43.Жалаң сөйлем және жайылма сөйлемнің анықтамасын айтыңыз, мысалмен түсіндіріңіз Тұрлаусыз мүшелердің қатысу-қатыспауына қарай жай сөйлем жалаң және жайылма болып бөлінеді.
Тұрлаусыз мүше қатыспайтын, тек тұрлаулы мүшеден – бастауыш пен баяндауыштан – ғана құралған сөйлем жалаң сөйлем деп аталады. Мысалы, Есіл тасып жатыр. Жағасы – бал-құрақ. Аты жүйрік екен.
Тұрлаулы мүшемен бірге тұрлаусыз мүше қатысқан сөйлем жайылма сөйлем деп аталады. Мысалы, Жақпар тастың арасында сарымсақ өседі. Түні бойы ақ жауын сіркіреп тұрды.
44.Етістікті сөйлемнің анықтамасын айтыңыз, мысалмен түсіндіріңіз Етістікті сөйлемдер баяндауышы етістіктің дара жəне күрделі болып келіп грамматикалық категориялармен түрленуі арқылы жасалады. Мұнда етістік түбірінің лексикалық мағыналарымен бірге етіс, рай, шақ, Жақ категорияларының өзіндік қызметтері бар. Мəселен, ең алдымен, кез Келген сөйлемге предикативтілік пен модальділік жəне интонациялық Белгілер тəн десек, осылардың бəрі аталған категориялар арқылы жүЗеге асады жəне осылардың түрліше қолданыстары сөйлемдердің логиКа-грамматикалық құрылымдарын да түрлендіріп отырады. Мысалы: 1) Ол менімен сөйлеспейді. Ол менімен сөйлесіп тұрады. Ол менімен сөйлесер. 2) Оның менімен сөйлескісі жоқ. Оның менімен сөйлесуі керек. Оған менімен сөйлесу қажет. Алдыңғы үш сөйлем грамматикалық бас мүшеЛердің қатынасына құрылған екі негізді сөйлем болса, соңғы үш сөйлем Тек баяндауышқа құрылған бір негізді сөйлем.
Етістікті баяндауыштың тағы бір ерекшелігі – өзектендірілуге тиіс Мүшені (сөзді) өзінің маңына жақын тартады немесе өз орнын береДі. Бұл жағдай сөйлем семантикасына, оның құрылымына да белгілі дəРежеде əсер етеді.
45.Т.Сайрамбаевтың жай сөйлемді есімді, етістікті деп жіктеуіндегі басты өлшем туралы айтыңыз . Баяндауыштын кай соз табынан болуына карай
46. Р.Әміровтің жай сөйлемді номинативті және етістікті деп жіктеуіндегі басты өлшемді айтыңыз . Бастауыштын кай соз табынан болуына карай
47.Қазақ тіл білімінде жай сөйлемнің зерттелуі туралы баяндаңыз С.Жиенбаев жай сөйлем мен құрмалас сөйлемдерді зерттеуде құнды деректер қалдырған.
1936 жылы орта мектептерге арналған оқулық шықты. Оқулық авторы қ.жұбанов жай сөйлемдерді мағынасына қарай және құрылымына қарай жіктейді. 1939 жылы с.аманжолов пен н.сауранбаев шығарған «қазақ тілінің грамматикасы» атты оқулықтан бастап атаулы сөйлем қосылды. Сөйтіп,30-жылдардың аяғына дейін қазіргі айтылып жүрген жай сөйлемнің барлық түрлері қамтылды.
40- жылдар ішінде м.балақаев жай сөйлем синтаксисімен біраз айналысты.
