Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010

Топонимдердің этимологиясы н зерттеу бұл әдіспен 
ш ектелмейді, 
өйткені 
жер-су 
аттары ны ң тарихи 
жа- 
салуында, дамуы нда және қолданы луы нда өзіне тән 
жақтары 
бар. 
М әселен, 
сөз, 
немесе 
сөз 
тіркесінің 
атау болып қойылысымен жалқы есімге айналуы, бұл 
атаудың тілдің басқа құбылыстарынан оқш аулануы мен 
түрақты лы қ қасиетке ие болуы топонимдерде сол тілде 
жоқ тополексема деп аталатын модельдер мен сөздер 
жасалуы, олардың жалпы тілде жоқ, бірақ өзіне ғана 
тән топонимикалы қ атаулардын даму сатысында барлық 
тілдердін әсерінен сан қилы фонетикалы қ, морфологиялық, 
диалектілік т б. өзгерістерге түсуі, Б. А. Серебренниковтың 
сөзімен айтқанда топонимдердің өзіне тэн ерекш еліктері 
болып табы лады ".
Біздіңше, топонимдердің этимологиясын зерттеуде осы ерек- 
шеліктер және тек соларға тән қасиеттер мұқият ескерілуі ке- 
рек. Мысалдар мен дәлелдер келтірейік.
Осы сөздікте Алматы атауының этимологиясын алма 
(жеміс)+ты (көне түркі-монгол тілдерінде бір нәрсенің 
барлығын білдіретін туынды сын есім жүрнағы) деп түсіндірдік. 
Бүл қорытындыға біз, біріншіден, осы тақылеттес атаулардың 
(Өлеңті, Шідерті, Сілеті т. б.) бар екендігі арқылы, екіншіден, 
көне түркі тілдерінде рт, нт, лт дыбыс тізбектерінің жиі 
кездесетіні, үшіншіден, тілдің көне көрсеткіштері топонимдер­
де жиі сақталатыны арқылы келдік. Ал осы атаудың өзі тарихи 
қалыптасуында эллипс жолын басынан өткізген. Ол алғашқы 
кезде «алматы (қазіргіше - алмалы) жер» «алматы (алмалы) 
тау» деген сияқты тіркеспен қолданылып, кейін «жер» неме­
се «тау» деген терминдер түсіп қалып, Алматы формасын- 
да қалыптасқан. Міне осы зандылық - бүл типтас топоним- 9
9
99 
Б.А. Серебренников.

жүктеу/скачать 7,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: