қатысамын. 
20. Ережелер пайдалы болғанға дейін өзін ақтайды. 

209
21. Адамдар барлық ережелерді жағдайға байланыссыз 
сақтауы қажет. 
Нәтижелерді өңдеу: ұпайларды кестедегі әрбір қатарды 
қосып, қосындыны анықтаңыз. 
1, 4, 7, 10, 13, 16, 19 
Б – Бала
2, 5, 8, 11, 14, 17, 20 
Е – Ересек
3, 6, 9, 12, 15, 18, 21 
А – Ата-ана
Символдарды кемуіне қарай ретімен орналастырыңыз.
Егер сізде ЕБА формуласы болса, онда сізде дамыған 
жауапкершілік сезімі бар, белгілі дәрежеде импульсивті, ақыл 
айтқыштыққа бейім емессіз. Сізге келешекте де бұл қасиеттерді 
сақтауыңызды тілеуге болады. Олар қарым-қатынаспен бай-
ланысты, коллективтік еңбекпен, шығармашылықпен байланыс-
ты кез келген жұмыста көмектеседі. 
Егер бірінші орында А болса, онда педагогқа және адам-
дармен жұмыс істейтін барлық мамандар ‰шін өте жағымсыз. 
АБЕ болса, онда бұл сипатқа ие болғанның сипаттамасын 
к‰рделендіріп, ата-анамен шындықты бетке айтып, оның сал-
дарын ойланбайды. Ерекше болуын қалайтын, шулы, ұйым-
дастырушылықты талап етпейтін жұмыс ‰шін жақсы. Егер ол 
іске кедергі болып отырса, онда өз эмоцияңызды бақылауға 
алуға тура келеді. 
Өзіңізді Ересек эго-к‰йінде қалай ұстауыңыз жөнінде 
бірнеше кеңес. 
1. Өзіңізде баланы көре білуді ‰йрену: 
• оның ең осал жерлері қай жерінде? 
• ол неден қорқады? 
• өз эмоцияларын ол қалай білдіреді? 
2. Балаға т‰сіністікпен қарау, онымен сөйлесіңіз, сипаңыз, оны 
қорғаңыз. 
3. Өзіңізде ата-ана болғаныңызды ‰йреніңіз: 
• ол қандай ‰кімдер мен насихат береді? 
• қандай жағдайда ол шыдамсыздық көрсетеді? 
• ол неде көрінеді? 

210

жүктеу/скачать 1,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: