Т а б и ғ а т ғ ы л ы м и п е д а г о г и к а л ы қ журнал
жүктеу/скачать 3,37 Mb. Pdf көрінісі
|
“Табиғат қүбылыстарының көптүрлілігі” тақырыбына откізген ашык сабақтың түпкі нәтижесі — окушы- лардың әртүрлі қүбылыстарды сурет арқылы көріп, оны ажырата білу жоне пайда болу себептерін аныктай білуі. Ашық сабақта баяндау, ой қозғау, кластер стратегиясы, кестемен жүмыс, үлестірмелі материалдар кеңінен пайдаланылды. Ой қозғау. а) Нфісым дегеніміз не? { География жэне табигат ) {6 /2 01 0J ә) Кірпіштерді үстелге тігінен, қырынан және жатқызып қойғанда, қай жағдайда үстелге көп қысым түсіріледі? б) Инемен тігін тіккенде, саусақкд неге оймақ киеді? в) Табаны жалпақ емес үшкір күрекпен жер казу оңай, неге? г) Велосипед камерасы тесілсе, ішіндегі қысым неліктен өзгереді? ғ) Шарды үрлегенде біркелкі дөңгеленіп үрленеді, неге? д) Үсақ калиберлі мылтыклен піскен жүмыртқаны атса, оқтесіп өтеді. Ал, шикі жүмыртка быт-шыт болып шашылып кетеді, неге? Жаңа сабақ. Сабақгың такырыбы мен мақсаты айтылады. Табигат қүбылыстарының көптүрлілігі “ Кластер стратегиясы” бойынша түсіндіріледі. Табиғаттағы болатын барлық үдерістерді қүбылыс деп атайды. j)c=>
Жылы ауа ыстық күндері жерден біршама жоғары котеріледі де, оның орнын теңіздің суық ауасы басады. Соның нәти- жесінде жел пайда болады.
Түнде, керісінше, теңізге қарағанда қүрлық тез суынады, сондықтан да теңіз үстіндегі жылы ауа жоғары көтеріледі. Табиғаттағы барлық күбылыстар бір-бірімен байланысқа түседі.
(өтілген такырыпты бекіту). Қүбылыс Мысалы Жарық
Дыбыс Электрлік Физикалық Химиялық
Сергіту сәті. “Адаскан нысандар” ойыны. жылу жарық
дыбыс Электрлі магнитті Химиялық метеорологиялық )ИОЛОГИЯЛЫҚ Күннің күркіреуі^ Күннің көзі жүлдыздар адио Мүнай, табиғи газ Желдің бағыты Тірі организмдердің өсуі Сабакты қорытындылау. “Ой толғаныс”. Үйге тапсырма беру. Кез келген күбылыскд арнап реферат жазу, §35-ты оку. Бағалау, Мүғалімнің қол жеткізген жетістіктері: — оқушы кызығушыяығы артты;
Бүл экологиялың ойын сабағының негізгі мақсаты - жаратылыстану сабағында оқушыларға табиғаттың тірш ілік үшін маңыздылығы туралы білім беру. Табиғат компоненттерінің бір-бірімен тығыз байланысты және төуелді екендігі туралы, адам мен табиғат арасындағы тепе-теңдік бүзыл-
ған жағдайда, көптеген экологиялық мәселелер пайда болатындығын түсіндіру. Оқушыларды туған жердің табиғатын қорғауға баулу. Табиғаттың әсемсуреттері, пейзаждар, фотосуреттер, интерактивті тақта, слайдтар, әдеби монтаждар ж аңа сабақтың көрнекілігі ретінде пайдала- нылды. Адам табиғаттың бір бөлігі, әрі ғажайып туындысы. Табиғат, Жер- Ана, Отан, туған жер, атамекен деген қүлақңа жылы естіліп, жүрекке шаттық сезімін үялататын сөздер - үлы да қасиетті, бір-бірімен мағына- лас, мазмүны бай сөздер. Адам өзі Ж ер-А наны ң перзенті. Табиғатты, Ж ер-А наны сүйе білу, оны аялау - өр адамның азаматтық борышы. Табиғат адам бойына шабыт, көңілге қуат, сезіміне сүлулық пен сағы- ныш үялатады. 1-тренинг. “Экология” сөзін естігенде қандай сөздер есіңе түседі? Ассоциативті карта. ^
^ ^
ЭКОЛОГИЯ ) — ► ♦ Î + “Экология” терминін 1866 жылы алғаш рет неміс ғалымы Э.Геккель енгізген. Қазіргі кезде экология ғылымы табиғи байлықтарды үнемді пайдалану, қоршаған ортаның ластануы және оны қорғау, саңтау мәселелерін жан-жақты қарастыратын ғылым.
Үйге берілген тапсырманы қорғау. Интерактивті таңтаны пайдала- нып, “Менің туған жерім” атты слайдтарды дайындау.
Эрбір топ оз ойларын айтады. Қазіргі кезде адамның ш аруашылық әрекетінен биосфераны ластау- дың негізгі козі болып отыр. Жер бетінде ластаушы заттар әртүрлі және олардың кездеспейтіні жоқ. Олар концентрациясына, эсер ету уақытына қарай адам ағзасына түрлі ңолайсыздық туғызады. 4-тренинг. “Білімді бестік” сайысы. Эрбір топқа 5-сүрақтан беріледі. Эр сүрақңа 1 үпайдан қойылады. 1. “Экология” сөзін алғаш енгізген кім? 2. Қорық дегеніміз не? 3. Қазақстанда неше қорық бар? 4. Қазақстанда “Қызыл кітап” қашан жарык корді? 5. БҮҮ-ның табиғатты ңорғау туралы үйымы қалай аталады? 5-тренинг. “Қызықты география” сайысы. Ең сирек кездесетін қүс - калифорниялық кондор. Ең бағалы ңүс - аңбасты бүркіт, АҚШ-тың үлттық символы. Ең кішкентай қүмырсқажегіш - ергежейлі. Ең кең тараған жабайы мысық - сілеусін. Ең ірі ескек аяқты жануар — морж. Ең улы бақа — кокои: оның уы 50 тапирлерді өлтіре алады. Ең кішкентай қүс - колибри. Ең кішкентай жапалақ - ергежейлі жапалақ: ол торғайдан да кіші. Ең ірі көбелек - агриппин кобелегі: қанатының үзындығы 27 см. Ең баяу жануар - еріншек: бір бүтақтан коршілес бүтаққа қозғалу үшін жарты сағат қажет. Ең ірі мысық - ягуар: салмағы 135 кг. Ең ірі бақа - огіз-бақа. 6-тренинг. “Эссе” жазу сайысы. Сабақты қорытындылау. Валеологиялық қүрауыш. (6/2010) { География жэне табиғат) Г з Г )
Сендердің азаматтық позицияларың өте ұнады, ендеше біз “Табиғат- ты бүлдіруге жол жоқ!” деп айта отырып, “Мен табиғатпен біргемін, өйткені адамзаттың табиғатсыз күні ж оқ” (эр бала бір-бірімен қол үстасып отырып, тілектерін білдіреді) деген жылы лебізбен сабағымызды аяқтаймыз. Сабаққа белсенді қатысңан оқушылар бағаланады.
“Осімдіктер әлемінде” тақырыбын өткенде жергілікті жердің өсімдіктері гуралы тиянақты білім беру үшін окушылардың оқуға деген ықыласын, қабілетін, шығармашылык мүмкіндіктерін қалыптастыру, өзара гіікір алмасуга дағдыландырып, дүниетаным үстанымдарын еңбексүйгіштік дағдыларымен үлас- гыру ең қажетті тосіл болып табылады. Сабақта өсімдіктердің суреттері кең түрде пайдаланылады. Жаңа сабақтың жалпы жоспары төмендегідей: 1. Жаңақорған ауданындағы кездесетін өсімдіктерге сипатгама беру. 2. Осімдіктердің қасиеттеріне токталу. 3. Осімдіктерді қорғау. Мүғалім жаңа сабақты оқушылардан жергілікті жерде өсетін қандай өсімдіктерді білетіндерін сүраудан бастайды жэне олар атаған, аталмай қалған өсімдіктерге сипаттама берумен жалғастырады. Мәселен: кәдімгі жантак — көп жылдық, бүршақ түкымдас өсімдік. Оның тамырының үзындығы жер- асты суларына дейін жетеді. Бүтақшаланған жапырақшалары созылыңқы әрі үзын, сабагы қатты жоне гүлдері үсақ болады. Гүлдерінің түсі күлгін, қыз- ғылт болып келеді. Ірі бүршақтарының ішінде бүршік тәрізді түқымдары болады. Шол жоне шолейтті жерлерде кездеседі. Ж антақтың гүлдеп түрған шіліктері бал ондірудің бағалы козі болса керек. Маусым, шілде айларында шірне алынады. Жантактың тамыры, жапырақтары халықтык медицинада, осіресе бауыр, асқазан жэне баспа, жара сияқты ауруларды емдеуге бірден-бір ем.
Қаратау жуасы — диаметрі 6 см-ге дейін шар тәрізді пиязшықты, едәуір биік сабағымен жоне жалпак жапырақтарымен ерекшеленеді. Гүлдері жүлдыз- шалы, күлгіндеу кейде ақшыл-жасылдау, қалың шар тәрізді шатырға жинал- ған. Агалыктары гүлсерігінен үзындау және одан сәл ғана қылтиып түрады. Сэуір, мамыр айларында гүлдейді, мамырдың аяғында жеміс салады. Қолда жақсы оседі. Халықтық медицинада пиязшықтары окпе ауруларына, демікпеге жоне жараны емдеуге қолданылады. Дала жалбызы - ерінгүлділер түқымдасына жататын, тамыры жайыла өсетін коп жылдық осімдік. Оның сабағы 1 м. биіктікке дейін котеріліп, тік болып оседі. Кейде қызғылт түсті бүтақты болады. Жапырақтары өте тығыз, сопақ жүмыртқа тэріздес, бас жағы сүйір, ал жиектері ара тісі сияқты болып келеді. Гүлдері оте үсақ, күлгін, сиякок түстес. Жемісінің бас жағы жүп- жүмыр. Дала жалбызы маусымнан бастап гүлдейді, ал жемісін тамыз бен қазан аралығында жинап алады. СЖ)
Д а л а кырыкбуыны — қырықбуын түқымдасына жататын копжылдық шөптесін өсімдік. Тамырсабағы түйнекті. Бүтағы қоңырқай. Ерте кектемде көктеп шығады, биіктігі 25 см-ге дейін көтеріледі. Сабағының төменгі жа- ғында бүрышты кылкан тәрізді қалташа жапырақшалары бар. Дала қырық- буынның жасыл өскіндері медицинада — бүйрек, жүрек, қантамырлары ауру- ларына, буын аурулары мен қант диабетін емдеуге қолданылады.
— биіктігі 20—40 см-ге дейін жететін көпжылдық өсімдік. Гүлдері ірі қоңырау тәрізді, күрең кызыл болады. 1877 жылы Амстердамда өткен гүлдер кормесінде “Ару кызғалдақ” атағын алыпты. Қыз- ғалдақ аруы атанған гүлден сүрыптау жолымен 13 іріктемесі, будандастыру жолымен 22 іріктемесі алынды. Жынғылдын латынша аты “тамарикс”. Оның тамыры тропикада осетін кейбір осімдіктер сиякты айналасына 10 метрге дейін жайылады. Озен жаға- лауларында жақсы оседі. Ол озен жагасын мүжілуден, сазданудан сақтайды. Күй талғамайды. Оқушының ор осімдік туралы мағлүмат алуына, жеке осімдіктердің касиеттерін, биологиялық ерекшеліктерін, экологиясын білуіне томендегі кестенің маңызы зор.
Сабакты бекіту кезінде 1. “Ойла, ойна” ойынын ойнатуға бола,ды. Ол үшін Т, Р, А, Ж , С, H, О, Ғ, У, Ы, А, Н, Ң, Л, Я, Ш, Қ, Д, 3, Б, И, К, I, Y... секілді әріптер беріліп, оқушылар осы өріптерді қолдана отырып ауылы- мызда осетін осімдіктердің атын қүрастыруы керек.
үйрету ойынын ойнату. 1. Бой сергіту. Бүл кезенде ор топка он-оннан сүрактар беріледі. 1. Ару қызғалдақ - грейг қызғалдағы. 2. Қосжарнақтылар класындағы түрлер саны - 180 мың түр. 3. Даражарнактылар класындағы түрлер саны — 60 мың түр. 4. Коктем гүлі - бәйшешек. 5. Сыр маржаны — күріш. 6. Бакбақтың гүлшоғыры — себет. 7. Мияның гүлшоғыры — шашақ. 8. Түрі озгерген шырынды, қысқарған жерасты оркені ~ пиязшық. 9. Гүл күлтесіне, піскен жемістерге, жемтамырларға қызыл, сары түс беретін зат — хромопласт. 10. Ең үлкен шырынды жеміс — асқабақ.
Гүлдердің формуласы жазылған, бүл формуланың қай гүлдікі екенін табу. 3.
Бүл кезеңде жүмбактар жасырылады. 4. “Мен — саған, сен —
Бүл кезенде топ мүшелері оздері дайын- дап келген сүрақтарын бір-біріне береді. 5. “Қарама-карсы элементтер” стратегиясы. Әрі улы орі дорілік осімдіктің аты аталады. Екі топ осы осімдік жайлы оз үстанымын қорғайды. Мысалы: мендуана. Соңында балалар өздерін бағалайды. 3.
“Биологиялық эстафета” ойыны. Мүғалім бір осімдіктің атын атайды. Сол осімдіктің соңғы орібі сәйкес келетін екінші бір осімдікті оқушылар атайды. Ойын осылай жалғаса береді. Қызылорда облысы Ж аңақорган қаласы. ( 6 /2 0 1 0 ) { География жэне табигат) Ш Ё ТОПОГРАФИЯ САЛАСЫН АҚПАРАТТАНДЫРУ А. Б А Й М О Л Д А , Ә.Бөкейхан атындагы ЛЬ 76 жалпы білім беретін орта мектептің география пәні мүгалімі Кдзіргі танда еліміздегі білім беру жүйесінің ең басты міндеті — білім берудің үлттық модуліне өту аркылы жас үрпақтың білім деңгейін халыкара- лық деңгейге жетелеу. Түлғаның ақпараттық қоғамда өмір сүруіне жоне ақгіа- рат ағымында дүрыс бағдарланып, тиімді шешім қабылдауда информатика пөнінің маңызы зор. Осы пәнмен басқа пәндер байланыста болса, білім нәтижесі жоғарыдан корінбек. 6-сыныптың “Ф изикалык географиясынын” карта жэне план тарауын қорытындылау барысында информатика пәнімен байланыса отырып, топографиялық диктанттар алған өте тиімді. Осы мақсатта компьютердің комегімен алынған топографиялык диктантымды үсыныи отыр- мын. Осы “Физикалык география” курсындағы карта жэне план тарауынан алған теориялык білімін, дағдыларын күнделікгі өмірде кандай да бір тәжірибеде практикамен үштастыра білген жағдайда, окушының іс-өрекетін озі үйымдас- тырып, шыгармашылықка кабілеті жоғарылайды. Топографияньщ баска ғылым- дармен байланысы ауқымды жөне оте кең. Шығармашылыққа қабілеті жоғары, зерттеу жүмыстарына бейім окушы- ның оз іс-әрекетін озі үйымдастырып, баскаруына жағдай жасау керек. Картаның тілін білу барысында окушы алдымен қарапайым планды оқи білуі керек. Планды түсіріп, оки білу үшін алдымен шартты белгілерді білу қажет. Осы мақсатта компьютердің комегімен топографиялык диктант алған тиімді, Окушыларға топографиялық диктант жазуға алдын-ала дайын- дықка томендегідей тапсырмалар беріледі. 1. Суреттен планның айырмашылыгын ажырату. 2. Планды түсіру барысында шартты белгілердің горизонталь сызык- тардын нені корсететінін еске түсіріп , оның маңыздылығын айқындау. 3. Шартты белгілердің түрлерін, планда белгіленуін салып, оны оқи білуге жаттығу. Осы тапсырмалар бойынша дайындалып келген окушыларға компьютердің “Paint” графикалық редакторы бағдарламасын колдана отырып, компьютердің мониторында жергілікті жердің суретін және планын корсетеміз. Окушылар суреттен планньщ айырмашылығы туралы сүраққа жауап бе- реді. Осы берілген жергілікті жердің қарапайым планын монитордан коре отырып, “Paint” графикалық редакторы багдарламасындағы сурет салу, сызу, суретте корінбей түрған кішкене боліктерін масштабты үлкейту арқылы план- дағы шартты белгілермен салып және атауын жазу тапсырмасы беріледі. Берілген планнан окушылар мынандай шартты белгілерді салып, атауын жазу керек. { География жэне табигат^ (6/2010) 4 i орман
— мектеп r ғс ч ) —■ күдық
— тас жол — шалғын
25 — горизонталь (жердің тегіс еместігін белгілейтін ирек сызықтар, 25 — биіктігі) Диктант қорытындысында окушылар осындай керекті бірнеше шартты белгілерді сызып, атауын жазады. Компьютердің көмегімен тогюграфикалық диктант алу өте тиімді. Окушы- ның оз бетінше зерттеу жүргізуі оның көкейінде жүрген сауалға жоспарлы түрде жауап табуға үлкен ықпалын тигізеді. Одан басқа да өз бетіншс зерттеу жүріізу интеллектуалдық және шығармашылық кабілеті мен ойлау, зерттеу білігінің дамуына мүмкіндік туғызады. Оқушы жаңа білімді дайын күйінде емес, өздігінен іздену барысында алады. Өз өрекетіне максат қоя білуге, оны жүзеге асыруға қажетті жағдайды анықтауға, ондагы жету үдерісін жоспарлауға және үйымдастыруға дағдыла- нады. Өзіндік түжырым жасауға, озіндік бағалауға, озінің кабілетін анықтауға, қойылған міндетгі орындауға технологияны тандауға мүмкіндік береді. Мүғалім үшін негізгі нөтиже — баланың қолдан жасаған планы немесе макеті, суреті емес, оның оз бетінше алған ең күнды білім. Күнделікті сабақ барысында ситуацияларды шешу үшін, компьютерді қолдану мүмкіндіктерін қарастырған жон.
Қазақстандағы көл қазаншүңқырларының эндогендік жоне экзогендік түрлерін, географиялык, таралуындағы ерекшеліктері, ағынды және ағынсыз колдер мен колдің шаруашылык, үшін маңызы туралы түсінік беру үшін бүл тақырыпты сүрақ-жауап, дәріс әдісімен аралас сабак ретінде откіздім. Корнекілік ретінде Қазақстанның физикалық картасы, түрлі-түсті кон- верттер, кеспе-қағаздар, тірек-сызбалар, бүктемелер мен макеттерді пайдалана отырып, сабақты информатика, математика, тарих, биология және қазак әдебиеті пәндерімен байланыстырдым. Географиялык диктант алу, картамен жүмыс, сэйкестендіру тестін алу арқылы үй тапсырмасын сүрадым.
ОЮ
I. Географиялык диктант алу. I топ. — Жайық өзені ... тауынан басталып, Каспийге қүяды. — Жайықтың басты салалары ... — Жайық өзені ... жүзуге қолайлы.______________ _______________ __ II топ. — Ертіс Қытайдан ... Ертіс деп басталып, Қазақстанда Көк Ертіс аталып, Зайсан көліне келіп қүяды. — Ертістің суы ... айында молаяды. — Ертісте косіптік маңызы бар ... балықтар ауланады.
— Іле өзені Шыгыс Тянь-Ш ань тауларынан басталатын ... өзендердің қосылуынан пайда болады. — Өзендер ... суымен қоректенеді. — Іле Алатауының Медеу шатқалында селге қарсы тосқауыл мақсатында ... бөгеті салынған._________________________________________________ IV топ. — Сырдария Қазақстаннан тыскары жатқан ... Тянь-Шань тауларынан басталады. — Махмүт Қашғаридің картасында Сырдария (...) деп аталған. — Сырдарияға Қазақстан жеріндегі жалғыз ... озені қүяды.
Картаның төменгі бөлігіндегі озендерді алаптары бойынша дүрыс жазу қажет. Оқушылар тапсырманы топпен бірге орындап, ор топтың арасынан бір оқушы жауап береді. ■■■■■ Солтүстік Н И мүзды мухит. Каспий теңі- зінің алабы. Арал теңізінің алабы.
Балқаш- Алакөл алабы. Орталық туйық алап. 2) Сырдария. 4) Lue.
III. Сәйкестендіру тест. Кестеде корсетілген өзендердің түсындағы дүрыс корсетілмеген облыстарды стрелкамен дүрыс корсету қажет. №
Облыстар I топ. 1 . Күршім Қостанай
2. Тобыл
Шығыс Қазақстан облысы 3. Ыргыз Батыс Қазақстан облысы 4. Қаратал Ақтөбе облысы 5. Кошім Алматы облысы II топ. 1 . Қуандария Оңтүстік Қазақстан облысы 2. Арыс
Қызылорда 3. Талас Батыс Қазакстан облысы 4. Қалжыр Жамбыл облысы 5. Қараөзен Шығыс Қазақстан облысы { 36 ~)----------------------------------- ( География жэне табигат )------------------------------- (б /2 0 1 0 ) II топ. 1 . Есіл Қарағанды 2. Коң
Ақмола 3. Тентек Павлодар 4. Сарыөзен Алматы 5. Ертіс Батыс Қазақстан облысы жүктеу/скачать 3,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|