Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010


қап//қып екендігіне тағы бір дәлел көне түркі сөздері қапүғ



Pdf көрінісі
бет39/144
Дата19.12.2022
өлшемі7,05 Mb.
#58216
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   144
қап//қып екендігіне тағы бір дәлел көне түркі сөздері қапүғ 
(есік), қапчақ (өзендердің қосылатын сагасы), қапға (воро­
та) осыдан жасалган92. Қазақ тіліндегі «қыпша бел» (жіңішке 
бел) деген тіркестегі «қыпша» сөзінің де түбірі - қып. Ал одан 
кейінгі ша//шы, ча//чы жұрнагы етістікті есімге айналды-
88Там же.
89 
ЭМ . Мурзаев.
Местные географические термины. Сб. Транскрипция 
географических названий». М, 1960, стр. 75.
90X. Хасанов.
Урта Осие жой номлары тарихидан. Тошкент, 1965, 11 беті.
91 
Б.О. Орузбаева.
Словообразование в киргизском языке.Фрунзе. 1964. 
137 бет.
92 М
Қашцари.
Девону луғотиг турк, индекс-лұғат. Тошкент, 1967, 349 
беті.
48


ратын қосымша, ал - гай//ғай есімнен есім тудыратын түркі- 
монғол тілдеріндегі көне жүрнақ93. Осы жолмен жасалған 
қапшағай термині географиялық жалқы атауға айналған 
(Аңырақай атауын салыстырыңыз).
М ¥Қ Ы Р - Қазақстанда өте жиі кездесетін көбіне шолақ 
өзендер аты. Ғ. Қоңқашпаевтың пікірі бойынша, бүл мукур, му- 
хар деген монгол сөзі. Мағынасы «шолақ», «тұйық». Мұндай 
тау Монголия мен Қытайда да жиі кездеседі94. Біздіңше мұны 
монгол тілінен енген сөз дегеннен гөрі түркі-моңгол тілдеріне 
ортақ термин деген жөн. Оған мынадай дэлелдер бар. Монғолша 
сөздікте мухар сөзінің екінші мағынасын «тұқыл», «мүқыр», 
«мүқыл» деп аударған95. Мұндагы моңғол тіліндегі мухар, қазақ 
тіліндегі мүқыр, мұқыл сөздері бір түбірден. Өйткені, монгол 
тіліндегі р дыбысы мен түркі тілдеріндегі л дыбысы ауысатыны 
белгілі. Қазақ тіліндегі «мықыр кісі» дегендегі іиықыр (қысқа, 
тапал) сөзі де осы сөздермен түбірлес. Ендеше бұны моңғол 
тілінен енген дегеннен гөрі түркі-моңғол тілдеріне ортақ сөз де­
ген мақүл.
НҮРА - Қарағанды, Целиноград облыстарын басып өтіп
Қорғалжын көліне қүятын өзен аты. Нұра деген моңғолдың 
ж ы р а деген сөзі деп жазады Э. М. Мурзаев96. Қазіргі моңғол 
тілінде нураа-қүлау, бүзылу, нураах-қүлату, бүзу. Ал н у у р - көл 
деген сөз97. Біздіңше нүра//жыра - монғол-түркі тіл ортақтыгын 
көрсететін сөз. Сөз басындағы н/ж алмасуы мынадай сөздерде


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   144




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет