Тақырыбы: Орталық нерв жүйесінін организмді өзара қарым-қатынасын реттеу
жүктеу/скачать 167 Kb.
|
| CD функциялары:
1) белгілі бір қызметтердің, рефлекстердің анық орындалуын қамтамасыз етеді; 2) қызметтің күрделі нысандарын қамтамасыз ету үшін әртүрлі жүйке орталықтарының жұмысына бірізді қосылуын қамтамасыз етеді; 3) әр түрлі жүйке орталықтарының үйлесімді жұмысын қамтамасыз етеді (жұтыну актісі кезінде, жұтыну сәтінде тыныс ұсталады, жұтыну орталығы қозғанда, тыныс алу орталығы тежеледі). ОЖЖ CD негізгі принциптері және олардың нейрондық механизмдері. 1. Сәулелену (таралу) принципі. Нейрондардың шағын топтары қозған кезде қозу нейрондардың едәуір санына таралады. Сәулелену түсіндіріледі: 1) аксондар мен дендриттердің тармақталған ұштарының болуы, тармақталуына байланысты импульстар нейрондардың көп санына таралады; 2) ОЖЖ-да импульстардың жасушадан жасушаға берілуін қамтамасыз ететін интеркалярлық нейрондардың болуы. Сәулеленудің ингибиторлық нейронмен қамтамасыз етілетін шекарасы бар. 2. Конвергенция принципі. Нейрондардың көп саны қозу кезінде жүйке жасушаларының бір тобына жақындауы мүмкін. 3. Қарсылық принципі – жүйке орталықтарының, әсіресе қарама-қарсы рефлекстердегі (бүгілу, созылу, т.б.) үйлесімді жұмысы. 4. Үстемдік принципі. Доминант- қазіргі кезде орталық жүйке жүйесіндегі қозудың басым фокусы. Бұл тұрақты, өзгермейтін, таралмайтын қозудың ошағы. Оның белгілі бір қасиеттері бар: ол басқа жүйке орталықтарының қызметін басады, қозғыштығы жоғарылады, басқа ошақтардан жүйке импульстарын тартады, жүйке импульстарын қорытындылайды. Доминант ошақтардың екі түрі бар: экзогендік (экзогендік факторлардың әсерінен) және эндогендік (экологиялық факторлардың әсерінен). Доминант шартты рефлекстің қалыптасуының негізінде жатыр. 5. Кері байланыс принципі. Кері байланыс – жүйке жүйесіне импульстердің түсуі, ол жауаптың қалай жүзеге асатыны, жеткілікті немесе жеткіліксіз екендігі туралы орталық жүйке жүйесіне хабарлайды. Кері байланыстың екі түрі бар: 1) жүйке жүйесінен реакцияның жоғарылауын тудыратын оң кері байланыс. Аурулардың дамуына әкелетін тұйық шеңбердің негізінде жатыр; 2) ОЖЖ нейрондарының белсенділігін және реакциясын төмендететін теріс кері байланыс. Өзін-өзі реттеу негізінде жатыр. 6. Бағыныштылық принципі. Орталық жүйке жүйесінде бөлімдердің бір-біріне белгілі бір бағыныштылығы бар, ең жоғарғы бөлім – ми қыртысы. 7. Қозу және тежелу процестерінің өзара әрекеттесу принципі. Орталық жүйке жүйесі қозу және тежелу процестерін үйлестіреді: екі процесс те конвергенцияға, қозу процесі және аз дәрежеде тежелуге қабілетті, сәулеленуге қабілетті. Тежеу мен қозу индуктивті қатынастар арқылы байланысады. Қозу процесі тежелуді тудырады және керісінше. Индукцияның екі түрі бар: 1) дәйекті. Қозу мен тежелу процесі уақыт өте келе бірін-бірі алмастырады; 2) өзара. Бұл ретте екі процесс жүреді – қозу және тежелу. Өзара индукция оң және теріс өзара индукция арқылы жүзеге асады: егер тежелу нейрондар тобында болса, оның айналасында қозу ошақтары пайда болады (оң өзара индукция) және керісінше. И.П.Павловтың анықтамасы бойынша қозу мен тежелу бір процестің екі жағы. Орталық жүйке жүйесінің координациялық қызметі жеке жүйке жасушалары мен жүйке жасушаларының жеке топтары арасындағы нақты өзара әрекеттесуді қамтамасыз етеді. Интеграцияның үш деңгейі бар. Бірінші деңгей әртүрлі нейрондардан келетін импульстардың бір нейронның денесінде жиналуы мүмкін екендігіне байланысты қамтамасыз етіледі, нәтижесінде қосынды немесе қозудың төмендеуі орын алады. Екінші деңгей жасушалардың жекелеген топтары арасындағы өзара әрекеттесуді қамтамасыз етеді. Үшінші деңгей ми қыртысының жасушаларымен қамтамасыз етіледі, олар орталық жүйке жүйесі қызметінің ағзаның қажеттіліктеріне бейімделуінің неғұрлым жетілген деңгейіне ықпал етеді. 6. Орталық жүйке жүйесіндегі қозу және тежелу процестерінің тежелу түрлері, өзара әсері. И.М.Сеченовтың тәжірибесі Тежеу- тінге тітіркендіргіш әсерінен пайда болатын белсенді процесс, басқа қозуды басу арқылы көрінеді, ұлпаның функционалды әкімшілігі болмайды. Ингибирлеу тек жергілікті реакция түрінде дами алады. Тежеудің екі түрі бар: 1) бастапқы. Оның пайда болуы үшін арнайы ингибиторлық нейрондардың болуы қажет. Тежеу, ең алдымен, тежегіш медиатордың әсерінен алдын ала қозусыз жүреді. Бастапқы тежелудің екі түрі бар: а) аксо-аксональды синапстағы пресинапстық; б) аксодендриктік синапстағы постсинапстық. 2) қайталама. Ол арнайы тежегіш құрылымдарды қажет етпейді, ол қарапайым қозғыш құрылымдардың функционалдық белсенділігінің өзгеруі нәтижесінде пайда болады, ол әрқашан қозу процесімен байланысты. Екіншілік тежеу түрлері: а) ұяшыққа түсетін ақпараттың үлкен ағынынан туындайтын тыс. Ақпарат ағыны нейронның өнімділігінен тыс жатыр; б) тітіркенудің жоғары жиілігінде пайда болатын пессимальды; в) күшті және ұзақ әсер ететін тітіркенуден туындайтын парабиотикалық; г) қозудан кейінгі нейрондардың функционалдық күйінің төмендеуінен туындайтын қозудан кейінгі тежелу; д) теріс индукция принципі бойынша тежеу; е) шартты рефлекстердің тежелуі. Қозу және тежелу процестері бір-бірімен тығыз байланысты, бір мезгілде жүреді және бір процестің әртүрлі көріністері болып табылады. Қозу және тежелу ошақтары қозғалмалы, нейрондық популяциялардың үлкен немесе кіші аймақтарын қамтиды және көп немесе азырақ айқын болуы мүмкін. Қозу міндетті түрде тежелумен ауыстырылады және керісінше, яғни тежелу мен қозу арасында индуктивті байланыстар болады. Қозғалыстарды үйлестіру негізінде тежелу жатыр, орталық нейрондарды шамадан тыс қозудан қорғайды. Орталық жүйке жүйесіндегі тежелу бірнеше тітіркендіргіштерден әртүрлі күшті жүйке импульстары бір уақытта жұлынға түскенде пайда болуы мүмкін. Күшті ынталандыру әлсіз рефлекстерге жауап беруі керек рефлекстерді тежейді. 1862 жылы И.М.Сеченов орталық тежелу құбылысын ашты. Ол өз тәжірибесінде бақаның көру туберкулезінің тітіркенуі (мидың үлкен жарты шарлары жойылған) натрий хлоридінің кристалымен жұлын рефлекстерінің тежелуіне әкелетінін дәлелдеді. Қоздырғышты жойғаннан кейін жұлынның рефлекторлық белсенділігі қалпына келді. Бұл тәжірибенің нәтижесі И.М.Сеченийге орталық жүйке жүйесінде қозу процесімен қатар организмнің рефлекторлық әрекеттерін тежеуге қабілетті тежелу процесі дамиды деген қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Н.Е.Введенский тежелу құбылысының негізінде теріс индукция принципі жатыр деп ұсынды: орталық жүйке жүйесіндегі қозғыштығы жоғары бөлім аз қозғыш бөлімдердің қызметін тежейді. И.М.Сеченов тәжірибесінің заманауи интерпретациясы (И.М.Сеченов ми діңінің ретикулярлық формациясын тітіркендірді): ретикулярлық формацияның қозуы жұлынның тежегіш нейрондары – Реншоу жасушаларының белсенділігін арттырады, бұл β-моторлы нейрондардың тежелуіне әкеледі. жұлынның және жұлынның рефлекторлық белсенділігін тежейді. 7. Орталық жүйке жүйесін зерттеу әдістері ОЖЖ зерттеу әдістерінің екі үлкен тобы бар: 1) жануарларға жүргізілетін тәжірибелік әдіс; 2) адамдарға қолданылатын клиникалық әдіс. Нөмірге эксперименттік әдістерКлассикалық физиология зерттелетін жүйке түзілісін белсендіруге немесе басуға бағытталған әдістерді қамтиды. Оларға мыналар жатады: 1) орталық жүйке жүйесінің әртүрлі деңгейдегі көлденең қимасының әдісі; 2) экстирпация әдісі (әртүрлі бөлімдерді алып тастау, органның денервациясы); 3) белсендіру арқылы тітіркену әдісі (адекватты тітіркену – жүйкеге ұқсас электрлік импульспен тітіркену; адекватты емес тітіркену – химиялық қосылыстармен тітіркену, электр тогымен дәрежелі тітіркену) немесе басу (суықтың әсерінен қозудың өтуін тежеу) , химиялық агенттер, тұрақты ток); 4) бақылау (орталық жүйке жүйесінің қызметін зерттеудің ең көне әдістерінің бірі, ол өзінің маңызын жоймаған. Оны өз бетінше қолдануға болады, басқа әдістермен бірге жиірек қолданылады). Эксперимент жүргізу кезінде эксперименттік әдістер көбінесе бір-бірімен біріктіріледі. жүктеу/скачать 167 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|