Т а б и ғ а т ғ ы л ы м и п е д а г о г и к а л ы қ журнал

і  Аггыс  хат

)

МЕКТЕІІ  ТҮЛЕГІНІЦ Т А Р 1Т Ы

Аса  қүрметті  Карменова  Нүрсипа  Нүрсанқызы!

Сіз  ауыл  мектебінде  мүғалімдік  қызметіңізді  бастап,  бүкіл  өміріңізді 

педагогикалык  қы змет  саласына  арнадыңыз.

Педагогика  саласьш  ғылыми  түрғыдан  зерттеп,  доцент  атағын  ал- 

дыңыз.  Бүл  -   көп  тер  төккен  еңбектің  нәтижесі.  О сы ны ң  борін  өзіңіз 

оқы ған  К .Н үрбаев  атындағы  Ақсуат  орта  мектебі  өз  түлегі  ретінде 

мақтан  түтады.

Сіз  бітірген  м ектеп тің   м үғалім д ері  “ Г е о г р а ф и я ”  п ә н ін   о қ ы ту  

әдістемесі  бойынш а  Сіздің  ғьш ыми-әдістемелік  еңбектеріңізді  басшы- 

л ы қ қа  алып,  пайдаланып  жүр.  Сіздің  авторлы ғы ңы збен  ш ы қ қ а н   9- 

сыныпқа  арналған  “Қазакстанның  экономикалык  және  әлеуметтік  геогра­

фиясы”  мектеп  оқушыларына  тиімді,  түсінікті  тілмен  жазылғандықтан, 

осы  оқулы қ  пайдаланылып  келеді.  Сіз  қы змет  істейтін  Қ азақ  мемлекеттік 

қыздар  педагогикалық  университетінің  география 

факультетін  бітірген 

түлектері  ауданымыздың  мектебінде  жүмыс  істеп,  география  понін  терең 

білімділікпен  оқытудың  жаңа  үлгісін  көрсетіп  жүр.

Сіз  қы змет  істеген  жылдары ңызда  100-ден  астам  ғы лы ми  еңбек 

жаздыңыз,  оны ң  қы ры қтан  астамы  —  оқулы қ  жоне  әдістемелік  оқу 

қүраддары.  Осы  еңбектеріңіз  бағаланып,  “Х алы қ  ағарту  ісінің  үздігі” 

белгісім ен  ж ән е  Қ а за қ с т ан   Р е с п у б л и к асы н ы ң   Білім  ж ән е  ғы лы м  

министрлігінің  Қүрмет  грамотасымен  2  рет  марапатталдыңыз.

Біз  Сізді  география  гіәнінің  оқулы қ  ж әне  одістемелік  оқу  күралда- 

рын  ғылыми  түргыдан  ш ығарып  жүрген  аудандағы  алғаш қы   ғалым- 

үстаз  екеніңізді  м ақтан  етеміз.

Озіңіз  оқы ған  К.Н ұрбаев  атындағы  Ақсуат  орта  мектебінің  мүға- 

лімдері  “ Біздің  мектептің  түлегі”  тақы ры бы нда  тәрбие  сағатын  өткізіп, 

Сіздің  еңбек  жолыңызды  үлгі  етіп,  оқуш ы ларды  патриотты қ  сезімге 

баулып,  география  пәнін  сүюге  тэрбиелеп  келеді.

Сіздің  демеушілігіңізбен  ж абдықталған  “ Географ ия”  пөні  кабинеті 

оқушылардың  терең  білім  алуына  үлкен  үлес  косады  деген  сенімдеміз.

Бүл  кабинетте  коптеген  оқу-әдістемелік  қүралдар  әрбір  сы н ы п қа 

арналған  ғылы ми-әдістемелік  оқу  қүралдары  ж әне  буклеттер  дайы нда- 

лып  қойылған.

Қ азақстанны ң  табиғат  байлы қтары ны ң  картасы  бейнеленген  “Жана 

әлемдегі  жана  Қазақстан”  деген  стенд  жасалды,  онда  “ Б әй терек” ,  “Ал­

тын  Адам”  әрбір  облыс  орталықтары ндағы  пайдалы  қазбалар  кен  оры н- 

дарыны ң  аттары  жазылып,  шартты  белгілермен  белгіленіп  көрсетілген. 

Бүдан  оқушьшар  еліміздің  кен  орындары н  тауып,  аттарын  біліп  оты ­

рады.

“■Қорықтар  -   табиғат  қорғаны”  деген  стенд  жасалған.  М үнда  Қ азақ- 

стандағы  қоры қтарды ң  жер  көлемі  қорғалаты н  табиғат  байлы қтары  

атап  көрсетілген.  Бүл  стенд  арқы лы   оқуш ы лар  Республикамыздағы  10 

қорықты  және  ондағы  корғалатын  өсімдік,  жануарлар  аттарын  аны қ- 

тап,  қазіргі  кездегі  табигат  қорғаудың  маңызы н  түсінеді.

“Дүниежүзіндегі  Үлы  кереметтер”  тақы ры бы нда  ж асалған  стенд  ар- 

қылы  Д үниеж үзінің  эконом икалы қ  ж әне  әлеуметтік  географиясы н  өткен 

кезде  ор  елдегі  керемет  жерлерге  көңіл  бөлеміз.  “ Қ ытай  қ о р ған ы ” , 

“Эйфель  м үнарасы ” ,  “ М ысырдағы  Хеопс  (алып)  пирам идасы ” ,  “А лек­

QD

{   География  және  табиғаҒЛ

( 6 /2 0 1 0 )

сандрия  маягы  (Ф ар о с)”  осы ндай  кереметтерге  аны қтам а  жазылған 

ж әне  қай  елде  орналасқанды ғы   көрсетілген.

Республикамыздағы  рекреац иялы қ  жерлер  суреттелген  ‘  Қазақстан- 

ның  корікті  жерлері”  деген  тақы р ы п та  ж асалған  стендте  еліміздегі 

туризмді  дамыту  бағыты  бойы нш а  Бурабай,  Көкшетау,  Баянауыл,  Lila- 

рын  ш атқалы ,  Тарбағатай  таулары,  М арқакөл,  Көлсай,  Алакөл,  Медеу, 

Ш ы м бүлақ,  Ә нш іқүм ,  Түрген  саркы рам асы   сияқты   жерлердің  суреттері 

салыны п,  аны қтам а  берілген.

К абинетке  телевизор,  DVD  сияқты   техникалы қ  қүралдар  қойы л- 

ған.  Бүлар  оқуш ыларды  күнделікті  ж аңалы қтарм ен  таныстыруға,  ортүрлі 

елдердегі  қалаларды  оқу  кинофильмдері  арқы лы   көрсетуге  арналған.

Қүрметті  Н үрсипа  Н үрсан қы зы ,  алпысты ң  асуында  түрған  Сізге 

мықты  денсаулық,  үлкен  табыстар  мен  қуаны ш ы   мол  бақытты  күндер 

тілей  отырып,  мына  жыр  жоддарын  арнаймыз.

Қаргыбаның  бойында 

Отті  жастық  шаеыңыз. 

Бітірген  соң мектепті 

Ллматыеа  бардвіңыз.

Ақсуатта  жүргенде 

Сан  мақтауды  алдыңыз. 

Алматыда,  Ж енПИ-ге 

Үстаз  болып  қалдыңыз.

Ғылым  жолын  таңдауда 

Ашық  болды  жолыңыз. 

Білім  беру  ісінің 

Үздігі де  болдыңыз.

Көп  ізденіс  арқасы  — 

Іеіңіз  жүр  иіарықтап. 

Енді бізге бердіңіз 

Бір  кабинет  жабдықтап.

Еңбегіңіз  гылыми 

Жазылганы  қаншама. 

Ғибратыңыз  да  бүгінгі 

Үлгі  боп  тур  баршага.

с

Эр  сабақтың  сотінде 

Өзіңізбен  біргеміз.

Коп  рахмет  айтамыз 

Сондықтан  да  Сізге  біз!

Шығыс 

Қазақстан 

облысы 

Тарбағатай 

ауданындағы 

“Ақсуат” 

орта 

мектебінің 

мүғалімдері 

атынан 

ҚАЖ Ы БАЕВА 

Бақыт, 

ардагер 

ұстаз, 

Тарбағатай 

ауданының 

қүрметті  азаматы.

ç,—

----------= 

АВТОРЛАР  НАЗАРЫНА!

Ж урналға 

үсынылатын 

мақалалар, 

әдістемелік 

жүмыс- 

тар,  көбінесе,  хат  арқылы  келіп  жататыны  немесе  авторлар 

өз 

қолдарымен 

әкеліп 

өткізетіні 

белгілі. 

Түбіртек 

көшір- 

месі,  ж еделхат,  т.б.  болмаса,  журналға  жарияланаты н  мақа- 

ла  факспен  қабылданбайды.  К ейінгі  кезде  интернет  ж үйееінің 

таралуына  байланысты  электронды  пошта  арқылы  қабылдау 

да 

жолға 

қойылды. 

Бүл 

әдіс 

ж ы лдам 

әрі 

тиімді, 

бірақ 

авторлардың 

мына 

мәселені 

ескеруін 

сүраймыз. 

Көптеген 

авторлар  маңаласының  соңына  аты -жөнін,  қызметін,  мекен- 

жайын  толық  ж азуды   үмытып  кетеді.  Бүл  ж ағдай  авторға 

ж ауап  қайтару  мүмкіндігін  шектеп,  мақаланы ң  жариялануы- 

на  кедергі  болады.  Электронды  пош тамен  кез  келген  ж ер ­

дей  жолдаған  хат  иесіне  ж ауап  қайтару  қиын.  Сондықтан, 

алдағы  уақытта  хатпен  болсын,  электронды  поштамен  бол- 

сын  жолдайты н  мақалалары ңы зда  аты -ж өніңіз,  қызмет  ор- 

ныңыз,  мекен-жайы ңы з  анық  көрсетілуі  қажет.

Сонымен  қатар,  журналға  жазы луды   растайтын  түбіртек 

к өш ір м есі, 

м ақ ал ан ы ң  

эл ек тр он ды қ  

нүсқасы  

үсы ны луы  

міндетті  екенін  де  тағы  бір  еске  сала  кеткенді  жөн  көрдік.

Редакция.

^ 

—  

■

■

 - .......... 

V

Гб/2010)-------------------------------

Г 

География  және  табиғат}

3.  “География  және 

---- ---------- ------------------ ™—

табиғат"  ]Ч°6,  2010.

(  Мугалімге  комек

ӘЛИ ЕВА  М анат,

№ 1 8  жалпы  орта  біпім  беретін  қазақ 

орта мвктебінің  география  пәні мугалімі

"Географиялык,  аш ы лулар”  курсының  негізгі  мақсат ьі 

-

  географиялык 

орта  туралы  алғашқы  түсініктердің  пайда  болуы,  оның  даму  тарихы 

және  қоғам  жайлы  ғылымдардың  негізін  меңгерту.

Міндеттері:

-  

оқуиіы ларга  география  гы лым ы ньщ   т арихы   адам   баласы ны ң  жер 

иіарын  бірте-бірте  қалай  аиіып  білуімен  байланысты  екендігін  тцсіндіру;

-   біздің  жыл  санауы м ы зга  дейінгі  ерте  зам анда  алгаиіқы   география- 

лық  тцсініктің  пайда  болганына  назар  аударту;

-  

цлы  саяхатиіылар  мен  географтардың  жаңалықтары  мен  қорытын- 

дыларын  меңгерту;

-   оқуиіы ларды   географ иялы қ  заң ды лы қт арды   т цсінуге,  өз  бет інш е 

білім  алуга  цйрету.

Бағдарламаның  қүрылымы  5  ірі  бөлімдерге  және  тақырыптарга 

бөлін- 

ген.  Әрбір  бөлім  соңында  сарамандық  жүмыс  берілген.

I  бөлім.

 

Ерте  замандағы  географиялық  деректер.

I I   бөлім.

 

Орта  ғасырдагы  географиялық  мағлүматтар.

I II   бөлім.

  Үлы  географиялык  ашылулар.

IV

 

бөлім.

 

Х ҮІІ-ХҮІІІ  ғасырлардағы  зерттеулер.

V

 

бөлім.

 

Х ІХ -Х Х   ғасырлардағы  зерттеулер.

Дайындық  деңгейіне  қойылған  талаптарда  оқушылар:

-   карта  бойынша  атауы  жөне  көрсетуі;

-   карта  бойынша  анықтауы  және  өлшеуі;

-   кескін  картаға  түсіре  білуі;

-   баяндай  алуы;

-   түсіндіруі;

-   болжай  алуы  тиіс.

Өрбір  оқушының  дайындьщ  деңгейіне  қойылған  талаптар  келесісін 

күрделендіріп,  бір-біріне  жалғасып  келеді.  Осы  көрсетілген  іс-әрекеттің 

нәтижесінде  оқушылар  үйымдастырушылық,  рухани,  ойшылдық  ж әне 

біліктілік  қасиеттерге  ие  болады.

Бағдарламаның  мазмүны  мен  қүрылымы 

(Барлыгы  34  сагат,  аптасы- 

на  1  сагаттан)

Кіріспе  (1  сағат)

Ж ер  туралы  географиялык  білімнің  дамуы.  Географиялык  аш ы лу­

лар.

I  бәлім.

  Ерте  замандағы  географиялык  деректер  (11  сағат)

Түңғыш  географиялык  зерттеудің 

Ж ерорта  теңізіндегі  Крит  аралын 

мекендеген  Миной  халқынан  басталуы.

СЖ)

Ç

 География  жэне  табигат  )

(6/2010)

Минойлар.  Үнділер  мен  малайялыңтар.  Солтүстік  жөне  оңтүстік 

үнділердің  мәдени,  сауда  карым-қатынасы.  Борнео,  Целебес  және  Молук- 

ка,  Мадагаскар  аралдарының  ашылуы.

Ертедегі  парсылар.  Парсылар  солтүстік  жорығы  Гиркан  (Каспий) 

теңізінің  ашылуы.

Гректер.  Ж ерорта  теңізі,  Қара  теңіз,  Каспий  теңізі  жағалауларын, 

қүрлықта  Қырым,  Кавказ  жерлерін  өз  ықпалына  қаратып,  оларды 

толығырақ  зерттеп,  нақтылы  дүрыс  деректер  қалдыруы.

Геродот 

(б.з.д.  485-425  ж.).  Геродоттың  Қара  теңіз,  Каспий,  Азов 

теңіздері,  Истр  (Дунай),  Борисфен  (Днепр),  Танаис  (Дон)  өзендері  туралы 

жазған  нақты  географияльщ  деректері.

Пифей 

(б.э.д.340  ж.).  Атлант  мүхитын  аралауы.  Британия  аралы- 

ның  солтүстігіндегі  Аргад  аралын  ашуы.  Ол  біздің  жыл  санауымыздан 

340  ж.  бүрын  айдың  теңіз  суына  әсерін  анықтап,  судың  дүркін-дүркін 

көтерілуі  мен  ңайтуына  дүрыс  қорытынды  жасауы.

Аристотель 

(б.з.д.  384-322  ж .).  Ж ылды  365  күнге  бөліп,  айдың, 

күннің  түтылу  себептерін  дүрыс  дөлелдеуі.  Түңғыш  рет  Ж ердің  шар 

тәрізді  екендігін  дөлелдеуі.

Александр  Македонский 

(б.з.д.  356-323  ж.). 

Аты 

аңыз  болған  Үн- 

дістанды  ашуы.

Эратосфен 

(б.з.д. 

2 7 6 -1 9 4  

ж.).  “География”  деген  түсінікті  нақ- 

тылап,  басқа  жаратылыстану  гылымдарынан 

бөліп,  түңғыш  рет  гылы­

ми 

жолға  қойды.  Ол  Жерді  түңғыш  рет  ғылыми  түрғыда  дүрыс  өлшеп 

берді.  М атематикалық  өлшеулермен  ендікті,  бойлықты  дүрыс  өлшеп, 

түңғыш  рет  географиялық  карта  жасады.

Гай  Юлий  Цезарь 

(б.з.д 

1 0 0 -4 4  

ж.).  Ол  өзінің  шығармаларында 

Галлия,  Германия,  Британ  жерлерін  түңғыш  рет  ашты.  Рим  империясы- 

на  арнап  толық  календарь  жасады.  Түңғыш  рет  жер  өлшеу  ғылымына 

негіз  салды.  Рим  империясына  қарайтын  тас  жолдарды  өлшетіп,  жол 

жағасына  оның  алыстығын  көрсететін  багандар  қойғызды,  бүл  барлық 

елдерде  осы  күнге  дейін  қол даны лады.

Страбон 

(б.з.д. 

1 

г.):  “

Географиялық  орта  адам   баласы ны ң 

өміріне, 

оның  м інез-қцлқы на,  эконом икасы на  эсер 

ет ед і”  -

  деп  түңғыш  рет 

дүрыс  қорытынды  жасауы.

Клавдий 

Птоломей 

(б.з.д.  90-168  ж.).  Ғалым  Клавдий  Птоломей 

түңғыш  рет  Ж ер  шарының  географияльщ  картасын  сызып,  әлемді  оны- 

мен  таныстыруы  картография  ғылымының  негізін  салды.

№1  сарамандық 

жцмыс.

1. 

Грек  ғалымы  Клавдий  Птоломейдің  (б.з.д.  2  ғ.)  түңғыш  дү- 

ние  жүзі  картасында  ненің  бейнеленгенін  түсіндір.  Сызбасын  дәптерге 

түсір.

II   бөлім.

 

Орта  ғасырлардағы  географияльщ  мағлүматтар  (10  сағат)

Косма  Индикоплов 

(ҮІ  г.).  Үндістан  мен  Ш ығыстың  жерін,  халқын, 

ауа  райын,  жануарлары  жайында  дүрыс  мәліметтер  беруі.  Қытай  жайын- 

да  түңғыш  мағлүмат  беруі.

Сүлейман 

(ҮІІ  ғ.).  Кемемен  Персия  шығанағынан  шығып,  Үнді  мүхи- 

тымен  Цейлон,  Суматра,  Никобар,  Андаман  аралдарында  болып,  Қытайға 

баруы.  Қытай  жерін  аралап,  оның  халқы  туралы  нақты  материалдар 

жазып  ңалдыруы.

Әбунәсір 

әл 

Фараби 

(870-950  ж.).  Астрономия,  ботаника  және 

минералогия  зерттеулері.

Якуби 

-   “Элем  кітабы”  еңбегінде  жер  мен  судың,  қаланың,  селоның 

географиялык  жағдайына,  физикалық,  экономикальщ  географияға  айрың- 

ша  көңіл  бөлді.

Мухаммед  ибн  Мүса 

әл 

Хорезми 

(IX  ғ.)  Ж аратылыстану  ғылымы- 

ның  әр  саласын  қарастырып,  жердің  географиялык  жағдайы,  тау  жасалу

(6/2010)

{   География  және  табиғат)

QD

үдерістері,  тау  жыныстары,  минералдардың  50  түрін  толың  сипаттап 

жазуы,

Плано  Карпини 

1245  жылы  француз  қаласы  Лионнан  шығып,  Оң- 

түстік  орыс  даласы  арқылы  Алтын  Ордаға  келеді.  Каспий  теңізін  жаға- 

лай  жүріп,  Сырдарияның  төменгі  ағысымен,  содан  кейін  Іле  өзені  бойы- 

мен  келіп,  Орталық  Азияға  өтеді.  Ол: 

“Қ а за қ  

жері  цлан-байтақ,  аңы зац 

іиөл,  малы  

көп, 

халқы  

меймандос”

  -   деп  жазады.

Гильом 

де 

Рубрук  (Вильгельм  Рубрук) 

-   1253  ж.  Арал  теңізі,  Қа- 

ратау,  Сырдария,  Іле  өзені  бойларымен  жүріп,  Орталың  Азияға  өтеді. 

Қытай  туралы  ңүнды  материалдар  жазды.

Марко  Поло  (XIII 

ғ.).  Цейлон,  Коромандель,  Малабар,  Ява,  Жапо- 

ния  аралдарын  зерттейді.  Қытай  жерін  түгел  аралап,  оның  география- 

сын,  этнографиясын  зерттеулері.

Афанасий  Никитин  (1466 

ж .).  Үндістан  жері,  оның  халқы ,  әдет- 

ғүрпы,  салт-санасы,  меймандостығы  туралы  дүрыс  анықтама  қалдыруы.

№ 2   сарамандық  жцмыс.

1.  Плано  Карпини  (1245-1247  ж.)  мен  Гильом  Рубрук  (1252-1254  ж.) 

саяхат  жолдарын  картадан  көрсет.  Кескін  картаға  түсір.

2.  Марко  Полоның 

саяхатын  картадан  көрсет.  Ж үрген  жолдарын 

кескін  картаға  түсір.

III  бөлім.

 

Үлы  географиялық  ашылулар  (6  сағат)

Христофор  Колумбтың 

бірінші,  екінш і  экспедициясы.  1492  ж.  3- 

тамыз  түңғыш  рет  Атлант  мүхиты  арңылы  белгісіз  Үндістанды,  Қытай 

жерлерін,  Ж апония  аралдарын,  Азияның  шығысын  ашуға  аттануы. 

Христофор  Колумбтың  үшінші,  төртінші  экспедициялары.

Васко  да  Гамма. 

Африканы  айнала  жүзіп,  Үндістанды  ашуы.

Америго  Веспуччи.  1501 

ж ылы  Бразилия  жағалауының  зерттеу­

лер!.  Америка  материгінің  ашылуы.

Фернандо  Магеллан.  1519 

жылы  Үлы  Тынық  мүхитының  ашылуы.

№ 3   сарамандыц  жцмыс.

1.  Христофор  Колумб,  Васко  да  Гамма,  Америго  Веспуччи  жэне  Фер­

нандо  Магеллан  саяхатын  картадан  корсет.

2.  Саяхатшылардың  жүрген  жолдарын  кескін  картаға  түсір.

І Ү   бөлім.

 

ХҮІІ  және  ХҮІІІ  ғасырлардағы  зерттеулер  (2  сағат)

Герни  Гудзон.  1607 

жылы  Американың  солтүстік  жағалауын  зерт- 

теп,  Гудзон  бүғазы,  Гудзон  шығанағының  ашылуы.

Джеймс 

Кук.  ХҮІІІ  ғ.  Аустрия  жағалауын,  Үнді  мүхитын  зерттеп, 

көптеген  аралдар  ашты.

Y   бөлім.

 

XIX  ғасырдағы  зерттеулер  (5  сағат)

П.П.Семенов  Тянь-Шанский  (1827-1914 

ж.).  Петр  Петрович  Семенов 

Тянь-Шанский  Орталық  Азияның  түңғыш  зерттеушісі.  Саяхатшы  ғалым, 

географ.  Тянь-Шань  тау  жотасының  ашылуы.

Шоқан  Шыңғысүлы  Уәлиханов 

(1835-1865  ж.).  Ш .Уәлихановтың 

Орта  Азияны  зерттеулері.  Қашқарияға  саяхаты.

Николай  Михайлович  Пржевальский 

(1839-1888  ж .)  -   атақты 

ғалым  географ.  Орталық  Азияны 

алғаш  рет  зерттеп,  көп  жерлерін 

картаға  дүрыс  түсірген,  жаратылыстану,  география  ғылымдарына  жаңа- 

лықтар  енгізген  ғалым.  Қиыр  Шығыс,  Уссури  өлкесі  мен  Орталың  Азия 

зерттеулері.

М>4  сарамандық 

жцмыс.

1.  Ш.Уәлихановтың  Қаш қарияға  саяхатын  картадан  корсет.  Кескін 

картаға  түсір.

2.  Н.М .Пржевальскийдің  жүрген  жолын  картадан  корсет.  Кескін 

картаға  түсір.

СШ

(~ География  және  табиғат  }

(6/2010)

Тақырыптық  жоспар

p /c

Өтілетін 

тақырыптар

Сағат

саны

Оның 

ішінде

Лекция

Сарамандық

жүмыс

Семинар

I.

К іріспе

1

1

I  бөлім.  Ерте  замандағы  географиялық  деректер  (11  сагат  )

1.

Т үңғы ш   географ и яльщ   зерттеулер

1

1

2.

Е ртедегі  п арсы лар.  Гректер.

1

1

3.

Геродот  зерттеулері.

1

1

4.

П иф ейдің  сая х аты .

1

1

5.

А ристотель  аш ул ары .

1

1

6.

А лександр  М акедонский.

1

1

7.

Эратосфен  аш у л ар ы .

1

1

8.

Гай  Ю лий  Ц езар ь  сая х аты .

1

1

9.

Страбон  зерттеулері.

1

1

10. К .П толом ей д ің   зерттеулері.

1

1

11. №1  сар ам ан д ы қ  ж үм ы с

1

1

жүктеу/скачать 3,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: