Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010


Қапшагай атауының этимологиялық схемасы: Қап//қып



Pdf көрінісі
бет41/144
Дата19.12.2022
өлшемі7,05 Mb.
#58216
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   144
Қапшагай атауының этимологиялық схемасы: Қап//қып 
(түбірі - «қысу» мағынасындағы етістік)+ша етістен есім жа­
сайтын журнақ) +ғай (есімнен есім тудыратын журнақ). Мунда 
сөздің барлык этимологиясы және мағынасы толық ашылды.
98 Сонда, 118-124 беттері
50


Мүқыр атауының этимологиясы арқылы: 1) бұл сөз түркі- 
монғол тілдеріне ортақ екені, 2) фонетикалық ауысуы (мухар- 
монғолша//мүқүл||мықыр - қазақша), 3) мағынасы («қысқа») 
ашылды және, 4) сөз мағынасы географиялық объектінің сипа- 
тына дәл келетіні анықталды (мұқыр - «қысқа» өзен).
Н¥РА өзенінің этимологиясында: 1) түркі-монғол тілдерінде 
жыра//нүра сөздері мағыналас екені байқалды, 2) Ж/Н алмасу- 
лары басқа сөздерде де бар екені анықталды, 3) осы арқылы бұл 
сөздер түркі-монғол тілдеріне ортақ екені дэлелденді. Ал Отар, 
Топар (сөздіктен қараңыз) атауларының этимологиясы толық 
талдауын тапты.
Сөйтіп, бүл этимологиялық талдаулар, біріншіден, апел- 
лятив, 
немесе 
географиялық термин 
арқылы 
жасалған 
топонимдердің этимологиясын ашу жай сөздерден айырма- 
сы жоқ екенін көрсетті. Екіншіден, этимологиялық талдау әр 
қашан бір бағытта жүргізілмейтінін, ретіне қарай оның мақсаты 
және сөз түбірінің, фонетикалық өзгерісінің, мағынасының 
ашылу деңгейі материалдың ыңғайына қарай эр түрлі болып 
отыратынын аңғартты. Мәселен, Бөген, Қапшағай, Отар, То­
пар атауларының этимологиясы (түбірі, қосымшалары) толық 
ашылса, Жем, Мүқыр, Нүра атауларының этимологиясында 
фонетикалық көріністері мен мағыналары ғана ашылды.
Ал бүл атаулардың этимологиясын талдаудың бәрінде дер- 
лік атаудың географиялық объектінің мазмүнына сай келуі, 
ягни объектінің аталуындагы географиялық фактордың ролі 
ескерілді. Мүның өзі сөздер этимологиясы мен мағынасын 
ашуга қосымша дәлел болды.
Міне осы жай сөздер мен географиялық терминнен 
жасалған топонимдердің төркінін талдау 
кәдімгі, 
яғни 
дәстүрлі этимологиялық эдіске сүйенеді. Сондықтан біз мүны 
географиялық атаулардың этимологиясын ашудағы кәдімгі -  


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   144




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет