II бөлім. Орта ғасырлардағы географиялық мағлүматтар (1 0 сагат )
1.
Косм а И нди коп лов зерттеулері.
1
1
2.
С үлейм ан (ҮІІІ г.) сая х аты .
1
1
3.
Өбунәсір әл Ф араби
1
1
4.
Я куби зерттеулері.
1
1
5.
М ухамм ед ибн М үса ел Х орезм и
аш ул ары .
1
1
6.
П лано К ар п и н и сая х аты .
1
1
7.
В ильгельм Р убрук сая х аты .
1
1
8.
М арко П оло зерттеулері.
1
1
9.
А ф анасий Н и к и ти н аш ул ары .
1
1
10. №2 сарам ан ды қ ж үм ы с
1
1
III бөлім. Үлы географияльщ ашылулар (6 с а га т )
1.
Х .К олум бты ң аш у л ар ы .
2
2
2.
В аско да Г ам м а аш у л ар ы
1
1
3.
А м ериго Веспуччи зерттеулері.
1
1
4.
Ф ернандо М агеллан аш у л ары .
1
1
5.
№ 3 сарам ан ды қ ж үм ы с
1
1
IV бөлім. ХҮІІ жөне ХҮІІІ ғасырлардагы зерттеулер (2 сагат )
1.
Герни Гудзон аш у л ар ы (1607 ж .).
1
1
2.
Д ж ейм с К ук аш у л ар ы (X V III г.).
1
1
V бөлім. X IX ғасырдағы зерттеулер (3 сагат )
1.
П .П .С ем енов Т ян ь-Ш ан ск и й . Тянь-
Ш ань тау ж отасы н ы ң аш ы луы .
1
1
2.
Ш .Ш .У әли хан ов зерттеулері.
1
1
3.
Н .М .П р ж евал ьск и й зерттеулері.
1
1
4.
Қ оры ты нды сабақ.
1
1
Павлодар
облысы
Екібастүз қаласы.
(6/2010)
{ География жэне табигат }
a n
ДЕҢГЕЙЛЕП-САРАЛАП ОҚЫ ТУ
ТЕХНОЛОГИЯСЫ Н ҚОЛДАНУ ТӘСІЛДЕРІ
ДА М ЕН О ВА Айгүл,
педагогика гылымдарының кандидаты,
Тараз м еш екет т ік педагогикалық
институтының география ж әне экология
кафедрасының оқытушысы
Мүғалім оқушыларға сапалы білім берумен олардың пәнге деген қызығу-
шылығын арттыру мақсатында сабақты әртүрлі оқытудың жаңа технологияла-
рын пайдаланып сабақ өткізуге тиіс. Соның бірі - деңгейлеп-саралап оқыту
технологиясын қолданып, “Картография мен топография негіздері” пөнінен
сабақ өткізу.
Деңгейлеп оқыту — оқылатын ақпараттьщ бірсарындылығы арқылы емес,
білімгерлерге койьитатын талаптардың өртүрлілігі арқылы жүзеге асады.
Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясының ерекшеліктері томендегі-
дей:
—
бастапқы біяімді меңгерген оқушылардың оқуга деген ынтасы арта
ды;
—
білім деңгейі рейтинг — ynaù жинау одісімен багаланады және жинаеан
упайына қараи бага мониторингі белгіленіп, оқушылардың білім деңгейін бага-
лауга мумкіндік береді;
— деңгейлеп оқыту — таным әрекетін уйьшдастырудыц утымды моделі.
Біз “Топографиялык карталардың номенклатурасы” такырыбын қалай
өткізу туралы сөз козғамақпыз.
Бүл сабақтың мақсаты — оқу материалдарын өз бетімен талдауға, есеп
шығаруға, білім рейтингісі мен баға мониторингі арқылы білім деңгейін баға-
лауға дағдыландыру жене пон бойынша білімгерлердің ой-өрісін кеңейту,
коммуникативті қабілетін дамыту.
Пайдаланылатын қүрал-жабдықтар — топографиялық карта, география
лык атластар, сызу қүралдары.
I деңгей
1. Топографиялық карталардың номенклатурасы неше масштабта жасалы-
нады?
2. Картаның бетке болінуін не деп атайды?
3. Глобус дегеніміз не?
4. Географиялык карталардың элементтері.
5. 1 см - 200 м, 1 см—350 м, 1 см — 20 шқ. атау масштабты сандык
масштабқа айналдыру.
6
. Томендегі координаттарды пайдалана отырып, 4 о.е. пен 38 ш.б. орна
ласкан тау шыңын жөне 56° с.е. пен 161° ш.б. орналасқан вулкан атын
аныктау.
7. Бірдей сызықтарды қосатын нүктелердін ережесін аныктау.
с ю
ГГеография және табигат )
(6/2010)
Бірдей сьвыктарды
косатын нүктелер
изонефтер изогондар изотахалар
изопектит изобара изоатма
Қ ы сы м
Булану ш амалары
М агниттік қисаю ы
Б ұ л тты л ы к
Ж ел, агыс жы лдамды гы
Су кату мерзімі
8
. Географиялык карталарда қандай масштабтың түрі кездеседі?
9. Картографиялық проекцияның түрлерін анықтаңыз.
10. Топофафиялық шартты белгілерді анықтау.
Аудандык
Масштабтан тыс
Сызықтық
о о
о о
Масштабтан тыс
«
v
Түсіндірмелі
9
0,15
3
40
6
10
30
1,5
II деңгей
1. Карталардың номенклатурасы
берілген кезде географиялык коор-
динаталарын (ендік және бойлық)
аныктау.
2
. Географиялык координаталар
(ендік жоне бойлык) берілген кезде
карталардың номенклатурасын анык
тау:
а) ендігі 48°—52°, бойлығы 36°—42°;
ә) ендігі 32°—36°, бойлығы 90°-96°;
б) ендігі 76°—80°, бойлыгы 12°—18°.
М- 42
1:1000 000
<р - 4°
Х-6°
С ан кт-П етербург
1:1000 000
Ф - 4°
Х-6*
(6/2010)-
-( География және табигат )-
-QD
3. Берілген номенклатура бойынша масштабты аныктау.
а) B-29-З О -Г -а ; Р -22-30; J-3 6 -4 0 -A ; Q-50; М -5 2 -В ; N -2 6 -6 0 -A -6 ;
о) 1-кесте бойынша ендік пен бойлык берілген кезде масштабты аныктау.
1-кесте.
№
Карталарлын масштабы
Беттін өлшемі
Ендік бойынша
Бойлык бойынша
1.
0" 20'
0° 30'
2.
1: 1000 000
4" 00'
6° 00'
3.
0" 10'
0° 15'
4.
0° 40'
1“ 00'
5.
0" 05'
0° 07' 5"
6.
0" 02'5"
0° 34'5"
Қосымша сурак: 50° ш.б. пен 40° с.е. аралығында адасып кеттім. Қай
жерде жүргенімді аныктап, көмек көрсетіңіздер.
Ill деңгей
1.
Әртүрлі масштабтағы топографиялык карталар бойынша минуттық
рамканы колдана отырып, екі нысанның географиялык ендігі мен бойлығын
аныктау.
2. Азимут бүрышы берілгенде румб бүрышын аныктау.
Тапсырма
1
2
3
Азимут
58° 00"
217° 00"
331° 00
Румб
Қосымша сүрақ.
Нысандардың картадағы масштабы 1:25 000. Ол 15 кв.
мм-ге тең. Жергілікті объектілердің ауданын аныктаңыз.
IV деңгей
Маршрут схемасын кагазға түсіріңіздер.
Масштаб 1 см — 200 м. батыс бағыттағы темір жолдан біз аралас орман
арқылы отіп, шалғынменен оңтүстікке карай жүрдік.
2
шк-нан кейін батыска
бүрылып, соқпакпен жүрдік. Соқпақтың оң жағында жыра, ал сол жағында
шағын кол орналаскан.
1
шк. жүргеннен кейін озенге келіп көпір аркьшы өт-
тік. Онтүстік багытта тағы да 1 шқ. жүре отырып, орманшының үйіне келдік.
Білім реитингісі
I деңгей 10 х 3 = 30 үпай
II деңгей 3 x 5 = 15 үпай
III деңгей 2 x 1 0 = 20 үпай
IV деңгей 1 x 1 5 = 1 5 үпай
Бага мониторинга
70-80 үпай “5”
60—69 үпай “4”
40-59 үпай “3”
Осы деңгейлік тапсырмаларды тандау ор оқушының еркіне байланысты.
Өйткені орбір окушы өз мүмкіндігіне карай тек міндетті деңгейден кем емес
білім алуға ерікті. Окушыларға жауап таңдауға ерік беру оның жігерін коте-
руге, езіне деген сенімнің молаюына алып келеді. Мүнда әр деңгейде лайык-
талған бағалау түрі корсетіледі. Яғни окушы деңгей түрін саналы түрде
тандай отырып, өзін-өзі бағалай да біледі.
Сабақ соңында оқушылар зертханалык практиканы осындай деңгейлеп-
саралап окыту технологиясын колданып, жиі откізген үтымды деп бағалайды.
Мүндай одістерді колданып, сабак жүргізу окушылардың кәсіби пондерге
деген қызығуын арттырады.
Пайдаланылган әдебиеттер
1. В.П.Беспалько. Слагаемые педагогической технологии. М., 1989.
2. Ж.А.Қараев, Б.Қуанбаева. Жетыдірілген педагогикалық жуйені жобалаудың дидакти-
калық шарттары / / Алматы. “Ізденіс”, №1, 2004. 233—236-6.
3. К.Ж.Бүзаубакова. Жаца педагогикалық технология. Тараз. 2003.
л
Ф
Р Е ЗЮ М Е - S U M M A R Y
ф
.
=
^
В статье рассматривается содержание и особенности дифференцированного обуче
ния, а также даются поэтапные задания.
In the article the peculiarities o f the differentiated education is considered, as well as the
flasks are given.
^
С Ю
{ География жэне табигат }
(6/201Oj
ОҚУІІГЫЛАРДЫ ІЗДЕШМПАЗДЫҚҚА
ЖӘНЕ ӨЗ БЕ7ГШШЕ ӘРЕКЕТТЕНУГЕ БАУЛУ
ҚҮЛБАБАЕВ Болат,
№1 орта мектептің география пәні мугалімі
Қ а зір гі таңда м ем лекеттік стандартқа сай ж әне ж аңа технологияны
пайдалана отырып, оқуш ы л ард ы ң пәнге де ген қы зы ғуш ы лы ғы н күннен-
күн ге артты ру қа ж еттігі бірінш і орында түр. Мен осы мақсатты үстана
отырып, 7-сы ны п оқуш ы лары арасы нда “А ф рика м а те р и гін ің ге о гр а
ф иялы к орны , ж е р б ед ер і ж ә н е пайдалы қ а з б а л а р ы ” тақырыбын
ж а ңа саб а қ түрінд е өткіздім . Ә деттегідей, оқуш ы л ард ы ң тапқы рлығын,
алғырлығын, талабын аны қтау ж әне өз беттерім ен қанш алы қты іздене
білетіндіктерін бақы лау арқылы ойлау қабілеттерін дамыта отырып, ай-
наладағы табиғи ортаны қо р ға уға баулуға баса назар аудардым. Бүл
тақы ры пты оқуш ы ларға с үр а қ беру арқылы мүғалім орнына өздерінің
сөйлеуін арттырып ж әне ж аңа саб а қ бойы нш а алдын ала білімдерін
тексеру арқылы өткіздім . Аз уақытта барлық оқуш ы ларды ң білімін анык,-
тауға тестілеу қүралы ны ң м үм кіндігін пайдалануды ң маңызы да зор
болды.
I. Үйы м дасты ру.
V. С арам анды қ жүмы с.
II. Үй тапсы рмасы н тексеру.
VI. Кесте толтыру.
III. Кім жылдам?
VII. Бекіту.
IV. Ж аңа сабақ.
VIII. Ү й ге тапсырма.
II. Үй тапсырмасын тексеру сурақтары.
1. Оңтустік Американы Солтүстік Ам ерикадан не бөліп түр?
а) Панама мойнағы;
б) Кариб теңізі;
ә) Панама каналы;
в) С уэц каналы.
2. Оңтустік Америка материгін шайып жатқан теңіз қайсысы?
а) Кариб;
б) Жерорта;
э) Л абрадор;
в) Беринг.
3. Аталған тау массивтерінің іш інде қайсысы ны ң шыңы биік?
а) Кордильера;
б) Кавказ;
э) Анд;
в) Альпі.
4. Оңтүстік А м ерикадағы Ж ер шарының аса ірі үлкен жазығы:
а) Ла-Плата;
б) Ориноко;
э) Амазонка;
в) Бразилия.
5. Материктің ең биік нүктесі:
а) Эльбрус;
б) Д ж ом алунгм а;
э) Аконкагуа;
в) Бразилия.
6. Қай ағы с Оңтүстік Америка жағалары н ш айып жатыр?
а) Бразилия жылы ағысы;
б) Перуана суык, ағысы;
э) Батые ж елдер суык, ағысы;
в) бәрі.
7. Материктің солтүстік шеткі нүктесі:
а) Горн;
б) Гальинас;
э) Париньяс;
в) Ф р оуэр д .
8. Оңтүстік А мерика ежелгі кай материктің күрамы нда болған?
а) Америка;
б) Гондвана;
э) Евразия;
в) Лавразия.
Гб/2010)-----—----- ------------------
Г
География жэне табигат}
-----------' 4. “География жэне 4------- --------------------------------- 7
табигат” №6, 2010.
Q D
9. Материк пен Отты ж ер архипелагын қандай бұғаз бөліп тур?
а) Д ре йк;
б) Панама;
э) Флорида;
в) Магеллан.
10. Оңтүстік Америка материгіне қай мухиттың әсері үлкен?
a) Тынық;
б) Атлант;
ә) Үнді;
в) Солтүстік мұзды мұхиты.
Тапсырманың жауаптары:
1-ә; 2 -6 ; 3 —ә; 4 -6 ; 5 -ә ; 6 -ә ; 7 -6 ; 8 -6 ; 9 -6 ; 10 -6.
III. Кім жы лдам? Ол кім? Бұл не?
1. Колорадо
зона
11. Орисабо
тау
2. Бизон
озен
12. Каньон
ең төменгі нүкте
3. Үндістан
парк
13. Секвоя
каньон
4. Ф лорида
ағаш
14. Аппалачи
астана
5. Йеллоустоун
аң
15. Прерии
сарқы рам а
6. Гавана
шел
16. Э ским осы
көл
7. Тундра
астана
17. Тугела
халық
8. Сахара
түбек
18. Өлім аңғары
шатқал
9. М аккензи
халық
19. Оттава
шалғын шөп
10. М иссисипи
вулкан
20. Таньганика
өзен
IV. Жаңа сабақ.
Ой қозғау. Проблемалық сұрақтар:
1. Аф рика м атеригінің қандай бөлігі платформалык, қүры лы м ға жат-
пайды және оларға қандай жер бедері сә й ке с келеді?
2. Аф рика платформасы алып ж атқан бөліктерге қандай ж ер бедері
тән?
3. Өткен тақы ры птардан литосф ералы қ плиталар қозғалы сы н еске
түсіріңдер.
4. Не себепті Аф рика ш ы ғы сқа қарай биіктейді?
Аф риканы ң ж е р б ед ер ін ің ө зіндік е р е кш е л ікте р і бар.
1. Аф риканың солтүстік батысында орналасқан Атлас таулары ен,
жас, қатпарлы таулы айм ақ болып табылады. Ол Еуразиядағы Альпі,
Гималай тауларымен бір мезгілде көтерілген тау жүйесі.
2. Африка платформасы алып ж атқан бөліктерге абсолю ттік биіктігі
200-ден 1000 метрге дейін жететін жазы қтар, қыраттар, үстірттер мен
таулы үстірттер сәйкес келеді.
3. Литосф ералы қ плиталардың шеткі беліктерінде терең жарылыс-
тар пайда болады. Осындай жарылыстардың жиынтығын рифт деп атай-
ды. Рифтер, көбінесе, м үхитты қ плиталардың ш еткі бөліктеріне сәйке с
келеді. Мүндай айм ақтар м атериктік плиталарда да ке зд есе д і. М ы са
лы, Ш ығыс Аф рикадағы жарылыстарды айтуға болады. Ж арылыстар
бойымен көтерілген ыстық магма есебінен жер қыртысы қалы ңдайды .
Кайнозой эрасында А ф рика -А раб ия біртүтас литосф ералы қ плитасы-
ның Еуразия плитасымен ығысуы нәтижесінде Арабия Африкадан бөлініп,
қазіргі Қызыл те ң ізд ің табаны жалаңаш танған. Қызыл теңізд ен бастал-
ған терең тектоникал ы қ жарылыстар ж үйесі Ұлы Ш ы ғы с Аф рика ж ары -
лыстары деп аталады. Ол Аф риканың шығысын бойлай Замбези өзенінің
сағасына дейін 6500 ш қ-ға созылған. Ж ердің ішкі қойнауы нан осы
жарылыстар бойымен көтерілген жанартаулы қ ж ы ны старды ң жиналуы-
нан Аф риканың шығыс бөлігі биіктеп, таулы қы раттар ж үйесі түзілді.
Олардың ең ірісі Аф риканы ң ең биік нүктесі - Килим андж аро жанарта-
уының биіктігі - 5895 м. ен, төмен орналасқан нүктесі Афар ойы сы н-
дағы Ассаль көлінің де ңге йі - 153 м. Ж ер қы рты сы ндағы ж ары қтарда
орналасқан көл қазанш ұңқы рлары Аф риканы ң ен, терең көлі - Таньга-
никаны ң тереңд ігі - 1470 м., бүл Байкалдан кейін екінш і орын алады,
ең ірі көлі - Викторияны ң ауданы 68 мың шаршы шқ.
{ География жэне табигат )
( 6 / 2 0 1 0 )
А ф рика платф орм асы ны ң түрлі б өл іктерінде үзак, уақы т бойы бірде
баяу көтерілу, бірде төмен түсу қозғалы стары болып отырған. Соның
нәтиж есінд е платф орм аны ң негізін қүрайты н еж елгі кристалды жы ны с-
тар ж оғары көтеріліп, ж ақпарлы , қатпарлы қалдык, таулармен Аир, Д а р
фур тәрізд і үстірттер қалыптасты. О ларды ң кейбіреуі ж ақпарлы , ірі тік
жарлы С ахарадағы А хаггар ж әне Тибести сияқты таулы қы раттарға ай-
налған. Платф орманы ң майы сып, төмен түске н бөліктерін үза қ уақы т
те ң із басы п ж а тқа н . С о н д ы қта н, м үндай о й ы ста р д а т е ң із д ік ж әне
континенттік ш өгінділер жиналып, беті те гіс ірі қазанш үңқы рларды (Чад,
Конго, Калахари) қалы птасты рған. М а те риктің ш ы ғы сы ндағы ірі М ада
га ска р аралы А ф рика платф ормасынан ер теректе аж ы раған бөлігі б о
лып табылады. О йпаттар өте аз, олар м а те риктің ж а ғал ы қ бөліктеріне
сә й ке с келеді.
Пайдалы қазбал ар ы .
И нтерактивті тақтаны пайдалана отырып, пайдалы қазбалары атты
сы збаны ң шартты белгілерін толтыру.
V. С арам анды қ ж ұм ы с (ке скін картам ен).
1. Солтүстік Э ль-Абьяд мүйісі - 37°с.е, 10°ш .б.
О ңтүстік Игольный мүйісі - 3 5 °о.е , 20 °ш .б.
Батыста Альмади мүйісі - 15°о.е, 18°ш .б.
Ш ы ғы ста Хафун мүйісі - 10°с.е, 5 1 °ш .б .
2. Кескін картаға Аир, Д араф ур үстірттерін, Чад көлін, Ко нго өзенін,
Калахари қа за нш үңқы ры н , А йдахар тауларын, К и лим анд ж ар о ж анарта-
уын, Атлас тауларын белгілеу.
3. Пайдалы қа зба л а рд ы ң таралуын түсіру.
VI. Аф риканың пайдалы қазбалары.
Пайдалы қазбалары
Орналасқан жерлері
1. Шөгінді:
а) тас көмір; ә) мұнай;
б) газ.
2. Қара металл кендері:
a) темір;
э) хром;
б) марганец;
в) никель.
3. Түсті металл кендері:
а) мыс;
э) алюминий; б) полиметалл; в) уран.
4. Асыл метал дар:
а) алтын;
ә) күміс;
б) платина;
в) алмас.
Ж ауаптары:
1. а) А йдахар таулары; ә) С олтүстік Аф рика, Гвинея ш ы ғанағы ны ң
жағалауы мен шельефтері; б) С олтүстік Африка.
2. a) О ңтүстік Аф рика; ә) М а дагаска р; б) О рталы қ Аф рика; в) Ба
тые Аф рика, Гвинея ш ығанағы.
3. а) Орталык, Аф рика; э) М адагаскар.
4. О ңтүстік Аф рика, Орталык, Африка.
(6 /2 0 1 0 )------------------------------- ( География жэне табигат)------------------------------------ ( 27 )
1. Аф рика м атеригінің қай бөлігінде ең үлкен көлдер орналасқаны н
ата, ол кө л д е р д ің қазанииүңқырлары қалай пайда болған?
2. М атериктің негізгі ж ер бедерлерін ата.
3. М атерик бойынш а ең көп ке зд есетін пайдалы қазбалар түрлерін
атап шық.
4. Аф рика платф ормасы қүры лы сы ны ң ерекш елігі сол түстік баты-
сынан оңтүстік ш ығысына қарай ж е р бед ерін ің қалы птасуы на қалай
эсер етеді?
5. А ф риканы ң қай таулары Альпі ж әне Гималай тауларымен бір
мезгілде қалы птасқан?
6. Аф рикада пайдалы қазбаларды ң, кен оры ндары ны ң көптеп ке з-
десу сеоептері неде?
7. Аф риканы ң қай аум ағы нда жанартаулы қ айм ақтар көп орналас-
қан?
8. Солтүстік А ф рикадағы мүнай, табиғи газ, тас көм ір пайдалы
қазбаларды ң кезд есуі қандай тау жы ны стары мен байланысты?
Интерактивті тақтадағы Венн диаграм м асы н толтыру.
VII. Бекіту.
Солтүстік және Батыс
Шығыс және Оңтүстік
[ Б и іктігі 200 метрден
' 1000 метрге дейін же-
тетін жазықтар басым,
шөгінді жыныстар бас-
қан; үзақ уақыт теңіз ал
ып жатқан; мүнай, газ.
Н е гізгі
б ө л ікте р і
Ежелгі Гондвана плат-
ф ормасына сәйке с
келеді, ең ыстық ма-
те р и кте , ж а зы қта р
басым, жағалаулары
онша көп тілімденбе-
ген.
Биіктігі 1000 метрден
асатын таулы үстірттер
басым; жер қыртысы-
ның жарылуы, жоталар
мен опырмалы ойыс-
тардың пайда болуы,
жанартаулардың атқы-
лауы, магмалық ж ы
ныстар басқан; темір,
хлор, мырыш.
VIII. Үйге тапсырма. Кескін картаны аяқтау, тақы ры пты ң соңы ндағы
сүрақтарға жауап беру.
Орал қаласы.
ТАБИҒАТ ҚҮБЫЛЫСТАРЫ
ТУРАЛЫ ТАНЫМДЫҚ САБАҚ
БЕК БЕН БЕТО ВА Ж анар,
Ы. Мухамеджанов атындагы негізгі
мектептің география пәні мүгалімі
Педагогикалық ғылым мен озық тәжірибенің бүгінгі даму деңгейінде
белгілі болған оқыту әдіс-тәсілдерінің бәрін де еркін игеріп, ең тиімдісін
таңцап алу және олардың бірнешеуінің жиынтығын түрлендіре отырып, тиімді
әрі шығармашылықпен қолдану — мүғалім шеберлігінің басты белгісі.
5-сыныптың “Жаратылыстану” пөні бойынша
Достарыңызбен бөлісу: |