Қазақ тіл білімінде синтаксис мәселелерінің зерттелуі 20 ғасырдың 10-15 жылдарынан басталады. Соның бір саласы болып танылатын сөз тіркесі синтаксисінің қалыптасу, даму тарихы А.Байтұрсынов, С.Аманжолов, М.Балақаев, Ә.Аблақов, Т.Сайрамбаев т.б. ғалымдардың зерттеулерімен тығыз байланысты.
Сөз тіркесіндегі сөздердің байланысу тәсілдері:
Аффиксация тәсілі – сөздер қосымшалар арқылы байланысады. Кейде бұл тәсілді синтетикалық тәсіл деп атайды. Яғни, жалғауды алып тастаса, сөздер байланыспай қалады. Бұны синтетикалық тәсіл деп атайды.
Көмекші сөздер тәсілі арқылы байланысуы, яғни сөздердің шылаулар арқылы синтаксистік байланысқа түскендігін айтады, бұны аналитикалық тәсіл деп те айтады.
Орын тәртібі тәсілі, бұл байланыста сөздерді байланыстырушы көрсеткіш болмайды.
Интонация тәсілі, бұнда сөздер интонациялық құралдар көмегімен байланысып тұрады (кідірістер, логикалық екпіндер).
Сөз тіркесіндегі сөздердің байланысу түрлері:
Қиысу, қабысу, матасу, меңгеру, жанасу
Мысалы, Күн ұясына қонды (М.Ә.)
Сыртта ол аспандағы жұлдыздарға қарап тұрды (Т.Ә.)
Біздің жақта қыс ұзақ (С.И.)
Сөз тіркестері сөздердің өзара тіркесу қабілетіне қарай есімді, етістікті болып екі салаға жіктеледі.
Мысалы, Жаманның кесапаты/ ұзақ жортуылдың соңы
Көкшетау мен Айыртаудың сылқылдаған бұлағы, күрсінген көлі, шулаған орманы ақынды ерте әлдиледі (Т.А)
Мысалы:
Мысалы:
Желдің бағыты
қызыл балық
сары ала
киіз үй
ора бастады
ат үсті
аузы қышиды
ала аяқ
жүгіріп бара жатыр
Тіркес – тілдегі үдерістің атауы, сондықтан бұл атауды жалпы мағынада жұмсалады.
Сөз тіркесі – тіркестің белгілі шартқа сәйкес көрінісі
