Синтаксистік парадигмалар
ақталу. – Пəлі, ерсініп жүрген көкжалдарыңа болайын! (Ғ.Мүсірепов) – менсінбеу
жүктеу/скачать 2,27 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «белгісіз жақты»
| ақталу. – Пəлі, ерсініп жүрген көкжалдарыңа болайын! (Ғ.Мүсірепов)
– менсінбеу т.б. Бұл сөйлемдердің мынадай ортақ ерекшеліктері бар: 1-ден, бəрі де сөйлеу жағдаяты кезіндегі (диалог) пікірге құрылған; 2-ден, бəрі де баста- уышсыз, тек баяндауыш арқылы құрылған; 3-ден, бəрі де 1,2-жақтық мағынаға негізделген; 4-ден, бəрі де белгілі бір көтеріңкі интонациялық ыңғайдағы экспрессивтік-эмоционалдық мəнге ие. Осының бəрін жи- нақтай келіп, нақты іс-əрекет иелерінің (субъектілерінің) мəні преди- каттық бас мүшедегі 1,2-жақтық тұлғалардың мағынасы арқылы белгілі болатын жəне грамматикалық бастауыштың сөзбен берілуін жалпы семантикасы қажет етпейтін, экспрессивті-эмоционалдық интонацияға ие сөйлем түрін белгілі жақты бір негізді (бір бас мү- шелі) сөйлем дейміз. Өткен ғасырдың 50-жылдарындағы кей ғалымдардың еңбектерін- де сөйлемнің орыс тілінде бар «белгісіз жақты» жəне «жалпылама жақты» деген түрлері аталып, олардың қазақ тіліндегі ерекшеліктерін анықтауға назар аударылған (Ғ.Ластаева-Мадина, М.Балақаев). Алай- да, бүгінгі ғылым дамуы тұрғысынан қарағанда, ол мақсаттар толық шешімін таппаған: «сөйлемнің бұл екі түрін бірдей, айырмашылық тек мағынасында» деген тұжырыммен шектелген. Соңғы кездегі зерттеулер (Ж.Сəдуақасұлы) мұндай сөйлемдердің қазақ тілінде де бар екенін жəне өзіндік ерекшеліктерімен ажыратылатынын көрсетті. Шынында, олар- дың сыртқы құрылымында ұқсастықтары болғанымен, мағыналарында айырмашылық бар. Бұл айырмашылық жалпылама жақты сөйлемде бас 114 115 Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигмалар І бөлім. Дəстүрлі синтаксистік парадигмалар мүшедегі жіктік жалғауларының жалпылануынан (абстракциялануынан) көрінеді. Мысалы: Жер үстінде адам баласы болудан қасиетті не бар дейсің (Ғ,Мүсірепов). Бүгін сағы сынды деп, жақыныңды басынба (Қаз дауысты Қазыбек). Келбеті келгеннен кеңес сұра (Мақал) т.б. Сонымен, жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|