Тҥйін  Бҧл мақалада дене тәрбиесі сабағына қозғалыс ойындарын қолдану мәселесі қарастырылған.    Summary

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
125 
Исходя из практики для улучшения навыков в области эмоционального интеллекта, в первую оче-
редь необходимо глубже изучить и расширить свои представления относительно этих навыков. 
В данном случае четыре навыка эмоционального интеллекта можно разбить на две пары: одна обра-
зует внутриличностную компетентность, вторая – межличностную (социальную) компетентность. 
«Внутриличностная компетентность» формируется за счет навыков самовосприятия и управления 
собой, которые концентрируются преимущественно на человеке лично, а не на его взаимодействиях с 
другими людьми. Внутриличностная компетентность представляет собой способность сохранять вос-
приимчивость своих эмоций и управлять деталями и общими тенденциями своего поведения. 
«Социальная компетентность» состоит из навыков социальной восприимчивости (чуткости, эмпа-
тии)  и  управления  отношениями.  Социальная  компетентность  представляет  собой  способность 
понять настроения, поведение и мотивы других людей, с тем, чтобы улучшить качество отношений и 
связей с ними. 
Эти четыре навыка в совокупности и формируют эмоциональный интеллект. Первые два – само-
восприятие и управление собой – говорят о самом человеке. Нижние два навыка – социальная вос-
приимчивость и управление отношениями – говорят о том, как личность взаимодействуете с другими 
людьми (таблица 1). 
 
Таблица 1 – четыре навыка в области эмоционального интеллекта 
 
Внутриличностная 
компетентность 
Самовосприятие 
Управление 
собой 
Социальная 
компетентность 
Социальная восприимчивость 
восприимчивость 
Управление отношениями 
 
1. Самовосприятие представляет собой способность точно улавливать собственные эмоции в каж-
дый момент времени и осознавать, с какими тенденциями связаны те или иные ситуации. Самовос-
приятие предполагает, реакцию на определенные события, задачи или конкретных людей. 
2. Управление собой проявляется в случае, когда личность действует – или, напротив, воздержива-
ется  от  действий.  Оно  зависит  от  уровня  самовосприятия  и  является  вторым  основным  элементом 
внутриличностной компетентности. Управление собой – это способность использовать знание своих 
эмоций для  того, чтобы оставаться гибким и позитивно управлять своим  поведением. Это означает 
управление своими эмоциональными реакциями по отношению к различным ситуациям и людям. 
3. Социальная восприимчивость в качестве первого компонента социальной компетентности явля-
ется  основополагающим  навыком.  Социальная  восприимчивость  представляет  собой  способность 
точно улавливать эмоции других людей и понимать, что на самом деле с ними происходит. Это часто 
означает  способность  воспринимать  чувства  и  мысли  других  людей,  даже  если  человек  при  этом 
испытывает другие чувства. Слушание и наблюдение являются двумя самыми важными элементами 
социальной восприимчивости. 
4.  Управление  отношениями  представляет  собой второй  компонент  социальной  компетентности, 
этот  навык  часто  предполагает  развитие  способностей,  связанных  с  первыми  тремя  навыками  эмо-
ционального  интеллекта:  самовосприятием,  управлением  собой  и  социальной  восприимчивостью. 
Управление отношениями представляет собой умение использовать свою способность воспринимать 
эмоции  (как  собственные,  так  и  испытываемые  другими  людьми)  для  эффективного  выстраивания 
взаимодействия. Это обеспечивает четкую связь и эффективное разрешение конфликтов. Управление 
отношениями также представляет собой узы, которые создаются с другими людьми с течением вре-
мени.  Люди,  умеющие  эффективно  выстраивать  связи,  способны  увидеть  преимущества  связей  со 
множеством различных людей, даже тех, кто им не очень нравится [4]. 
Рассматривая сущность эмоционального интеллекта мы приходим к выводу о том, что данная осо-
бенность является актуальной и востребованной во многих сферах жизнедеятельности человека. Так 
как в связи с технологическим прогрессом, глобализацией рабочей силы для повышения производи-
тельности увеличивается спрос на продуктивность труда сотрудников разных сфер. 
В данном случае нами было проведено экспериментальное исследование по изучению уровня эмо-
ционального  интеллекта,  группы  кинологов.  Мы  считаем,  что  профессионализм  кинолога  –  это  не 
столько результат обучения, сколько следствие образа жизни, связанного с постоянным взаимодей-

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
126 
ствием с животными (собаками). 
Изучая  профессиограмму  кинологов  главными  личностными  качествами,  которыми  они  должны 
обладать,  являются:  терпеливость,  последовательность  и  организованность,  выдержка  и  самокон-
троль. Немаловажна и способность к эмпатии – «вчувствованию» в состояние другого живого суще-
ства. Требуется высокая физическая работоспособность – ведь работа проходит преимущественно на 
воздухе,  в  любую  погоду  и  связана  с  активными  перемещениями.  Вряд  ли  хорошие  специалисты 
получатся из тех, кто отличается излишней пунктуальностью и желает, чтобы все совершалось по раз 
и  навсегда  заведенным  правилам  –  ведь  животные  ведут  себя  спонтанно  и  не  всегда  предсказуемо. 
Также для успешной работы кинологом необходимо обладать большим зарядом энергии, способно-
стью  показать  собаке  своѐ  лидерство  и,  в  то  же  время,  уметь  быть  спокойным  и  рассудительным 
человеком,  поэтому  изучение  эмоциональной сферы  и  умение  улавливать  и  управлять  своими  эмо-
циями являются уместными в данном случае. 
В  нашем  экспериментальном  исследовании  была  применена  методика  Н.Холла  на  выявление 
уровня эмоционального интеллекта [5]. Целью методики является выявление особенности понимать 
отношение  личности,  репрезентируемые  в  эмоциях  и  управлять  эмоциональной  сферой  на  основе 
принятия решений. 
Методика состоит из 30 утверждений и содержит 5 шкал: 
1.
 
эмоциональная осведомленность; 
2.
 
управление  своими  эмоциями  (скорее  это  эмоциональная  отходчивость,  эмоциональная  нери-
гидность); 
3.
 
 самомотивация (произвольное управление своими эмоциями, исключая пункт 14); 
4.
 
эмпатия; 
5.
 
распознавание эмоций других людей (умение воздействовать на эмоциональное состояние дру-
гих людей). 
Нами  проведена  работа  по  адаптации  данной  методики  для  группы  кинологов,  следовательно, 
модифицированы вопросы, касающиеся шкал эмпатии (включающей 9, 11, 20, 21, 23, 28 вопросы) и 
умение распознавать эмоций других людей (в данном случае животных – собак) (включающая 12, 15, 
24, 26, 27, 29 вопросы). 
По итогам проведения методики выявляется парциальный (оценки по каждой шкале) и интеграль-
ный (общий показатель эмоционального интеллекта) уровни эмоционального интеллекта. 
В результате нашего экспериментального исследования эмоционального интеллекта группы кино-
логов были получены следующие данные: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Диаграмма 1 – показатель уровня эмоциональной осведомленности 
 
Согласно показателям, 73% испытуемых обладают высоким и 16% средним уровнем  эмоциональ-
ной осведомленности. Т.е. у данной категории опрошенных развита способность наблюдать, измене-
ние своих чувств, анализировать как отрицательные, так и положительные эмоции, понимать источ-
ник их возникновения и проблемы, которые их спровоцировали. Полученная таким образом инфор-
мация о своих истинных чувствах служит источником знания о том, как поступать в жизни и лучше 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
127 
управлять происходящими событиями. Однако у 11% респондентов прослеживается низкий уровень 
эмоциональной осведомленности. Они не способны точно улавливать собственными эмоциями в каж-
дый момент времени и осознавать, с какими тенденциями связаны те или иные ситуации. Характер-
ной чертой их деятельности является низкий уровень самоконтроля и самоорганизации. Мы считаем, 
что высокие показатели могут быть следствием базовой профессиональной подготовке, заинтересо-
ванности и владением искусства взаимодействия с животными. В то время как низкие баллы, говорят 
нам об обратном. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Диаграмма 2 – показатель уровня управления своими  эмоциями  
По  итогам  диаграммы  2  следует,  что  71%  респондентов  обладают  высокими  и  17%  средними 
показателями по шкале управления своими эмоциями. Эти данные говорят о высоком уровне само-
контроля, выдержки, умения использовать знание своих эмоций для того, чтобы оставаться гибким и 
позитивно управлять своим поведением. Однако пониженный уровень управления своими эмоциями, 
который прослеживается у 12% испытуемых, обладают тенденцией к "застреванию" на отрицательно 
окрашенных переживаниях после неожиданных огорчений, зацикливанию на негативных эмоциях по 
поводу случившихся неприятностей. Отметим недостаточно выраженный  самоконтроль над своими 
чувствами в конфликтных ситуациях. На наш взгляд причинами этих показателей можно выделить те 
же факторы, указанные по итогами предыдущей диаграммы. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Диаграмма 3 – показатель уровня самомотивации 
В данном случае мы видим, что у 69% высокие и 21% средние показатели по шкале самомотива-
ции. Что свидетельствует о произвольности и развитости волевых качеств, при работе с животными 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
128 
(собаками), умении сосредотачиваться и контролировать негативные эмоции, сохранять спокойствие 
при возникновении конфликтных ситуаций или непонимания указаний человека собаками. Однако у 
10% респондентов с низким уровнем самовоспитания существует склонность испытывать затрудне-
ния при необходимости произвольно управлять своими эмоциями, входить в состояние спокойствия, 
готовности и сосредоточенности, отбрасывать негативные чувства, вызывать у себя широкий спектр 
положительных эмоций и действовать в соответствии с запросами жизни. Поскольку ключевым ком-
понентом данной шкалы является «воля», мы предполагаем, что эти показатели являются свидетель-
ством  отсутствия  мотивации  и  целеполагания  при  управлении  своими  эмоциями.  Если  человек  не 
видит  смысла  в  самоконтроле  или  самообладании  в  конфликтной  ситуации,  то  он  естественно  не 
будет прилагать никаких усилия для ее подавления или решения. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Диаграмма 4 – показатель уровня эмпатии 
По результатам диаграммы 74% испытуемых обладают высоким и 14% средним уровнем эмпатии. 
Это говорит о способности личности к постижению эмоциональных состояний животного, проникно-
вению  в  его  внутренний  мир,  пониманию  его  переживаний,  чувств.  Эмпатия    проявляется  в  форме 
сопереживания тех же самых чувств, которые испытывает животное (здесь собака), а также в форме 
сочувствия – склонности эмоционально отзываться на чувства. Однако у 12% респондентов низкие 
показатели по данной шкале. Мы считаем, что эта категория специалистов не проявляет способности 
к сопереживанию животным, учету их эмоционального состояния, чувств, т.е. вчувствование в сос-
тояние  другого  живого  существа.  Это  может  быть  результатом  незаинтересованности  в  работе  с 
животными  или  же  стереотипизации  того,  что  животных  необходимо  учить  только  «кнутом»,  т.е. 
наказывая, не учитывая никаких лишних особенностей. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
129 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Диаграмма 5 – уровень способности к распознаванию эмоций животных 
По показателям 71% обладают высоким и 17% средним уровнями по шкале способности к распоз-
наванию эмоций животных (собак). Респонденты проявляют тенденцию к адекватности реагирования 
на настроения, побуждения и желания собак. Умеренно выраженное умение воздействовать на эмо-
циональное состояние животных, успокаивать их, улучшать их настроение. Эта категория респонден-
тов позитивно настроена при работе с животными и склонна к оптимистическому прогнозированию 
их  деятельности,  т.е.  на  то  что,  при  поощрении  они  могут  выполнить  какое-либо  действие  лучше. 
Однако  у  12%  испытуемых  прослеживается  низкий  уровень  способности  к  распознаванию  эмоций 
животных (собак). Они не реагируют на эмоциональное состояние животных, не проявляют желания 
упокоить или же воздействовать на них. Настроение собак их мало волнует и имеет второстепенное 
значение. 
По  итогам  нашего  экспериментального  исследования  выявлен  интегративный  уровень  эмоцио-
нального интеллекта кинологов, коэфицент которого равен 72% является высоким показателем. Это 
говорит об образованности, профессионализме, компетентности, заинтересованности, толерантности, 
организованности и физической работоспособности специалистов. Мы считаем, что данная категория 
профессионалов  в  совершенстве  владеют  искусством  и  навыками  взаимодействия  с  животными  (в 
данном случае собаками). 
 
1.  Гоулман  Д.Г.  Эмоциональный  интеллект  /  Дэниел  Гоулман;  пер.  с  англ.  А.П.  Исаевой.  –  М.:  ACT:  ACT 
МОСКВА; Владимир: ВКТ, 2009. – 478, 2 с. 
2. Гоулман Д. перевод с английского А.П. Исаевой / Эмоциональный интеллект на работе, – М., 2010. 
3. http://ru.wikipedia.org/wiki/Эмоциональный_интеллект. 
4. Тревис Бредбери, Джин Гривз, "Эмоциональный интеллект 2.0", "Манн, Иванов, Фербер", 2010 г. 
5. Диагностика «эмоционального интеллекта» (Н.Холл) / Фетискин Н.П., Козлов В.В., Мануйлов Г.М. Соци-
ально-психологическая диагностика развития личности и малых  групп.  –  М., Изд-во Института Психотера-
пии. 2002 г. – C. 57-59. 
 
Тҥйін 
Ғылыми мақалада кинологтардың эмоционалды интеллектік ерекшеліктерінің эксперименталды зерттелген 
мәселелері қарастырылған. Сонымен қатар, кинологтардың эмоционалды интеллектік ерекшеліктерінің теория-
лық қырлары айқындалған. 
 
Summary 
In article the pilot study of features of emotional intelligence on an example of group of cynologists is opened. And 
also theoretical aspects of emotional intelligence of cynologists are opened. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
130 
 
ДҤНИЕТАНУ ПӘНІ БОЙЫНША БІЛІМ МАЗМҦНЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ 
 
Г.Ғ. Арынова – аға оқытушы, Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Жалпы білім беретін орта мектеп бағдарламасы бойынша оқытатын пәндердің бірі болып дҥниета-
ну  жеке  пән  ретінде  1-4  сыныптарда  оқытылады.  Пәнді  оқытуға  оқу  жоспарында  аптасына  1-4 
сыныптарға 2 сағат бӛлінген. 
Бастауыш  сыныптарда  дҥниетану  бағдарламаларының  негізгі  идеясы  оқушылардың  қоршаған 
табиғат туралы тҥсініктері мен бастапқы ҧғымдарын қалыптастыру; оқу ҥдерісінде балаларды дамы-
ту, олардың таным әрекетін жандандыру болып табылады. Оқушылар дҥниетану сабақтарында таби-
ғатта тікелей байқалынатын жеке қҧбылыстар мен заттардың арасындағы қарапайым байланыстарды 
анықтап ҥйретулері керек. 
1-сыныптағы дҥниетану сабақтарында балалар ӛз жеріндегі жыл мезгілдерінің негізгі ерекшелікте-
рі мен айырмашылықтары туралы бастапқы тҥсініктер мен ҧғымдар, тҧратын орта ӛңіріндегі тірі жә-
не ӛлі табиғат туралы жыл мезгілдері бойынша қарапайым деректер алады. Сӛйте отырып бірте-бірте 
оқушылар  ӛлі  табиғаттағы  маусымдық  ӛзгерістер,  ӛсімдіктер  мен  жануарлардың  тіршілігінде  адам-
ның еңбегіне тиісінше әсерін тигізеді деген қорытындыға келдік. 
1-сыныпта оқытылатын негізгі тақырыптар: «Табиғаттағы жазғы және кҥзгі қҧбылыстар мен адам-
дардың  жаздағы  және  кҥздегі  еңбегі»,  «Табиғаттағы  қысқы  қҧбылыстар  және  адамдардың  қыстағы 
еңбегі». Маусымдық ҧстаным 1-сыныптағы дҥниетану бағдарламасын қҧрудың негізі болып табылады. 
Аталған  тақырыптар  кҥнделікті  бақылауларға  және  табиғатқа  экскурсиялар  жасауға  негізделеді. 
Мҧғалім  балаларды  айнала  қоршаған  табиғатпен  таныстыру  кезінде  бақыланатын  қҧбылыстарды 
сезімдік  қабылдаудан  олар  қорытындылауға  және  ойлап  тҥсінуге  ӛту  керек.  Бақылаулар  кӛлемі, 
алынған  нәтижелерді  тіркеу  тәсілдері  «Бақылау  кҥнделігінде»  кӛрсетілген.  Дәлірек  бақылауларды 
ҧйымдастыру ҥшін мҧғалім алғашқы сабақтардың бірінде балаларды термометрді пайдалану ереже-
лерімен және температураны жазумен таныстырады. Жылдың аяғына қарай екінші сынып оқушыла-
рының  бәрі  де  термометрмен  жҧмыс  істеу  және  оны  пайдаланып  ауаның  температурасын  анықтау 
дағдыларына ие болулары керек. 
Мҧғалім дҥниетану сабақтарында балалардың әртҥрлі табиғат қҧбылыстарына ықыласын, табиғат-
қа сҥйіспеншілігін және оны қорғауға ынтасын тудыруға тырысу керек. Табиғатты қорғау мәселелері 
бағдарламаның барлық бӛлімдері мен тақырыптарына енгізілген. 
1-сыныпта  дҥниетануды  оқып  ҥйренген  кезде  бағдарламаның  негізіне  тек  маусымдық  ҧстаным 
ғана емес, сонымен бірге ӛлкетану ҧстанымы да алынғанын ескеру керек. 
Табиғатты  зерттеулер  тҥгелдей  оқушылардың  нақ  тҧрған жерінде  ӛтетін  қҧбылыстарды  бақылау 
негізінде жҥргізіледі. 
Бастауыш сыныптардың мҧғалімі дҥниетануды оқыту әдістерін жаратылыстану циклінің пәндері-
не  тән  әдістер;  бақылаулар,  топсеруен,  заттық  сабақтар,  практикалық  жҧмыстары  яғни  балаларды 
айнала қоршаған табиғатты зерттеуге итермелейтін әдістер болуы керек екендігін ҧмытпауы керек. 
3-сыныптағы дҥниетану курсының міндеті-оқушылардың тірі және ӛлі табиғат туралы 2-сыныпта 
алған білімдерін тереңдету және қорыту. Оларға табиғаттың заттары мен қҧбылыстары туралы қара-
пайым білім беру, табиғат пен адамның арасындағы ӛзара байланысты бастауыш мектеп жасындағы-
лар тҥсіне алатындай тҥрде кӛрсету және сонымен бірге оқушылардың ӛздерінің ӛлкесі туралы жаңа 
білімдерімен қаруландыру, жер бетінің планы мен географиялық картаны оқуға, олардың шарттары 
белгілерін ажырата білуге, жергілікті жерді бағдарлай білуге ҥйрету, ттың заттары мен қҧбылыстары 
туралы қарапайым білім беру, табиғат пен адамның арасындағы ӛзара байланысты бастауыш мектеп 
жасындағылар  тҥсіне  алатындай  тҥрде  кӛрсету  және  сонымен  бірге  оқушылардың  ӛздерінің  ӛлкесі 
туралы жаңа білімдерімен қаруландыру, жер бетінің планы мен географиялық картаны оқуға, олар-
дың шарттары белгілерін ажырата білуге, жергілікті жерді бағдарлай білуге ҥйрету, 3-сынып оқушы-
ларына адам организмі туралы және табиғатты қорғау туралы деректер беру болып табылады. 
3-сынып  оқушыларының  табиғат  қҧбылыстарын  бақылау  дәрежесі  2-сынып  оқушыларына  қара-
ғанда  анағҧрлым  кҥрделі  болуы  керек.  Оқушылар  «Бақылау  кҥнделігіне»  желдің  бағытын  белгілей 
бастайды, табиғаттың әртҥрлі қҧбылыстарын және ӛсімдіктер мен жануарлар тіршілігіндегі ӛзгеріс-
терді тҥсіреді.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
131 
3-сынып бағдарламасының негізіне ӛлкетану, Отантану және жалпы жертану ҧстанымдары алын-
ған. Балалар ӛз ӛлкесін зерттеудің негізінде салыстыру арқылы жер бетінің фомалары және су алқап-
тарының тҥрлері-мҧхиттар, теңіздер, кӛлдер, ӛзендер туралы ӛсімдік пен жануарлар дҥниесі туралы 
ҧғым  алады.  Балалар  табиғатты  сҥюге  және  оны  қорғауға  ҥйренеді.  Бағдарламада  жалпы  жертану 
ҧстанымы  оқушыларды  жер  шарының  мҧхиттар  және  материктермен,  жердің  формасымен  оның 
айналуы және қозғалысымен танысу арқылы жҥзеге асырылады. Бҧл білімдер 3-сынып оқушыларын 
4-сынып «Жер-кҥн системасының планетасы» деген ҥлкен де, кҥрделі тақырыпты оқуға дайындайды. 
3-сынып «Біздің ӛлкеміздің табиғаты», «Отанымыздың глобустағы және картадағы орны. Отаны-
мыздың  табиғатының  алуан  тҥрлігігі»,  «Адам  организмі  және  оның  саулығын  сақтау»,  «Адамның 
табиғатты  пайдалануы  және  қорғауы»  деген  тақырыптар  оқытылады.  Табиғатты  қорғау  мәселелері 
қорытынды  тақырыппен  біріктірілгенімен,  мҧғалім  әрбір  тақырыпты,  сонымен  бірге  кейбір  жеке 
мәселелерді  (су  алқаптарымен,  жануарлармен  т.б.  танысу)  оқыту  кезінде  оқушыларды  ӛз  жеріндегі 
шаралармен таныстырып отыру керек екенін есінде сақтау керек. 
Әрбір бағдарламалық тақырыпта міндетті топсеруен, заттық сабақтар, практикалық жҧмыстар мен 
тәжірибелер бӛлек кӛрсетіледі. 
3-сыныптың оқу бағдарламасында әртҥрлі масштабтардағы карталарда, глобустарда жер бетін кес-
кіндеуге ҥлкен кӛңіл бӛлінеді. Мҧғалім балаларды бірінші кезекте біздің Отанымыздың картасымен 
таныстырады, оларды шартты белгілерді, масштабты және картадағы бағыттардың бейнелеуін дҧрыс 
тҥсінуге және салыстыруға ҥйретеді. 
Дҥниетану пәнін оқыту 4-сыныпта аяқталады. Бҧл сыныптың бағдарламасында табиғаттың кӛпте-
ген қҧбылыстарын қарапайым болғанымен, ғылыми тілді тҥсіндіретін табиғат туралы деректер кіргі-
зілген.  Сонымен  дҥниетану  курсы  мазмҧнының  ғылыми  және  тҥсінікті  болуы  балалардың  мате-
риалистік кӛзқарастарының қалыптасуына, олардың таным қабілеттерінің дамуына кӛмектеседі. Бҧл 
пәнді оқу барысында оқушылардың табиғатты эстетикалық қабылдауға, оған табиғатты сақтау және 
қорғау қажеттігін сезінуге тәрбиеленеді. 
2-сыныпқа арналған «Дҥниетану» оқулығы ӛзінің қҧрылымы мен мазмҧны жӛнінен талдау жасап 
тҥсіндіретін болсақ, оқулықтың материалды жеткізу жӛніндегі ерекшелігі-онда балаларға негізгі оқу 
ақпаратын суреттер береді. Мәтіндері қысқа, шымыр жазылған мақалалар, шағын әңгімелер мен тҥсі-
ніктемелер берілген, сҧрақтар тапсырмалардың айқын жҥйесі тҥрінде берілген. Олар, балалар тікелей 
бақылай алмайтын табиғат қҧбылыстары (мәселен, орман аңдарының қысқы дайындығы) суреттері-
нің мазмҧнын толықтырады. Оқулықта әрбір ҥлкен тақырып бойынша бір жердің әртҥрлі жыл мезгі-
ліндегі суреттері бар. Бҧл оқушыларға табиғатта жыл ішінде болатын ӛзгерістерді қадағалауға мҥм-
кіндік береді. Әрбір сабақ бойынша негізгі суреттерге сабақтың негізгі мазмҧнын алуға кӛмектесетін 
нақтылаушы  иллюстрация  беріледі.  Әртҥрлі  жағдайларда  бейнеленген  араның,  ҥкінің,  кӛлбақаның 
суреттері барлық сабақтарға дерлік ілесіп отырады. Балалар бҧл суреттерге қарағанда кішкентай кӛл-
бақа мен араның қысқы пейзаждарда екендігінде назарларын аударады. 
Әрбір  суретке  сҧрақтар  мен  тапсырмалар  сериясы  берілген.  Олардың  біразы  мҧғалімге  балалар-
дың назарын табиғаттың әртҥрлі ерекшеліктерін, заттары мен қҧбылыстарының белгілерін анықтауға 
бағытталған соның арқасында оқушыларға сабақтың тақырыбы бойынша қажетті фактілер материал-
ды  хабарлауына  кӛмектеседі.  Бҧл  жағдайда  балалардың  табиғатты  тікелей  бақылауларының  ҥлкен 
мәні бар. 
Сҧрақтар мен тапсырмалардың басқа бір тобы екі немесе бірнеше суреттерді қатар қойып, ӛзара 
салыстыруды немесе табиғатты және адамдар еңбегіндегі кейбір себепті байланыстарды ӛзара байла-
ныстырады, ҧсынады. 
Әрбір сабақ бойынша қысқаша қорытынды келтіріліп, онда жазылған материалдың негізгі мазмҧ-
ны баяндалады, ҧғымдардың тҥрі кӛрсетіледі.  Бҧл қорытындылар балалардың сабақта тәсілдерімен 
салыстыруға арналған. Әдістемелік және оқыту тҧрғысынан қарағанда бҧл сәтті кіріспе, ӛйткені бала-
лар деректер алып сҧрақтарға жауап беріп, бір қҧбылыстарды басқа қҧбылыстармен салыстырып қана 
қоймайды,  сонымен  бірге  ӛздері  де  бір  қорытындыларға  келеді,  ӛздерін  тексере  отырып  қорынды 
жасайды. 
Оқулық бойынша қорытынды сабақ материалынан ӛзі туады және ол оқылған қысқаша тҥйіндеме 
бере отырып жасалады. Әрбір сабақтың соңында табиғатта бақылау жасауға келесі сабаққа дайында-
луға арналған тапсырмалар беріледі. Барлық жаңа терминдер оқулықта шрифтімен бӛлініп кӛрсетіле-
ді.  Әрбір  сабақта  дерлік  табиғатты  қорғау  мәселелері  орын  алған.  Оқулықта  топсеруен  мен  заттық 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
132 
сабақтар жҥргізуге арналған материалдар бар, олар инструкциялар, сҧрақтар мен тапсырмалар келті-
рілген,  қорытынды  сабақтар  бойынша  пайдаланылады,  мазмҧнын  қысқаша  баяндау  және  кӛптеген 
сҧрақтар тапсырмалар тҥріндегі текст берілген. 
Қазіргі  кезде  3-сыныпта  сабақ  жаңа  «Дҥниетану»  оқулығымен  жҥргізіледі.  Оқулық  3-сыныпқа 
арналған дҥниетану бағдарламасына сәйкес келеді, баяндауы қонымды, тілі осы жастағы оқушыларға 
тҥсінікті болып келген. 
Тақырыптар бойынша  негізгі  қорытындылар  мен анықтамалар  басқа  шрифтермен  бӛлініп  кӛрсе-
тілген.  Оқулық  иллюстрациялар  мен  жақсы  жабдықталған,  бҧл  материалды  тәуір,  нақтылы  игеруге 
кӛмегін тигізеді. Кітап мҧғалімге бастауыш сыныптарда дҥниетанудан сабақ берудің басты міндетте-
рінің бірі – бҧл жастағы оқушылардың Отанымыздың табиғатты, табиғат байлықтары туралы біртҧ-
тас  тҥсінігін  қалыптастыру,  оларды  адамды  табиғатты  еңбек  әрекетіне байланысты  пайдалануының 
нақтылы фактілерімен таныстыру, оқушыларды план мен картаны қолдануға ҥйрету міндетін шешуге 
кӛмектеседі. 
Сондықтан балалар дайын білімді ала салмайды, қайта ӛздері білімге ие болуға ат салысады. Бҧған 
оқушылардың таным әрекетін жандандыратын сҧрақтар мен тапсырмалар,  дҥниетану тҥсініктері мен 
ҧғымдарын қалыптастыратын әртҥрлі тәжрибелер мен практикалық жҧмыстар кӛмегін тигізеді. Олар-
ды орындай отырып, балалар бақылауға, тҧжырымдауға, қорытындылар жасауға ҥйренеді, ал мҧның 
ӛзі ӛз кезегінде алынған білімді сенімге айналдыра отырып ғылыми талдауларға, логикалық ой қоры-
тындылауға апарады. 

жүктеу/скачать 2,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: