Спорттағы жаттығу және жарыс іс-әрекетінің психологиялық ерекшеліктері қ.І. Адамбеков

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
184 
регламентті Халықаралық Олимпиядалық Комитетінің таеквондо жарыстарында және Олимпиядалық 
ойындарын да басқада әртҥрлі халықаралық спорттық ойындарын да қолданылады; 
б) Бҥкіләлемдік таеквондо федерациясы (WTF) қажет деп есептесе, кез келген дәрігерлік бақылау 
жҥргізіп, спортшыны анықтау ҥшін,  қойылған ереже талаптарды бҧзды ма, жоқ па  дегенді анықтап 
зерттей алады; 
Егер кез келген жарыс жеңімпазы осындай зерттеуден бас тартса, әлде ҧсынылған ережені бҧзса, он-
да спортшының алған жҥлделі орынын қайтарып алып, келесі орындағы спортшыға беруге қҧқығы бар. 
в) Оргкомитет  дәрігерлік бақылауды орындауға жауапты.  
Жарыстың классификациясы және әдістері. 
1. Жарыс бӛлімі мынандай екі тҥріден тҧрады: 
а) Индвидуальдық жарыс; 
б) Командалық жарыс; 
2. Жарыс жҥйесі келесі бӛлімдерге бӛлініп  кӛрсетілген: 
а) Индвидуальдық; 
б) Айналмалы; 
3.  Олимпиадалық  ойынында  жҥргізілетін  таеквондоның  сайыс  тҥрі  екі  қарсыластың  арасында 
индвидуальдық жҥйеде ӛтіледі. 
4. Бҥкіләлемдік таеквондо федерациясы (WTF) рҧқсат етілген қағида бойынша, барлық халықара-
лық жарыстарда кем дегенде 4 мемлекеттен, 4 салмақ дәрежесінде 4 спортшы қатысу керек. Егер бір 
салмақ дәрежесінде 4 қатысушыдан кем болса, ондай жарыста  нәтиже  кӛрсеткіші саналмайды (2). 
Жарыстың ӛтілу жағдайы: 
– жарысқа қатысушыларды шақыру-жарысқа қатысушының аты ҥш рет сайыс алаңына сайыс бас-
талганға  дейн,  ҥш  минут  ішінде  шақырылып  жариялану  керек.  Сайыс  алаңына  бір  минут  ішінде 
шақырылған қатысушы келмесе, жеңісті қарсыласына беруге рҧқсат етіледі; 
– физикалық және костюмнің тексерілуі, шақырудан кейiн, қатысушылар қасында нақтылы инспек-
ция ҥстелiне инспектордың WTF тағайындалған костюмымен физикалық тексеруден ӛтілуі қажет; 
– сайыс алаңына кіру, тексеруден кейiн, қатысушы бiр секундант-жаттықтырушымен және коман-
даның дәрiгерiмен кіруді кҥтіп тҧруы шарт; 
– сайыстың ӛтілуі және аяқталуы, рефери жарыс басталар алдында «Сhung, Hong» – деген коман-
даны  береді  Екi  қатысушы  сол  қолымен  бас  қорғаныш  дулығаны  (шлем)  сол  жақ  бҥйіріне  қысып 
сайыс алаңына шығады; 
– қатысушылар «Чарѐт» (Дайындалу) деген рефери команда бойынша тәжiмен бiр-бiрiмен сәлем-
десуi «Кюнне» (Тәжiм). Қатысушылар тәжiмiнен кейiн қорғаныш дулығаны (шлем) киеді; 
– реферидің «Чунби» (Даярланды) және «Сижяк» (Бастады) деген командамен бастатылады; 
– әрбiр раундтағы сайыстың басталуы реферидің «Сижяк» командадан басталады және «Кыман» 
(Уақыттың аяқталуы) командасымен аяқталуы керек; 
–  қатысушылар  соңғы  раундтың  аяқтаулуынан  кейiн  реферидің  командасы  бойынша  бір-біріне 
тәжiмдерін жасап, қорғаныш дулығаларын шешіп рефериден сайыстың шешiмін кҥтеді; 
– рефери жеңiмпазға қарай қолын жоғары қарай нҧсқап жеңген белгіні білдіреді. 
Командалық жарыстардың ӛтілуі: 
– екi команда бiр сызықта бойында бiр-бiрiне бетпе-бет тҧрады; 
1-шi шектеушi сызықтағы бағыты бойынша кӛрсетiлген мәлiмдемеде; 
– екi команда бақталастарды сайыс алаңына қалдырып, жарыс алаңынан шектеулі сызықта уақы-
тында қалады; 
– екi команда жарыстың тӛңiрегнiдегi сызық бойымен дереу саппен тҧру керек, жарыстың қоры-
тынды кездесуден кейiн; 
– рефери жеңушi командаға қарай қолын кӛтеріп жариялайды. 
Ҧпайларды есептеп шығару. 
1. Есепке алынатын аймақтар: 
а) дененiң орта бӛлiгі; 
б) бас бӛлігі. 
2.Ҧпай есептелiп қойылады нақты техникалық әдiстер қолданылып рҧқсат етілген денеге шабуыл 
соққы жасағанда. 
3. Есепке алынатын ҧпайлар бӛлшектенедi: 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
185 
– қорғайтын желеткеге шабуылға бiр ҧпай; 
– қорғайтын желеткеге айналумен шабуылға екi ҧпай; 
– шабуылға ҥш ҧпай бас мҥшеге; 
– сайыстың есебi – бҧл ҥш раундттардағы ҧпайлардың мӛлшері; 
–  ҧпайларды  жою  –  егер  бақталас  кӛмегiмен  тыйым  салынған  әрекет  шабуыл  жасаса,  қойылған 
ҧпайлар жойылады. 
Қорыта келе, Бҥкіләлемдік Таеквондо Федерациясының (WTF) жарыс ережелерін сақтай отырып, 
кӛптеген жарыстарда әділ шешім шығару керек деп ой тҥйемін. 
 
1. Йеон Хван Пак, Том Сибурн. Таеквондо: Тактика и техника. – М., 2004. – 29 с. 
2. Путь таеквондо: Серия «Мастера боевых искусств» – Ростов-на-дону: «Феникс», 2003. – 16 с. 
3. Карамов С.К. «Корейские боевые исскуства» Астрель АСТ., 2003. – 115 с. 
 
Резюме 
В данной статье рассматриваются общее положение и ход проведение соревновании по таеквондо согласно 
Всемирной Федераций Таеквондо (WTF). 
 
Summary 
In  the  article  will  be  consider  the  common  positions  and  will  be  hold  competitions  by  the  World  Federation  of 
Taekwondo (WTF). 
 
УДК 796.012.1-053.66 
 
ИСТОРИЯ ВОЗРОЖДЕНИЕ ОЛИМПИЙСКИХ ИГР 
 
Е.Б. Бекмухамбетов, А.С. Кульжабаев – ст. преподаватели кафедры ОФК 
 
В  современном  мире  Олимпиада  является  крупнейшим  международным  комплексным  спортив-
ным соревнованием, которые проводятся каждые четыре года. 
Согласно хартии Олимпийских игр Древней Греции  представляли собой религиозный и спортив-
ный праздник, проводившийся в Олимпии. Исследования истории возникновения и развития Олим-
пийских игр сегодня является актуальным, т.к. ее можно рассматривать с новой точки зрения. Сведе-
ния  о  происхождении  игр  утеряны,  но  сохранилось    несколько  легенд,  описывающих  это  событие. 
Первое документально подтвержденное празднование относится к 776 до н.э. они были учреждены 
Гераклом, хотя известно, что игры проводились и раньше. На время проведения игр объявлялось свя-
щенное перемирие, в это время нельзя было вести войну, хотя это неоднократно нарушалось. Олим-
пийская идея и после запрета античных состязаний не исчезла на совсем. Например, в Англии в тече-
ние XVII века неоднократно проводились «олимпийские» соревнования и состязания. Позже похожие 
соревнования организовывались во Франции и Греции. Тем не менее, это были небольшие мероприя-
тия, носившие, в лучшем случае, региональный характер. Первыми настоящими предшественниками 
современных    Олимпийских  игр  являются  «Олимпии»,  которые  проводились  регулярно  в  период 
1859-1888  годов.  Идея  возрождения  Олимпийских  игр  в  Греции  принадлежала  поэту  Панайотосу 
Суцосу, воплотил ее в жизнь общественный деятель Евангелис Заппас. Желание возродить олимпий-
ское мышление и культуру распространилось довольно быстро по всей Европе. Французский барон 
Пьер де Кубертен сказал тогда: «Германия раскопала то, что осталось от древней Олимпии. Почему 
Франция не может восстановить старое величие?» 
По мнению Кубертена, именно слабое физическое состояние французских солдат стало одной из 
причин  поражения  французов  в  войне  1870-1871,  он  стремился  изменить  положение  с  помощью 
улучшения физической культуры французов, одновременно с этим, он хотел преодолеть националь-
ный эгоизм и сделать вклад в борьбу за мир и международное взаимопонимание. «Молодежь мира» 
должна была мериться силами в спортивных состязаниях, а не на полях битвы. Возрождение Олим-
пийских игр казалось в его глазах лучшим решением, чтобы достичь обеих целей. 
На конгрессе, проведенном 16-23 июня 1894 года в Сорбонне (Парижский университет), он пред-
ставил свои мысли и идеи международной публике. В последний день конгресса было принято реше-

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
186 
ние о том, что первые Олимпийские игры современности должны состояться в 1896 году в Афинах, в 
стране-родоначальнице Игр  –  Греции.  Чтобы  организовать  проведение  игр,  был  основан  Междуна-
родный олимпийский комитет (МОК). Первым президентом до окончания I Олимпийских Игр 1896 
года, генеральным секретарем стал барон Пьер де Кубертен. Первые игры современности прошли с 
большим успехом. Несмотря на то что участие в играх приняли всего 241 атлетов (14 стран), игры 
стали крупнейшим спортивным событием, прошедшим когда-либо со времен Древней Греции.  
Город,  в  котором  будут  проводиться  Олимпийские  игры,  определяются  на  специальной  сессии 
МОК, которая проводится за 7 лет до даты проведения соответствующих игр. Город выбирается из 
нескольких городов-кандидатов, подавших для этого официальные заявки. Определение происходит 
путем прямого тайного голосования членами МОК, кроме представителей стран-кандидатов и прези-
дента  МОК.  Как  правило,  на  момент  проведения  окончательного  голосования  в  списке  кандидатов 
остается  не  более  пяти  городов,  список  которых  определяется  рейтинговым  голосованием  членов 
МОК,  проводящемся  годом  ранее.  Победитель  должен  набрать  больше  половины  голосов.  Если  в 
первом туре не удается выявить победителя, проводится второй и последующие туры. При этом пос-
ле каждого тура из борьбы выбивает кандидаты, набравший наименьшее количество голосов. Тогда 
члены МОК от этой страны в следующих турах уже принимают участие. Право проведения игр явля-
ется очень престижным и почетным. Прием заявок на проведение игр начинается за 10 лет до даты их 
проведения,  заканчивается  за  9  лет,  список  финалистов  определяется  за  8  лет.  И  наконец,  за  7  лет 
определяется  место  проведения.  С  1932  года  организаторы  строит  «олимпийскую  деревню»  –  ком-
плекс жилых помещений для участников игр. 

 
Принципы, правила и положения Олимпийских игр определены олимпийской хартией, основа-
ны  которой  утверждены международным  спортивным  конгрессом  в  Париже  в  1894,  принявшим  по 
предложению французского педагога и общественного деятеля Пьера де Кубертена решение об орга-
низации  игр  по  образцу  античных  и  о  создании  Международного  олимпийского  комитета  (МОК). 
Согласно хартии, Олимпийские игры «…объединяют спортсменов-любителей всех стран в честных и 
равноправных  соревнованиях.  По  отношению  к  странам  отдельным  лицам  не  допускается  никакой 
дискриминации по расовым, религиозным или политическим мотивам…» игры проводятся в первый 
год 4-летнего (Олимпийского) цикла. Счет олимпиадам ведется с 1986 года, когда состоялись первые 
Олимпийские игры (I Олимпиада – 1986-99). Олимпиада получает свой номер и в тех случаях, когда 
игры не проводятся (например, VI – в 1916-19, XII – 1940-43, XIII – 1944-47). Символы Олимпийских 
игр  –  пять  скрепленных  колец,  символизирующих  объединение  пяти  частей  света  в  олимпийском 
движении, т.н. олимпийские кольца. Цвет колец в верхнем ряду  – голубой для Европы, черный для 
Африки, красный для Америки, в нижнем ряду – желтый для Азии, зеленый для Австралии. Помимо 
олимпийских  видов  спорта,  организационный  комитет  имеет  право  по  своему  выбору  включить  в 
программу показательные соревнования по 1-2 видам спорта, не признанным МОК. В том же году, 
что и Олимпиада, с 1924 года проводятся зимние Олимпийские игры, которые имеют свою нумера-
цию.  Начиная,  с  1994  года  сроки  проведения  зимних  Олимпийских  игр  были  сдвинуты  на  2  года 
относительно летних. Место проведения Олимпиады выбирает МОК, право их организации представ-
ляется городу, а не стране. Продолжительность игр в среднем 16-18 дней. С учетом климатических 
особенностей  разных  стран,  летние  игры  могут  быть  проведены  не  только  в  «летние  месяцы».  Так 
XXVII Летние Олимпийские игры 2000 года в Сиднее (Австралия), из-за сильнейшей жары на этом 
континенте в летнее время, были проведены в сентябре. Олимпийское движение имеет свои эмблему 
и флаг, утвержденные МОК по предложению Кубертена в 1913 году, эмблема – олимпийские кольца. 
Девиз  –  «быстрее, выше, сильнее». Флаг  – белое полотнище с олимпийским кольцами, с 1920 года 
поднимается на всех играх. Среди традиционных ритуалов игр (в порядке их проведения): 

 
Грандиозные и красочные церемония открытия и закрытия игр. Церемония проходят на централь-
ных стадионах с большой вместимостью, там же где проводятся соревнования по легкой атлетике. 

 
Открытие и закрытие начинаются с театрализованного представления, которое должно предста-
вить зрителям облик страны и города, познакомить с их историей и культурой. 

 
Торжественный проход спортсменов и членов делегаций по центральному стадиону. Спортсме-
ны из каждой страны идут отдельной группой. Группы идут в порядке, соответствующем алфавитно-
му  порядку  названий  стран  на  языке  страны-хозяйки  игр.  Или  же  на  официальном  языке  МОК  – 
французском  или  английском.  Впереди  каждой  группы  идет  представитель  принимающей  страны, 
несущий табличку с названием соответствующей страны на языке страны-хозяйки на официальных 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
187 
языках МОК. За ним во главе группы идет знаменосец  – обычно спортсмен, участвующий в играх, 
несущий флаг своей страны. Право несения флага является весьма почетным для спортсменов. Как 
правило, это право доверяют самым титулованным и уважаемым спортсменам. 

 
Произнесение приветственных речей президентом МОК, главой или официальным представи-
телем государства, в котором проходят игры, иногда мэром города или председателем оргкомитета. 

 
Поднятие флага как страны-хозяйки игр с исполнением ее национального гимна. 

 
Произнесение  одним  из  выдающихся  спортсменов  страны,  в  которой  происходит  Олимпиада, 
олимпийской клятвы от имени всех участников игр о честной борьбе в соответствии с правилами и 
принципами спорта и олимпийским духом. 

 
Произнесение несколькими судьями от имени всех судей клятвы о беспристрастном судействе. 

 
Поднятие олимпийского флага с исполнением официального Олимпийского гимна. 

 
Венчает  церемонию  открытия  зажжение  Олимпийского  огня.  Огонь  зажигается  от  солнечных 
лучей, а Олимпии (Греция). Из страны в страну огонь доставляется на самолетах, а в каждой стране 
спортсмен или иной деятель этой страны пробегает свою часть эстафеты, чтобы передать огонь даль-
ше. Огонь поджигается в специальной чаше, дизайн которой является наиболее почетным. Чаша рас-
полагается высоко над стадионом. Огонь должен гореть в течение всей Олимпиады и гасится в конце 
церемонии закрытия. 

 
Вручение победителям и призерам соревнований медалей на специальном подиуме с поднятием 
государственных флагов и исполнением национального гимна в честь победителей. 

 
Во время церемонии закрытия также проходят театрализованное представление  – прощание с 
Олимпиадой, проход участников, речь президента МОК и представителя страны-хозяйки. 
Представитель страны-хозяйки торжественно передает олимпийский флаг президенту МОК, кото-
рый  в  свою  очередь  передает  его  представителю  оргкомитета  следующей  олимпиады.  После  этого 
следует небольшое представление следующего города, принимающего игры. 
 
1.
 
Спортивная энциклопедия. – Алматы, 2008. 
2.
 
Республиканская газета «ProSport» №12 с 2-3, – Алматы, 2008. 
 
Тҥйін 
Бҧл мақалада олимпиадалық ойындардың тарихы, негізін қалаушылары мен оның ӛткізілуі, ҧйымдастыры-
луы туралы айтылған. 
 
Summary 
This article is about the history of Olympic Games creation. 
 
УДК: 794(045) 
 
ҚАЗАҚТЫҢ ҦЛТТЫҚ ОЙЫНДАРЫНЫҢ – ЖАСТАР ТӘРБИЕСІНДЕГІ РОЛІ 
 
Ж.Ж. Cугуров – Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Қай халықтың болсын оның ҧлттық ойындарының белгілі бір мақсаты мен әлеуметтік-психология-
лық  тҧрғыдан ерекше  қасиеттері  болады.  Сондықтан  халық арасында  қалыптасқан  ойындар  туралы 
сипаттамалық  жинақтар,  деректер  және  қҧжаттар  дҧрыс  зерттеу  мен  талдауды  қажет  етеді.  Ҧлттық 
дәстҥрлі  халық  ойындарының  ел  арасындағы  беделі,  тарихи  қоғамдағы  алған  рӛлі  және  болашақ 
ҧрпақты ӛсіруден қажеттілігі, оның шығу тарихы туралы ғылыми тҧрғыдан бізге дейінгі ғалымдар да 
кӛп ізденді. Жалпы, қазақ халқы материалдық мҧраларға қоса мәдени қазыналарға да аса бай халық-
тарының бірі. Сондай қомақты дҥниелер қатарына – ҧлт ойындары да жатады. 
Бҥгінгі  замандастарымыз  бен  болашақ  ҧрпақтарымыздың  оларды  оқып  ҥйреніп,  ӛздерінің  кім 
екендіктеріне барлау жасауына, ата-бабаларының психологиялық болмысы мен ойлау жҥйелеріне зер 
салуларына,  кӛздеген  мақсаттарына  саралап,  жете  білулеріне,  дәстҥрлер  жалғасын  ӛрістетіп,  ӛткен 
мен бҥгінгіні байланыстыра білулеріне, сӛйтіп, мәңгҥрттік атаулыға тосқауыл қоюларына ҧлт ойын-
дары септігін тигізеді. 
Ҧлт  ойындары  халықтың  әлеуметтік-экономикалық  жағдайларына  ҥйлесімді  жасалғандай  әсер 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
188 
береді. Олай дейтіміз, ойындардың кӛпшілігі сол кӛшпелі тҧрмысқа лайықталып,  арнайы материал-
дық әзірліксіз ойнала беретіндігінде ғана емес, сонымен бірге халықтық психологиялық ерекшелікте-
ріне де байланыстылығында. Ойын барысын бала ӛзінің назарын қимылды орындау әдісіне емес, мақ-
сатқа жетуге аударады. Ол ойын шартына бейімделіп, ептілік кӛрсетіп, сол арқылы қимылды жетілді-
ріп, мақсатты әрекет етеді [1]. 
Сондықтан, ҧлттық ойындарды тек ойын деп қарамай, халықтың ғасырлар бойы жасалған асыл қа-
зынасы, бір жҥйеге келтірілген тамаша тәрбие қҧралы деп қараған жӛн. Ӛйткені ойын баланың дҥниені 
танып білуге қадам жасар алғашқы ӛмір кезеңінде тікелей қоршаған ортамен байланысын, адамдармен, 
жолдастарымен  қарым-қатынасын  ескермей,  ӛмір  тәжірбиелерінен  қол  ҥзгізіп,  бірден  ӛзіне  бейтаныс 
дҥниеге кӛшуге мәжбҥр етсек, олардың мінез-қҧлығының дамуына кері әсер етуі әбден мҥмкін. Оның 
ҥстіне бҧл тәрбие ҥрдісіне жақыннан алысқа, жай нәрседен кҥрделіге, жеңілден ауырға, белгіліден бел-
гісізге  деген  қағидаға  да  қайшы  келмейді.  Сонымен  бірге,  қазақ  халқының  ҧлттық  ойындары  –  жеке 
адамдарды  тәрбиелеу  қҧралы  емес,  ол  бҥкіл  қоғамдық  ортаны  ӛз  соңынан  ертетін  ҧлттық  азаматтын 
тәрбиелеп, ҥлгі берерліктей әлеуметтік қҧрал ретінде кҥрделі қызмет атқарған. Ҧлттық ойындар арқы-
лы жеке тҧлғалар қалыптасып, шыңдалып халыққа таңылып, сол арқылы ӛмірге жолдама алып, ел ішін-
де танымал адамдарға айналған. Қазіргідей арнайы мамандық беретін оқу орындары халқымыздың ӛз 
ҧрпағын  тек  ойын-сауықтарда  бәсекеге  тҥсіп  жеңімпаз  атанып,  жҥлде  алып,  ӛз  жҧртында  бар  ӛнерді 
игеріп, меңгеруге, шаруашылық жҥргізу қолынан келетін, ел қорғауға жарайтын батыл да ӛжет, ҧрпақ-
тарды тәрбиелеудің ӛзіндік жҥйесін ӛмірге әкелген. Жан-жақты дамыған, денсаулығы мықты, салауат-
ты ӛмір салтын мҧрат тҧтқан дара тҧлғаларды тәрбиелеу – ежелден-ақ халық арманы. 
Бҥгінгі  таңда  ӛз  тәуелсіздігін  ӛз  қолына  алған  егеменді  еліміз  –  Қазақстан  мектептерінің,  оқу 
орындарының алдына қояр басты талаптары да осы болмақ. 
Ендеше,  Республика  мектептерінің  ҧлттық  мектеп  болып жариялануы  –  заңды қҧбылыс.  Мектеп 
және жоғарғы оқу орындары ҧлтқа тән қасиеттерді ӛз тҥлектерінің бойына сіңіре білгенде ғана, адам 
баласына ортақ мәселелерді анық сезінетін, адамгершілігі мол, нағыз интернационалист ҧрпақты тәр-
биелей алады. Мақсатымыз жан-жақты дамыған дара тҧлғаларды тәрбиелеу болғандықтан, жалпыға 
тән  жоғары  сапа  қол  жеткізбей  тҧрып,  жалпыға  тән  ҥздік  қасиеттерді  қалыптастыру  мҥмкін  емес. 
Олай болса, еліміздің мектептері жастарға ендігі жерде ӛз халқының ғасырлар бойы жинақтаған руха-
ни мҧраларын, бҥгінгі ғылыми жетістіктер тҧрғысынан  саралай отырып, сабақтың барысында, жос-
парлы тҥрде оқу-тәрбие жҧмыстарында дидактикалық қҧрал ретінде пайдалану қажеттігін ҧсынады. 
Біздің алға қойып отырған басты мақсатымыз, бҧл жҧмыстың кӛкейкестілігі де осыған келіп саяды. 
Ӛйткені, ойындарының бойына елмен елді, халықпен халықты бір-бірінен байланыссыз, оқшау тҧр-
ған еш қҧбылыс жоқ. 
Басқаны  танып  білу  ҥшін,  ең  алдымен  ӛзіңді  танып  білу  қажеттігі  туындайды.  «Жалғыз  қҧрғақ 
білім ҥйрету емес, біліммен бірге жақсы тәрбиені қоса беру» деп М.Дулатов айтқандай, қазіргі жаһан-
дану  дәуірінде  ҧлттымыздың жойылып  кетпеуі  ҥшін,  ҧрпағымыздың  санасынан  атадан балаға  мҧра 
болып келе жатқан әдет-ғҧрыпты, салт-дәстҥрді сіңіре отырып, тілін, дінін қастерлеуге, ҥлкенді қҧр-
меттеуге,  елін  сҥюге  тәрбиелеу  қажет.  Ҧлттық  ойындардың  кӛпшілігі  тҧрмыс-салты,  соған  орай 
жануарлар  әлемін,  аңшылықты  бейнелейтін  болып  келеді  [2].  Онымен  бірге  жасӛспірімдер  ойын 
ойнаған кезде кӛпшіл, Отанның болашақ азаматы болуға, халқына адал қызмет етуге бағыт алады. 
Демек,  қазіргі  бізге жеткен  ӛнердің,  театрда  қай-қайсысы  болса  да  ойын  ҥстінде кӛрсетіліп,  осы 
ойындардың  әртҥрлі  мәнерлі  орындаудың  нәтижесінде  тап  қазіргідей  ҥлкен  ӛнер  дәрежесіне  жетті. 
Ӛзінің ӛлең-жырларында халық ойынды тәрбие қҧралы деп танып, оның бойындағы жастарды ойлан-
дырып,  толғандырып  қасиеттерін  аша  тҥседі.  Ойын  тек  жас  адамның  дене  кҥш-қуатын  молайтып, 
оны шапшаңдыққа, дәлдікке т.б. ғана тәрбиелеп қоймай, оның ақыл-ойының толысуына, есейіп ӛсуі-
не  де  пайдасын  тигізеді.  Қимыл-қозғалыс  ойынында  бала  назар аудару  және  бҧлшық  еттің  ширығу 
дәрежесін  реттеуді  ҥйренеді,  ойынның  қалыптасқан  тҥрлеріне  байланысты  ол  қимылды  тынығумен 
кездестіре  алады.  Бҧл  бақылағыштыққа,  тапқырлыққа  тәрбиелеуге,  қоршаған  ортадағы  жағдайдың 
ӛзгеруіне қарап бағдар белгілеу, қалыптасқан жағдайдан жол тауып шығу, тез шешім қабылдап, оны 
жҥзеге  асыру,  батылдық,  ептілік,  мақсатқа  жетудің  ӛзіндік  әдісін  таңдау  қабілетін  қалыптастыруға 
кӛмектеседі [3]. 
Халық ойынының неше алуан тҥрлерін туғызып қана қойған жоқ, соны іс-жҥзінде қолданып, оның 
тәрбиелік,  білімділік  жақтарын  да  кӛре  білді.  Қимыл-қозғалыс  ойындарының  сан  қырлы  тәрбиелік 
маңызы, олардың мектеп жасындағы балалар ҥшін ыңғайлылығы, ойындардың қуанышты, балаларды 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
189 
ӛзіне  тартатын  әрекет  саласын  туғызады  –  осылардың  бәрі  қимыл-қозғалыс  ойындарын  балалардың 
кҥнделікті ӛмірінің ажырағысыз бағалы серігі ретінде айқындайды. Эмоциялық ӛрлеу балалардың жал-
пыға ортақ мақсатқа жетуге ҧмтылысын туғызады және тапсырманы айқын тҥсінуіне қимылдың жақсы 
ҥйлесімінен, кеңістікте және ойын жағдайында неғҧрлым дәл бағдар белгіленуінен, тапсырманы жедел 
қарқынмен  орындауынан  кӛрінеді.  Мақсатқа  жетуге  ҧмтылу  қуанышы  балалардың  осындай  әуестену 
кезінде әр тҥрлі кедергілерді жеңуге кӛмектесетін жігердің рӛлі артады. Ойын тегінде адам баласының 
ҧжымдық  шығармашылығы  және  орындалуы  да  кӛбіне  ҧжымдық  тҥрде  болғандықтан,  ойын  ҥстінде 
жолдастық, достық қарым-қатынасқа әрекеттенуге, тәрбиеленуге мҥмкіндік мол. Бастауыш мектептер-
дегі балалардың дене тәрбиесі барысында қозғалмалы ойындарға жетекші рӛль берілді. 
Дене тәрбиесінің негізгі қҧралдары мен әдістерінің бірі ретінде кӛп қозғалыста ойындар сауықты-
ру және тәрбие, білім беру міндеттерін тиімді шешуге мҥмкіндік ашады. Ойын барысында  балалар-
дың қозғалғыш ширақтығы бҥкіл организмде жігерлі жағдай туғызады, алмасу процесстерін кҥшей-
теді, ӛмірлік тонустарын арттырады. Қимыл-қозғалыс ойындары балалардың игеріп ҥлгерген қимылы 
дағдыларын жетілдіру және дене қабілетін қалыптастыру әдісі ретінде қызмет етеді. Қимыл-қозғалыс 
ойындары ӛзінің мазмҧны мен формасы жағынан эстетикалық әрекет болып  табылады. Балалардың 
бҧрын игерген қимыл дағдыларын тірек ететін әр алуан ойын қимылдары оларға қолайлы дәлдікпен 
қалыптылықтан, ептіліктен, ерекше мәнерліктен кӛрінеді [4]. 
Ойындардың,  әсіресе,  халық  ойындарының  эстетикалық  сипаты  ойын  бастауымен,  әңгімелесуі-
мен,  санамақпен  байи  тҥседі.  Балаларға  музыка  ерекше  эстетикалық  ықпал  жасайды:  ол  балаларды 
жігерлендіреді, олардың кӛңіл-кҥйін біріктіреді, қимылға эстетикалық сипат береді. Қазақтың ҧлттық 
ойындарының кейбір тҥрлері «Ойлануды қажет ететін ойындарға» жатады. Олар кӛбінесе, логикалық 
ойлау мен математикалық, философиялық ойлануды дамытуға негізделген. Солардың тӛресі «тоғыз 
қҧмалақ».  Оймен  келетін  ойындарды  сӛз  еткенде  шахмат,  дойбы  ойындарының  болғанын  да  атап 
ӛтуіміз керек. Шахмат, дойбы қазақтар мекендеген кезде  тҥрік заманынан белгілі екенін кӛрсететін 
деректер  де  бар.  Жоғарыда  аты  аталған  ойындар  болашақ  ҧрпақ  тәрбиесінде  қанат  жайып  келеді. 
Ҧлттық  қимыл-қозғалыс  ойындарын  сыныптан  тыс  тәрбие  жҧмыстарына  енгізуі  мҥмкіндіктері  ӛте 
зор. Қазақтың ҧлттық ойындары: кӛкпар, сайыс, кҥрес, теңге алу, қыз қуу, алтын қабақ ату, жамбы 
ату т.б. спорттық сипатпен бірге ҥлкен тәрбиелік маңызға да ие болды. Ҧлттық ойындарды ашып айт-
сақ, тарихының кӛнелілігіне  қарамастан, ойын ҥнемі жаңа, ескірмейтін нәрсе. 
Қазақтың  ҧлттық  ойындары  ерлікті,  батылдықты,  шапшаңдықты,  ептілікті,  тапқырлықты,  табан-
дылықты  т.б.  мінез-қҧлықтық  ерекшеліктерімен  бірге  кҥш-қуатын  молдығын,  білек  кҥшін,  дененің 
сомданып    шығуын  қажет    етеді.  Сонымен  бірге  бҧл  ойындар  әділдікпен  адамгершіліктің  жоғары 
принциптеріне негізделген. 
Қорыта айтқанда, қазақтың  ҧлттық ойындары елдің ӛмірімен тығыз  байланысты. Оның шаруашы-
лық,  экономикалық,  әлеуметтік  тҧрмысынан  туған.  Оның  тәрбиелік  маңызы  аса  жоғары,  әрі  қҧнды. 
Қазақ халқының ӛмірінде ойын араласпаған бірге-бір тҧрмыс шаруашылық саласы жоқ десе де болады. 
Сондықтан ҧлттық ойындары – ата бабамыздан, оны ҥйренудің, кҥнделікті тҧрмысқа  пайдалану-
дың заманымызға сай ҧрпақ тәрбиелеуге пайдасы орасан зор. Ойын баланың алдынан ӛмірдің есігін 
ашып, оның творчестволық қабілетін оятып, бҥкіл ӛміріне ҧштаса береді. В.А. Сухомлинскидің сӛзі-
мен айтқанда: «Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мҥмкін емес. 
Ойын  дҥниеге  қарай  ашылған  ҥлкен  жарық  терезе  іспетті,  ол  арқылы  баланың  рухани  сезімі 
жасампаз ӛмірмен ҧштасып, ӛзін қоршаған, дҥние туралы тҥсінік алды. Ойын дегеніміз ҧшқын, білім-
ге  қҧмарлық  пен  еліктеудің  маздап  жанар  оты»  десекте,  айтар  ойымыз  дәлелді  болу  ҥшін  ҧлттық 
ҥрдісімізде ҧмыт болып бара жатқан ойындарды оқырман назарына ҧсынылады. 

жүктеу/скачать 2,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: