Тақырыбы: Орталық нерв жүйесінін организмді өзара қарым-қатынасын реттеу
Рефлекторлық белсенділік тізбектей қосылған үш негізгі элементтен тұратын механизмнің болуын болжайды
жүктеу/скачать 167 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Функционалды түрде рефлекторлық доғаны құрайтын нейрондарды бөлуге болады
- Ми мен жұлынды қанмен қамтамасыз ету
| Рефлекторлық белсенділік тізбектей қосылған үш негізгі элементтен тұратын механизмнің болуын болжайды:
1. Рецепторлартітіркенуді қабылдайтын және оны жүйке импульсіне айналдыратын; әдетте рецепторлар органдарда әртүрлі сезімтал жүйке ұштарымен ұсынылған; 2. Эффекторлар, нәтижесінде белгілі бір реакция түріндегі ынталандырушы рецепторлардың әсері; эффекторларға барлық ішкі ағзалар, қан тамырлары және бұлшықеттер жатады; 3. тізбектертізбектей қосылған нейрондар,бұл жүйке импульстары түріндегі қозуды бағыттау арқылы рецепторлардың тітіркенуіне байланысты эффекторлардың қызметін үйлестіруді қамтамасыз етеді. Бір-бірімен тізбектей байланысқан нейрондар тізбегі қалыптасады рефлекс доға, ол рефлекстің материалдық астарын құрайды. Функционалды түрде рефлекторлық доғаны құрайтын нейрондарды бөлуге болады: 1. афферентті (сенсорлық)ынталандыруды қабылдайтын және оны басқа нейрондарға жіберетін нейрондар. Сенсорлық нейрондар әрқашан орталық жүйке жүйесінен тыс жұлын және бассүйек нервтерінің сенсорлық ганглияларында орналасады. Олардың дендриттері органдарда сезімтал жүйке ұштарын құрайды. 2. эфферентті (қозғалтқыш, қозғалтқыш)нейрондар немесе қозғалтқыш нейрондары қозуды эффекторларға (мысалы, бұлшықеттерге немесе қан тамырларына) береді; 3. аралық нейрондар (интернейрондар)афферентті және эфферентті нейрондарды өзара байланыстырады және сол арқылы рефлекторлық байланысты жабады. Ең қарапайым рефлекторлық доға екі нейроннан тұрады – афферентті және эфферентті. Күрделі рефлекторлық доғаға үш нейрон қатысады: афферентті, эфферентті және интеркалярлы. Жүйке жүйесінің рефлекторлық реакциясына қатысатын нейрондардың максималды саны шектеулі, әсіресе рефлекторлық әрекетке ми мен жұлынның әртүрлі бөліктері қатысқан жағдайларда. Қазіргі уақытта рефлекторлық белсенділіктің негізі алынады рефлекторлық сақина.Классикалық рефлекторлық доға төртінші буынмен толықтырылады – эффекторлардан кері афферентация. Рефлекторлық белсенділікке қатысатын барлық нейрондар жүйке жүйесінде қатаң локализацияға ие. Жүйке орталығы Анатомиялық жағынан жүйке жүйесінің орталығы құрылымдық және функционалдық жағынан бір-бірімен тығыз байланысты және рефлекторлық реттеуде ортақ қызмет атқаратын көршілес нейрондар тобы болып табылады. Жүйке орталығында келіп түскен ақпаратты қабылдау, талдау және оны басқа жүйке орталықтарына немесе эффекторларға беру орын алады. Демек, әрбір жүйке орталығының өзіне тән афферентті талшықтар жүйесі бар, олар арқылы ол белсенді күйге келтіріледі және басқа жүйке орталықтарына немесе эффекторларға жүйке қозуын жүргізетін эфферентті байланыстар жүйесі болады. Айырмау перифериялық жүйке орталықтары, түйіндермен көрсетілген ( ганглия ): сезімтал және вегетативті. Орталық жүйке жүйесінде бар ядролық орталықтар (ядролар)- нейрондардың жергілікті кластерлері, және кортикальды орталықтар - мидың бетінде нейрондардың кең қоныстануы. Ми мен жұлынды қанмен қамтамасыз ету I. Мидың қанмен қамтамасыз етілуісол және оң ішкі ұйқы артерияларының тармақтары және омыртқалы артериялардың тармақтары арқылы жүзеге асырылады. ішкі ұйқы артериясы,бассүйек қуысына еніп, офтальмологиялық артерияға және алдыңғы және ортаңғы ми артерияларына бөлінеді. Алдыңғы ми артериясынегізінен мидың маңдай бөлігін тамақтандырады, ортаңғы ми артериясы -париетальды және уақытша лобтар, және офтальмикалық артериякөз алмасын қанмен қамтамасыз етеді. Алдыңғы церебральды артериялар (оң және сол) көлденең анастомоз - алдыңғы байланыс артериясы арқылы жалғасады. Омыртқалы артериялар (оң және сол)ми бағанының аймағында қосылып, жұптаспаған түзеді базилярлы артерия,мишықты және діңнің басқа бөліктерін тамақтандыру, және екі артқы ми артериясымидың желке бөліктерін қанмен қамтамасыз ету. Артқы ми артерияларының әрқайсысы артқы байланыс артериясы арқылы өз бүйірінің ортаңғы ми артериясымен байланысады. Осылайша, мидың негізінде мидың артериялық шеңбері қалыптасады. Пиа матердегі қан тамырларының кішірек тармақтары миға жетеді, оның затына енеді, онда олар көптеген капиллярларға бөлінеді. Капиллярлардан қан кішкентай, содан кейін үлкен веноздық тамырларға жиналады. Мидың қаны dura mater синустарына түседі. Қан синустардан бас сүйегінің түбіндегі мойын тесігі арқылы ішкі мойын веналарына ағады. 2. Жұлынның қанмен қамтамасыз етілуіалдыңғы және артқы жұлын артериялары арқылы. Веноздық қанның шығуы аттас тамырлар арқылы жұлынның қатты қабығынан тыс жұлын каналының бүкіл ұзындығы бойынша орналасқан ішкі омыртқа өріміне өтеді. Ішкі омыртқа өрімінен қан омыртқаның бойымен өтетін веналарға, ал олардан төменгі және жоғарғы қуыс веналарға өтеді. Мидың ликер жүйесі Сүйек қуыстарының ішінде ми мен жұлын суспензияда және барлық жағынан цереброспинальды сұйықтықпен жуылады - ішімдік. Ликер миды механикалық әсерлерден қорғайды, бассүйек ішілік қысымның тұрақтылығын қамтамасыз етеді, қаннан ми тіндеріне қоректік заттарды тасымалдауға тікелей қатысады. Цереброспинальды сұйықтық мидың қарыншаларының хороидты өрімдері арқылы жасалады. Қарыншалар арқылы ми қан айналымы келесі схема бойынша жүзеге асырылады: бүйірлік қарыншалардан сұйықтық Монро тесігі арқылы үшінші қарыншаға, содан кейін Сильвиялық су құбыры арқылы төртінші қарыншаға түседі. Одан цереброспинальды сұйықтық Магенди және Лущка саңылаулары арқылы субарахноидальды кеңістікке өтеді. Цереброспинальды сұйықтықтың веноздық синустарға кетуі арахноидты түйіршіктеу арқылы жүреді - пахён түйіршіктері. Ми мен жұлындағы нейрондар мен қанның арасында тосқауыл бар қан-ми, бұл заттардың қаннан жүйке жасушаларына селективті ағынын қамтамасыз етеді. Бұл тосқауыл сұйықтықтың физика-химиялық қасиеттерінің тұрақтылығын қамтамасыз ететін қорғаныс қызметін атқарады. Таңдаулар Нейротрансмиттерлер (нейротрансмиттерлер, медиаторлар) - нейрондар арасындағы синаптикалық кеңістік арқылы жүйке жасушасынан электрлік импульс берілетін биологиялық белсенді химиялық заттар. Пресинаптикалық аяқталуға енетін жүйке импульсі нейротрансмиттердің синаптикалық саңылауға шығуын тудырады. Медиатор молекулалары жасуша мембранасының спецификалық рецепторлық ақуыздарымен әрекеттеседі, иондардың трансмембраналық тоғының өзгеруін тудыратын биохимиялық реакциялар тізбегін бастайды, бұл мембрананың деполяризациясына және әсер ету потенциалының пайда болуына әкеледі. 1950 жылдарға дейін медиаторларға төмен молекулалық қосылыстардың екі тобы кірді: аминдер (ацетилхолин, адреналин, норэпинефрин, серотонин, дофамин) және амин қышқылдары (гамма-аминобутир қышқылы, глутамат, аспартат, глицин). Кейінірек нейропептидтер медиаторлардың белгілі бір тобын құрайтыны көрсетілді, олар нейромодулятор ретінде де әрекет ете алады (нейронның тітіркендіргіш реакциясының шамасын өзгертетін заттар). Қазіргі уақытта нейрон бірнеше нейротрансмиттерлерді синтездеп, шығара алатыны белгілі. Сонымен қатар, жүйке жүйесінде арнайы жүйке жасушалары бар - нейросекреторлық,орталық жүйке жүйесі мен эндокриндік жүйе арасындағы байланысты қамтамасыз етеді. Бұл жасушаларда типтік нейрондық құрылымдық және функционалдық ұйым бар. Олар нейроннан биологиялық белсенді заттардың бөлінуімен байланысты белгілі бір қызметі – нейросекреторлық қызметімен ерекшеленеді. Нейросекреторлық жасушалардың аксондарының көптеген кеңейтулері (Херинг денелері) бар, оларда нейросекреция уақытша жинақталады. Мидың ішінде бұл аксондар әдетте миелин қабығынан айырылады. Нейросекреторлық жасушалардың негізгі қызметтерінің бірі - белоктар мен полипептидтердің синтезі және олардың одан әрі бөлінуі. Осыған байланысты бұл жасушаларда белок синтездеу аппараты – түйіршікті эндоплазмалық ретикулум, Гольджи кешені және лизосомалық аппарат өте дамыған. Жасушадағы нейросекреторлық түйіршіктердің саны бойынша оның белсенділігін бағалауға болады. жүктеу/скачать 167 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|