Спорттағы жаттығу және жарыс іс-әрекетінің психологиялық ерекшеліктері қ.І. Адамбеков

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
172 
 
Спорттың әлеуметтік негізі 
 
Д
ай
ынд
ы
қ 
ең
бек
 
 
Д
ай
ынд
ы
қ 
қо
рған
ыс
 
 
Этал
он
ды
 
 
Эвр
ист
ик
ал
ық
 
 
Мә
ден
и 
та
ным
дық
 
 
Мә
рт
ебел
ік
 
 
5-сурет. Спорттың әлеуметтік негізі. 
 
Спорттың мәдени-танымдық негізі. Адамзаттың мәдени сҧраныстары белгілі мақсатта сабақ жә-
не спортпен айналысуға қанағаттанады, спорттың эстетикалық ҧстанымдарын кең кӛлемде қолдану-
да, оның кӛріністігі, сондай-ақ спорт тілінің саналуандығы және қол жетерлігі адамзаттың рухани жа-
ғынан қанағаттануының негізі болып табылады. Бҧл сҧраныстар камуникацияның техникалық қҧрал-
дарының арқасында кең кӛлемде қанағаттандырылады, әсіресе кӛгілдір экранда, соның нәтижесінде 
кӛптеген спортттық сайыстар және кӛріністер спорт сҥйер қауымға тамашалауға мҥмкіндік береді. 
Спорттың  мәртебелік  негізі.  Кӛптеген  табынушылар  мен  кӛрермендер  болғандықтан  мемлекет-
тің, соның ішнде халықтың жеке қҧндылығын кӛрсету спорт арқылы да жҥзеге асады. Осы мақсатта 
Олимпиядалық ойындарда, әлем және континент чемпионаттарындағы, басқа да халықаралық сайыс-
тарындағы  жеңістер  кез-келген  халық  және  мемлекет  ҥшін  ҥлкен  жетістік  және  мақтаныш  болып 
табылады. Сондықтан, кез-келген қоғам ӛмірінің спорттағы жетістігіне куә болатын жоғары дәрежелі 
спортшы дайындау жҥйесі қҧрылады. 
Жаңа адам тәрбиелеу мақсатында жалпыпедагогика бойынша спорттың 4 функциясын атап кӛрсе-
туге болады ақыл-ой тәрбиелік, ӛнеге-тәрбиелік, эстетикалық-тәрбиелік, және тәрбиелі-еңбектік. 
Спорттық ақыл-ой тәрбиелік негізі. Спорттық қызмет спортшының ой-ӛрісінің ҥздіксіз кеңеюін 
қамтып  қана  қоймайды,  сондай-ақ  әлеуметтік,  медико-биологиялық,  арнайы  педагогикалық  және 
ҧйымдастырушылық-әдістемелік тҥрдегі білімнің ӛзгеше жҥйесін жҥйелі тҥрде меңгеруді талап етеді. 
Іс-әрекетті  ҥздіксіз  ҧғыну  қажеттілігі  антикалық  қабілеттілік  және  ақыл-естің  басқа  қасиеттердің 
дамуына септігін тигізеді, ол спортпен айналысушының ойшылдық деңгейіне оң әсер береді. Адамзат 
дамуының тарихы терең ақыл-ой мен дене еңбегінің ҥйлестірген кӛптеген жарқын тҧлғаларды біледі 
(мысалы,  Ресейдің  ҧлы  реформаторы  –  бірінші  Петр,  математик  Пифагор,  ағылшын  ақыны  Байрон 
және тағы басқалар). 
 
Жалпы педагогикалық қызмет 
 
 
Ақ
ыл о
й 
тәр
би
ел
ік
 
 
Ӛн
ге
лі 
тәр
би
ел
ік
 
 
Эс
тети
ка
лық 
тәр
би
ел
ік
 
 
Т
әр
би
ел
і 
ең
бек
ті
к 
 
6-сурет. Спорттың жалпы педагогикалық қызметі. 
Спорттың ӛнегелі-тәрбиелік қызметі. Спортпен айналысу барысында басқа адамдармен, команда 
мҥшелерімен, оның табынушыларымен қарым-қатынас және бет алысы ережелері мен мӛлшерін ҧсы-
ну жҥйесінің айрықша жҥйесі, Отанға деген ерекше қарым-қатынас, елді халықаралық аренада кӛрсе-
туге  байланысты  ҥнемі  бақталастық  ҥшін  патриоттық  сезім,  достық  сезім,  команда  ішіндегі  ҧжым 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
173 
ҥшін жауапкершілік және достастық қалыптасады. Осыған байланысты спорт ӛсіп келе жатқан ҧрпақ-
тың ӛнегелі тәрбиесінің берік қҧралы болып табылады. 
Спорттың эстетикалық-тәрбиелік негізі. Спорттың қызметінің және сайыстың айрықша әдемілі-
гі  мен  кӛрінісі  ҥйлесімді  тартымдылығымен  ерекшеленеді  және  ӛнер  қозғалысы  мҥмкіндіктерін, 
музыка  қҧралдарын  дҧрыс  және  ҧқыпты  қолдану  туралы  терең  ойлауды  талап  етеді.  Тйісті  мінез-
қҧлық ҥлгісін қалыптастырады, спорттың таңдаулы дәмін сезінуге мҥмкіндік береді. Осы және басқа 
да мҥмкіндіктер Олимпиядалық ойын, Универсиадалар, Әлем және континент чемпонаттары сияқты 
ірі  сайыстар,  ереже бойынша  салтанатты  сорттық-мәдени,  театрландырылған  кӛріністерімен, әдемі-
лікті жинақтаған, адам денсаулығы және дененің жетілуін, әдемілік және ҥйлесімділік туралы оның 
кӛзқарасын қалыптастыру, эмонионалды кҥйгелектену және соңында оның эстетикалық дәмін сезіну-
ге әкелді. 
Спорттық  тәрбиелі-еңбектің  негізі.  Еңбекке  деген  тиісті  қатынасты  қалыптастыру  мақсатында 
спорттық  қызметте,  әсіресе  оның  мекемелерінде  элементарлы,  ақыл-ой  және  қоғамдық-пайдалы 
еңбек  мҥмкіндіктерін жҥйелі  тҥрде  қолдану  керек.  Еңбекке  деген,  әсіресе, оның  қоғамдық-пайдалы 
тҥріне қатынастан адамның тәрбиелік деңгейі айқындалады. Ӛзі ҥшін, ҧжым ҥшін еңбектене білу кез-
келген адамның және мемлекетінің тіршілік әрекетінің дамуының негеізі болып табылады. Спортпен 
айналысқанда ең бастысы ӛмірге қажетті дағды мен әдет қалыптасады, дене еңбегі қалыптасады, дене 
еңбегі дамиды, жоғарғы қол еңбегін кӛтеру және еңбеке байланысты болдыруға қарсы тҧруға бейім-
деледі. Спортпен айналысатындар, ӛз шығармашылығындағы осы және басқа да ерекшеліктерге бай-
ланысты еңбектің әр тҥрін меңгеруге және оңай игеруге біршама жақын. 
Спорттың  арнайы  педагогикалық  қызметін  ҥшке  бӛледі  –  денсаулықты  нығайту,  дене  мәдениеті 
білімін қамтамасыз ету және мәдениеті тәрбиесін ӛсіру. 
Спорттың  денсаулықты  нығайту  негізі.  Денсаулықты  нығайту  ҥшін  дене  шынықтыру  жатығу-
лармен айналысу – бҧл маңызды мәселе. Дене шынықтыру жаттғуларын біліп қолдану адам денсау-
лығын  жақсартады,  ал  дҧрыс  қолданбау  зиянын  тигізеді.  Осы  мақсатта  дене  шынықтыру-сауығу 
дипансерлер  жҥйесі  істейді,  спорттшылар  денсаулығы  бойынша  сҧрақтарға  мамандандырылған, 
спорттық жаттығу ҥшін әдіс пен қҧралды дҧрыс таңдау, спортшы ағзасын қалпына келтіру мекемесі 
және спортшыларды дайындауда сауатты жоспарлау мен басқару жҥйесі ҥшін орын керек. 
 
Арнайы педагогикалық негізі 
 
 
Д
ен
са
ул
ық
ты 
ныға
йт
у 
 
Д
ен
е 
м
әден
иеті б
іл
ім
ін
 
қам
там
ас
ыз
 ету
 
 
Д
ен
е 
м
әден
иеті 
тәр
би
ес
ін
 ӛ
сір
у 
 
7-сурет. Арнайы-педагогикалық негізі.  
 
Дене  мәдениеті  білімін  қамтамасыз  ету  негізі.  Спорттық  қызметтің  арнайы  білімді,  дағдыны, 
әдетті кеңейту және меңгеруге бағыты толығымен білім тапсырмасын қамтамасыз етеді. Ол қозғалма-
лы  дағдымен  байланысты  және  ерекше  мамандандырылған  білім  жҥйесі  болғандықтан  спортпен 
айналысатындардың дене шынықтыру білімі бойынша әңгіме жҥргізу керек және осы негізде спорт-
тың ерекше қызметіне мән берілуі тиіс. 
Дене мәдениеті тәрбиесін ӛсіру. Негеізгі дене мәдениетінің белгілерінің дамуы толығымен спорт-
тық  кез-келген  тҥріне  сай  келеді,  ал  жекелегенде  олардың  ішінде  ерекше  спорт  сайыстары  пәндері 
болады.  Спортпен  айналысу  адамды  сӛзсіз  шапшаң,  кҥшті,  епті,  шыдамды,  басқа  сӛзбен  айтқанда, 
дене  мәдениеті  бойынша  тәрбиелеп  шығарады.  Спорттық  қызметте  осы  жағынан  алғанда  спорттың 
тиісті қызметінің пайда болғандығын атап кӛрсетуге болады. Осыған байланысты, жоғарыда  кӛрсе-
тілген спорттың қызметтері оның ерекше әлеуметтік-педагогикалық ерекшеліктерін және қоғамның 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
174 
мемлекеттік маңызы бар істерін кӛрсетеді. 
 
1. Теория спорта. Учебное пособие под ред Платонова В.Н. – Киев: «Вища школа», 1987, – с. 45-65. 
2. Основы спортивной тренировки, Учебное пособие под ред. Матвеева Л.П., – М.: ФиС, 1977. – С. 12-19. 
3. Сулейманов И.И. Предмет теории и социальные функции физической культуры и спорта. – Омск. 1980. –
С. 10-42. 
4. Пономарев Н.Н. Социальный функции физической культуры и спорта. – М.: ФиС, 1974. 
5.  Адамбеков.Е.К.  Система  управления  подготовки  высококвалифицированных  футболистов.  Методиче-
ское пособие. – Алматы, 2007. 
 
Резюме 
В данном статье предоставлены материалы исследования соцально-педагогических проблем в спорте. 
 
Summary 
In this arbicle were appeared the materials of investigations of secial-educational preblems in sport. 
 
ҚАЗІРГІ
 
ЖАҢА
 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
 
ТЕХНОЛОГИЯЛАР 
 
С.А.
 
Солтекова
 
– Абай атындағы ҚазҰПУ оқытушысы, 
А.Ж. Тастанова – педагог-психолог, 
М.Ж. Тастанов – Аршалы бастауыш мектебінің мұғалімі, 
 
Егеменді еліміздің тірегі – білімді ҧрпақ. ХХІ ғасыр білімділер ғасыры болмақ. Жаңа кезеңге бет 
бҧру оңай емес. Ол ҥшін болашақ ҧрпағын тәрбиелеу керек. 
Тәуелсіз мемлектімізге еңбекқор, ӛз кәсібін терең тҥсінетін, ӛзінің білімі менен іскерлігін жан-жақты 
қолдана білетін мамандар қажет. Осы айтылған міндеттер – маман дайындайтын кәсіптік оқу орында-
рының  алдында  тҧрған  негізгі  мәселелер.  Ӛйткені  халыққа  білім  беру  реформасы  ғылыми  негізге 
сҥйенген пәнді оқытудың жоғары деңгеймен қамтамасыз етуді міндеттеп отыр. 
Сондықтан  білім  беру  жҥйесі  жоғары  технологиялық  деңгейге  кӛтерілуде.  Білім  беру  саласында 
қазіргі кезде 50-ден астам жаңа технология қолданылады. 
Бҧл жаңа технологияларды іздестіру ҥрдісі бҧрынғы дәстҥрлі технологияны ығыстырумен, педаго-
гикалық  тҧтас  ҥрдіс,  яғни  оны  жалпы  адамзаттық,  субъект-субъекті  қарым-қатынастың  басымдық 
танытуымен байланысты туындауда. 
Осыған орай соңғы он жылдықта алуан тҥрлі педагогикалық жҥйелер ҧсынылып нәтижесінде тҥр-
лі инновациялық типтегі мектептер мен оқу орындары пайда болуда. Олардың ерекшелігі онда оқу 
тәрбие ҥрдісін ҧйымдастыруға ӛзіндік амалдар мен тәсілдер, оқыту мен тәрбиенің соңғы технология-
лары дҥниеге келуде және оны кӛптеген тәжірибеде сынауда. 
Педагогика  және  психология  ғылымында  «педагогикалық  технология»,  «білім  беру  технология-
сы», «оқыту технологиясы», «Тәрбие технологиясы», «тҧлғаны дамыту технологиясы» және тағы бас-
қа ҧғымдар кеңінен қолдануда. 
«Технология» ҧғымын тҥсіндірудегі кӛзқарастарды тҥрліше. «Технология» сӛзі грек тілінен аудар-
ғанда «ӛнер, шеберлік, ілім» дегенді білдіреді. 
Демек, ол дайындау, ӛңдеу, кҥйін ӛзгерту әдістерінің жиынтығын білдіреді екен. Бҧл термин әдет-
те  ӛндірістік  ҥрдісті  сипаттауды  кеңінен  қолданылып  келген.  Ал  педагогика  ғылымы  тҧрғысынан 
қарастырғанда шеберлікпен ілім қосындысын білдірмек. 
Т.К.  Сымыковская,  Т.Б.  Рудинколардың  пікірінше  «Әдістеме  тек  бір  ғана  оқыту  ҥрдісіне  кӛңіл 
бӛлсе, технология бір мезетте оқу мен оқыту ҥрдісімен қатар жҧмыс істейді. 
Жаңа технология алға қойған мақсаттың нақты соңғы нәтижесіне кепілдік береді», Ежелгі  фило-
софтардың ӛзі педагогикалық шеберліктерді тарату туралы айтқан, ал бҧл осы кҥнгі технологияға жа-
қын. Сондықтан, К.Д. Ушинский, А.С. Макаренко да технологиялық рәсімдерді анық кӛрсете білген. 
Педагогикалық технология дегенге В.П. Бесполько: «Практикада іске асатын нақты педагогикалық 
жҥйе,  жоба»,  деп  анықтама  береді.  Мҧнда  ғылым  педагогикалық  жҥйені  тҧлғаны  қалыптастыруға 
ықпал ететін арнайы ҧйымдастырылған, мақсаты, бір-бірімен ӛзара байланысты әдіс-тәсілдер жиын-
тығы ретінде қарастырады. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
175 
Ал белгілі педагог ғылым В.М. Манахов болса «Педагогикалық технологиялар дегеніміз – оқыту 
ҥрдісін жобалау, ҧйымдастыру мен жҥргізудің ойластырылған моделі деп тҥсіндіреді. 
В.Ф.  Шаталов  дәстҥрлі  сынып-сабақ  тәсілімен  оқытудың  әлі  де  болса  ашылмай  жатқан  орасан 
қорын кӛрсетіп оқытудың интенсивтендіру технологиясын жасап, практикаға енгізді. 
В.Ф. Шаталовтың әдістемелік жҥйесі әрбір оқушыны оқу іс-әрекетіндегі белсенділікке қатыстыру-
ға,  дербес  ерікті,  танымдықты  тәрбиелеуге,  әрбір  жеке  оқушыда  ӛзінің  адамгершілік  сезімін  ӛзінің 
кҥш қабілеттерінің сенімділікті нығайта тҥсуге мҥмкіндік береді. 
Ал И.П. Волков шығармашылық әрекетті дамытатын оқытудың технологиясын жасап жҥзеге асы-
рады,  осыған  сай  тҧлғаның  шығармашылық  қабілеттері  баланың  оқудан  тыс  іс-әрекетін  таңдап  алу 
кезеңінде бір ізді қалыптасады. Дайындық жасаушы балалардың заңдылықтарын ескеріп қолданады, 
индивид  деңгейі  мен  ерекшелініне  бейімделеді,  тҧлғаның  мҧралық  нышандарының  дамуына  ықпал 
етеді, бағыттайды және тездетеді, баланы толық қанды іс-әрекеттің субъектісі ретінде бағалайды. 
Н.А. Зайцев сауаттылыққа ерте оқыту және қарқынды оқыту технологиясының авторы болды. Бҧл 
технология  ӛте  жоғары  нәтижеге  қол  жеткізуді  қамтамасыз  ететін  сауаттылыққа  оқытудағы  жаңа 
бағытқа негізделген. Бҧл технологияның негізінде – диагностика және ӛзін-ӛзі диагностикалау, сабақ-
тастық пен білім дамуында жеткен деңгейде тҧрақты қолдау кӛрсету. 
Компьютерлік оқыту технологиясы қазіргі замандағы білім беру технологияларына жатады. 
Дистанциялық  (қашықтықтан  оқыту)  –  білім  беру  жҥйесі  университеттердің  ғылыми  және  білім 
беру  мҥмкіндіктерін ҥлкен аудитория ҥшін толық қолдануға  жиналған тәжірибесін информациялық 
оқыту технологияларды жҥзеге асыру мен қолдану ҥшін мҥмкіндік береді. 
Дистанциялық  оқыту  ҥздіксіз  білім  беру  жҥйесінің  білім  формасы  болып  табылады.  Ол  әртҥрлі 
оқушылар категориясына бірдей мҥмкіншілік беруге жағдай жасайды. Иннавациялық мектептер дәс-
тҥрлі және сонымен қатар жаңа міндеттерді қазіргі деңгейге сай шеше алатындығын дәлелдейді бала 
тҧлғасының мәдени, адамгершілік дамуының кепілі болатынығын кӛрсетуге болады. 
Республикамызда  соңғы  жылдары  оқыту  ҥрдісін  ізгілендіру  оның  практикалық  бағыттылығын 
кҥшейту мақсатында біраз шаралар жасалады. 
Оларды «инновоциялық процесс» немесе педогогикалық жаңалықтарды енгізу деп жҥрміз. 
«Инноватика»  ҧғымының  мәні  латынның  «in-novus»  деген  сӛзінен  шыққан.  «жаңарту  ӛзгерту» 
мағынасын береді. Педогогикада жаңа әдістер. тәсілдер. қҧралдар оқулықтар бағдарламаларды пайда-
лануды  білдіреді.  Яғни  оқыту  мен  тәрбиелеуге  ӛзгерістер  енгізу,  олардың  сапасын  арттыру  болып 
табылады. 
Білім беру саласындағы жаңалықтарды ҥш топқа бӛлуге болады: 
1. Ҧйымдастырудағы жаңалықтар; 
2. Технологиялардағы жаңалықтар; 
3. Оқулықтар мен бағдарламалардың ӛзгеруіндегі жаңалықтар. 
Педогогикалық технология тҧлғаның дамуы мен ӛзін-ӛзі дамытуы ретінде қалыптасады, олардың 
сапасы мен мазмҧны мҧғалімдердің, оқу мекемелері мен бҥкіл білім жҥйесі жҧмысында маңызы зор. 
Қазіргі  білім  беру  саласындағы  оқытудың  озық  технологияларын  меңгеру  мҧғалімнің  интеллек-
туалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа кӛптеген адами келбетінің қалып-
тасуына игі әсерін тигізеді, ӛзін-ӛзі дамытып, оқу, тәрбие ҥрдісін тиімді ҧйымдастыруына кӛмектесе-
ді  деп  кӛрсетеді.  Педогогикалық  технологиялар  теориялық  негізінде  қҧрылады:  оқыту  әдістемесі 
дамыту теориясына негізделсе, ол ӛзінің ҧстанымын содан іздеп табады. 
Педогогикалық  технологияның  генетикалық  педогогикасындағы  озық  идеялар  болып  табылады. 
Кез-келген қазіргі педогогикалық  технологиялар педогогика ғылымы  мен практикасының жемістері 
дәстҥрлі  тәжірибедегі  қҧнды  дҥнинені  әлеуметтік  прогрестің  жетістіктерін,  қоғамдағы  гуманизация 
мен демократия жемісін жинақтаушы болады. 
Бір  технологияның  ӛзі  әр  орындаушыда  әртҥрлі  сипатта  болуы  мҥмкін,  ӛйткені  шебердің  тҧлғалық 
қҧзіреттілігі, балалардың контигентті әр топтағы психологиялық ахуал, кӛңіл кҥй әртҥрлі болуы мҥмкін. 
Педогогикалық технология: педогогикалық мақсатқа жету ҥшін пайдаланатын барлық, дара, инс-
трументалдық және әдіснамалық қҧралдарды қолдану реті мен жиынтығының жҥйесін білдіреді. 
«Технология  –  оқушы  мен  ҧстазға  бірдей  қолайлы  жағдай  тудырушы  оқу  ҥрдісін  ҧйымдастыру 
және жҥргізу, бірлескен педогогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған ҥлгісі». 
Педогогикалық  технология білім  алу іс-әрекетіндегі амалдардың негізгі  таңдалған кәсіпттік  қыз-
меттің, тәсілдің, қабылдаушылардың танымдық іс-әрекеті деген анықтама береді. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
176 
Қортындылай келе айтарымыз білім саласындағы педагог ғалымдарымыздың ҧсынған анықтама-
ларын зерделей келе, педогогикалық әрекетті әлеуметтік тәжрибие мен мәдениетті ҧрпақтан ҧрпаққа 
жеткізетін  әрекеттің  дербес  тҥрі  деп,  ал  педогогикалық  технологияны-педогогикалық  мақсаттарға 
жетуге кепілдік беретін, атап айтсақ оқыту қҧралының, әдіс тәсілінің жиынын жаңаландыру, жетілді-
ру процессін және алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие ҥрдісі бірізді жҥзеге асыратын жҥйе деп тҥсінге-
німіз жӛн. 
Осы мақсатқа жҥзеге асыруға жаңа инновациялық тәсілдерді қолдану тиімді. Ӛйткені бҥкіл әлемде 
ҥздіксіз ӛзгеріс болып жатқанда инноватциялар біздіңде келешегіміз ҥшін ӛте қажетті: 
Қазіргі  таңда  инновациялық  педогогикалық  қызмет  кез-келген  жоғары  оқу  орнының  білім  беру 
қызметіндегі негізгі компонентердің бірі болып табылады. 
 
1.
 
Иманбекова Б.И. Мектептегі ғылыми әдістемелік жұмыс. – Алматы, 2003, – 64-65 б. 
2.
 
Бұзаубақова К. Жаңа педогогикалық технологиялар. Бастауыш мектеп 2004 ж. №10 – 13-16 б. 
3.
 
Айтбекова М. Бағытты білу беруде жаңа технологияларды енгізуден жеке тұлға дамуына әсері. Қазақ 
тілі мен әдебиеті. 2005, №3. 
4.
 
Бекмуханбетова Р. Тіл сабағында қолданылатын жаңа әдістер. Қазақ тілі мен әдебиеті 2004 ж. №83. 
 
ВЛИЯНИЕ ОЗДОРОВИТЕЛЬНОЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ НА ОРГАНИЗМ ЧЕЛОВЕКА 
 
А.С. Якупов, С.А. Погорелов – кафедра теории и методики физической культуры и спорта, 
КазНПУ имени Абая 
 
Физическая  культура  представляет  собой  общественное  явление,  тесно  связанное  с  экономикой, 
культурой, общественно-политическим строем, состоянием здравоохранения, воспитанием людей. 
Наш век – век значительных социальных, технических и биологических преобразований. Научно-
техническая  революция  внесла  в  образ  жизни  человека  наряду  с  прогрессивными  явлениями  и  ряд 
неблагоприятных факторов, в первую очередь гиподинамию и гипокинезию, нервные и физические 
перегрузки, стрессы профессионального и бытового характера. Все это приводит к нарушению обме-
на веществ в организме, предрасположению к сердечно-сосудистым заболеваниям, избыточной массе 
тела.  Влияние  неблагоприятных  факторов  на  состояние  здоровья  молодого  организма  настолько 
велико и объемно, что внутренние защитные функции организма не в состоянии с ними справиться. 
Опыт десятков тысяч людей, испытавших на себе воздействие такого рода неблагоприятных факто-
ров,  показывает,  что  лучшим  противодействием  им  являются  регулярные  занятия  физическими 
упражнениями,  которые  помогают  восстановлению  и  укреплению  здоровья,  адаптации  организма к 
условиям внешней среды. 
Быть здоровым – естественное желание каждого человека. Здоровье – понятие не только биологи-
ческое, но и социальное. Хорошее здоровье – это радостное восприятие жизни, высокая трудоспособ-
ность. «Гимнастика, физические упражнения, ходьба должны прочно войти в повседневный быт каж-
дого, кто хочет сохранить работоспособность, здоровье, полноценную и радостную жизнь». Древнее 
изречение  Гиппократа  в  наш  век  проникновения  во  все  сферы  деятельности  научно-технического 
прогресса становится в высшей степени актуальным. 
По степени влияния на организм все виды оздоровительной физической культуры (в зависимости 
от структуры движений) можно разделить на две большие группы: упражнения циклического и аци-
клического характера. Циклические упражнения – это такие двигательные акты, в которых длитель-
ное время постоянно повторяется один и тот же законченный двигательный цикл. К ним относятся 
ходьба,  бег,  ходьба  на  лыжах,  езда  на  велосипеде,  плавание,  гребля.  В  ациклических  упражнениях 
структура движений не имеет стереотипного цикла и изменяется в ходе их выполнения. К ним отно-
сятся  гимнастические  и  силовые  упражнения,  прыжки,  метания,  спортивные  игры,  единоборства. 
Ациклические упражнения оказывают преимущественное влияние на функции опорно-двигательного 
аппарата,  в  результате  чего  повышаются  сила  мышц,  быстрота  реакции,  гибкость  и  подвижность  в 
суставах,  лабильность  нервно-мышечного  аппарата.  К  видам  с  преимущественным  использованием 
ациклических упражнений можно отнести гигиеническую и производственную гимнастику, занятия в 
группах здоровья и общей физической подготовки (ОФП), ритмическую и атлетическую гимнастику.  
Для нормального функционирования человеческого организма и сохранения здоровья необходима 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
177 
определенная «доза» двигательной активности. В этой связи возникает вопрос о так называемой при-
вычной двигательной активности, т.е. деятельности, выполняемой в процессе повседневного профес-
сионального труда и в быту. Наиболее адекватным выражением количества произведенной мышеч-
ной работы является величина энергозатрат. 
Минимальная величина суточных энергозатрат, необходимых для нормальной жизнедеятельности 
организма, составляет 12-16 МДж (в зависимости от возраста, пола, и массы тела), что соответствует 
2880-3840  ккал.  Из  них  на  мышечную  деятельность  должны  расходоваться  не  менее  5,0-9,0  МДж 
(1200-1900  ккал);  остальные  энергозатраты  обеспечивают  поддержание жизнедеятельности  организ-
ма в состоянии покоя, нормальную деятельность систем дыхания и кровообращения, обменные про-
цессы и т.д. В связи с тем, что за последние 100 лет удельный вес мышечной работы как генератора 
энергии, используемой человеком, сократился почти в 200 раз, для компенсации недостатка энергоза-
трат  в  процессе  трудовой  деятельности  современному  человеку  необходимо  выполнять  физические 
упражнения с расходом энергии не менее 350-500 ккал в сутки. 
Различают общий и специальный эффект физических упражнений, а также их опосредованное влия-
ние на факторы риска. Наиболее общий эффект тренировки заключается в расходе энергии, прямо про-
порциональном длительности и интенсивности мышечной деятельности, что позволяет компенсировать 
дефицит энергозатрат. Важное значение имеет также повышение устойчивости организма к действию 
неблагоприятных факторов внешней среды: стрессовых ситуаций, высоких и низких температур, радиа-
ции, травм, гипоксии. В результате повышения неспецифического иммунитета повышается и устойчи-
вость  к  простудным  заболеваниям.  Однако  использование  предельных  тренировочных  нагрузок  при 
занятиях массовой физической культурой нередко приводит к противоположному эффекту – угнетению 
иммунитета и повышению восприимчивости к инфекционным заболеваниям. 
Специальный  эффект  оздоровительной  тренировки  связан  с  повышением  функциональных  воз-
можностей сердечно-сосудистой системы. Он заключается в экономизации работы сердца в состоя-
нии покоя и повышении резервных возможностей аппарата кровообращения при мышечной деятель-
ности. Один из важнейших эффектов физической тренировки – снижение частоты сердечных сокра-
щений в покое. 
Помимо  увеличения  резервных  возможностей  организма  под  влиянием  оздоровительной  трени-
ровки  чрезвычайно  важен  также  ее  профилактический  эффект,  связанный  с  влиянием  на  факторы 
риска  сердечно-сосудистых  заболеваний.  С  ростом  тренированности  (по  мере  повышения  уровня 
физической работоспособности) наблюдается отчетливое снижение содержания холестерина в крови, 
артериального давления и массы тела. 
Следует особо сказать о влиянии занятий оздоровительной физической культурой на стареющий 
организм. Физическая культура является основным средством, задерживающим возрастное ухудше-
ние  физических  качеств  и  снижение  адаптационных  способностей  организма  в  целом  и  сердечно-
сосудистой  системы  в  частности.  Так,  ударный  объем  сердца  в  покое  в  возрасте  25  лет  к  85 годам 
уменьшается на 30%, развивается гипертрофия миокарда. С возрастом также происходят изменения в 
сосудистой  системе:  снижается  эластичность  крупных  артерий,  повышается  общее  периферическое 
сосудистое сопротивление, в результате к 60-70 годам систолическое давление повышается на 10-40 
мм рт.ст. Все эти изменения в системе кровообращения, снижение производительности сердца влекут 
за собой выраженное уменьшение максимальных аэробных возможностей организма, снижение уров-
ня физической работоспособности и выносливости. С возрастом ухудшаются и функциональные воз-
можности  дыхательной  системы.  Жизненная  емкость  легких,  начиная  с  35-летнего  возраста  за  год 
снижается в среднем а 7,5 мл на 1 кв.м поверхности тела. Существенно изменяются и обменные про-
цессы: уменьшается толерантность к глюкозе, повышается содержание общего холестерина. Ухудша-
ется состояние опорно-двигательного аппарата: происходит разрежение костной ткани (остеопороз) 
вследствие  потери  солей  кальция.  Адекватная  физическая  тренировка,  занятия  оздоровительной 
физической культурой способны в значительной степени приостановить возрастные изменения раз-
личных функций. В любом возрасте с помощью тренировки можно повысить аэробные возможности 
и уровень выносливости – показатели биологического возраста организма и его жизнеспособности. 
 
1. Холодов Ж.К., Кузнецов В.С. Теория и методика физического воспитания и спорта. – М.: «Академия», 2010. 
2. Теория и методика физической культуры: Учебник /  Под ред. проф. Курамшина Ю.Ф. – М.: Советский 
спорт, 2004. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
178 
3. Крючек Е.С. Аэробика: содержание и методика оздоровительных занятий. – М.: Терра-спорт, 2004. 
4. Сосина В.Ю., Фабиан Э.М. Ритмическая гимнастика. – Киев: Рад. шк., 1990. 
 

жүктеу/скачать 2,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: